UZASADNIENIE

1) Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji decyzją z dnia 10.07.2017 r. Nr ewid: (...), na podstawie art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18.02.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708 z poźn. zm.) oraz na podstawie otrzymanej z IPN informacji Nr (...) z 17.03.2017 r. ponownie ustalił wysokość emerytury S. K. od dnia 01.10.2017 r. na kwotę 1.141,47 zł, a po potrąceniu składki na ubezpieczenie zdrowotne i zaliczki na podatek dochodowy na kwotę 967,74 zł.

W uzasadnieniu organ emerytalny wskazał, że podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota 3736,41 zł. Emerytura wynosi 30,55 % podstawy wymiaru. Łączna wysokość emerytury stanowi 30,55 % podstawy wymiaru i wynosi kwotę 1.141,47 zł.

2) Decyzją z dnia 10.07.2017 r., znak (...), Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, na podstawie art. 22a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18.02.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2018 roku, poz. 132 ze zmianami) oraz na podstawie otrzymanej z IPN informacji Nr (...) z 17.03.2017 r. ponownie ustalił wysokość renty inwalidzkiej S. K. od dnia 01.10.2017 r. na kwotę 0,00 zł.

W uzasadnieniu organ emerytalny wskazał, że podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota 3742,18 zł. Renta inwalidzka wynosi 0,00 % podstawy wymiaru. Łączna wysokość renty inwalidzkiej stanowi 0,00 % podstawy wymiaru i wynosi kwotę 0,00 zł. Ponadto organ wskazał, że nie wypłaca się renty inwalidzkiej z uwagi na posiadanie prawa do korzystniejszej emerytury policyjnej.

Odwołania od powyższych decyzji złożył S. K. formułując szereg zarzutów dotyczących naruszenia przepisów Konstytucji RP, naruszenia przepisów Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Odwołujący wniósł o zmianę decyzji poprzez ustalenie przysługującej odwołującemu emerytury w dotychczasowej wysokości, tj. w kwocie 2.231,76 zł brutto oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 1080 zł. Nadto wniósł o zmianę decyzji poprzez ustalenie przysługującej odwołującemu renty inwalidzkiej w dotychczasowej wysokości, zgodnie z jej wyliczeniem dla odwołującego, poddawanej odpowiednim waloryzacjom, zgodnie z przepisami oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 1080 zł.

Wyrokiem z 09.03.2021 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu sygn. VII U 1962/20 oddalił odwołania od obu decyzji i zasądził od odwołującego na rzecz pozwanego kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Odwołujący S. K. (ur. (...)) ma wykształcenie średnie techniczne – w 1967 r. ukończył technikum kolejowe.

W dniu 18.04.1970 r. odwołujący złożył podanie o przyjęcie do pracy w (...) w P..

Od dnia 1.05.1970 r. odwołujący rozpoczął służbę na stanowisku wywiadowcy sekcji 5 Wydziału (...) (...) w P., która stanowiła sekcję obserwacyjną.

Biuro (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych odpowiedzialne było za organizowanie i prowadzenie całokształtu działań w zakresie (...), dokonywanie wywiadów – ustaleń oraz wstępnego rozpoznawania i zabezpieczania operacyjnego dyplomatów, cudzoziemców i innych osób zlecanych do kontrolo obserwacyjnej , zwanych dalej figurantami w ich miejscach zamieszkania i obiektach czasowego pobytu, dla potrzeb jednostek operacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Do zakresu Biura (...) w szczególności należało:

1. prowadzenie tajnej (...) zewnętrznej przez wywiadowców podlegających konspiracji osobistej,

2. prowadzenie działań obserwacyjnych oraz koordynowanie tych działań na terenie kraju w stosunku do figurantów,

3. zabezpieczenie operacyjne ustalonych hoteli wykorzystywanych najczęściej przez cudzoziemców z krajów kapitalistycznych,

4. prowadzenie rozpoznania operacyjnego dla potrzeb (...) i na zlecenie,

5. prowadzenie wywiadów-ustaleń dla potrzeb odpowiednich jednostek MSW i organów podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych i innych (zarządzenie nr 0057/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 02.09.1985 r. w sprawie zakresu działania i organizacji Biura (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych).

Do zakresu działania Wydziału (...) (...)w zakresie (...) należało między innymi: organizowanie i prowadzenie (...) długo i krótkoterminowych figurantów na polecenie Szefa lub jego Zastępców ds. (...)/(...), ustalanie i identyfikowanie osób kontaktujących się z figurantami lub obserwowanymi obiektami, dokumentowanie opisem oraz środkami techniki operacyjnej zachowań obserwowanych osób, prowadzenie z punktów zakrytych (...) placówek konsularnych krajów kapitalistycznych oraz miejsc zamieszkania figurantów zatrudnionych w tych placówkach (ramowy zakres działania Wydziału (...) (...)/(...) z dnia 04.12.1985 r.).

W zakresie działań obserwacyjno-operacyjnych do zadań Wydziału (...) należało między innymi: organizowanie stałych i czasowych punktów zakrytych oraz mieszkań konspiracyjnych i lokali kontaktowych dla kontroli ruchu dyplomatów i cudzoziemców z krajów kapitalistycznych, organizowanie osobowych źródeł sygnalizacyjnych informujących o przejeździe dyplomatów i cudzoziemców z krajów kapitalistycznych. W zakresie wywiadów – ustaleń było to między innymi prowadzenie pracy wywiadowczo-ustaleniowej na zlecenie właściwych komórek organizacyjnych, a w zakresie techniki operacyjnej między innymi prowadzenie kontroli rozmów radiowych (ramowy zakres działania Wydziału (...) (...)/(...) z dnia 04.12.1985 r.).

Sekcja 5 Wydziału (...) była tzw. (...), w zainteresowaniu której znajdowali się dyplomaci państw kapitalistycznych. Zajmowała się ona na opisanych powyżej zasadach organizowaniem (...) (polegającej na śledzeniu i podsłuchiwaniu) przedstawicieli placówek dyplomatycznych państw kapitalistycznych oraz miejsc zamieszkania wyselekcjonowanych figurantów.

W dniu 11.05.1970 r. odwołujący złożył zobowiązanie do utrzymania w tajemnicy tego, co jest mu wiadome w związku z czynnościami służbowymi w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.

W 1973 r. odwołujący ukończył (...) Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. W tej szkole odwołujący doskonalił swoją wiedzę techniczną i operacyjną.

Od dnia 1.01.1975 r. odwołujący pełnił służbę na stanowisku starszego wywiadowcy sekcji 5 Wydziału (...) (...) w P.. Jego obowiązki nie uległy zmianie.

Na stanowiskach wywiadowcy i starszego wywiadowcy odwołujący wykonywał czynności operacyjno-techniczne niezbędne w działalności (...). Obserwował jakie osoby kontaktowały się z dyplomatami państw kapitalistycznych, a następnie śledził je i podsłuchiwał, ustalał ich tożsamość i adres i przekazywał te ustalenia swojemu przełożonemu. Informacje uzyskiwał wykorzystując sprzęt techniki operacyjnej. Wykonywał zdjęcia fotograficzne z modeli ukrytych i posługiwał się środkami łączności radiowej (opinie służbowe z 31.05.1971 r., 11.05.1972 r, z 31.12.1974 r., 31.12.1977 r., 26.01.1982 r., 1.04.1985 r.).

Z karty uposażenia odwołującego wynika, że otrzymywał dodatek operacyjny.

Odwołujący pełnił służbę w Wydziale (...) (...) w P. do 31.07.1990 r.

Od 1.08.1990 r. do 13.05.1998 r. odwołujący pełnił służbę w(...) ((...)), zajmując się obserwacją konsula rosyjskiego i pracowników tego konsulatu.

Decyzją z dnia 23.06.1998 r., znak: (...) odwołującemu przyznane zostało prawo do emerytury policyjnej. Emerytura z tytułu wysługi lat wyniosła 75 % podstawy wymiaru, tj. 1362,97 zł.

Decyzją z dnia 4.01.1999 r., znak: (...) odwołującemu przyznano prawo do policyjnej renty inwalidzkiej z uwagi na zaliczenie odwołującego do III grupy inwalidów (inwalidztwo pozostawało w związku ze służbą). Renta z tytułu ustalonego inwalidztwa wyniosła 40,00% podstawy jej wymiaru, tj. kwotę 726,92 zł.

W dniu 4.05.2017 r. organ emerytalny uzyskał informację Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu o przebiegu służby Nr (...) z dnia 17.03.2017 r., w której wskazano na podstawie posiadanych akt osobowych, że S. K. w okresie od 1.05.1970 r. do 31.07.1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.).

Na podstawie powyższej informacji organ emerytalny zaskarżonymi decyzjami ponownie ustalił wysokość emerytury i renty inwalidzkiej odwołującego od 1 października 2017 r., przy obniżeniu wskaźnika do 0,0% za okres służby od 1.05.1970 r. do 31.07.1990 r.

Odwołujący nie wystąpił do Ministra właściwego do spraw wewnętrznych w trybie art. 8a ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin o wyłączenie zastosowania wobec niego art. 15c art., art. 22a i art. 24a. ustawy.

W dokumentacji osobowej odwołującego brak jest dokumentów, z których wynika, by podjął on, bez wiedzy i zgody przełożonych czynną współpracę z osobami lub organizacjami działającymi na rzecz niepodległości Państwa Polskiego.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie S. K. okazało się niezasadne.

Następnie Sąd I instancji wskazał, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było, czy organ emerytalny zasadnie ustalił ponownie wysokość emerytury i renty inwalidzkiej odwołującego na podstawie uzyskanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji Nr (...) z 17.03.2017 r. o przebiegu służby na rzecz totalitarnego państwa. W informacji tej wskazano, że odwołujący w okresie od 1.05.1970 r. do 31.07.1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Sąd Okręgowy podkreślił, nie znalazł podstaw do zawieszenia postępowania z uwagi na postępowanie toczące się przed Trybunałem Konstytucyjnym pod sygn. P 4/18, a w tym zakresie podzielił argumentację zawartą w uzasadnieniu postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 stycznia 2020 r., sygn. III AUz 780/19.

Przechodząc do meritum Sąd Okręgowy podał, że na mocy przepisów ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin obniżone zostały emerytury i renty inwalidzkie funkcjonariuszom, którzy pozostawali w służbie przed dniem 02.01.1999 r. i którzy w okresie od 22.07.1944 r. do 31.07.1990 r. pełnili służbę w wymienionych w ustawie instytucjach i formacjach (tzw. służba na rzecz państwa totalitarnego).

Stosownie do art. 13b ust. 1 ustawy za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od 22.07.1944 r. do 31.07.1990 r. w wymienionych w przepisie cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach. W ww. art. 13 b) ust. 1 pkt 5 lit. d) tiret 1 ustawy wymieniono służby i jednostki organizacyjne Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, i ich poprzedniczki, oraz ich odpowiedniki terenowe wykonujące czynności operacyjno-techniczne niezbędne w działalności (...) - Biuro (...).

Przepis art. 15c ust. 1 ustawy stanowi, że w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed 02.01.1999r., emerytura wynosi:

1) 0 % podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2) 2,6 % podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Przepisy art. 14 i art. 15 ust. 1-3a, 5 i 6 stosuje się odpowiednio. Emerytury nie podwyższa się zgodnie z art. 15 ust. 2 i 3, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b (art. 15c ust. 2 ustawy).

Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 15c ust. 3 ustawy).

W celu ustalenia wysokości emerytury, zgodnie z ust. 1-3, organ emerytalny występuje do Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z wnioskiem o sporządzenie informacji, o której mowa w art. 13a ust. 1 (art. 15c ust. 4 ustawy).

Przepisów ust. 1-3 nie stosuje się, jeżeli osoba, o której mowa w tych przepisach, udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęła współpracę i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego (art. 15c ust. 5 ustawy).

Natomiast zgodnie z treścią art. 8a ust. 1 ustawy minister właściwy do spraw wewnętrznych, w drodze decyzji, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może wyłączyć stosowanie art. 15c, art. 22a i art. 24a w stosunku do osób pełniących służbę, o której mowa w art. 13b, ze względu na:

1) krótkotrwałą służbę przed dniem 31 lipca 1990 r. oraz

2) rzetelne wykonywanie zadań i obowiązków po dniu 12 września 1989 r., w szczególności z narażeniem zdrowia i życia.

Do osób, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy art. 15, art. 22 i art. 24 (ust. 2).

W myśl art. 13 ust. 5 ustawy informacja o przebiegu służby, o której mowa w ust. 1, jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy służb, o których mowa w art. 12.

Analogiczne rozwiązania ustawodawca przewidział w odniesieniu do renty inwalidzkiej. Zgodnie z art. 22a w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby, o której mowa w art. 13b, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Wysokość renty inwalidzkiej, ustalonej zgodnie z ust. 1, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Należy również zaznaczyć, że sąd powszechny (sąd ubezpieczeń społecznych), rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji organu emerytalnego w sprawie ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej - zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wiązać sądu - do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów (postanowienie Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2011 r., II UZP 10/11).

W orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko, że ograniczenia dowodowe dotyczące między innymi dopuszczalnych na etapie postępowania administracyjnego środków dowodowych, nie wiążą sądu ubezpieczeń społecznych, który rozpoznaje sprawy wszczęte na skutek odwołań od decyzji organów rentowych według procedury cywilnej w postępowaniu odrębnym, jako sprawy cywilne w znaczeniu formalnym. Każdy istotny fakt może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 stycznia 2012 r. w sprawie K 36/09, orzekając, że art. 13a ust. 6 ustawy zaopatrzeniowej jest zgodny z art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji RP wskazał, że jeśli decyzja organu emerytalnego zostanie zaskarżona, to o ostatecznym ukształtowaniu praw emerytalnych byłego funkcjonariusza organów bezpieczeństwa PRL można dopiero mówić po przeprowadzeniu stosownego postępowania przed sądem powszechnym. Sąd powszechny nie ogranicza się w takim wypadku do kontroli decyzji organu emerytalnego z punktu widzenia jej legalności, jak ma to miejsce w przypadku kontroli dokonywanej przez sąd administracyjny. Wręcz przeciwnie - sąd powszechny rozstrzyga merytorycznie co do istoty sprawy. Nie ulega więc wątpliwości, że w toku postępowania sądowego, z zastosowaniem wszelkich środków dowodowych, może nastąpić także weryfikacja informacji, o której mowa w art. 13a. Dla oceny przez sąd zasadności obniżenia świadczenia emerytalnego byłego funkcjonariusza organów bezpieczeństwa PRL nieodzowne jest ustalenie stanu faktycznego mającego bezpośredni wpływ na ponowne ustalenie przez organ emerytalny świadczeń w tym zakresie. Sąd powszechny ma zatem obowiązek oceny całego materiału dowodowego, łącznie z treścią informacji Instytutu Pamięci Narodowej.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołujący w okresie od 01.05.1970 r. do 31.07.1990 r. pełnił służbę na rzecz na rzecz państwa totalitarnego. Odwołujący nie zaprzeczał, że w spornym okresie pracował w Wydziale (...) (...) w P. jako wywiadowca i starszy wywiadowca.

Biuro (...) i wchodzące w jego skład poszczególne wydziały funkcjonowały na mocy zarządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych nr 0110/73 z dnia 19 listopada 1973 r., a następnie zarządzenia nr 0057/85 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 2 września 1985 r. w sprawie zakresu działania i organizacji Biura (...) (...). Jak już powyżej wskazano do zakresu działania Biura (...) należały zarówno czynności w zakresie (...), działań obserwacyjno-operacyjnych, jak i w zakresie techniki operacyjnej.

Jak się wskazuje w literaturze Biuro (...) (...)było jednostką odpowiedzialną za działania polegające na (...) inwigilacji społeczeństwa za pośrednictwem rozbudowanej sieci wywiadowców i agentów, a także przy użyciu środków techniki operacyjnej (Sz. Hermański, Struktura organizacyjna i zakres działania Biura (...) ((...)) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w latach osiemdziesiątych, str. 129, www.polska1918-1989.pl-struktura-organizacyjna-i-zakres-dzialania-biura-b-obserwacji minister, 4973-2-pdf).

W resorcie obserwacją nazywano śledzenie, a niekiedy podsłuchiwanie osoby będącej w zainteresowaniu (...), w celu ustalenia jej personaliów, miejsca pracy i zamieszkania, więzi rodzinnych i kontaktów towarzyskich oraz innych zachowań mających znaczenie w danej sprawie. Pojęciem obserwacji określano także śledzenie interesujących (...) obiektów, budynków i lokali, aby zorientować się, jakie osoby do nich wchodzą i wychodzą z nich oraz co się dzieje w ich wnętrzu, jak również określonych miejsc w celu zidentyfikowania osób przejawiających nimi zainteresowanie … Obserwację można było zarządzać w każdej z kategorii spraw operacyjnych … Dzięki obserwacji można było przeprowadzić inne przedsięwzięcia operacyjne. Przykładowo, informacja od wywiadowcy, że figurant posiada przy sobie przedmioty uznawane przez władze PRL za nielegalne, otwierała przed funkcjonariuszami kilka możliwości działania: od aresztowania danej osoby na gorącym uczynku, przez tajne zatrzymanie i próbę werbunku, aż do np. manifestacyjnego aresztowania, a następnie błyskawicznego zwolnienia, by wzbudzić podejrzenie w środowisku figuranta, iż złapany z „dowodami przestępstwa” przeszedł na współpracę w zamian za zwolnienie z aresztu (F. Musiał, Podręcznik bezpieki, Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL 1970-1989, str. 186, 188, https://przystanekhistoria.pl/pa2/biblioteka-cyfrowa/publikacje).

Sąd I instancji podkreślił, że z dokumentów w aktach osobowych odwołującego o sygn. (...), jak i zeznań odwołującego jednoznacznie wynikało, że odwołujący w okresie od 01.05.1970 r. do 31.07.1990 r. wykonywał czynności operacyjno-techniczne niezbędne w działalności (...).

Zgodnie z § 1 zarządzenia Nr 0047/79 Ministra Spraw Wewnętrznych z 27.12.1979r. w sprawie stosowania i wykorzystania techniki operacyjnej, które zostało zmienione zarządzeniem Nr 0018/82 Ministra Spraw Wewnętrznych z 17.02.1982 roku technika operacyjna służy do uzyskiwania informacji w sposób tajny przy pomocy specjalnych środków technicznych. Może być stosowana wobec osób podejrzanych o wrogą działalność, winna dotyczyć rozpracowania o szczególnym znaczeniu operacyjnym i wyłącznie w sprawach figurujących w ewidencji operacyjnej.

Stosownie do § 2 zarządzenia w działaniach operacyjnych mogą być stosowane następujące rodzaje techniki operacyjnej: podsłuch pokojowy (PP), podsłuch telefoniczny (PT), podsłuch telegraficzny (PTG), podgląd i dokumentacja fotograficzna (PDF), tajne przeszukania (TP)”. Co istotne, w myśl § 9 ust. 1 upoważnionym do instalacji i eksploatacji środków techniki operacyjnej oraz przeprowadzenia tajnych przeszukań na terenie PRL jest wyłącznie Departament Techniki MSW oraz wydziały „T” KWMO z wyjątkiem przypadków określonych w § 8.

W szczególnych przypadkach na zlecenie przełożonych jednostek operacyjnych wyszczególnionych w § 3 tajne przeszukania mogą przeprowadzać Biuro (...) MSW i wydziały „B” KWMO, w sytuacjach niewymagających specjalistycznego otwarcia zamków i zamknięć”. Stosownie do § 8 ust. 2 „instalacje i jej wykorzystanie oraz niezbędne czynności operacyjne przy stosowaniu PP w miejscach wyszczególnionych w ust. 1 (na zewnątrz – lokale rozrywkowe, gastronomiczne, pojazdy mechaniczne) wykonuje Biuro (...) MSW oraz wydziały „B” KWMO w uzgodnieniu z Departamentem Techniki MSW lub wydziałem „T” KWMO (§ 9 ust. 3 zarządzenia).

Dokonując oceny charakteru wykonywanych przez odwołującego czynności Sąd Okręgowy podkreślił, że miał także na uwadze stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z dnia 16.09.2020 r., sygn. III UZP 1/20 stwierdzającej, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa”, określone w art. 13b ust. 1 ustawy z 18.02.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidulanych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

W niniejszej sprawie nie ulegało jednak wątpliwości – zdaniem Sądu Okręgowego, że czynności służbowe odwołującego polegające na dokonywaniu obserwacji (śledzenia i podsłuchiwania) osób kontaktujących się z przedstawicielami dyplomacji państw kapitalistycznych, ustalaniu tożsamości i miejsca zamieszkania, bądź pobytu tych osób. Zadania te wykonywał przy użyciu środków techniki operacyjnej. Wykonywał zdjęcia z ukrycia i korzystał ze środków łączności radiowej. Obowiązki odwołującego odpowiadały zatem przedstawionemu powyżej opisowi czynności operacyjno-technicznych.

W ocenie Sądu Okręgowego czynności służbowe odwołującego miały na celu naruszenie podstawowych praw i wolności człowieka. Stanowiły bowiem inwigilację i represjonowanie społeczeństwa, w szczególności osób, które były przedstawicielami państw kapitalistycznych, bądź utrzymywały kontakty z takimi osobami, a więc przeciwników ustroju komunistycznego. Działań odwołującego nie można porównać do czynności, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa państwa i są istotne w każdym jego modelu. Były one bowiem ukierunkowane wyłącznie na „wrogów” ustroju socjalistycznego i umożliwiały na dalszym etapie przedsięwzięcie przez funkcjonariuszy SB innych czynności, mających na celu nękanie przeciwników reżimu totalitarnego. Należy zwrócić uwagę również na to, że działania poszczególnych funkcjonariuszy miały charakter systemowy. W ujęciu całościowym poszczególne, wydawałoby się mało istotne działania pozwalały na tworzenie systemu represji i stosowanie go wobec przeciwników reżimu komunistycznego. Zdaniem Sądu Okręgowego odwołujący był świadomy charakteru i skutków podejmowanych czynności, biorąc pod uwagę fakt, że jego działania dotyczyły wyłącznie przedstawicieli dyplomacji państw kapitalistycznych i osób utrzymujących z nimi kontakty. Ponadto odwołujący sam aspirował do przyjęcia go do pracy w (...).

Zajmowane przez odwołującego stanowiska w okresie od 1.05.1970 r. do 31.07.1990 r. zasadnie zostały – w ocenie Sądu Okręgowego - uznane za służbę na rzecz państwa totalitarnego zgodnie z art. 13b ust. 1 pkt 5 litera d tiret 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (…).

Nie było także sporne, że przed rokiem 1990 bez wiedzy przełożonych odwołujący nie podjął współpracy i nie wspierał czynnie osoby lub organizacji działających na rzecz niepodległości Państwa Polskiego.

Sąd Okręgowy podkreślił, że zgodność przepisu art. 15b ustawy dezubekizacyjnej z 2009 r. z art. 2, art. 10, art. 30 i art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3, a nadto z art. 42 Konstytucji RP została potwierdzona wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 24 lutego 2010 r. w sprawie o sygn. K 6/09, zaś Europejski Trybunał Praw Człowieka decyzją nr 15189/10 z 14 maja 2013 r. (decyzja o odrzuceniu skargi – C. i inni przeciwko Polsce) stwierdził, że ustawa zmieniająca swoją treścią normatywną nie narusza art. 3, art. 6 § 1 i 2, art. 7, art. 8 i art. 14 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz art. 1 Protokołu nr 1 do tej Konwencji. Europejski Trybunał Praw Człowieka potwierdził, że wszystkie zasady mające generalne zastosowanie w sprawach na tle art. 1 Protokołu nr 1 mają również znaczenie w przypadku emerytur. Stwierdził, że ustawodawca krajowy wyposażony w bezpośrednią legitymację demokratyczną jest lepiej przygotowany do oceny, czy w danym kraju - ze względu na jego wyjątkowe doświadczenie historyczne i polityczne - interes publiczny wymagał przyjęcia określonych środków dekomunizacji, aby zapewnić większą sprawiedliwość społeczną albo stabilność demokracji. Równocześnie, władze krajowe, ze względu na bezpośrednią wiedzę o swoim kraju, były uprawnione do potępienia w wybranym przez siebie czasie i formie, instytucji lub działań z przeszłości, które - zgodnie z historycznym doświadczeniem kraju - odrzucały zasady demokracji, rządów prawa i praw człowieka.

Zdaniem projektodawcy ustawa dezubekizacyjna z 2016 r. ma na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., ponieważ wprowadzone na gruncie ustawy dezubekizacyjnej z 2009 r. rozwiązania nie okazały się w pełni skuteczne, gdyż cel tej ustawy nie został osiągnięty w zakładanym zakresie. W ustawie zaopatrzeniowej wprowadzono art. 13b, który enumeratywnie określa, jaka służba zostaje uznana za służbę na rzecz totalitarnego państwa. Projektodawca uznał bowiem, że zachodzi ewidentna potrzeba doprecyzowania katalogu jednostek, w których służba była pełniona na rzecz totalitarnego państwa oraz uwzględnił uwagę Instytutu Pamięci Narodowej, by nie wprowadzać zmian w ustawie lustracyjnej, gdyż mogłoby to wpłynąć w sposób istotny na prowadzone postępowania lustracyjne oraz na sam proces składania i badania oświadczeń lustracyjnych. Pojęcie „służby w organach bezpieczeństwa państwa” zastąpiono pojęciem „służby na rzecz totalitarnego państwa”, by nie wprowadzać nowej definicji organów bezpieczeństwa państwa wyłącznie na potrzeby ustawy dezubekizacyjnej. Katalog wprowadzony w art. 13b i jego uzasadnienie został opracowany przez Instytut Pamięci Narodowej. Uznano, że „obecny stan badań pozwala na stworzenie enumeratywnego wyliczenia tych jednostek, których funkcjonariusze służyli na rzecz totalitarnego państwa. Ponadto zdaniem projektodawcy, ograniczenie przywilejów emerytalnych i rentowych jest konieczne, ponieważ nie zasługują one na ochronę prawną przede wszystkim ze względu na powszechne poczucie naruszenia w tym zakresie zasady sprawiedliwości społecznej. Jako przywilej należy rozumieć ustalanie świadczeń emerytalno-rentowych na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do sposobu ustalania emerytury i rent zdecydowanej większości obywateli na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dlatego podjęte przez ustawodawcę działania ograniczające przywileje emerytalne osób, które czerpały korzyści ze współpracy ze służbą bezpieczeństwa, są konieczne dla osiągniecia usprawiedliwionego celu, jakim jest zapewnienie sprawiedliwości społecznej, w tym systemu emerytalnego.

Sąd Okręgowy zauważył nadto, że ustawa nowelizująca z 2009 r. nie dotyczyła innych świadczeń, niż emerytalne, to jest w szczególności rent inwalidzkich. Świadczenie rentowe odwołującego nie zostało zatem poddane podwójnej weryfikacji.

Reasumując, w ocenie Sądu Okręgowego, odwołujący spełnia warunki wymagane do obniżenia emerytury policyjnej i renty inwalidzkiej na zasadach wskazanych w ustawie z 16.12.2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Uwzględniając powyższe, Sąd Okręgowy – na podstawie powołanych przepisów prawa materialnego i art. 477¹⁴ § 1 k.p.c. – oddalił odwołania od obu zaskarżonych decyzji.

O kosztach Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 265), obciążając nimi w całości zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu odwołującego i zasądzając na rzecz pozwanego organu kwotę 360 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, odpowiadającą dwukrotności stawki minimalnej z uwagi na rozpoznanie odwołań od dwóch decyzji.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł odwołujący S. K. zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

Naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

1.1. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. przez zaniechanie wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego i niewyciągnięcie prawidłowych wniosków z zeznań odwołującego się oraz akt osobowych IPN.

Wskazał, że Sąd:

1.1.1. niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy ustalił, że czynności służbowe odwołującego się miały na celu naruszenie podstawowych praw i wolności człowieka w rozumieniu wskazanym w Uchwale Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16.09.2020 r., III UZP 1/20 (dalej jako: „Uchwała”), a także, że stanowiły inwigilację i represjonowanie społeczeństwa, w tym przeciwników ustroju komunistycznego, w sytuacji, gdy z akt osobowych IPN odwołującego oraz złożonych przez odwołującego zeznań wynika, że działania odwołującego się były typowymi działaniami kontrwywiadowczymi, których celem jest przeciwdziałanie i zwalczanie aktywności obcych służb wywiadowczych i szpiegostwa, które to działania podejmuje każde państwo (niezależnie od ustroju) w ramach wewnętrznych, różnie nazywanych, struktur bezpieczeństwa.

1.1.2. niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy ustalił, że odwołujący się wykonywał wszystkie zadania wchodzące w zakres kompetencji Sekcji (...) Wydziału (...), co przesądzać miało o bezprawnym charakterze podejmowanych czynności, w sytuacji, gdy ze złożonych w sprawie zeznań odwołującego wynikał dokładny zakres zadań odwołującego się, a czynności podejmowane przez odwołującego się nie polegały na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, kościołów i związków wyznaniowych, ani nie były związane z łamaniem praw człowieka, w szczególności prawa do wolności słowa i zgromadzeń, prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli.

1.1.3. niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy ustalił, że wykonywane przez odwołującego czynności operacyjno-techniczne były ukierunkowane na „wrogów” ustroju socjalistycznego i umożliwiały na dalszym etapie przedsięwzięcie przez funkcjonariuszy SB innych czynności, mających na celu nękanie „przeciwników reżimu totalitarnego”, podczas gdy odwołujący się zeznał, że prowadził obserwacje osób z którymi spotykali się dyplomaci, co należy do typowych działań kontrwywiadowczych mających na celu neutralizowanie aktywności obcych służb wywiadowczych oraz przeciwdziałanie szpiegostwu.

1.1.4. niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy ustalił, że odwołujący był świadomy charakteru i skutków podejmowanych czynności podczas gdy z zeznań odwołującego wprost wynika, że nie miał on wiedzy w jakim celu będą wykorzystywane informacje przekazywane przez odwołującego do wydziału.

Odwołujący podniósł, że Sąd Okręgowy po dokonaniu prawidłowej oceny materiału dowodowego powinien dojść do wniosku, że służba odwołującego się była działalnością ograniczającą się do standardowych działań kontrwywiadowczych podejmowanych w służbie rzecz państwa jako takiego. Ze złożonych w trakcie przesłuchania odwołującego zeznań Sąd Okręgowy powinien był wyciągnąć wniosek, że służba odwołującego nie była służbą na rzecz totalitarnego państwa, gdyż nie była związana z łamaniem praw człowieka, w szczególności prawa do wolności słowa i zgromadzeń, prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli. Błędy w ustaleniach faktycznych, których dopuścił się Sąd Okręgowy doprowadziły do nieprawidłowego ustalenia charakteru służby odwołującego się, a zatem miały istotny wpływ na treść orzeczenia, bowiem m.in. w wyniku tych błędów Sąd Okręgowy przyjął, że w niniejszej sprawie znajduje zastosowanie art. 13b Ustawy, co uzasadniało ponowne ustalenie przez organ wysokości świadczeń emerytalnych oraz rentowych odwołującego.

1.2. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 231 k.p.c. przez zaniechanie wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz dokonanie dowolnej, a nie swobodnej jego oceny w szczególności poprzez:

1.2.1. niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy ustalenie, że zakres działań Biura (...) implikował konieczność przyjęcia, że służba w tej jednostce była służbą na rzecz totalitarnego państwa, podczas gdy jednostka ta otrzymywała zlecenia z różnych komórek organizacyjnych (...)i była odpowiedzialna za organizowanie i przygotowywanie warunków do prowadzenia działań obserwacyjnych, dokonywanie wywiadów - ustaleń oraz wstępnego rozpoznania i zabezpieczenia operacyjnego dyplomatów , cudzoziemców i innych osób poddanych kontroli obserwacyjnej, zwanych figurantami w miejscach ich zamieszkania i obiektach czasowego pobytu dla potrzeb odpowiednich komórek organizacyjnych wojewódzkiego urzędu spraw wewnętrznych, była jednostką techniczną i nie ma podstaw do przyjęcia, że wszyscy funkcjonariusze pełniący służbę w tej jednostce pełnili służbę na rzecz totalitarnego państwa.

1.2.2. niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy ustalenie, że do zakresu działania sekcji (...) Biura (...) należała wyłącznie obserwacja przedstawicieli placówek dyplomatycznych państw kapitalistycznych oraz miejsc zamieszkania wyselekcjonowanych figurantów, podczas gdy funkcjonariusze tej sekcji zajmowali się obserwacją wszystkich przedstawicieli placówek dyplomatycznych, a nie tylko państw kapitalistycznych, a sekcja ta była jednostką techniczną kontrwywiadu.

Odwołujący podniósł, że Sąd Okręgowy po dokonaniu prawidłowej oceny materiału dowodowego powinien dojść do wniosku, że odwołujący się nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa. Odwołujący się wykonywał czynności techniczne kontrwywiadowcze, a jego zakres działań w trakcie pełnionej służby ograniczał się do obserwacji przedstawicieli placówek dyplomatycznych państw kapitalistycznych oraz osób z którymi się spotykali i polegał na wykonywaniu zadań zleconych przez różne jednostki zajmujące się bezpieczeństwem państwa. Nieprawidłowe ustalenie zakresu oraz charakteru działania Biura (...) miało istotny wpływ na treść orzeczenia, bowiem Sąd Okręgowy przyjął, że w niniejszej sprawie znajduje zastosowanie art. 13b Ustawy, co uzasadniało ponowne ustalenie przez organ wysokości świadczeń emerytalnych oraz rentowych odwołującego.

2. Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

2.1. art. 8 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (dalej jako: „Konstytucja RP” w zw. z art. 178 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. art. 13b ust 1 Ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (dalej jako: „Ustawa”) w zw. z art. 15c Ustawy w zw. z art. 13b ust. 1 Ustawy w zw. z art. 22a Ustawy poprzez niedokonanie kontroli konstytucyjności powołanych wyżej przepisów Ustawy, mimo że Sąd Okręgowy był obowiązany do oceny konstytucyjności ww. przepisów w ramach ustalania, który przepis obowiązującego prawa znajdzie zastosowanie do rozstrzygnięcia stanu faktycznego w niniejszej sprawie;

2.2. art. 2 Konstytucji RP polegające na zastosowaniu, art. 13b Ustawy, art. 15c Ustawy, art. 22a Ustawy, które są sprzeczne z zasadą demokratycznego państwa prawnego i wynikającymi z niej zasadami ochrony praw nabytych, sprawiedliwości społecznej, a także zasadą zaufania obywatela do państwa i tworzonego przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz, w szczególności poprzez:

- nieuwzględnienie okoliczności, że ww. przepisy Ustawy zostały uchwalone jako druga z kolei ingerencja w wysokość emerytury odwołującego się, któremu obniżono świadczenia z dniem 01.11.2010 r., w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 23.01.2009 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno- Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (dalej jako: „Ustawa z dnia 23.01.2009 r.”), a ingerencja ta nastąpiła po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej.

-: przyjęcie 0% podstawy wymiaru za każdy rok służby w instytucjach i formacjach wymienionych w art. 13b,
-: przyjęcie, że emerytura osoby pełniącej służbę w instytucjach i formacjach wymienionych w art. 13b nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
-: przyjęcie, że emerytura nie ulega podwyższeniu zgodnie z art. 15 ust.

1 i 3 Ustawy,

-: przyjęcie, że rentę inwalidzką zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby w instytucjach i formacjach wymienionych w art. 13b,
-: przyjęcie, że renta inwalidzka osoby pełniącej służbę w instytucjach i formacjach wymienionych w art. 13b nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,

2.3. art. 13b Ustawy poprzez błędne przyjęcie, że pojęcie „służby na rzecz totalitarnego” państwa należy analizować w oparciu o jednostkę organizacyjną, w której dana osoba pełniła służbę i o zadania wchodzące w zakres kompetencji określonej jednostki organizacyjnej, w której były funkcjonariusz pełnił służbę, a nie przede wszystkim w oparciu o zadania, które wykonywał odwołujący się podczas gdy:

-: w Uchwale Sąd Najwyższy wskazał, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 Ustawy powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka”.
-: dokonując wykładni tego pojęcia należało odnieść się do definicji zawartej w Ustawie z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz o treści tych dokumentów (dalej jako: „Ustawa o ujawnianiu informacji”). Zgodnie z preambułą tej ustawy służbą tego rodzaju jest „praca albo służba w organach bezpieczeństwa państwa komunistycznego, lub pomoc udzielana tym organom przez osobowe źródło informacji, polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, była trwale związana z łamaniem praw człowieka i obywatela na rzecz komunistycznego ustroju totalitarnego”

2.4. art. 13b w zw. z art. 15c Ustawy poprzez błędne przyjęcie, że przepisy te powinny znaleźć zastosowanie do ustalenia wysokości emerytury odwołującego się w sytuacji, gdy Sąd Okręgowy powinien ustalić wysokość emerytury odwołującego się z pominięciem tych przepisów;

2.5. art. 13b w zw. z art. 22a Ustawy poprzez błędne przyjęcie, że przepisy te powinny znaleźć zastosowanie do ustalenia wysokości renty odwołującego się w sytuacji, gdy Sąd Okręgowy powinien ustalić wysokość renty odwołującego się z pominięciem tych przepisów.

Wskazując na powyższe przepisy odwołujący wniósł o:

1. zmianę zaskarżonych decyzji i ustalenie S. K. prawa do emerytury policyjnej oraz policyjnej renty inwalidzkiej w wysokości obowiązującej przed dniem 01.10.2017 r.

2. zasądzenie od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w W. zwrotu kosztów postępowania, a w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Nadto wniósł o zasądzenie od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w W. na rzecz odwołującego się zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

W odpowiedzi na apelację odwołującego(...) Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od odwołującego oraz zasądzenie od odwołującego na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującego S. K. okazała się zasadna i podlegała uwzględnieniu.

Oceniając ponownie materiał dowodowy zgromadzony w sprawie i dokonując jego subsumcji do przepisów prawa, Sąd Apelacyjny uznał za zasadne wydanie wyroku reformatoryjnego. Jakkolwiek bowiem Sąd I instancji, przeprowadził prawidłowo postępowanie dowodowe i dokonał ogólnie trafnych ustaleń faktycznych, w oparciu o całość zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, to jednak doszedł do błędnej oceny prawnej, że praca odwołującego w spornym okresie była pracą na rzecz państwa totalitarnego.

W pierwszej kolejności podać należy, że istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy organ rentowy miał podstawy do ponownego ustalenia wysokości świadczenia odwołującego S. K. tj. obniżenia emerytury i renty.

Organ emerytalny ustalił wysokość świadczenia emerytalnego odwołującego na podstawie uzyskanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji z 17.03.2017 r. nr (...), w której podał na podstawie posiadanych akt osobowych wnioskodawcy, że w okresie od 01.05.1970 r. do 31.07.1990r. pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18.02.1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.).

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że ustawa z 16.12.2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin przewiduje obniżenie emerytur i rent inwalidzkich wszystkim funkcjonariuszom, którzy pozostawali w służbie przed dniem 02.01.1999 r. i którzy w okresie od 22.07.1944 r. do 31.07.1990 r. pełnili służbę w wymienionych w ustawie instytucjach i formacjach (tzw. służba na rzecz państwa totalitarnego). Obniżeniu podlegają także renty rodzinne, pobierane po funkcjonariuszach, którzy taką służbę pełnili.

Zgodnie z art. 13b ust. 1 ustawy za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w wymienionych w przepisie cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach. W ust. 1 pkt 5 pkkt d wymieniono służby i jednostki organizacyjne Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, i ich poprzedniczki, oraz ich odpowiedniki terenowe wykonujące czynności operacyjno-techniczne niezbędne w działalności Służby Bezpieczeństwa takie jak:

- Biuro „B”,

- Biuro Informatyki,

- Biuro „C”,

- Biuro „T”, w tym Zakład Techniki Operacyjnej,

- Departament Techniki, w tym Zakład Konstrukcji Sprzętu Operacyjnego,

- Biuro „W”,

- Departament PESEL,

- Zarząd Łączności, od dnia 1 stycznia 1984 r.,

- Wydział Zabezpieczenia Operacyjnego,

- Samodzielna Stacja „P”,

- Inspektorat Analityczno-Informacyjny.

Zgodnie z art. 15c ust. 1, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi:

1) 0 % podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2) 2,6 % podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

W odniesieniu do zasad ustalania wysokości policyjnej renty inwalidzkiej należy stosować art. 22a. Przepis ten stanowi, że w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby, o której mowa w art. 13b, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Również ten przepis zawiera obostrzenie, zgodnie z którym wysokość renty inwalidzkiej, ustalonej zgodnie z cytowanym ust. 1 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Natomiast w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i została zwolniona ze służby przed dniem 1 sierpnia 1990 r. rentę inwalidzką wypłaca się w kwocie minimalnej według orzeczonej grupy inwalidzkiej.

Stosownie zaś do treści art. 8a ust. 1 ustawy, minister właściwy do spraw wewnętrznych, w drodze decyzji, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może wyłączyć stosowanie art. 15c, art. 22a i art. 24a w stosunku do osób pełniących służbę, o której mowa w art. 13b, ze względu na:

1) krótkotrwałą służbę przed dniem 31 lipca 1990 r. oraz

2) rzetelne wykonywanie zadań i obowiązków po dniu 12 września 1989 r., w szczególności z narażeniem zdrowia i życia.

Do osób, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy art. 15, art. 22 i art. 24 (ust. 2).

W okolicznościach sprawy organ emerytalny, powołując się na przepis art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej, zgodnie z którym informacja o przebiegu służby jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy służb, o których mowa w art. 12, stwierdził, że zmiany informacji o przebiegu służby może dokonać jedynie Instytut Pamięci Narodowej. Zatem tam należy kierować ewentualne wnioski i zarzuty dotyczące zapisów zawartych w informacji o przebiegu służby.

Sąd Apelacyjny podkreśla (na co również w swoim uzasadnienie zwrócił uwagę Sąd Okręgowy), że jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 12 grudnia 2011 r., II UZP 10/11, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, sąd „nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wiązać sądu - do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów.” Podkreślić należy, że w orzecznictwie nie budzi żadnych wątpliwości, że ograniczenia dowodowe, m.in. dotyczące dopuszczalnych na etapie postępowania administracyjnego środków dowodowych, nie wiążą sądu ubezpieczeń społecznych, który rozpoznaje sprawy wszczęte na skutek odwołań od decyzji organów rentowych według procedury cywilnej w postępowaniu odrębnym, jako sprawy cywilne w znaczeniu formalnym. Każdy istotny fakt może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe.

Powyższe stanowisko koresponduje z ugruntowanym poglądem sądów powszechnych, sądów administracyjnych oraz Sądu Najwyższego, zgodnie z którym ograniczenia dowodowe, odnoszące się do dopuszczalnych na etapie postępowania administracyjnego środków dowodowych, nie wiążą sądu ubezpieczeń społecznych, który rozpoznaje sprawy wszczęte na skutek odwołań od decyzji organów rentowych według procedury cywilnej w postępowaniu odrębnym, jako sprawy cywilne w znaczeniu formalnym. Ubezpieczony ubiegający się o świadczenia z ubezpieczenia społecznego w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych może wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia. Okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Przeciwko informacji o przebiegu służby mogą być przeprowadzane przeciwdowody. Sąd Najwyższy (por. wyroki z 09.04.2009 r., I UK 316/08, z 06.09.1995 r., II URN 23/95 z 08.04.1999 r., II UKN 619/98, z 04.10.2007 r. I UK 111/07, z 02.02.1996 r., II URN 3/95, z 25.07.1997 r., II UKN 186/97,) na gruncie art. 473 k.p.c. wielokrotnie wypowiadał się, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prawa pracy w postępowaniu przed sądem nie obowiązują ograniczenia dowodowe. W postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Nie może zatem ulegać wątpliwości, że pracownik czy ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia - także wówczas, gdy z dokumentu np. zaświadczenia o zatrudnieniu, wynika co innego.

Każdy istotny fakt może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe (postanowienie SN z dnia 28 marca 2019r., I UK 133/18).

Sąd Najwyższy również w uzasadnieniu cytowanej przez Sąd I instancji uchwały składu siedmiu sędziów z 16 września 2020 r. sygn. akt III UZP 1/20, dotyczącej kwestii obniżania emerytur policyjnych na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów potwierdził, że sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby wydana przez IPN w trybie art. 13a ust. 1 ustawy z 1994 r.

W konsekwencji w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji przebiegu służby w konkretnym przypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy. W szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22.07.1944 r. do 31.07.1990 r., miejsca pełnienia służby, zajmowanego stanowiska (pkt 59 uzasadnienia uchwały). W tym zakresie Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (pkt 60).

Na powyższe stanowisko powołał się również Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14 września 2021 r. sygn. akt USK 259/21 (w zakresie rozpoznania skargi kasacyjnej).

Sąd Najwyższy uznaje zatem, że informacja IPN stanowi dowód, który nie jest jednak dowodem wyłącznym albo dowodem niepodważalnym, którym sąd byłby związany, bez możliwości jego oceny w ramach przysługującego sądowi prawa do swobodnej i wszechstronnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Inne rozumienie stanowiska Sądu Najwyższego dawałoby IPN przymioty organu rozstrzygającego arbitralnie kwestie wysokości świadczeń emerytalno-rentowych, bez potrzeby odwoływania się do sądu, a z sądu organ firmujący jedynie ustalenia zawarte w informacji IPN.

Sąd Okręgowy przy wydaniu zaskarżonego orzeczenia, nie był związany treścią informacji IPN o przebiegu służby odwołującego S. K. „na rzecz totalitarnego państwa”.

Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed zmianą ustroju państwa polskiego, tj. przed rokiem 1990 działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione działały w celu pokrzywdzenia współobywateli. Istotą państwa prawa związanego zasadą rządów prawa i związanej z nim klauzuli sprawiedliwości społecznej jest to, że każdy zostaje potraktowany przez państwo i prawo sprawiedliwie, czyli w sposób, który jest adekwatny do popełnionych przez niego czynów i jego postawy, którą przyjął w czasach PRL.

W niniejszej sprawie poza sporem pozostawało, że odwołujący przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, nie podjął współpracy i nie wspierał czynnie osoby lub organizacji działających na rzecz niepodległości Państwa Polskiego.

W przypadku odwołującego zakwalifikowano jego służbę w spornym okresie jako służbę na rzecz totalitarnego państwa tylko dlatego, że jego stanowisko było usytuowane we wskazanej w ww. ustawie jednostce organizacyjnej, tj. Biurze (...), w którym to do jego obowiązków należało prowadzenie na zlecenie (w zdecydowanej większości z Wydziału II - kontrwywiadu) obserwacji dyplomatów i przedsiębiorców z zagranicy.

Trudno uznać, ażeby celem ustawodawcy, co wynika choćby z uzasadnienia projektu ustawy, było uznanie, iż każda służba w jednostkach wymienionych w powołanym przepisie, bez względu na jej charakter, kwalifikowana być winna jako służba na rzecz totalitarnego państwa.

Zasada jednakowej odpowiedzialności wszystkich funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa państwa pozostaje, w ocenie Sądu Apelacyjnego, w poczuciem sprawiedliwości społecznej, do której odwoływali się sami projektodawcy. Negatywna i w pełni uzasadniona ocena skutków działalności służby bezpieczeństwa nie powinna bowiem samodzielnie wpływać na stwierdzenie słuszności lub niesłuszności praw nabytych przez poszczególnych funkcjonariuszy indywidualnie.

W uchwale z dnia 16.09.2020 r., sygn. III UZP 1/20 Sąd Najwyższy wskazał, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa”, określone w art. 13b ust. 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidulanych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Sąd Najwyższy wskazał, że o „służbie na rzecz totalitarnego państwa” można mówić w ujęciu szerokim, to znaczy - byłeś zatrudniony w określonym czasie i miejscu, dlatego stracisz uprawnienia emerytalne. Można też powiedzieć, że istnieje definicja państwa totalitarnego w ujęciu wąskim, to znaczy - tracisz świadczenie, jeżeli w swojej służbie naruszałeś podstawowe prawa i wolności innych osób, zwłaszcza osób walczących o niepodległość, suwerenność i o wolną Polskę. W ocenie Sądu Najwyższego w składzie rozpoznającym przedstawione zagadnienie prawne, tylko to ostatnie rozumienie ustawy jest akceptowalne.

Sąd Najwyższy zaznaczył także, że zwrot „na rzecz” jest terminem kierunkowym, pozwalającym oceniać zjawisko z perspektywy interesu (korzyści) adresata działania (tu - państwa totalitarnego). Stąd zrównanie statusu osób - przez jednolite obniżenie świadczenia z zabezpieczenia społecznego - które kierowały organami państwa totalitarnego, angażowały się w realizację zadań i funkcji państwa totalitarnego, nękały swych obywateli także na innym polu niż styk szeroko rozumianego prawa karnego, a więc tych podmiotów, których ocena jest zdecydowanie aksjologicznie negatywna, z osobami, których postawa nie pozostawała w bezpośredniej opozycji do zadań i funkcji tego państwa, lecz sprowadzała się do czynności akceptowalnych i wykonywanych w każdym państwie, także demokratycznym, bez skojarzeń prowadzących do ujemnych ocen, nie może być dokonane za pomocą tych samych parametrów. Inaczej każdy podmiot funkcjonujący w systemie państwa w tych latach mógłby się spotkać z zarzutem, że jego działanie, w ogólnym rozrachunku, było korzystne dla państwa totalitarnego.

Nie każda zatem służba (praca) wykonywana przez funkcjonariuszy w jednostkach wymienionych w powołanym przepisie, bez względu na jej charakter, prowadzi do obniżenia świadczeń emerytalno-rentowych. Przyjęcie odmiennego stanowiska organu rentowego prowadziłoby do nielogicznych wniosków, że nawet wykonywanie prostych czynności administracyjnych, gospodarczych czy porządkowych skutkować musiałoby obniżeniem wysokości świadczenia. Wykonanie takich czynności nie mieści się również w pojęciu służby na rzecz totalitarnego państwa. Dla prawidłowego odkodowania ww. regulacji konieczne jest zatem ujęcie całościowe. Sankcją określoną w znowelizowanych przepisanych objęte jest więc, zdaniem sądu, w odniesieniu do spornej jednostki, pełnienie służby w takiej jednostce, o ile służba ta polegała na wykonywaniu zadań ukierunkowanych na utrwalaniu totalitarnego charakteru ustroju. Skoro ustawodawca w odniesieniu do służby w określonych jednostkach podjął się ich charakterystyki, nawet jeśli ograniczonej do kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa”, nie poprzestając jedynie na oznaczeniu struktury organizacyjnej (nazwy danej jednostki), to uczynił to celowo, nadając tym zapisom charakter wymogu służby, po spełnieniu którego możliwe jest obniżenie wysokości świadczeń w tym trybie. Gdyby bowiem celem ustawodawcy było tylko sankcjonowanie pełnienia służby w określonej jednostce, bez związku z wypełnianiem określonych zadań, jakie mogły być tym jednostkom przypisane, a które musiały być związane z działalnością Służby Bezpieczeństwa, pominąłby wskazaną wyżej charakterystykę służby w odniesieniu do tych jednostek (choć szczególnie okoliczność ta widoczna jest w odniesieniu do jednostek wymienionych w punkcie 5 ust. 1 art. 13b). Nie można zatem zgodzić się ze stanowiskiem, że zapisy ustawowe odwołujące się do charakteru służby poprzez odwołanie się do realizowania zadań państwa totalitarnego pozbawione są znaczenia prawnego w procesie wykładni. Nie wszystkie działania państwa totalitarnego ukierunkowane są bowiem na naruszenie praw i wolności obywatelskich.

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że jednym z podstawowych zadań każdego państwa, w tym demokratycznego państwa prawa, jest zapewnienie bezpieczeństwa jego granic. Jednym ze sposób wykonywania tego zadania jest zaś prowadzenie działań wywiadowczych i kontrwywiadowczych.

Wielu autorów prac naukowych lub tekstów publicystycznych przytacza różne interpretacje pojęć wywiad i kontrwywiad. Warto też przybliżyć najbardziej popularne wyjaśnienie pierwszego z wymienionych terminu, które funkcjonuje w literaturze przedmiotu. Według klasycznej definicji wywiad skupia się na dyskretnym sposobie odkrywania tajemnic, a szczególnie na pozyskiwaniu informacji (Kipp J. W. (2015), FMSO-JRIC and Open Source Intelligence: Speaking Prose in a World of Verse, „Military Intelligence Professional Bulletin”, nr 31/4, s. 45–50). W obecnych czasach granice geograficzne oraz polityczne stają się coraz bardziej rozmyte, zwłaszcza kiedy działania służb przebiegają w cyberprzestrzeni. W istocie pojęcie wywiadu można zdefiniować jako działania podjęte w celu zdobywania informacji i uzyskiwania dzięki nim przewagi nad przeciwnikiem. Aktualnie do pełnej definicji wywiadu należy wliczyć także pozyskiwanie wiedzy na temat procesów informacyjnych, systemów i sieci informacyjnych, które są wykorzystywane przez rywala (Marek Górka, Rola i zadania kontrwywiadu w obszarze funkcjonowania państwa z uwzględnieniem wybranych aspektów polityki bezpieczeństwa III RP, artykuł dostępny online). Często agresywna działalność obcych służb wywiadu zmusza służby danego państwa do działań defensywnych, których celem jest bezpieczeństwo informacji. W środowisku służb takie działania mogą być prowadzone przez kontrwywiad. Według definicji słownika Historical Dictionaries of Intelligence and Counterintelligence „kontrwywiadem” określa się analityczne i operacyjne działania dotyczące identyfikowania i neutralizowania zagranicznych operacji wywiadowczych przeciwko własnemu państwu. Kontrwywiad ma trzy główne zadania: po pierwsze – zapewnienie fizycznego bezpieczeństwa informacji, po drugie – identyfikowanie i zatrzymywanie własnych obywateli, którzy szpiegują dla obcego rządu, po trzecie – identyfikowanie obcych agentów pracujących przeciwko interesom państwa oraz próby ich zamiany w podwójnych agentów lub ściganie ich za szpiegostwo (Turner M. A. (2006), Historical Dictionary of United States Intelligence, w: Historical Dictionaries of Intelligence and Counterintelligence, t. 2, red. J. Woronoff, Lanham, Maryland–Toronto–Oxford, s. 41). Inna definicja kontrwywiadu skupia się na ochronie własnej służby przed przenikaniem wywiadu obcego państwa w jej struktury. Trzecie określenie kontrwywiadu podkreśla – oprócz wcześniej wymienionych zadań – rolę dezinformacji, penetracji i udaremniania wszystkich działań strony przeciwnej, które są postrzegane jako zagrożenie dla państwa (Pringle R. W. (2006), Historical Dictionary of Russian and Soviet Intelligence, w: Historical Dictionaries of Intelligence and Counterintelligence, t. 5, red. J. Woronoff, Lanham, Maryland–Toronto–Oxford. s. 57). Zgodnie z powyższymi definicjami można przyjąć, że kontrwywiad to czynności prowadzone w celu ochrony przed działaniami wywiadowczymi, sabotażem lub zamachami realizowanymi na rzecz lub w imieniu obcych mocarstw, organizacji, osób lub międzynarodowych operacji terrorystycznych. Działania kontrwywiadowcze są prowadzone w celu identyfikacji wrogich podmiotów oraz zbierania dowodów przestępczej działalności, aby na ich podstawie można było zastosować właściwe środki karne lub administracyjne. W większości przypadków służą one zneutralizowaniu zagrożenia ze strony innych państw. Działania wywiadowcze i kontrwywiadowcze są realizowane m.in. poprzez właśnie obserwację zewnętrzną.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego powyższe uwagi mają istotne znaczenie dla sprawy. Przy dokonywaniu bowiem oceny charakteru służby odwołującego przesuwają środek ciężkości na konieczność uwzględnienia typowych i podstawowych działań każdego państwa ukierunkowanych na jego zabezpieczenie przed nieuprawnioną ingerencją innych państw. Jest przy tym oczywiste, że naruszenie podstawowych praw dyplomatów i innych cudzoziemców poprzez ich obserwację stanowić może naruszenie podstawowych praw i wolności człowieka, ale nie musi być równoznaczne z działaniem państwa totalitarnego, zwłaszcza gdy zważy się, że każde państwo ma obowiązek zorganizowania działalności kontrwywiadowczej. Oderwane od konkretnych i indywidualnych zachowań, założenie tożsamości działalności funkcjonariuszy służby kontrwywiadowczej i służby państwa totalitarnego ukierunkowanej na zwalczanie demokratycznej opozycji, prowadziłoby do konieczności analogicznej deprecjacji każdej pracy na rzecz tego państwa, nawet pozbawionej ideologicznego obciążenia.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego wydanie decyzji obniżającej odwołującemu świadczenia bez uwzględnienia indywidualnego charakteru jego służby oraz po niemal 30 latach od czasu przemian ustrojowych w Polsce, nie stanowiło realizacji zasad sprawiedliwości społecznej.

W ocenie sądu, wątpliwe jest zastosowanie nie jakichkolwiek, ale surowych represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego, tj. przed rokiem 1990. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione działały w celu pokrzywdzenia współobywateli. Istotą państwa prawa związanego zasadą rządów prawa i związanej z nim klauzuli sprawiedliwości społecznej jest to, że każdy zostaje potraktowany przez państwo i prawo sprawiedliwie, czyli w sposób, który jest adekwatny do popełnionych przez niego czynów i jego postawy, którą przyjął w czasach PRL.

W ocenie Sądu Apelacyjnego postępowanie dowodowe wykazało, że odwołujący S. K. w spornym okresie od 01.05.1970 r. do 31.07.1990 r. nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa w wyżej wskazanym właściwym jej rozumieniu i dokonując subsumcji ustalonego stanu faktycznego pod wskazane normy prawne, Sąd Odwoławczy stwierdził, że odwołujący nie spełnia przesłanek wymaganych do obniżenia policyjnej emerytury i renty na zasadach wskazanych w ww. ustawie.

Wbrew stanowisku Sądu I instancji ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, załączonej dokumentacji oraz zeznań odwołującego S. K., wynika wprawdzie, że odwołujący - pracując w Biurze (...) - wykonywał czynności operacyjno-techniczne na zlecenie kontrwywiadu. Jak już jednak wyżej Sąd Apelacyjny zaznaczył, każde państwo, takie tajne służby posiada, celem zapobiegania szpiegostwu. Nie oznacza to rzecz jasna przyzwolenia na działania naruszające podstawowe prawa i wolności człowieka, wyrządzające np. krzywdę fizyczną osobie obserwowanej. Jednakże w niniejszej sprawie w żaden sposób nie zostało wykazane, by czyny odwołującego doprowadziły kiedykolwiek do takich naruszeń.

Odwołujący w trakcie służby zajmował się przede wszystkim obserwacją dyplomatów. Generalnie nie zajmował się obserwacją obywateli polskich. Do obowiązków odwołującego należało ustalenie czy dana osoba się z kimś kontaktowała oraz ustalenie, czym się zajmowała. Osoby obserwowane przez odwołującego nie były konkretnie wskazywane, był to przypadek na który wpływało z kim się spotykał dyplomata. Odwołujący nie miał wiedzy na temat tego, co się dalej dzieje z informacjami dotyczącymi obserwowanych osób. Co również istotne z materiału dowodowego nie wynika, by odwołujący podsłuchiwał czy też zakładał podsłuchy obserwowanym osobom. Z kolei łączność radiową odwołujący utrzymywał wyłącznie pomiędzy oficerami (pracownikami jednostki).

W ocenie Sądu Apelacyjnego nieprawidłowe ustalenie zakresu oraz charakteru działania Biura (...) miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, gdyż Sąd Okręgowy błędnie przyjął, że w niniejszej sprawie znajduje zastosowanie art. 13b ww. ustawy, co uzasadniało ponowne ustalenie przez organ emerytalno-rentowy wysokości świadczeń emerytalnych oraz rentowych odwołującego.

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że czynności wykonywane przez odwołującego były typowymi działaniami kontrwywiadowczymi, których celem jest przeciwdziałanie z zwalczanie aktywności obcych służb wywiadowczych i szpiegostwa, które to działania podejmuje każde państwo (niezależnie od jego ustroju) w ramach wewnętrznych struktur bezpieczeństwa. Wbrew ustaleniu Sądu I instancji odwołujący nie podejmował działań operacyjnych, które stanowiłyby inwigilację i represjonowanie społeczeństwa i były ukierunkowane na tzw. „wrogów” ustroju socjalistycznego i umożliwiające na dalszym etapie nękanie przeciwników reżimu totalitarnego.

Podkreślić należy, iż Sąd Apelacyjny nie neguje konieczności rozliczenia funkcjonariuszy, którzy w sposób nieprzymuszony, często dla specjalnych gratyfikacji podejmowali służbę w organach policji politycznej państwa komunistycznego, która ze swej istoty naruszała podstawowe prawa i wolności swoich współobywateli, ale w przeciwieństwie do wówczas panujących metod winno się to odbyć z pełnym poszanowaniem demokratycznego porządku prawnego.

Zaakcentować ponownie należy, że do zastosowania rygorów z art. 15c i 22a ustawy nie wystarczy samo formalne pełnienie służby w jednostkach wymienionych w art. 13b ustawy w okresie od 22.07.1944r. do 31.07.1990r., ale pełnienie służby polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, łamaniu praw człowieka i obywatela.

Inna wykładnia przepisu art. 13b naruszałaby zasady sprawiedliwości społecznej, bowiem dotyczyłaby także osób, których pełniona funkcja czy charakter pracy nie miały charakteru operacyjnego, lecz charakter pomocniczy, techniczny, biurowy, porządkowy, niezwiązany z głównymi funkcjami organów bezpieczeństwa. Poza tym należy mieć na względzie, że wykonywanie „służby na rzecz państwa totalitarnego” było zindywidualizowane, mogło różnić się osobistym zaangażowaniem danej osoby i determinacją na realizowanie określonych zadań i funkcji. Działalność funkcjonariusza mogła być w różnym stopniu ukierunkowana na potrzeby, korzyści totalitarnego państwa. W związku z tym nie każde nawiązanie stosunku prawnego w ramach jednostek organizacyjnych, wskazanych w ustawie, musiało wiązać się ze służbą na rzecz totalitarnego państwa.”. Służba (praca) takiej osoby powinna być oceniana na podstawie indywidualnych czynów, w oparciu o wszystkie okoliczności pełnionej służby. Nie można stosować mechanizmu odpowiedzialności zbiorowej, gdyż stosowanie takiego mechanizmu przybliżyłoby ten mechanizm do mechanizmów stosowanych w czasach państwa totalitarnego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wykazał, że w spornym okresie odwołujący nie podejmował realnych działań w ramach pełnionej służby, świadczących o działalności na rzecz totalitarnego państwa. Z kolei sam fakt przynależności do jednostki i złożenia wniosku o przyjęcie do służby nie może doprowadzić do wniosku, jakoby odwołujący chciał i pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Jednocześnie Sąd Apelacyjny podkreśla, że odwołującemu już raz została obniżona emerytura (w 2010 r.) na podstawie ustawy z 2009 r. Zwrócić uwagę należy w tym miejscu na uchwałę z 16 września 2020 r. sygn. III UZP 1/20 w której sąd odniósł się do zasady ne bis in idem. Podsumowując, nie chodzi tylko o samą konstrukcję normy (czy zawiera ona sankcje karne, czy inne formy represji), bowiem zakresem omawianej zasady są objęte także inne postępowania niż karne, oczywiście pod warunkiem, że wiążą się ze stosowaniem środków represyjnych sensu largo. W analizowanym zagadnieniu chodzi o dwukrotną ocenę tego samego okresu pracy, który raz obligował do obniżenia emerytury przez przyjęcie wskaźnika 0,7% za każdy rok służby, a obecnie wskaźnika 0,0%. Tego rodzaju wtórna ingerencja nie niesie ze sobą żadnych nowych argumentów, bo za taki nie można uznać faktu, że poprzednia regulacja nie była pełna (zob. uzasadnienie projektu do ustawy nowelizującej). Nie odkryto nowych aspektów działań funkcjonariusza, czy też wręcz nie zastosowano metody indywidualnej oceny służby. Widać to na tle stanu faktycznego sprawy, bowiem odwołującemu się już raz tj. w 2010 r. obniżono emeryturę. Z kolei w niniejszej oceniając ponownie ten sam okres pracy (tj. od 01.05.1970 r. do 31.07.1990 r.) organ rentowy po raz drugi obniżył emeryturę odwołującemu. W ocenie Sądu Apelacyjnego takie stanowisko organu rentowego nie zasługuje na uwzględnienie, a zatem należało zmienić zaskarżone decyzje.

Sąd Apelacyjny podkreśla, że zarzuty podniesione przez odwołującego S. K. w apelacji uznał za zasadne. W tym stanie rzeczy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 oraz obie poprzedzające decyzje i stwierdził brak podstaw do ponownego ustalenia wysokości renty inwalidzkiej oraz emerytury policyjnej przysługujących S. K., wobec czego przyznał ubezpieczonemu prawo do świadczeń od 01.10.2017 r. w dotychczasowej wysokości, bez ich obniżenia dokonanego zaskarżonymi decyzjami.

Zmiana zaskarżonego wyroku co do meritum sprawy, skutkowała zmianą orzeczenia w przedmiocie zwrotu kosztów procesu w punkcie 2 i zasądzeniem od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz odwołującego kwoty 360 zł (2 odwołania x 180 zł), tytułem zwrotu zastępstwa procesowego (pkt 2).

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł zgodnie z ogólną zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., w zw. z 2 ust. 2 i w zw. z § 9 ust. 2 § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, zasądzając od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. - jako strony przegrywającej - na rzecz odwołującego kwotę 480 zł (2 odwołania x 240 zł) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem II instancji.

sędzia Marta Sawińska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE