UZASADNIENIE

P. F. w dniu 12 listopada 2021 r. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 14 października 2021 r. znak: (...). Decyzji zostało zarzucone dokonanie przez organ wadliwej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i przyjęcie, że ubezpieczony nie udokumentował swojej pracy w warunkach szczególnych. Pełnomocnik odwołującego się wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie rekompensaty z tytułu pracy
w szczególnych warunkach; dopuszczenie i przeprowadzenie dowodów z dokumentów zalegających w aktach rentowych w tym z zeznań R. Ż., A. W., J. W. i M. Ł. na okoliczność wykonywania przez odwołującego stale i w pełnym wymiarze czasu w okresie od 1 października 1981 r. do 31 maja 2001 r. prac wymienionych w wykazie A, dziale XIV „Prace różne”, poz.24, „Kontrola między operacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno- techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione
w wykazie A - Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze (Dz. U nr 8, poz.43) oraz na stanowisku pracy,
na którym prace wykonywane są stale i bezpośrednio przy stanowiskach wymienionych
w wykazie A Dziale XIV, poz.24, pkt 1 „Kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których wymienione są prace w załączniku nr 1 do Zarządzenia nr 17 Ministerstwa Górnictwa
i Energetyki w sprawie określenia stanowisk w resorcie górnictwa i energetyki oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych ( odwołanie, k.3-9 a. s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział
w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477^{(

14)} § 1 k.p.c.
W uzasadnieniu organ rentowy stwierdził, że wniosek o rekompensatę został załatwiony odmownie, ponieważ w postępowaniu przed organem rentowym P. F. nie udokumentował piętnastoletniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze. Organ rentowy nie zaliczył do tego stażu okresu od 1 października 1981 r. do 31 grudnia 1995 r. (pracy na stanowisku kierownika (...)) i od 1 stycznia 1996 r. do 31 maja 2001 r. (pracy na stanowisku kierownika warsztatu samochodowego) dokumentowanych świadectwem wykonywania prac
w szczególnych warunkach z dnia 7 lipca 2021 r. wystawionym przez (...) sp. z o.o. z siedzibą w T.. W świadectwie pracodawca wskazał, że ww. wykonywał prace na stanowisku zgodnym z Wykazem A, dział XIV, poz. 24 pkt 1 stanowiącym załącznik nr 1 do zarządzenia nr 17 MGiE z dnia 12 sierpnia 1983 r. Z Wykazu A, dział XIV, poz. 24 pkt 1 załącznika do tego zarządzenia wynikało, że było to stanowisko pracy na którym kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, na których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, jest wykonywana stale i bezpośrednio przy stanowiskach wymienionych w wykazie (stała praca w warunkach, w których nie są zachowane higieniczne normy pracy). Zdaniem organu rentowego praca na stanowisku kierownika (...) i kierownika warsztatu samochodowego wymuszała na ww. wykonywanie również czynności o charakterze administracyjno - biurowym, ww. nie mógł więc stale i bezpośrednio kontrolować i dozorować stanowisk pracy, na których była wykonywana praca wskazana w wykazie ( odpowiedź na odwołanie, k.10-11 a. s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

P. F. urodzony (...) podjął pracę w (...) sp. z o.o. z dniem 1 września 1980 r. jako specjalista ds. rozwoju i modernizacji zaplecza technicznego. Po czym z dniem 1 października 1981 r. został kierownikiem tej jednostki, aż do rozwiązania jednostki z dniem 31 maja 2001 r. Jednostka mieściła się
w W. na Z. 10. Była to (...). Wcześniej nazywała się (...). Ta (...) była przeznaczona do naprawy pojazdów ciężkich. (...) była uruchomiona poprzez odtworzenie stacji zbiornikowej T.. Była tam hala i zaplecze biurowe, dwa kanały rewizyjne jedenasto-metrowe i stanowiska diagnostyczne, które nie wymagały kanałów. M. Ł. poznał odwołującego po zatrudnieniu się w (...) Okręgowym Zakładzie Gazownictwa- warsztat T. w listopadzie 1987 r. Warsztat T. wykonywał w pełnym zakresie naprawy podwozi, siników, nadwozi samochodów ciężarowych i autobusów oraz ciężkiego sprzętu w postaci dźwigów, koparko-ładowarek, autocystern i samojezdnych sprężarek. P. F., który był kierownikiem, nadzorował pracę mechaników na stanowiskach naprawczych w zakresie prawidłowości wykonywania prac i ich zgodności z wymogami odpowiednich procedur i przepisów. Organizował pracę na warsztacie. Przydzielał poszczególnym pracownikom zadania oraz bezpośrednio nadzorował ich realizację ( zeznania M. Ł., k.56-58 a. s..). Odwołujący się pilnował bezpiecznego trybu wykonywania napraw, gdyż z uwagi na specyfikę obsługiwanego sprzętu i jego gabaryty oraz wynikające
z tego zagrożenia, stały nadzór był niezbędny. Po wykonaniu napraw odwołujący dokonywał ostatecznej kontroli przed przekazaniem sprzętu do eksploatacji. Kierownik wykonywał czynności administracyjno-biurowe tylko wtedy, kiedy istniała potrzeba na zatwierdzenie dokumentacji po naprawczej ( zeznania R. Ż., k.59-61 a. s.). Pełen zakres prac był wykonywany z kanałów rewizyjnych naprawczych. Kompleksowa naprawa pojazdów nie wiązała się tylko z jednym elementem. Naprawę realizowało się na kanałach. Stanowiska bez kanałowe były czysto diagnostyczne. Wtedy nie było na rynku osiągalnych kanałowych rolek do badania hamulców. Były naprawiane pojazdy ciężkie tj. Z., K., J., K.
i dźwigi samojezdne. Od 1 października 1980 r. do 31 maja 2001 r. stan załogi był różny. Oscylował od 8-9 do 12-15 osób. Na kanałach był zatrudniony spawacz-blacharz, elektryk
i osoba do prac biurowo-administracyjnych. Świadek J. W. pracował na stanowisku ślusarza remontowego w warsztacie samochodowym, któremu podlegała (...) T.. Jednostki te współpracowały ze sobą ( zeznania J. W., k.33-35 a. s.). Odwołujący się był jedynym pracownikiem nadzoru. Nadzór polegał na tym, żeby zapewnić pewną ciągłość zgodnie z zasadami BHP i technologią. Każde uchybienie zasadom technologii mogło doprowadzić do tragedii. Cysterna ważyła 400 ton. Administracją zajmowała się zatrudniona w jednostce pracownica. Do 1990 r. była to I. K., później do końca pracy jednostki A. W., które zajmowały się sferą biurową, zleceniami, zamówieniami i rozpisaniem zleceń na każdą naprawę, którą odwołujący się zatwierdzał. Na terenie T. był umiejscowiony dział ekonomiczny, który rozliczał finanse. Odwołujący się sporządzał raporty. Funkcje techniczne były realizowane przez A. W. ( zeznania P. F., k.100-102 a. s.). Od 17 września 1990 r. A. W. była podwładną odwołującego się w (...), aż do końca istnienia tej komórki, po zmianie nazwy na Warsztat Samochodów T., tj. do 31 maja 2001 r. Kierownik zatwierdzał przygotowaną przez A. W. dokumentację oraz rozliczenia napraw. A. W. pracowała na stanowisku administracyjno-biurowym, a później jako specjalista ( zeznania A. W., k.39-41 a. s.). P. F. do 27 lipca 2021 r. był zatrudniony w (...) sp. z o.o. ( świadectwo pracy z dnia 26 lipca 2021 r., nienumerowane a. r.).

P. F. 26 lipca 2021 r. złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniosek o emeryturę (wniosek o emeryturę z 26 lipca 2021 r., nienumerowane a. r.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. 9 sierpnia 2021 r. wydał decyzję znak: (...) o przyznaniu emerytury od 1 lipca 2021 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek (decyzja ZUS z 9 sierpnia 2021 r., nienumerowane a. r.).

Ubezpieczony 15 września 2021 r. złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniosek o ponowne obliczenie świadczenia emerytalno-rentowego (wniosek o ponowne obliczenie świadczenia emerytalno-rentowego z 15 września 2021 r., nienumerowane a. r.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. 14 października 2021 r. wydał decyzję odmowną o przyznaniu rekompensaty, znak: (...). W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że ubezpieczony nie udowodnił wymaganego okresu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze wynoszącego 15 lat (decyzja ZUS z 14 października 2021 r., nienumerowane a. r.).

P. F. 12 listopada 2021 r. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 14 października 2021 r., znak: (...) ( odwołanie,k.3-9 a. s.).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dokumentów, jak również zeznań świadków: R. Ż., A. W., J. W. i M. Ł. oraz ubezpieczonego. Relacja świadków w ww. zakresie koresponduje z dokumentami z akt osobowych P. F., jak również z tym, co ubezpieczony zeznał, a poza tym oparta jest na obserwacjach, jakie świadkowie
w codziennej pracy mogli poczynić z uwagi na pracę w tym samym miejscu, w którym pracował ubezpieczony. Jego zeznaniom Sąd również dał wiarę, biorąc uwagę, że są spójne wewnętrznie, a także ich treść pokrywa się z tym na co wskazują inne dowody zgromadzone w sprawie.

Sąd dał wiarę zeznaniom ubezpieczonego co do przebiegu zatrudnienia w (...) sp. z o.o. oraz rodzaju i charakteru wykonywanej przez niego pracy, które zostały ocenione jako spójne i nie budzące wątpliwości co do ich wiarygodności,
a nadto znajdują one potwierdzenie w dokumentacji pracowniczej odwołującego się. Zeznania świadków uznano za wiarygodne, ponieważ opisali oni spójnie czynności, które wykonywał odwołujący się, zaś wiedzę o tym czerpali z bezpośrednich kontaktów ze współpracującym
z nimi odwołującym się.

Dokumenty, na jakie Sąd wskazał, ustalając stan faktyczny, zgromadzone głównie
w aktach osobowych, a w części w aktach prowadzonych przez organ rentowy, zostały ocenione jako wiarygodne. Sąd – biorąc pod uwagę zgodność ich treści z tym na co wskazali świadkowie i ubezpieczony – nie miał podstaw do innej oceny.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie P. F. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział
w W. z 14 października 2021 r., znak (...) było zasadne.

Regulacja dotycząca prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiegał się P. F. została wprowadzona do ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz. U. z 2018 r., poz. 1924). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób jej obliczenia wskazują art. 21 – 23 zamieszczone w Rozdziale III „Rekompensata”. Art. 23 stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz, że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W art. 21 ust. 1 ustawy wskazano natomiast,
że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach
i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy wynika zaś,
że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Celem rekompensaty, o której mowa w cytowanych przepisach, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.

Wskazywane art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej oraz 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat. Z kolei w art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy
o emeryturach i rentach z FUS. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Do prawidłowej interpretacji tego przepisu konieczne jest jednak zastosowanie wykładni systemowej, która prowadzi do przepisu art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego. Z kolei z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczanie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r. W tych okolicznościach warunek sformułowany w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS
w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na prace w warunkach szczególnych, obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Nabycie prawa do takiego tylko świadczenia stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty (wyrok Sadu Apelacyjnego w Gdańsku z 5 maja 2017 r., III AUa 2047/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 14 grudnia 2015 r., III AUa 1070/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 22 września 2017 r., III AUa 529/16).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpatrywanej sprawy należy wskazać,
że nie zachodzi negatywna przesłanka przyznania P. F. prawa do rekompensaty. Ubezpieczony nie miał przyznanego prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na pracę
w warunkach szczególnych. Decyzją z 1 lipca 2021 r. przyznano mu prawo do emerytury
w powszechnym wieku emerytalnym.

Wobec powyższego, celem ustalenia czy ubezpieczonemu przysługuje prawo
do rekompensaty należało zbadać spełnienie przesłanek pozytywnych, o których była mowa. Analiza cytowanych przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, prowadzi do wniosku,
że prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948 r., które przed 1 stycznia 2009 r. wykonywały przez co najmniej 15 lat pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podobnie jak przy ustalaniu tego okresu na potrzeby przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym,
tak przy ustalaniu prawa do rekompensaty będą uwzględnione tylko okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Zdaniem Sądu, P. F. spełnił przesłanki pozytywne konieczne do tego, by uzyskać prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Ubezpieczony nie nabył prawa do emerytury pomostowej i legitymuje się okresem 15 lat pracy w warunkach szczególnych, przypadającym przed 1 stycznia 2009 r.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43) – zwane dalej rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego,
do którego należy się odwołać na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach
z FUS, wskazuje w § 2 ust. 1, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń
na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. W przypadku ubezpieczonego, któremu ZUS nie uwzględnił do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia jest nieuzasadnione.

Odnosząc się do wskazanej okoliczności należy podnieść, że w sprawie o prawo
do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na wykonywanie pracy szczególnych warunkach – analogicznie w sprawie o prawo do rekompensaty - należy ustalić faktyczny rodzaj i zakres powierzonych do wykonywania czynności (obowiązków) pracowniczych i to one podlegają każdorazowo ocenie, a nie rodzaj stanowiska, jaki
w dokumentach podał pracodawca. Ponadto, choć wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę
w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 21 listopada 2001 r., II UKN 598/00), to dokumenty te podlegają każdorazowo weryfikacji. Wynika to z tego, że są to dokumenty prywatne w rozumieniu art. 245 k.p.c. i nie stanowią dowodu tego, co zostało w nim odnotowane. Taki walor mają wyłącznie dokumenty urzędowe, do których w myśl stosowanego a contrario art. 244 § 1 k.p.c. nie zalicza się świadectwa pracy, skoro nie zostało sporządzone przez organy władzy publicznej ani inne organy państwowe (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 17 grudnia 2013 r., III AUa 783/13, Lex nr 1409118). To zatem oznacza, że nawet jeśli pracodawca ww. dokument pracownikowi wystawił, to i tak podlega on kontroli ZUS i sądu
i nie oznacza automatycznie, że praca w danym okresie była wykonywana w warunkach szczególnych. Z drugiej zaś strony, brak takiego dokumentu bądź jego wadliwości nie przesądzają o tym, że praca nie była wykonywana w warunkach szczególnych. Kwestia
ta każdorazowo podlega badaniu przy uwzględnieniu tego, jakie czynności i rodzaj prac faktycznie wykonywał wnioskodawca i co ważne, w razie wszczęcia postępowania sądowego, toczącego się wskutek odwołania ubezpieczonego od odmownej decyzji organu rentowego
w sprawie przyznania uprawnień do emerytury w wieku obniżonym (także w sprawie
o rekompensatę), dopuszczalne jest przeprowadzanie wszelkich dowodów dla wykazania okoliczności, mających wpływ na prawo do świadczenia. Wynika to z tego, że w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego, a nie tylko świadectwem pracy w warunkach szczególnych.

W rozpatrywanej sprawie z przeprowadzonych przez Sąd dowodów jednoznacznie wynika, że P. F. i w okresie od 1 października 1981 r. 31 maja 2001 r. pracował
w (...) sp. z o.o. Stale i bezpośrednio kontrolował i dozorował mechaników na stanowiskach naprawczych w zakresie prawidłowości wykonywania prac
i ich zgodności z wymogami odpowiednich procedur i przepisów. Organizował pracę na warsztacie. Przydzielał poszczególnym pracownikom zadania oraz bezpośrednio nadzorował ich realizację. Praca ta może zostać zakwalifikowana jako odpowiadająca w Wykazie A, dział XIV, poz. 24 pkt 1 stanowiącym załącznik nr 1 do zarządzenia nr 17 Ministerstwa Górnictwa i Energetyki z dnia 12 sierpnia 1983 r. Okresy zatrudnienia w warunkach szczególnych przekraczają wymagany przez ustawę próg 15 lat.

W tych okolicznościach należało stwierdzić, że ubezpieczony spełnia przesłanki
do uzyskania dochodzonego od organu rentowego prawa do rekompensaty. W konsekwencji odwołanie podlegało uwzględnieniu poprzez zmianę zaskarżonej decyzji w ten sposób,
że przyznano P. F. prawo do rekompensaty na podstawie art. 477¹⁴§ 2 k.p.c.,
o czym sąd orzekł w sentencji wyroku.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE