UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 5.10.2022 r. Sąd Rejonowy w Kielcach oddalił wniosek złożony w dniu 9.02.2022 r. (wydruk – 66-67) o wpis hipoteki przymusowej w dziale IV księgi wieczystej (...).

Podstawy faktyczne i prawne takiego rozstrzygnięcia Sąd pierwszej instancji przedstawił w pisemnym uzasadnieniu (k. 112-113), z którego przede wszystkim wynika, to, że wnioskiem złożonym w dniu 9.02.2022 r. Naczelnik Trzeciego Urzędu Skarbowego w S. domagał się wpisu hipoteki przymusowej w dziale IV księgi wieczystej (...), w oparciu o tytuł wykonawczy wystawiony przez Naczelnika Trzeciego Urzędu Skarbowego w S.. Sąd Rejonowy stwierdził, że wnioskodawca dołączył do wniosku dokument elektroniczny w postaci pliku pdf – dalszy tytuł wykonawczy. Na dokumencie brak jakichkolwiek danych potwierdzających, że został on podpisany kwalifikowanym podpisem elektronicznym przez uprawnionego pracownika. Dokument ten nie zawiera też wzmianki o tym, by został zaopatrzony w kwalifikowany podpis elektroniczny. Nadto, zdaniem Sądu Rejonowego, nawet jeżeli w wewnętrznym systemie funkcjonującym w organach administracji publicznej dokument ma formę elektroniczną, to nie może on stanowić podstawy wpisu, jeżeli sąd wieczystoksięgowy nie ma dostępu do systemu teleinformatycznego organu, by móc zweryfikować istnienie dokumentu. W tej sytuacji, w ocenie Sądu pierwszej instancji zastosowanie znajduje przepis art. 626⁴ § 3 k.p.c przewidujący, że dokumenty stanowiące podstawę wpisu w księdze wieczystej niesporządzone w postaci elektronicznej notariusz, komornik oraz na naczelnik urzędu K. działający jako administracyjny organ egzekucyjny przesyła sądowi właściwemu do prowadzenia księgi wieczystej w terminie trzech dni od dnia złożenia wniosku. Wobec tego, Sąd pierwszej instancji odwołując się do treści 626⁴ § 2 k.p.c. oraz art. 626⁹ k.p.c. oddalił wniosek.

Uczestnik P. K. nie zajął żadnego stanowiska w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna, o ile doprowadziła do uchylenia zaskarżonego postanowienia i umorzenia postępowania.

Po pierwsze, należy przypomnieć o zakresie kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym, wynikającej z treści i formy wniosku o wpis oraz załączonych do tego wniosku dokumentów, co istotne według stanu z daty złożenia tego wniosku oraz jego załączników.

Zgodnie z treścią art. 626⁸ § 1 kpc wpis do księgi wieczystej dokonywany jest jedynie na wniosek i w jego granicach, chyba że przepis szczególny przewiduje dokonanie wpisu z urzędu. Z kolei stosownie do art. 626⁸ § 2 kpc rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Natomiast przepis art. 626⁸ § 3 kpc stanowi, że sąd rozpoznający wniosek o wpis w księdze wieczystej, z urzędu bada zgodność danych wskazanych we wniosku z danymi wynikającymi z systemów prowadzących ewidencje powszechnych numerów identyfikacyjnych, chyba że istnieją przeszkody faktyczne uniemożliwiające dokonanie takiego sprawdzenia. Taką kognicje ma sąd odwoławczy, skoro ten rozpoznaje sprawę w postępowaniu apelacyjnym, a nie apelację.

Zatem sąd rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu (uchwała składu siedmiu sędziów - zasada prawna - Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09, OSNC 2010, Nr 6, poz. 84). Innymi słowy, przy rozpoznawaniu wniosku o wpis w księdze wieczystej decydującego znaczenia nie ma, zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. stan rzeczy z chwili orzekania, lecz - wobec szczególnego charakteru postępowania o wpis w księdze wieczystej - należy na podstawie art. 29 u.k.w.h. w zw. z art. 192 pkt 3, art. 13 § 2, art. 626⁶ § 1 i art. 626⁸§ 2 k.p.c. uznać, że przy wpisie do księgi wieczystej decyduje stan rzeczy z chwili złożenia wniosku. W tej ostatniej uchwale tej Sąd Najwyższy wyjaśnił, że wpis do księgi wieczystej może nastąpić jako łączny rezultat złożenia i zbadania wniosku, dokumentów i treści księgi wieczystej, a od daty prawidłowego złożenia wniosku liczą się skutki prawne dokonanego na jego podstawie wpisu. To wszystko znajduje potwierdzenie w utrwalonym już orzecznictwie Sądu Najwyższego (p. także uzasadnienie postanowienie SN z dnia 28.10.2015r. II CSK 769/14).

Po drugie, odróżnić trzeba stan, w którym wniosek dotknięty jest brakiem formalnym w rozumieniu art. 187 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., od istnienia przeszkody do dokonania wpisu – w rozumieniu art. 626⁹ k.p.c.

Nieuprawnione jest traktowanie przeszkody do wpisu w rozumieniu art. 626⁹k.p.c. jako braku formalnego wniosku. Brak formalny to brak wniosku jako pisma procesowego i możliwość usuwania takiego braku na podstawie wezwania, przy odpowiednim (art. 13 § 2 k.p.c.) zastosowaniu art. 130 k.p.c., jest oczywiście dopuszczalna. Nie o takim jednak braku mowa jest w art. 626⁹k.p.c., bo przepis ten dotyczy takiej sytuacji, w której wniosek nie może być uwzględniony z powodu braku podstaw lub istnienia innych przeszkód do wpisu. W obowiązującym, zmienionym w stosunku do poprzedniego (uchylony art. 48 u.k.w.h.), stanie prawnym nie istnieje podstawa do wzywania do usunięcia przeszkody wpisu. Jednoznaczne brzmienie art. 626⁹k.p.c. nakazuje w wypadku istnienia przeszkody wpisu wprost oddalenie wniosku. (p. postanowienie SN z dnia 9.03.2004r., V CK 448/03). Dodać jedynie należy, że uruchomienie - w stosunku do samego wniosku o wpis w księdze wieczystej - trybu naprawczego – z art. 130 k.p.c. z wz w. z art. 13 § 2 kpc, w sposób oczywisty nie koliduje z już przywołaną zasadą wynikającą z art. 626⁸ § 2 k.p.c., tj. badaniem przez sąd treści i formy wniosku oraz dołączonych do wniosku dokumentów – w dacie jego złożenia. Jest tak z tej przyczyny, że stosownie do mającego odpowiednie zastosowanie art. 130 § 3 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. wniosek poprawiony lub uzupełniony w terminie o jakim mowa w art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., wywołuje skutki od chwili jego wniesienia. Ta uwaga nie odnosi się już do podstaw wpisu - w rozumieniu 626⁹ k.p.c., bo tego rodzaju niedostatki nie stanowią braków formalnych wniosku i nie mogą być uzupełniane, dlatego w tym zakresie liczy się stan w dacie złożenia wniosku (p. także już wyżej przywołane postanowienie SN z dnia 28.10.2015r., II CSK 769/14).

Po trzecie, przepis art. 130 k.p.c. znajduje zastosowanie tylko przed nadaniem biegu wadliwemu pismu. Dotyczy to zarówno wypadku niezachowania wymagań formalnych wniesionego pisma, jak i niedopełnienia obowiązku wniesienia należnej opłaty. Tym samym po doręczeniu odpisu pisma stronie przeciwnej, czy uczestnikowi postępowania uruchamianie trybu naprawczego nie może mieć już zastosowania. Jest to pogląd utrwalony (p. m.in. T. Wiśniewski – Komentarz do art. 130 k.p.c. – syst. inf. pr. Lex).

Po czwarte, na potrzeby weryfikacji prawidłowości rozpoznania sprawy w postępowaniu procesowym, przyjmuje się, że niezachowanie warunków formalnych pozwu na etapie jego składania i zaniechania ich naprawienia w trybie art. 130 k.p.c. nie ma żadnego znaczenia dla dalszego biegu i sposobu rozstrzygnięcia sporu, jeżeli żądania zgłoszone w pozwie zostały w toku postępowania przed sadem pierwszej instancji powtórzone i ostatecznie sformułowane w pismach procesowych, sporządzonych i podpisanych przez prawidłowo umocowanego pełnomocnika procesowego, bądź samą stronę (p. wyrok SN z dnia 10.09.2009r., V CSK 58/09). Nie oznacza to jednak, że pogląd ten ma zastosowanie w postępowaniu o wpis w księdze wieczystej. Takie zastosowanie należy wykluczyć już z tej tylko przyczyny, że jak zostało wyżej wyjaśnione podstawą wpisu wieczystoksięgowego może być oprócz załączonych do wniosku dokumentów – łącznie z nimi – przede wszystkim sam wniosek, przy czym zarówno załączniki jak i wniosek muszą spełniać wymogi formy, a w przypadku samego wniosku chodzi o jego wymogi formalne, w więc te opisane w mającym odpowiednie zastosowanie (poprzez art. 13 § 2 k.p.c.) art. 187 § 1 k.p.c. Przy czym wniosek składany za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (art. 626⁴ § 1¹ kpc) winien być opatrzony podpisem elektronicznym. W sytuacji, w której wniosek, w tym także ten w formie elektronicznej nie spełnia wymogów formalnych, w tym nie jest podpisany, bądź – jak w tym drugim przypadku – zaopatrzony kwalifikowanym podpisem elektronicznym, poza możliwością jego „naprawienia” poprzez zastosowanie trybu z art. 130 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ze skutkiem z art. 130 § 3 kpc w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., żadna inna możliwość sanowania braków formalnych wniosku (także konkludentnego – jak w przypadku przywołanego wyżej trybu procesowego) jest niedopuszczalna – jako pozostająca poza granicami kognicji sądu rozpoznającego wniosek o wpis w księdze wieczystej.

Odnosząc to wszystko do realiów rozpoznawanej w postępowaniu apelacyjnym sprawy o wpis w księdze wieczystej, w pierwszej kolejności stwierdzić należy, że skoro wniosek o wpis w dziale IV księgi wieczystej składał Naczelnik III Urzędu Skarbowego w S., to winien był to uczynić za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (art. 626⁴ § 1¹ k.p.c.), a do wniosku dołączyć – także za pośrednictwem sytemu elektronicznego - dokument w postaci tytułu wykonawczego, skoro ten został sporządzony w postaci elektronicznej (art. 626⁴ § 1¹ k.p.c.).

Wniosek o wpis oraz tytuł wykonawczy zostały przesłane za pośrednictwem systemu teleinformatycznego do Sądu Rejonowego w Kielcach, co dodatkowo potwierdza przesłanie ich przez Sąd Rejonowy – Sądowi Okręgowemu – także drogą elektroniczną (w postaci e-mail- a).

Z pisemnego uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, w szczególności konstatacja, co do braku istniejącej po stronie Sądu Rejonowego możliwości weryfikacji autentyczności kwalifikowanego podpisu elektronicznego na tytule wykonawczym, co w ocenie Sądu Rejonowego eliminowało złożenie tego dokumentu w formie elektronicznej i obligowało wnioskodawcę do złożenia tytułu wykonawczego w postaci dokumentu „papierowego” w terminie trzech dni od dnia złożenia wniosku, przy czym Sąd Rejonowy w tym zakresie odwołał się do art. 626⁴ § 1¹ k.p.c.

Takie rozumowanie Sądu pierwszej instancji jest błędne - jako oparte na bezpodstawnym założeniu co do niemożności zweryfikowania w postępowaniu wieczystoksięgowym autentyczności kwalifikowanego podpisu elektronicznego na dokumencie pozostającym przedmiotem badania sądu (w granicach wyznaczonych w art. 626⁴ § 2 k.p.c.).

Weryfikacja kwalifikowanych podpisów elektronicznych jest dostępna dla sądów powszechnych, a tym samym możliwa do przeprowadzenia także na potrzeby postępowania o wpis w księdze wieczystej, w tym także i w tym konkretnym przypadku. Służy temu dostępna dla sądów powszechnych „ Usługa (...) Ministerstwa Sprawiedliwości 1.8.0”. Zatem w tym celu nie jest konieczny dostęp do systemu teleinformatycznego organu, który wystawia dokument, jak nieprawidłowo zakłada to Sąd Rejonowy, tłumacząc przyczynę braku weryfikacji podpisu elektronicznego na tytule wykonawczym.

Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę w postępowaniu apelacyjnym, skorzystał z w/w aplikacji („ Usługa (...) (...)) i za pomocą „biblioteki (...)”, dokonał weryfikacji kwalifikowanego podpisu elektronicznego, nie tylko na stanowiącym załącznik do elektronicznego wniosku tytule wykonawczym, ale i na samym wniosku. Potrzeba zweryfikowania podpisu elektronicznego przede wszystkim na samym wniosku o wpis była podyktowana tym, że Sąd Rejonowy tego zaniechał (pomimo, że z przyczyn już dostatecznie przez Sąd Okręgowy wyjaśnionych był do tej czynności zobligowany). Taki wniosek pozostawał oczywisty i to z dwóch niezależnych od siebie przyczyn. Po pierwsze, skoro Sąd pierwszej instancji odstąpił od weryfikacji podpisu elektronicznego na tytule wykonawczym, tłumacząc to brakiem – najogólniej rzecz ujmując – wyżej opisanych możliwości technicznych, to już z tej tylko przyczyny nie tylko nie zbadał istnienia elektronicznego podpisu na tytule wykonawczym, ale także nie zbadał podpisu elektronicznego na samym wniosku. Po drugie, to że Sąd Rejonowy nie zbadał podpisu elektronicznego na wniosku, znalazło potwierdzenie w wyniku jego weryfikacji przez Sąd Okręgowy w postępowaniu apelacyjnym, o czym poniżej. Jeżeli Sąd Rejonowy przeprowadziłby taką weryfikację, to musiałby uzyskać taki jej wynik, jak Sąd Okręgowy – w niniejszym postępowaniu apelacyjnym i w tej sytuacji musiałby stwierdzić brak podpisu na wniosku, a w konsekwencji tego uruchomić tryb naprawczy z art. 130 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., a tego przecież nie uczynił.

„Raport z weryfikacji podpisu elektronicznego” na tytule wykonawczym ((...), przeprowadzonej w dniu 25.01.2023r r. g. 11:24:30 (k. 165-166; 167-170), potwierdził istnienie na tym dokumencie podpisu elektronicznego (...) (Numer seryjny (...)).

„Raport z weryfikacji podpisu elektronicznego” na wniosku o wpis (nazwa pliku dokumentu: Wniosek(...), przeprowadzonej w dniu 25.01.2023r r. g. 11:26:04 (k. 160; 161-164), potwierdził brak podpisu elektronicznego. Tym samym na elektronicznym wniosku o wpis w księdze wieczystej złożonym do Sądu Rejonowego w Kielcach w dniu 9.02.2022r. g. 06:45:44, brak jest kwalifikowanego podpisu elektronicznego jakiejkolwiek osoby, która miałaby ten wniosek podpisać w ten sposób w imieniu wnioskodawcy. Zatem zapis w ostatniej rubryce wydrukowanego w formie papierowej wniosku o wpis (przeznaczonej dla złożenia kwalifikowanego podpisu elektronicznego) (...) jest jedynie graficznym nadrukiem, który nie stanowi o istnieniu kwalifikowanego podpisu elektronicznego złożonego przez R. B. – w rozumieniu art. 626^{(
4)} § 1^{(
2)} k.p.c.

Ten brak formalny elektronicznego wniosku – ujawniony na tym etapie postępowania miał doniosłe znaczenie z punktu widzenia nie tylko dopuszczalności dokonania wpisu.

Po pierwsze, ów brak formalny miał charakter fundamentalny, albowiem czynił niemożliwym udzielenie odpowiedzi na pytanie od kogo pochodzi wniosek, tj. kto żąda dokonania wpisu, o co za tym idzie – czy wniosek pochodzi od uprawnionego podmiotu, a następnie - prawidłowo reprezentowanego w tym postępowaniu.

Po drugie, uzupełnienie tego braku formalnego – dopiero na etapie postępowania apelacyjnego, z przyczyn już wyżej szczegółowo wyjaśnionych, z takim skutkiem, by był to stan istniejący w dacie złożenia wniosku, nie było już możliwe. Przypomnieć jedynie należy, że uruchomienie trybu naprawczego z art. 130 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. (nie mającego w tym przypadku żadnego „zamiennika”) było wykluczone wobec nadania wnioskowi dalszego biegu, tj. jego rozpoznania przez Referendarza w Sądzie Rejonowym, a następnie – na skutek skargi na czynność Referendarza – przez Sąd Rejonowy.

Po trzecie, skoro ten elektroniczny wniosek o wpis w dziale IV księgi wieczystej (...), nie spełniał w sposób definitywny (tj. nieusuwalny na tym etapie rozpoznania sprawy - w postępowaniu apelacyjnym) elementarnego wymogu formy (brak podpisu elektronicznego), to jest rzeczą oczywistą, że żądany wpis na jego podstawie nie mógł być dokonany. Tej treści konkluzja nie budzi żadnych wątpliwości w kontekście tego co już Sąd Okręgowy wcześniej wyjaśnił na tle wykładni art. 626⁸ § 1 i 2 k.p.c.

Po czwarte, tak wyprowadzonej konkluzji co do braku wniosku o wpis (pochodzącego od uprawnionego podmiotu) nie zmienia i to, co wynika z treści pisma Naczelnika Trzeciego Urzędu Skarbowego w S. z dnia 30.01.2023r. (k.176), oraz załączonych do niego odpisów dokumentów, w szczególności aktu powołania J. S. na stanowisko Naczelnika Trzeciego Urzędu Skarbowego w S. (k.178), aktu powołania R. B. na stanowisko Zastępcy Naczelnika Trzeciego Urzędu Skarbowego w S. (k. 180), upoważnienia dla R. B. (k.183-185) oraz potwierdzenia przez J. S. czynności dokonanej przez R. B. w postaci złożenia wniosku w dniu 9.02.2022 r. (k.176v.). Istota zagadnienia sprowadza się bowiem do tego, że samo istnienie upoważnienia dla R. B. do złożenia wniosku o wpis w księdze wieczystej, nie mogło wywołać żadnych skutków w tym postępowaniu sądowym, w sytuacji, kiedy R. B. tego wniosku we wskazanej formie po prostu nie złożył. Zatem i potwierdzenie przez J. S. (jako osobę uprawniona do reprezentacji Trzeciego Urzędu Skarbowego w S.) złożenia wniosku przez R. B. było bezprzedmiotowe. Oczywiście to wszystko okazało się dopiero po w/w już zweryfikowaniu podpisów elektronicznych przez Sąd Okręgowy w postępowaniu apelacyjnym. Nastąpiło to w dniu 25.01.2023 r. (po uprzednim przesłaniu – na żądanie Sądu Okręgowego – przez Sąd Rejonowy zarówno wniosku jak i tytułu wykonawczego w ich elektronicznej wersji), a więc już po skierowanym do A. C. (podpisanej po apelacją) piśmie z dnia 17.01.2023 r. (k.152) do m.in. dokonania stosowanych wyjaśnień. Tym samym, w dacie 17.01.2023r. Sąd Rejonowy nie miał jeszcze wiedzy co do braku elektronicznego podpisu pod wnioskiem o wpis, bo o ile taką wiedzę by już posiadał, to nie wzywałby do wyjaśnienia i udokumentowania podstawy umocowania do złożenia wniosku o wpis przez R. B..

Reasumując, efekt zbadania przez Sąd Okręgowy z urzędu w postępowaniu apelacyjnym treści i formy złożonego w dniu 9.02.2022r. za pośrednictwem systemu teleinformatycznego – elektronicznego wniosku o wpis w księdze wieczystej wykluczył nie tylko dopuszczalność dokonania wpisu, ale w ogóle dopuszczalność wydania postanowienia merytorycznego, a więc nie tylko pozytywnego (w postaci dokonania wpisu), ale i negatywnego (w postaci oddalenia wniosku). Innymi słowy, wniosek nie podpisany oznacza w istocie brak żądania dokonania wpisu w księdze wieczystej, pochodzącego od uprawnionego podmiotu. Z tych względów wydanie postanowienia rozstrzygającego o zasadności takiego żądania wpisu, także poprzez jego oddalenie, pozostaje niedopuszczalne w rozumieniu art. 355 k.p.c., mającego w tym przypadku także odpowiednie zastosowanie (art. 13 § 2 k.p.c.).

Już z tej tylko przyczyny apelacja nie mogła odnieść oczekiwanego przez skarżącego skutku – w postaci zmiany zaskarżonego postanowienia i dokonania wpisu zgodnie z wnioskiem, bo ten ostatni z przyczyn już wyczerpująco wyjaśnionych nie mógł być podstawą tego wpisu.

W konsekwencji powyższego nie mogły mieć już żadnego znaczenia dla rozpoznania sprawy zarzuty apelacji nakierowane na zwalczenie - najogólniej rzecz ujmując – wyprowadzonych przez Sąd pierwszej instancji wniosków co do braku możliwości weryfikacji podpisu elektronicznego na tytule wykonawczym i w związku z tym potrzeby złożenia tego dokumentu w formie papierowej. Jest tak pomimo tego, że były one co do zasady trafne, bo z już z poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń oraz rozważań wynika, że po pierwsze istniała możliwość obiektywnej weryfikacji podpisów elektronicznych (przy wykorzystaniu w/w już aplikacji udostępnionej sądom powszechnym przez MS) przez Sąd Rejonowy w Kielcach w niniejszym postępowaniu wieczystoksięgowym, po drugie okazało się, że tytuł wykonawczy rzeczywiście został zaopatrzony podpisem elektronicznym. Skoro jednak istota zagadnienia tkwiła już w stanie niedopuszczalności merytorycznego orzekania (wobec braku wniosku pochodzącego od uprawnionego do żądania wpisu podmiotu), to bezprzedmiotową była już odpowiedź na pytanie, co do tego, czy przesłany wraz „wnioskiem” tytuł wykonawczy spełnia wymogi treści i formy i może być podstawą wpisu, czy też takich wymogów nie spełnia, stanowiąc w ten sposób przeszkodę do dokonania wpisu. Oczywiście ta przeszkoda nie zaistniała, wbrew wadliwemu stanowisku Sądu pierwszej instancji, co z przyczyn już wyjaśnionych nie zmienia jednak wniosku końcowego, w wyniku rozpoznania sprawy w postępowaniu apelacyjnym.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 3 kpc orzekł jak w sentencji.

(...)

(...)

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE