Sygn. akt VII AGa 988/20
Warszawa, 1 września 2022 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie, VII Wydział Gospodarczy i Własności Intelektualnej, w składzie:
przewodniczący: sędzia (del.) Dariusz Pawłyszcze
protokolant: Paulina Wołynek
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 1 września 2022 r. w Warszawie
sprawy z powództwa (...)
przeciwko (...) S.A. w W.
o zapłatę 62.578 zł z odsetkami od dnia wniesienia pozwu oraz z powództwa wzajemnego o zapłatę 198.998,04 zł z odsetkami od 5 czerwca 2018 r.
na skutek apelacji strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 9 lipca 2020 r., sygn. akt XVI GC 1423/18
I uchyla zaskarżony wyrok w pkt 3 części zasądzającej od powoda na rzecz pozwanego 49 534,52 zł z odsetkami od 24 maja 2022 r. oraz odsetki od 198 998,04 zł od 5 czerwca 2018 r. do 23 maja 2022 r. i w tym zakresie umarza postępowanie;
II zmienia zaskarżony wyrok w pkt 2, 3 i 4 w ten sposób, że:
2.zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej 62 578 (sześćdziesiąt dwa pięćset siedemdziesiąt osiem) zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 6 lutego 2018 r.;
3.oddala powództwo wzajemne;
4.zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej koszty postępowania 14 469 (czternaście tysięcy czterysta sześćdziesiąt dziewięć) zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 9 września 2022 r.;
III zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej koszty postępowania apelacyjnego 8 100 (osiem tysięcy sto) zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia;
IV nakazuje ściągnąć od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Warszawie koszty sądowe 13 079 (trzynaście tysięcy siedemdziesiąt dziewięć) zł.
Pozwem z 6 lutego 2018 r. powód wniósł o zasądzenie od pozwanego 73 378 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu tytułem zwrotu kosztów postępowania zasądzonych w innej sprawie od powoda na rzecz pozwanego i zapłaconych przez powoda na skutek niewiedzy, iż tuż przed zapłatą koszty te zostały wyegzekwowane z rachunku bankowego powoda.
W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany wniósł o oddalenie powództwa, ponieważ skuteczna egzekucja objęła tylko koszty zasądzone w I instancji, tj. 62 578 zł, i wciąż pozostają od zapłaty koszty postępowania apelacyjnego 10 800 zł. Jednocześnie pozwany podniósł swoje roszczenie z tytułu naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki powoda w nabyciu od pozwanego 94.323 akcji (...) S.A. Z obliczonego przez siebie odszkodowania pozwany potrącił 62 578 zł z roszczeniem dochodzonym przez powoda oraz wytoczonym w sprzeciwie powództwem wzajemnym wniósł o zasądzenie reszty odszkodowania w wysokości 198.998,04 zł z odsetkami ustawowymi od 5 czerwca 2018 r. Jako swoją szkodę wynikłą ze zwłoki powoda w nabyciu akcji pozwany wskazał odsetki ustawowe od ich ceny za okres od 17 lutego 2015 r. (tego dnia powód powinien zapłacić cenę akcji, gdyby kupił akcje w terminie wynikającym z umowy przedwstępnej) do 4 czerwca 2018 r (tego dnia wg pozwanego upłynął termin zapłaty ceny akcji po zawarciu przez strony umowy ich sprzedaży na mocy wyroku SO w Warszawie z 2 lutego 2016 r. stwierdzającego obowiązek zawarcia tej umowy oraz wyroku SA w Warszawie z 22 listopada 2017 r. oddalającego apelację powoda).
W odpowiedzi na sprzeciw i pozew wzajemny powód cofnął pozew co do żądania zapłaty 10 800 zł z odsetkami oraz wniósł o oddalenie powództwa wzajemnego, ponieważ nie był zobowiązany do zapłaty ceny akcji przed zawarciem umowy sprzedaży akcji, a nawet po jej zawarciu, gdyż wciąż nie otrzymał akcji, od których ceny pozwany obliczył żądane odsetki.
Zaskarżonym wyrokiem SO w Warszawie umorzył postępowania w zakresie, w jakim powód cofnął pozew, i oddalił powództwo w pozostałym zakresie oraz uwzględnił powództwo wzajemne.
W apelacji powód wniósł o zmianę wyroku przez uwzględnienie zmienionego powództwa oraz oddalenie powództwa wzajemnego oraz przyznanie kosztów, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, zarzucając:
1) niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy ustalenie, że pozwany spełnił swoje świadczenie oferując powodowi odbiór akcji ze swojego rachunku depozytowego, oraz że na mocy wyroku SO w Warszawie z 2 lutego 2016 r. strony zawarły umowę sprzedaży akcji, chociaż wyrok ten nakazując powodowi kupienie akcji nie wskazywał, od kogo powód ma kupić akcje,
2) niezawieszenie postępowania do czasu rozstrzygnięcia sprawy z powództwa pozwanego przeciwko powodowi o zapłatę ceny akcji z odsetkami ustawowymi od 5 czerwca 2018 r., tj. dnia, w którym wg pozwanego wg pozwanego upłynął termin zapłaty ceny akcji po zawarciu umowy ich sprzedaży na mocy wyroku SO w Warszawie z 2 lutego 2016 r.,
3) naruszenie art. 7 ust. 2 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz art. 488 k.c. przez uznanie, że powód miał obowiązek zapłacić cenę akcji i pozwanemu przysługują odsetki od ceny, mimo iż pozwany nie przeniósł na powoda własności akcji.
W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji i przyznanie kosztów.
Sąd drugiej instancji zważył, co następuje.
I Podstawa faktyczna rozstrzygnięcia.
Zarzuty pozwanego co do ustaleń faktycznych są pozorne. Powód w istocie nie zarzucił ustalenia faktów niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy. Powód zarzucił ich błędną ocenę prawną przez uznanie, że wydanie przez pozwanego domowi maklerskiemu dyspozycji blokady (odwoływalnej) swoich akcji i wezwanie powoda do wskazania swojego rachunku maklerskiego jest równoznaczne ze spełnieniem świadczenia sprzedawcy akcji. W niniejszej sprawie zasadność tej oceny nie jest istotna, gdyż pozwany swoje roszczenie odszkodowawcze nie wywodzi z tezy o spełnieniu swojego świadczenia sprzedawcy i opóźnieniu kupującego w zapłacie ceny (art. 481 k.c.). Pozwany podnosi zwłokę kupującego w zawarciu umowy sprzedaży i dochodzi naprawienia szkody wynikającej ze zwłoki powoda – podnosząc swoją gotowość do zawarcia umowy i spełnienia świadczenia sprzedawcy (art. 477 k.c.).
Kolejny zarzut nie dotyczy niespornej treści wyroku SO w Warszawie z 2 lutego 2016 r., lecz oceny prawnej skutków tego wyroku, tj. czy uprawomocnienie się wyroku zastąpiło umowę sprzedaży akcji powodowi przez pozwanego zgodnie z art. 64 k.c. Zarzut jest niezasadny. W wyroku rozstrzygnięcie tworzy jedną całość z wymienieniem stron. Wyrok nakazujący pozwanemu (powodowi w niniejszej sprawie) zawarcie umowy bez określenia adresata oświadczenia woli nakazuje zawarcie tej umowy z podmiotem wnoszącym pozew o zawarcie umowy i wraz z oświadczeniem woli powoda wyrażonym przez wytoczenie powództwa o zawarcie umowy (art. 60 k.c.) zastępuje umowę stron procesu, chyba że powód dochodził złożenia przez pozwanego oświadczenia woli osobie trzeciej – tylko w takim wypadku sąd wskazuje w wyroku adresata nakazanego oświadczenia woli.
Sąd drugiej instancji przyjął za własne ustalenia sądu pierwszej instancji i tylko w celu przejrzystości niniejszego uzasadnienia przytacza poniżej ustalenia sądu I instancji rzeczywiście istotne w niniejszej sprawie.
Strony łączyła umowa z 5 marca 2014 r., na mocy której powód był zobowiązany w określonych warunkach do kupienia od pozwanego określonej liczby akcji (...) S.A. po cenie 8,30 zł za akcję za pośrednictwem domu maklerskiego wybranego przez powodowego kupującego. Warunki do zawarcia umowy zostały spełnione i pozwany sprzedawca wezwał powoda do wskazania domu maklerskiego, w którym ma swój rachunek maklerski. Ponieważ wcześniej ogłoszono upadłość (...) S.A, powód nie był zainteresowany nabyciem akcji i odmówił wykonania umowy.
Pozwany pozwał powoda o zawarcie umowy. SO w Warszawie wyrokiem z 2 lutego 2016 r. nakazał powodowi zawarcie umowy nabycia od pozwanego 133.400 akcji (...) S.A. za cenę 1 107 220 zł (tj. 8,30 zł za akcję), a SA w W. wyrokiem z 22 listopada 2017 r. oddalił apelację powoda (pozwanego w sprawie o zawarcie umowy). Powód nadal odmawiał zawarcia umowy i nie wskazywał rachunku maklerskiego, na który pozwany mógłby przenieść własność akcji. Wg pozwanego w przypadku akcji zdematerializowanych nie jest możliwe złożenie ich do depozytu sądowego i pozwany pozwał powoda o zapłatę części ceny w wysokości 782 884,67 zł mimo nieprzeniesienia własności akcji (roszczenie o zapłatę reszty ceny pozwany zbył), a SO w Warszawie nieprawomocnym wyrokiem z 28 czerwca 2019 r. zasądził tę sumę z odsetkami ustawowymi od 5 czerwca 2018 r.
Sąd drugiej instancji uzupełnił te ustalenia o następujące niesporne fakty. Wyrokiem z 21 stycznia 2022 r. SA w W. oddalił apelację powoda (pozwanego w sprawach o zawarcie umowy oraz o zapłatę ceny) od wyroku SO w Warszawie z 28 czerwca 2018 r., zasądzającego od powoda na rzecz pozwanego 782 884,67 zł tytułem ceny 94.323 akcji (...) S.A. Akcje te zostały objęte przymusowym wykupem po cenie 1,08 zł za akcję, czyli pozwany sprzedał je za 101 868,84 zł.
II Wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku.
Na skutek uprawomocnienia się 21 stycznia 2022 r. wyroku SO w Warszawie z 28 czerwca 2018 r. przestała istnieć podnoszona przez powoda podstawa do zawieszenia niniejszego postępowania. Przede wszystkim rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie nie zależało od wyniku procesu o zapłatę ceny akcji. Rozstrzygnięcie o dochodzonym przez sprzedawcę odszkodowaniu za zwłokę kupującego w zawarciu umowy nabycia akcji nie zależy od rozstrzygnięcia o obowiązku zapłaty ceny akcji już po zawarciu umowy.
Zasadny okazał się zarzut apelacji naruszenia prawa materialnego, aczkolwiek naruszonymi przepisami są art. 477 § 1 oraz 361 k.c., a nie wskazane przez apelującego powoda przepisy regulujące chwilę przejścia własności akcji (art. 7 ust. 1 u.o.i.f.) oraz powstania obowiązku zapłaty ceny (art. 488 k.c.) - te przepisy były istotne w sprawie o zapłatę ceny.
Szkodą wynikłą ze zwłoki w zawarciu umowy nie mogą być odsetki od wartości świadczeń będących przedmiotem umowy. Art. 481 k.c. przyznający wierzycielowi świadczenia pieniężnego odsetki za opóźnienie niezależnie od tego, czy wierzyciel poniósł jakąkolwiek szkodę, jest wyjątkiem od zasady, że na skutek zwłoki dłużnika wierzycielowi przysługuje tylko odszkodowanie (art. 477 § 1 k.c.). Prawa do odsetek, jako prawa wyjątkowego, nie można rozciągać na skutki zwłoki w spełnieniu świadczeń innych niż pieniężne. Odpowiednikiem odsetek w przypadku świadczeń niepieniężnych, w tym polegających za złożeniu oświadczenia woli, są kary umowne za zwłokę, lub nawet tylko opóźnienie, w spełnieniu świadczenia. Jednakże strony nie zastrzegły w umowie z 5 marca 2014 r. kar umownych za zwłokę w zawarciu umowy.
W przypadku obowiązku zawarcia umowy sprzedaży nie jest normalnym następstwem zwłoki kupującego w jej zawarciu powstanie prawa sprzedawcy do odsetek ustawowych od ceny (art. 361 k.c.). Nawet jeśli postępowanie kupującego wskazuje, że po zawarciu umowy nie zapłaciłby on ceny w terminie przewidzianym umową, to brak zapłaty ceny i powstanie obowiązku zapłaty odsetek nie są normalnymi następstwami zawarcia umowy sprzedaży.
Pozwany sumę 101 868,84 zł otrzymaną za akcje zaliczył na odsetki od dochodzonego odszkodowania za okres do 23 maja 2022 r., a resztę na samo odszkodowanie i w tym zakresie cofnął pozew wzajemny ze zrzeczeniem się roszczenia. W zakresie, w jakim pozwany cofnął pozew wzajemny, sąd odwoławczy na podstawie art. 355 oraz 386 § 3 k.p.c. uchylił wyrok sądu I instancji i umorzył postępowanie. W pozostałym zakresie Sąd na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i uwzględnił powództwo o zwrot świadczenia omyłkowo spełnionego dwukrotnie (art. 405 k.c.) oraz oddalił powództwo wzajemne o odszkodowanie. Skutkiem zmiany rozstrzygnięcia była zmiana orzeczenia o kosztach i przyznanie powodowi zwrotu opłaty od pozwu 3 669 zł oraz minimalnych kosztów zastępstwa w obydwu sprawach (z pozwu głównego oraz wzajemnego) po 5 400 zł.
koszty
Na podstawie art. 98 k.p.c. powodowi przysługuje zwrot kosztów zastępstwa w postępowaniu apelacyjnym po 4 050 zł (75% stawki minimalnej). Powód został zwolniony z opłaty od apelacji i na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. Sąd obciążył pozwanego obowiązkiem uiszczenia tej opłaty.