UZASADNIENIE

T. P. w dniu 9 sierpnia 2017 r. złożył odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z 4 lipca 2017 r. nr ewid. (...), dotyczącej ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej. Ubezpieczony zarzucił skarżonej decyzji naruszenie przepisów:

- art. 2 Konstytucji RP polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego świadczenia emerytalnego, co narusza zasadę ochrony praw nabytych i zasadę zaufania obywatela do państwa i tworzenia przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz, wynikającego z zasady demokratycznego państwa prawnego,

- art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego świadczenia emerytalnego, co stanowi nieproporcjonalne i nieuzasadnione naruszenie przysługującego prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego,

- art. 30 oraz art. 47 Konstytucji RP w związku z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na naruszeniu godności, prawa do ochrony czci, dobrego imienia, prawa do prywatności i prawa do poszanowania życia rodzinnego, poprzez przyjęcie, że służba w okresie przed 31 lipca 1990 r. stanowiła „służbę na rzez totalitarnego państwa’’, a tym samym arbitralne przypisanie w akcie prawnym rangi ustawy winy za działania związane z naruszeniami praw człowieka, których dopuszczali się niektórzy przedstawiciele władzy publicznej PRL oraz niektórzy funkcjonariusze organów bezpieczeństwa PRL,

- art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zw.
z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności,

- art. 45 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz art. 42. ust. 1 Konstytucji RP
w zw. z art. 6 ust. 2 Konstytucji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności,

- art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zw.
z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
z zw. z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

W oparciu o powyższe zarzuty odwołujący wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji przez przyznanie świadczenia emerytalnego w dotychczasowej wysokości oraz zasądzenie od organu kosztów postepowania według norm przepisanych (odwołanie, k.3-13 a. s.).

W odpowiedzi odwołanie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o jego oddalenie. W ocenie organu rentowego zaskarżona decyzja została wydana zgodnie z zasadami obliczania wysokości emerytury określonej w art. 15c, art. 22a w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, jak również w oparciu o informację o przebiegu służby ubezpieczonego sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej z dnia 1 czerwca 2017 r. nr (...), z której wynika, że odwołujący pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ww. ustawy. W związku z powyższym zaskarżoną decyzją organ emerytalno-rentowy dokonał ponownego przeliczenia emerytury policyjnej przysługującej odwołującemu się. Organ emerytalny, odnosząc się do zarzutów konstytucyjności decyzji podniósł, że ustawa w czasie obowiązywania korzysta z domniemania konstytucyjności i w związku z tym jest on zobowiązany do stosowania jej przepisów (odpowiedź na odwołanie k.20-22 a. s.).

Postanowieniem z dnia 16 lipca 2019 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie w sprawie
o sygnaturze akt III AUo 7072/19 z odwołania T. P. przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. o wysokość emerytury policyjnej na skutek wniosku Sądu Okręgowego
w W. XIII Wydziału Ubezpieczeń Społecznych o wyznaczenie innego sądu do rozpoznania sprawy o sygnaturze akt XIII 1U 17575/18 wyznaczył do rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie ( postanowienie z dnia 16 lipca 2019 r., k.59 a. s.).

Postanowieniem z dnia 18 listopada 2019 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie zawiesił postępowanie w sprawie na podstawie art. 177 § 1 pkt 3¹ k.p.c. ( postanowienie k.73 a. s.), a następnie na skutek wniosku ubezpieczonego podjął postępowanie w dniu 9 sierpnia 2021r. (postanowienie k. 106 a.s.) .

Otrzymawszy informację o zgonie ubezpieczonego Sąd zawiesił postępowanie w sprawie na podstawie art. 174 § 1 pkt 1 k.p.c. w dniu 6 lipca 2022r. (k. 162 a.s.)

W dniu 21 lipca 2022 r. Sąd podjął zawieszone postępowanie w sprawie z udziałem następców prawnych ubezpieczonego: J. J., M. W., M. P. ( postanowienie z dnia 21 lipca 2022 r., k.175 a. s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

T. P. urodził się (...) w W.. Od 1950 r. do 1951r. pracował w (...) w W.. W latach 1951-53 odbywał zasadniczą służbę wojskową w Jednostce (...) na stanowisku zastępcy drużyny. Z dniem 1 listopada 1953 r. podjął pracę na stanowisku technika w Wydziale (...) Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w W. (okoliczności bezsporne).

Później zajmował stanowisko starszego oficera techniki operacyjnej Sekcji (...) Wydziału (...) Służby Bezpieczeństwa. W 1955 r. ukończył Technikum (...), Podoficerską Szkołę (...) oraz kilka kursów z zakresu radiotechniki i naprawy magnetofonów. Odwołujący się 31 grudnia 1956 r. został przeniesiony na stanowisko Starszego Technika Sekcji (...) Wydziału (...) KWMO w W.. Do jego zadań należał również radiokontrwywiad. Z dniem 31 maja 1966 r. został przeniesiony do pracy na stanowisko starszego oficera techniki operacyjnej w Samodzielnej Sekcji (...). W uzasadnieniu wniosku z dnia 11 maja 1966r. o przeniesienie ubezpieczonego do Samodzielnej Sekcji (...) napisano, że aby praca w nowoutworzonej Sekcji przebiegała prawidłowo oraz ze względu na charakter pracy tej jednostki, „nie jest wskazane przyjmowanie na wspomniane stanowisko człowieka niesprawdzonego pod względem polityczno- ideologicznym” (wniosek personalny k. 117 akt IPN).

Od dnia 1 czerwca 1975 r. ubezpieczony pracował w Wydziale (...) Departamentu (...). W tym czasie do jego obowiązków należało kierowaniem zespołem pracowników obsługujących urządzenia nagrywające (...) i (...), współpraca z Wydziałem (...) w zakresie napraw eksploatacyjnych w Wydziale sprzętu, współpraca z Wydziałami (...) i (...) w sprawach związanych z podłączeniami figurantów, naprawą niektórych urządzeń będących w wyposażeniu Wydziału. W dniu 1 kwietnia 1977 r. został mianowany inspektorem Wydziału (...) Departamentu (...). Do jego zadań należała konserwacja i naprawa sprzętu technicznego będącego na wyposażeniu Wydziału, udział w organizacji punktów odbioru (...) w terenie oraz instalacja niektórych urządzeń (...) w mieszkaniach przejściowych. W roku 1985r. pracował na stanowisku kierownika Zespołu (...) ( wyniki przeglądów kadrowych k. 172, opinie służbowe k. 128, 115, 157, 152, wnioski personalne k. 127, 147 akt IPN).

W trakcie służby ubezpieczony wszedł w posiadanie szeregu informacji stanowiących tajemnicę państwową (postanowienie MON o zastrzeżeniu wyjazdu za granicę z listopada 1986r. k. 167dokumentów IPN )

W grudniu 1979 r. otrzymał pisemne podziękowanie od Ministra generała dywizjonu B. S.. W czerwca 1980 r. zdał z wynikiem bardzo dobrym egzamin z trzyletniego cyklu doskonalenia zawodowego. Za dobre wyniki w pracy zawodowej był wielokrotnie nagradzany nagrodami pieniężnymi. Otrzymał następujące odznaczenia: (...). T. P. do 30 listopada 1986 r. pracował w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych ( akta służby T. P.: wniosek personalny, k.127, wniosek o nadanie stopnia Milicji Obywatelskiej, k.148, opinia służbowa, k.152,157 karty IPN).

Decyzją Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 1 grudnia 1986 r. nr (...) T. P. przyznano emeryturę milicyjną od 1 grudnia 1986 r. ( decyzja MSW z 1 grudnia 1986 r., k.21 a. r.). Jego emerytura policyjna była wielokrotnie waloryzowana.

Pismem z 1 czerwca 2017 r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że na podstawie posiadanych akt osobowych ustalono, iż T. P. w okresie od 1 listopada 1953 r. do 31 grudnia 1956 r. i od 31 maja 1966 r. do 30 listopada 1986 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13 b ustawy z dnia 18 lipca 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Informacja o przebiegu służby nr (...), k.3 a. r.).

W związku z powyższym Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał w dniu 4 lipca 2017 r. decyzję nr ewid: (...), na mocy której, w oparciu o art. 15b w związku z art. 32 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, ustalił wysokość emerytury T. P. w kwocie 1 538,85 zł (decyzja Dyrektora ZER MSWiA z 4 lipca 2017 r., k.5 a. r.).

Ubezpieczony T. P. zmarł w dniu 8 kwietnia 2022 r. ( odpis skrócony aktu zgonu, k.157 a. s.), a jego następcami prawnymi są: J. J., M. W., M. P. (akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 6 maja 2022r. k. 158- 158v a.s.).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy, w tym w aktach organu rentowego oraz aktach służbowych odwołującego się z okresu służby w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych z lat 1953-1956 i 1966-1986. Dokumenty, na których Sąd oparł swoje ustalenia, zasługiwały w całości na uwzględnienie. Ich wiarygodności w toku postępowania sądowego nie kwestionował ani odwołujący, ani organ rentowy. Wobec powyższego, Sąd uznał ustalone fakty za wystarczające do wydania rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie podlegało oddaleniu.

Spór w przedmiotowej sprawie sprowadzał się do ustalenia, czy decyzja ponownie ustalająca wysokość policyjnej emerytury przysługującej T. P. jest zgodna z obowiązującymi przepisami prawa, czy też zgodnie z żądaniem odwołującego się powinna podlegać zmianie. Stanowisko odwołującego koncentrowało się na zakwestionowaniu zastosowanych wobec niego przepisów wprowadzonych na mocy art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016 r., poz. 2270), w oparciu o które wojskowy organ emerytalny ponownie przeliczył przysługującą emeryturę policyjną przyznaną zgodnie z art. 24a ww. ustawy, która przysługiwałaby z uwzględnieniem okresów służby na rzecz totalitarnego państwa, co prowadziło do obniżenia jej wysokości.

Analizując zastosowane przez organ rentowy przepisy, przede wszystkim należy wskazać na art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (tekst jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 723 - dalej jako „ustawa zaopatrzeniowa”), zgodnie z którym za służbę na rzecz państwa totalitarnego uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 roku do dnia 31 lipca 1990 roku w cywilnych i wojskowych instytucjach oraz formacjach wymienionych w ust. 1 tej regulacji. Przepis art. 13b, enumeratywnie określił katalog jednostek, w których służba była pełniona na rzecz totalitarnego państwa. Ponadto za służbę na rzecz totalitarnego państwa ustawodawca uznał również służbę na etatach określonych w art. 13b ust. 2 pkt 1 ustawy oraz okresy, o których mowa odpowiednio w art. 13b ust. 2 pkt 2 i 3 ustawy. Art.24 powołanej ustawy stanowi, że wysokość emerytury policyjnej ustala się na podstawie świadczenia, które przysługiwało lub przysługiwałoby zmarłemu z uwzględnieniem przepisów art. 15c lub art. 22a. Art. 15c ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej przewiduje, że w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi:

1) 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2) 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Zagadnienie weryfikacji okresów służby na rzecz totalitarnego państwa reguluje natomiast art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. Stanowi on, że na wniosek organu emerytalnego właściwego według niniejszej ustawy, Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu sporządza na podstawie posiadanych akt osobowych i w terminie 4 miesięcy od dnia otrzymania wniosku, przekazuje organowi rentowemu informację o przebiegu służby wskazanych funkcjonariuszy w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 13b. Zgodnie zaś z art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej, informacja o przebiegu służby, o której mowa w ust. 1, jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy służb, o których mowa w art. 12.

Należy wspomnieć, że w rozwiązaniach, poprzedzających ustawę nowelizującą z dnia 16 grudnia 2016 r., przyjętych wcześniej w ustawie z dnia 23 stycznia 2009 r. (Dz. U. z 2009 r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990 r. z 2,6% do 0,7%. Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010 r. (sygn. KP 6/09), jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013 r. (15189/10, Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej" będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi za służące państwu totalitarnemu.

W rozpatrywanej sprawie organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy wspomnianego art. 1 ustawy zmieniającej. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydane na jej podstawie decyzje, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c, art. 22a i art. 24a odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego. Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej, prawo do zaopatrzenia emerytalnego według przepisów ustawy nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony wyżej przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżoną decyzję na podstawie informacji o przebiegu służby odwołującego się, sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 1 czerwca 2017r. Stwierdza ona, że T. P. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej od 1 listopada 1953 r. do 31 grudnia 1956r. i od 31 maja 1966 r. do 30 listopada 1986 r. W tym kontekście Sąd Okręgowy zwraca uwagę na pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011r. (II UZP 10/11) – który w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać również sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy także wyraził swój pogląd w sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 w składzie 7-osobowym podjął uchwałę z dnia 16 września 2020 r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie jednostkowej, ale pogląd prawny, jaki wyraził w niej Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy podziela. To z kolei oznacza, że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez T. P. służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 1 listopada 1953 r. do 31 grudnia 1956 r. i od 31 maja 1966 r. do 30 listopada 1986 r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służy). Skoro sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby, to w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie tej informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji jej przebiegu w konkretnym wypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., miejsca pełnienia służby, czy też zajmowanego stanowiska (§ 59 uchwały SN). Sąd Najwyższy w powołanej uchwale składu 7 sędziów zwrócił także uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (§ 60 uchwały SN). Przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy okolicznością, której nie można pominąć, jest również sam fakt weryfikacji w 1990 r. (§ 92 uchwały SN).

Uwzględniając powołane wyżej poglądy, Sąd Okręgowy przeprowadził w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe w celu weryfikacji ustaleń odnośnie służby odwołującego się, przyjętych przez organ rentowy jako podstawę wydania zaskarżonej decyzji. W tym też celu Sąd poddał analizie dokumenty z akt służby. Potwierdzają one, iż T. P. w latach 1953-1956 i 1966-1986 pełnił służbę w jednostkach odpowiadających wymienionym przez IPN rodzajom jednostek określonych w art. 13b ust. 1 pkt 5 ustawy zaopatrzeniowej.

Z poczynionych ustaleń wynika także, że służba odwołującego się była związana z obsługą urządzeń nagrywających (...) i (...), a następnie z kierowaniem zespołem pracowników obsługujących urządzenia nagrywające. T. P. współpracował z Wydziałem (...) w zakresie napraw eksploatacyjnych w Wydziale sprzętu oraz zajmował się Wydziałami (...) i (...) w sprawach związanych z podłączeniami figurantów, naprawą urządzeń będących w wyposażeniu Wydziału oraz konserwacją i naprawą sprzętu technicznego będącego na wyposażeniu Wydziału. Brał udział w organizacji punktów odbioru (...) w terenie oraz instalował niektóre urządzenia (...). w mieszkaniach przejściowych. Ponadto osoby, które nadzorował i rozliczał z wykonywanych zadań, prowadziły selekcję i przekazywały pod obserwację, uczestniczyły w zabezpieczeniu przedsięwzięć specjalnych, systematycznie przekazywały informacje o ruchach i zachowaniu się figurantów zleconych do kontroli, a także odpowiadały za konspirację działań własnych, czy zabezpieczenie sprzętu techniczno – operacyjnego. Prace, o których mowa, nie miały charakteru prac tylko związanych z ochroną osób i miejsc, ale daleko wykraczały poza ten zakres. Wiązały się z wykorzystywaniem pozyskanych informacji dla celów państwa totalitarnego, jakim była wówczas PRL. Przy tym były wykorzystywane metody właściwe takim reżimom, a więc obserwacje o różnym charakterze z wykorzystaniem różnego sprzętu, podsłuchy bądź inne formy mające charakter specjalny. Zwrócić należy uwagę, że do T. P. należało organizowanie pracy, o jakiej była mowa i kontrolowanie podległych pracowników. W związku z tym nie może być tak, że ci współpracownicy, którzy sami przeprowadzali czynności operacyjno – techniczne, będą potraktowani jako służący reżimowi totalitarnemu, a odwołujący, który realizował zadania na wyższym szczeblu i tym zawiadywał, już nie. Zdaniem Sądu, jego również, nawet w większym zakresie, obciąża odpowiedzialność za takie działania, które w państwie demokratycznym nie są realizowane w sposób, o jakim była mowa. Należy podkreślić, że ubezpieczony był wieloletnim i szczególnie zaufanym pracownikiem MON. Wstąpił do służby po ukończeniu zasadniczej służby wojskowej, w dniu 1 listopada 1953 r. kiedy podjął pracę na stanowisku technika w Wydziale (...) Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w W. i pracował w resorcie aż do osiągniecia wieku emerytalnego. W tym czasie kilkakrotnie awansował, w opiniach służbowych zwracano uwagę na jego wyrobienie polityczne, aktywność na szkoleniach i w dyskusjach, a także na aktywność w strukturach (...). Podkreślano jego doświadczenie operacyjno- techniczne. Ubezpieczony pracował przez wiele lat w Pionie (...) techniki operacyjnej, do którego zadań należał również kontrwywiad. W uzasadnieniu wniosku z dnia 11 maja 1966r. o przeniesienie ubezpieczonego do Samodzielnej Sekcji (...) napisano, że aby praca w nowoutworzonej Sekcji przebiegała prawidłowo oraz ze względu na charakter pracy tej jednostki, „nie jest wskazane przyjmowanie na wspomniane stanowisko człowieka niesprawdzonego pod względem polityczno- ideologicznym”. W tej sytuacji przeniesienie ubezpieczonego do pracy w Samodzielnej Sekcji (...) świadczy o tym, że był funkcjonariuszem szczególnie zaufanym. Zastrzeżenie w listopadzie 1986r. wyjazdu ubezpieczonego za granicę do krajów kapitalistycznych, Jugosławii, Albanii i na Kubę „ze względu na wejście w posiadanie szeregu informacji stanowiących tajemnicę państwową” potwierdza wysoką rangę ubezpieczonego i jego przynależność do elity ówczesnych służb specjalnych działających na rzecz państwa totalitarnego.

Z uwagi na powyższe okoliczności Sąd nie znalazł podstaw do zmiany zaskarżonej decyzji. Dokonując analizy wyników przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego Sąd ocenił, że w przypadku odwołującego się istnieją podstawy do zakwalifikowania okresu jego służby od 1 listopada 1953 r. do 31 grudnia 1956 r. i od 31 maja 1966 r. do 30 listopada 1986 r. jako służby na rzecz państwa totalitarnego w rozumieniu art. 13b ust. 1 pkt 5 ustawy zaopatrzeniowej.

W konsekwencji powyższego Sąd ocenił, że organ rentowy prawidłowo zastosował art. 24a ustawy zaopatrzeniowej, obniżając w efekcie przysługującą T. P. emeryturę policyjną. W tej sytuacji odwołanie, jako bezzasadne, zostało oddalone na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE