UZASADNIENIE

Powodowie R. M. i E. M. wnieśli o stwierdzenie nieważności umowy kredytu hipotecznego nominowanego do CHF Nr (...) zawartej przez nich w dniu 16 lipca 2008r. z (...) Bank Spółką Akcyjną we W., ewentualnie o stwierdzenie bezskuteczności niektórych (wskazanych w pozwie) postanowień umowy. Uzasadniając interes prawny w ustaleniu nieważności umowy wywodzili, iż nie przysługuje im dalej idące roszczenie, albowiem co prawda świadczyli na rzecz banku, nie było to jednak świadczenie nienależne, a zwrot środków, które wcześniej od pozwanego otrzymali. Podnieśli zarzuty braku pouczenia ich o ryzyku kursowym, abuzywności postanowień umowy dotyczących sposobu przeliczania waluty, stosowania różnych kursów przeliczeniowych do wypłaty i do spłaty świadczenia, braku uregulowania głównych świadczeń stron, ewentualnie ich niejednoznacznego uregulowania, sprzeczności treści umowy z dobrymi obyczajami i naruszenia interesów konsumenta.

Pozwana (...) Bank Spółka Akcyjna we W. wniosła
o oddalenie powództwa, zaprzeczyła aby umowa była nieważna, bądź zawierała klauzule abuzywne i wywodziła, iż powodowie przed zawarciem umowy otrzymali wszystkie informacje pozwalające na świadome podjęcie decyzji co do treści czynności prawnej.

Wyrokiem z dnia 18 lutego 2021r., sygn. akt I C 59/20 Sąd Okręgowy w Gliwicach ustalił, że umowa kredytu hipotecznego nominowanego do CHF nr (...) Standardowe oprocentowanie zawarta w dniu 16 lipca 2008r. pomiędzy R. M.
i E. M., a (...) Bank SA we W. jest nieważna i zasądził od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 6.400 zł z tytułu zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił następujące fakty:

Powodowie poszukiwali finansowania na zakup nieruchomości. Wartość nieruchomości obejmowała kwotę około 250.000 zł. Powodowie mieli środki własne
w wysokości około 100.000 zł, na pozostałą część ceny zamierzali zaciągnąć kredyt. Przeprowadzili rozeznanie oferty kilku banków, ostatecznie zdecydowali się na zawarcie umowy z pozwaną. Z placówki banku zostali odesłani do pośrednika – poinformowano ich, że zawieraniem tego typu umów zajmują się pośrednicy. Powodowie skorzystali z biura pośrednictwa w S., tj. (...) R. Z..
W dniu 2 czerwca 2008r. powodowie podpisali oświadczenie, iż dokonują wyboru kredytu nominowanego do waluty obcej mając pełną świadomość ryzyka związanego z tym produktem, w szczególności tego, że niekorzystna zmiana kursu waluty spowoduje wzrost comiesięcznych rat, a także wzrost całości zadłużenia. Wniosek kredytowy podpisany został przez powodów w dniu 19 czerwca 2008r. w obecności specjalisty do spraw kredytów – R. Z. (1).

Powodowie zawarli sporną umowę w dniu 16 lipca 2008r. Kredyt przeznaczony był na sfinansowanie nabycia nieruchomości. Właścicielem tej nieruchomości w wyniku nabycia miała zostać powódka. Wbrew nomenklaturze użytej w tytule umowy i w jej § 2 nie był to kredyt nominowany do CHF, ale klasyczny kredyt indeksowany. Zgodnie z § 2 ust 1 umowy Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 155.208,33 PLN nominowanego (powinno być: indeksowanego) do CHF, według kursu CHF obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz. Z § 2 ust 2 umowy wynika, iż informacja
o kwocie kredytu w CHF i wysokości kursu obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia kredytu, wysokości oprocentowania i wysokości i terminach płatności rat zostaną określone
w „Harmonogramie spłat”. Harmonogram będzie przekazywany kredytobiorcy co 6 miesięcy na kolejny 6–cio miesięczny okres. Pierwszy harmonogram zostanie przekazany kredytobiorcy niezwłocznie po uruchomieniu kredytu. Kredyt wypłacany był w złotych polskich przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłacanej kwoty (transzy) na CHF według kursu kupna CHF obowiązującego w Banku w dniu wypłaty (§ 3 ust. 2 umowy).
W myśl § 5 ust. 3, 4 i 5 umowy wysokość rat kapitałowo – odsetkowych została ustalona po przeliczeniu kwoty wypłaconego kredytu na CHF. Raty kredytu płatne miały być w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość CHF, na wskazany w umowie rachunek kredytu. Za datę spłaty raty kredytu przyjmuje się datę wpływu środków na rachunek bankowy. Kwota wpłaty raty w złotych przeliczana jest na CHF według kursu sprzedaży obowiązującego w Banku
w dniu wpływu środków.

Kredyt został wypłacony jednorazowo na podstawie dyspozycji z dnia 16 lipca 2008r. Przeliczenie wysokości wypłaconego świadczenia na CHF nastąpiło po kursie dnia 8 sierpnia 2008r., tj. po kursie 1,9170. Kwota kredytu przeliczona na CHF została przez pozwanego ustalona na 80. 964,18 CHF.

W siedzibie oddziału Banku nie udzielano powodom żadnych informacji co do treści zamierzonej umowy kredytowej. Wszystkie rozmowy na ten temat prowadzone były w biurze pośrednika. Prowadzący biuro R. Z. (2) nie brał udziału w spotkaniach z powodami na żadnym etapie zawierania umowy. Praktyką biura nie było udzielanie klientom szczegółowych informacji i wyjaśnień dotyczących treści dokonywanej czynności prawnej –zdaniem świadka R. Z. (2) powinni robić to pracownicy banku, natomiast biuro zajmowało się wyłącznie pozyskiwaniem klientów. W rozmowach z powodami uczestniczyły dwie osoby – pani M., która w ocenie powoda nie była osobą kompetentną w zakresie udzielenia szczegółowych informacji o warunkach umowy i R. Z. (1), która zapewniła powodów, iż umowa ma charakter standardowy, jej postanowienia są zbliżone do postanowień podobnych umów zawieranych w innych bankach i nie podlegają negocjacji. Ofertę kredytu odniesionego do CHF przedstawiono powodom jako znacznie korzystniejszą od kredytu złotowego. Ryzyko kursowe przedstawiono powodom jako ograniczone. Demonstrowane powodom symulacje nie budziły ich niepokoju i utwierdziły w przekonaniu, że zawarcie umowy odniesionej do waluty obcej jest dla nich korzystne. Powodom nie zwrócono uwagi na fakt, że zapisy umowy odwołują się do dwóch rożnych kursów waluty, tj. do kursu kupna przy wypłacie kredytu i do kursu sprzedaży przy spłacie rat. Nie zwrócono im również uwagi na to, że do przeliczeń stosowane będą kursy ustalane przez pozwanego.

Sąd Okręgowy uznał, iż sporna umowa ma charakter umowy indeksowanej do waluty obcej a nie denominowanej, który to typ umowy został wypracowany w oparciu o zasadę swobody umów, a następnie usankcjonowany ustawą z dnia 29 lipca 2011r. o zmianie ustawy Prawo bankowe w art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy. Za uzasadniony Sąd Okręgowy uznał zarzut naruszenia dobrych obyczajów poprzez nieudzielenie powodom odpowiedniej informacji pozwalającej im na ocenę ryzyka związanego z zawarciem umowy i skutków jej zawarcia. Za trafne uznał też zarzuty powodów dotyczące przyjętej w umowie klauzuli przeliczeniowej tj. oparcie jej na własnych kursach kupna i sprzedaży CHF, określanych dowolnie przez bank, skutkiem czego umowa na skutek indeksacji nie zawierała określenia głównego świadczenia kredytobiorcy, a konkretnie nie określała kapitału kredytu ani sposobu wyliczenia rat kapitałowo – odsetkowych. Przywołał art. 3 i art. 4 ust.2 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz art. 385¹ k.c. Wskazał, że postanowienie umowne określające główne świadczenie stron w postaci obowiązku zwrotu kredytu i uiszczenia odsetek nie było jednoznacznie określone w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c. oraz art.4 ust. 2 Dyrektywy 93/13 z 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich i stwierdził, że zostały spełnione wszystkie przesłanki określone w art. 385¹ § 1 k.c., nakazujące uznać to postanowienie za niedozwoloną klauzulę umowną. Wywiódł, że klauzula indeksacyjna stanowiła przedmiotowo istotny element umowy, stanowiący podstawę do zastosowania oprocentowania LIBOR właściwego dla waluty obcej, co niewątpliwie było głównym celem takiego, jak
w przedmiotowej sprawie ukształtowania umowy a pominięcie tej klauzuli prowadzi do wynaturzenia całego stosunku prawnego i definitywnej zmiany charakteru umowy. Zdaniem Sądu Okręgowego brak było podstaw, aby w miejsce abuzywnych klauzul waloryzacyjnych wprowadzać inny miernik wartości. Ostatecznie zatem Sąd I instancji uznał, że umowa nie może obowiązywać, co skutkowało ustaleniem jej nieważności i podzielił stanowisko powodów co do istnienia po ich stronie interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy (art. 189 k.p.c.). O kosztach postępowania orzekł w oparciu o przepis art. 98 k.p.c.

W apelacji od tego wyroku pozwana zarzuciła naruszenie:

I . przepisów prawa procesowego, to jest

a) art. 227 k.p.c., 299 k.p.c. oraz 304 k.p.c. poprzez ograniczenie dowodu z przesłuchania stron do przesłuchania powoda, co skutkowało brakiem ustalenia przez Sąd I instancji szczegółowo wymienionych w apelacji faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy;

b) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie za wiarygodne zeznań powoda i oparcie ustaleń wyłącznie na podstawie jego zeznań, podczas gdy są one wewnętrznie sprzeczne
i sprzeczne z treścią dokumentów, co skutkowało uznaniem, że Bank nie poinformował powodów w sposób należyty o ryzyku kursowym;

c) art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez marginalizację
w ramach ustalania stanu faktycznego dokumentów w postaci oświadczeń dot. kredytów nominowanych do waluty obcej i uznanie, że powodów nie poinformowano o ryzyku walutowym;

d) art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez pominięcie okoliczności wynikających z dokumentów szczegółowo wyliczonych w apelacji, co skutkowało uznaniem, że Bank nie poinformował powodów w sposób należyty o ryzyku kursowym;

e) art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez pominięcie okoliczności wynikających z dokumentów szczegółowo wyliczonych w apelacji, co skutkowało brakiem ustalenia, czy kursy Banku mające zastosowanie w umowie były ustalane w sposób obiektywny, czy też Bank mógł ustalać kursy walut w sposób dowolny;

f) art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez pominięcie okoliczności wynikających z dokumentów szczegółowo wyliczonych w apelacji, co skutkowało brakiem ustalenia polityki walutowej prowadzonej przez Bank, zasadności stosowania dwóch rodzajów kursów, sposobu pozyskiwania przez Bank waluty obcej, daty uruchomienia i wysokości transz kredytu obrotowego odnawialnego przyznanego pozwanemu;

g) art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez pominięcie okoliczności wynikających z dokumentów szczegółowo wyliczonych w apelacji, co skutkowało brakiem ustalenia, że powodowie w chwili zawierania spornej umowy mieli doświadczenie w korzystaniu z kredytów indeksowanych do walut obcych;

h) art. 227 k.p.c. w zw. z art. 235² § 1 pkt. 5 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 ab initio k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego dot. przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego
z zakresu finansów i bankowości co skutkowało brakiem ustalenia okoliczności istotnych dla sprawy;

II. Naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

a) art. 189 k.p.c. poprzez jego zastosowanie i przyjęcie, że powodowie posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia czy sporna umowa kredytu jest nieważna;

b) art. 5 ust. 2 pkt 7 i pkt 10 Prawa bankowego w zw. z art. 111 ust. 1 pkt 4 Prawa bankowego poprzez ich niezastosowanie w sprawie, podczas gdy przepisy te stanowią umocowanie Banku do współkształtowania wysokości świadczeń stron umowy kredytu
a zatem postanowienie umowne odsyłające do tabeli kursowej Banku nie może zostać uznane za abuzywne;

c) art. 8 Prawa bankowego poprzez jego niezastosowanie skutkujące przyjęciem, że zastosowanie w umowie kredytu nominowanego do CHF kursu kupna waluty do indeksacji kredytu i kursu sprzedaży waluty do przeliczenia środków uiszczanych na poczet rat kredytu nie ma ekonomicznego uzasadnienia i jawi się jako próba osiągnięcia dodatkowego źródła dochodu przez pozwanego, podczas gdy bank jest zobowiązany utrzymywać płynność płatniczą;

d) art. 385¹ § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie tj. przyjęcie, że doszło do rażącego naruszenia interesu powodów w związku z indeksacją kredytu przy jednoczesnym braku rozważenia czy kurs kupna CHF ustalony przez Bank i zastosowany do obliczenia wartości kredytu odbiegał od średniego rynkowego kursu kupna tej waluty; pominięcie, że norma zawarta w tym przepisie odrębnie traktuje przesłanki abuzywności w postaci sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącym naruszeniem interesów konsumenta;

e) art. 385¹ § 1 k.c. w zw. z art. 385² k.c. poprzez ich niezastosowanie a przez to brak ustalenia sposobu wykonywania umowy przez Bank i sposobu ustalania kursów przez Bank, podczas gdy ewentualne badanie abuzywności postanowienia umownego dot. indeksacji kredytu wymaga ustalenia okoliczności, o których przedsiębiorca wiedział lub które mógł przewidzieć w chwili zawarcia umowy i które mogły wpływać na jej późniejsze wykonanie, zaś udowodnienie tych okoliczności może nastąpić w toku postępowania wyłącznie poprzez zbadanie stanu faktycznego wykonywania umowy;

f) art. 353¹ k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. poprzez ich zastosowanie polegające na przyjęciu, że umowa w kształcie zaproponowanym przez Bank nie ma charakteru konsensualnego, albowiem to bank decydował jaka ostatecznie jest kwota zadłużenia kredytobiorców bo to on ustalał kurs kupna CHF w dniu uruchomienia kredytu;

g) art. 65 § 1 k.c. oraz art. 385¹ § 1 zdanie pierwsze k.c. poprzez ich niezastosowanie polegające na pominięciu w wykładni postanowień umowy kredytu, a to § 2 ust. 1 i 2 oraz § 5 ust. 5, zwyczajów, co skutkowało uznaniem, że umowa kredytu przyznawała Bankowi pełną dowolność w zakresie ustalania kursów kupna CHF;

h) art. 65 § 1 i 2 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie polegające na dokonaniu jedynie literalnej wykładni postanowień umowy co skutkowało pominięciem w ramach dokonywanej wykładni okoliczności wynikającej ze złożenia przez powodów aż czterech dyspozycji uruchomienia kredytu;

i) art. 3851 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że Sąd
w ramach kontroli konkretnej abuzywności postanowień umowy nie jest uprawniony do zastąpienia abuzywnego postanowienia umowy normą powszechnie obowiązującą;

j) art. 358 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie wobec stwierdzenia, że przepis ten wszedł w życie 24 stycznia 2009 r., podczas gdy umowa kredytu między stronami zawarta została wcześniej;

k) art. 358 § 2 k.c., art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe oraz art. 5 pkt. 5 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o wsparciu kredytobiorców znajdujących się
w trudnej sytuacji finansowej poprzez ich niezastosowanie w sprawie, podczas gdy przepisy te na potrzeby tej konkretnej sprawy winny stanowić istotną wskazówkę odnośnie możliwego do zastosowania rynkowego kursu waluty w miejsce postanowienia umownego odsyłającego do kursu kupna waluty ustalanego przez Bank;

l) art. 65 k.c. przeze jego niezastosowanie i przyjęcie, że bezskuteczność postanowienia zawartego w § 2 ust.1 oraz § 3 ust.2 oraz 5 ust.5 umowy dotyczącego nominacji kredytu do waluty CHF skutkuje wyeliminowaniem mechanizmu indeksacji umowy.

Podnosząc powyższe zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku
w całości poprzez oddalenie powództwa w całości; zasądzenie solidarnie od powodów na rzecz pozwanej kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. Ewentualnie wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania z uwagi na brak rozpoznania istoty sprawy. Wniosła też w trybie art. 380 k.p.c. o zmianę postanowień dowodowych Sądu I instancji
i dopuszczenie pominiętych przez ten Sąd dowodów.

Powodowie w odpowiedzi na apelację wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanej na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej podlegała oddaleniu. Wbrew zarzutom pozwanej Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił fakty niezbędne dla wydania rozstrzygnięcia. Ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy Sąd Apelacyjny przyjął za własne. Ustalenia te znajdują pełne oparcie
w materiale dowodowym, ocenionym z uwzględnieniem zasad logiki i doświadczenia życiowego.

Za niezasadny uznać należy zarzut naruszenia art. 227 k.p.c., 299 k.p.c. oraz art. 304 k.p.c. Pozwana zarzuciła, iż poprzez ograniczenie dowodu z przesłuchania stron do przesłuchania powoda Sąd Okręgowy naruszając przepisy miał nie ustalić poszukiwania ofert kredytów hipotecznych przez stronę powodową, w tym ubiegania się o kredyt w pozwanym Banku, oferty kredytowej pozwanego banku w tym czasie, zdolności kredytowej strony powodowej, informacji przekazywanych przez Bank powodom na etapie przedkontraktowym, okoliczności towarzyszących zawarciu umowy kredytu, daty uruchomienia kredytu, powiadomienia strony powodowej o kursie przyjętym do ustalenia zobowiązania w CHF
i spłaty kredytu. Ograniczenie dowodu z przesłuchania stron do przesłuchania powoda nastąpiło na wyraźny wniosek pełnomocnika powodów. Pozwana nie wnosiła
o przeprowadzenie dowodu z zeznań w charakterze strony swego przedstawiciela i domagała się jedynie przesłuchania obojga powodów. Dowód z przesłuchania stron nie jest dowodem obligatoryjnym w rozumieniu art. 299 k.p.c. Sąd może ów dowód dopuścić, lecz nie ma takowego obowiązku, gdy po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Ograniczenie zaś przez pełnomocnika powodów wniosku o przesłuchanie stron do przesłuchania powoda stanowi wyraźną rezygnację ze składania zeznań przez powódkę równoznaczną z odmową zeznań. Zasadnie zatem w tej sytuacji Sąd Okręgowy stosując prawidłowo art. 302 § 1 k.p.c. ograniczył dowód z przesłuchania stron do przesłuchania tej osoby, która nie odmówiła ich składania. Powódka przy tym nie stawiła się na rozprawie w dniu 18 lutego 2021r. Zatem Sąd I instancji postąpił zgodnie z art. 302 § 1 k.p.c. skoro powódka przez własne niestawiennictwo uniemożliwiła przeprowadzenie dowodu z jej przesłuchania, a pominięcie tego dowodu miało przy tym miejsce na wniosek jej pełnomocnika. Analiza zaś art. 302 § 2 k.p.c. w zw. z art. 302 § 1 k.p.c. prowadzi do wniosku, iż Sąd nie ma obowiązku przesłuchania wszystkich powodów, kiedy z przyczyn faktycznych lub prawnych nie jest to możliwe. Strona w procesie cywilnym zaś ma prawo skorzystania z odmowy zeznań. Brak jest tez możliwości prawnych wymuszenia na niej obowiązku, który nie istnieje. Pozwana zaś nie wnosiła w tej sytuacji
o pominięcie w całości dowodu z przesłuchania stron a wskazane przez nią okoliczności mogły być ustalone za pomocą innych środków dowodowych, w tym dokumentów i zeznań powoda.

Za niezasadny należy uznać także zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. W myśl, tego przepisu sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia tej normy wymaga wykazania, że sąd orzekający uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, a tym samym naruszył zasadę swobodnej oceny dowodów, czemu pozwana nie sprostała.

Pozwana nie przedstawiła dowodów potwierdzających przekazanie powodom informacji pozwalających realnie ocenić zakres ryzyka kursowego w perspektywie wielu lat, na który to okres umowa została zwarta oraz jego wpływu na stan zadłużenia i rzeczywisty koszt kredytu. Wobec tego pozwana nie podważyła zeznań powoda, co do tego że powodowie nie byli przez pracowników banku poinformowani o ryzyku kursowym. Za dowód wystarczających pouczeń nie można uznać złożonych przez pozwaną dokumentów. Jeżeli
z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne
z doświadczeniem życiowym, to ocena taka nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów
i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego samego materiału, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Jedynie w sytuacji gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków
z zebranymi dowodami lub wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej, nie uwzględnia zasad doświadczenia życiowego czy związków przyczynowo- skutkowych, ocena dowodów może być skutecznie podważona (por. wyrok Sądu Najwyższego z dn. 27 września 2002r., II CKN 817/00). Zarzucana zaś powodowi przez skarżącą sprzeczność w zeznaniach co do braku stabilności złotówki i stabilności franka świadczy o tym, iż powód nie rozumiał faktycznie ryzyka kursowego i był przekonany, iż zaciągnięcie przez powodów kredytu nie wiąże się z ryzykiem. Okoliczność zaś, iż wcześniej powód korzystał z kredytu samochodowego nominowanego do USD również nie świadczy samo przez się, że powodowie zdawali sobie sprawę w przypadku umowy zawieranej na znacznie dłuższy okres i dotyczącej innej waluty z ryzyka kursowego.

Oświadczenia z dnia 2 i 19 czerwca 2008r. dotyczące ponoszenia ryzyka stopy procentowej /k. 90-93 akt/ nie mogły podważyć zeznań powoda, jako że miały one charakter blankietowy i stanowiły część wzorca przygotowanego przez bank. Na podstawie zaś zaoferowanego przez powódkę materiału brak było podstaw do przyjęcia, że powodowie uzyskali zrozumiałą, pełną i szczegółową informację w tym zakresie. Przeciwnie, jak wynika z zeznań świadków R. Z. (2) i R. Z. (1), ich zadaniem to pracownicy banku powinni udzielić powodom szczegółowego pouczenia w tym zakresie. Same zaś procedury udzielania kredytów nie stanowią dowodu na okoliczność, że były one w przypadku kredytu udzielonego powodom zrealizowane i by powodom przekazano wystarczające i rzetelne pouczenia. Wobec tego brak poczynienia przez Sąd I Instancji ustaleń co do tych procedur, przy braku dowodów by były zrealizowane w tym konkretnym było prawidłowe i nie naruszało art. 227 k.p.c. z zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. Bez znaczenia dla sprawy miały zaś polityka walutowa banku, zasadność stosowania przez bank w umowie kredytowej dwóch rodzajów kursów, sposób pozyskiwania przez bank waluty obcej, dokładna data uruchomienia kredytu i wysokość wypłacanych transz. Wobec tego brak poczynienia
w tym zakresie ustaleń przez Sąd Okręgowy nie mogło mieć wpływu na treść wyroku.

Nietrafnym okazał się także zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 235² § 1 pkt. 5 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 ab initio k.p.c. Zasadnie Sąd Okręgowy pominął dowód z opinii biegłego. Wyliczenie przez biegłego wysokości ewentualnego zadłużenia lub nadpłaty kredytu, w sytuacji zastąpienia kursu CHF stosowanego przez pozwanego średnim kursem NBP, wpływ zastosowania kursu kupna z tabeli banku do indeksacji kredytu oraz kursu sprzedaży z tabeli banku do spłat rat kredytu na wysokość zobowiązania powodów wobec pozwanej i czy bank mógł zastosować w ramach umowy jeden rodzaj kursu zarówno co do uruchomienia jak i spłaty kredytu nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. W tej sytuacji wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego nie mógł zostać uwzględniony
w trybie art. 380 k.p.c. również przez Sąd II instancji.

Wbrew zarzutom apelacji Sąd Okręgowy nie naruszył art. 189 k.p.c. Powodowie mają interes prawny w wytoczeniu niniejszego powództwa na podstawie powyższego przepisu. Sąd Apelacyjny podziela w tym zakresie argumentację sądu pierwszej instancji, co powoduje, że jej powtarzanie nie jest konieczne. Dodać jedynie wypada, konsekwencje ustalenia nieistnienia określonego stosunku prawnego nie sprowadzają się do powstania obowiązku świadczenia, ale dotyczą także innych aspektów sfery prawnej powodów (np. wpływają na określenie treści praw i obowiązków powodów jako dłużników pozwanego).

Chybionym jest także zarzut dotyczący naruszenia art. 5 ust.2 pkt. 7 i pkt 10 ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe w zw. z art. 111 ust.4. Prawa bankowego poprzez ich niezastosowanie w sprawie. Okoliczność, iż skup i sprzedaż wartości dewizowych, pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym stanowią czynności bankowe, jeśli są wykonywane przez bank i że banki zobowiązane są do ogłaszania w miejscu wykonywania czynności w sposób ogólnie dostępny stosowanych kursów walutowych nie oznacza, że postanowienia umowne odsyłające do tabeli kursowej nie mogą być uznane za abuzywne.

Nietrafnym jest także zarzut naruszenia art. 8 Prawa bankowego poprzez jego niezastosowanie. Zgodnie z treścią tego przepisu w brzmieniu obowiązującym w czasie zawarcia umowy przez strony bank jest obowiązany do utrzymywania płynności płatniczej dostosowanej do rozmiarów i rodzaju działalności, w sposób zapewniający wykonanie wszystkich zobowiązań pieniężnych zgodnie z terminami ich płatności. Powyższy przepis jednakże nie wyklucza takiego ukształtowania umowy w sposób gwarantujący zarówno zachowanie praw konsumenta jak i utrzymywania płynności płatniczej banku.

Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 385^{(

1)} § 1 k.c. Zakwestionowane przez powodów postanowienia umowy kredytu obejmują nie tylko zasady przeliczenia kursów walut, lecz również postanowienia, które wprowadzają do umowy ryzyko kursowe. Wobec tego stanowią one klauzulę określającą główne świadczenia stron (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2020 r., I CSK 556/18). Oceny charakteru tych postanowień, stosownie do art. 4 ust. 1 oraz art. 3 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy dokonać
w odniesieniu do chwili zawarcia umowy kredytu oraz do wszystkich okoliczności, o których pozwany wiedział lub mógł wiedzieć przy zawieraniu umowy (uchwała Sądu Najwyższego
z 20 czerwca 2018 roku, III CZP 29/17). Nieuczciwy charakter umowy zawarty tychże postanowieniach umownych polegał na przeliczeniu wysokości zobowiązania kredytobiorcy
z waluty polskiej na walutę CHF po raz pierwszy przy uruchomieniu kredytu, a następnie każdorazowo przy spłacie kolejnych rat kredytu bez odniesienia się do obiektywnego kursu tychże walut. Przy tym takie ukształtowanie treści umowy nie spełniało wymogów określonych w art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 Prawa bankowego, bowiem nie określało w sposób jednoznaczny kwoty kredytu, którą z dnia zawarcia umowy powodowie zobowiązani byli zwrócić. Do przeliczenia dokonywanego przy wypłacie kredytu stosowany był kurs kupna,
a przy przeliczaniu wysokości spłacanych rat kurs sprzedaży CHF. W konsekwencji pozwana uzyskała możliwość samodzielnej modyfikacji wysokości kwoty wypłaconej jako kapitał kredytu, a następnie określonej w złotych wysokości spłacanych rat tak w zakresie kapitału, jak i odsetek. To, w jakim zakresie korzystała z tej możliwości i czy ewentualnie przyjmowany do przeliczenia kurs CHF był zbieżny ze średnim kursem NBP dla konstrukcji umowy nie ma znaczenia. Wobec tego dotyczące tej kwestii argumenty i wnioski dowodowe jak już wskazano wyżej nie mogły mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy. O abuzywnym charakterze postanowienia umownego świadczy bowiem, że zasady w oparciu o które tabele były ustalane, zależały wyłącznie od woli banku i mogły w każdym momencie ulec zmianie. Powyższe świadczy o naruszeniu równowagi stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Prawo banku do ustalania kursu waluty w oparciu o nieskonkretyzowane i nieobiektywne kryteria zmian stosowanych kursów walutowych jest wyrazem braku właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego. Uniemożliwia też konsumentowi przewidywanie w oparciu
o jasne i zrozumiałe kryteria możliwe konsekwencje ekonomiczne wynikające z zawarcia umowy.

Bez znaczenia dla stwierdzenia, że sposób określania kursów stosowanych dla poszczególnych transakcji w świetle umowy nie był niczym ograniczony pozostaje okoliczność, że pozwana nie miała wpływu na wysokość kursów stosowanych na rynkach walutowych. Istniała bowiem możliwość równoczesnego ustalenia różnych tabeli kursów
i stosowania ich w zależności od rodzaju transakcji. W efekcie mógł być przyjmowany inny kurs dla transakcji kantorowych, inny dla skupu czy sprzedaży dokonywanej za pośrednictwem rachunków bankowych, a jeszcze inny dla obliczeń związanych z udzieleniem oraz ze spłatą kredytu. Do banku należało też określenie swojej prowizji z tytułu wymiany walut. W konsekwencji powodowie nie mieli możliwości zweryfikowania prawidłowości określonej przez pozwą równowartości kredytu w CHF, który został im wypłacony w złotych, ani też prawidłowości wyliczonej w danym miesiącu raty kredytu, którą zobowiązani byli płacić. Wobec tego określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem i narusza równorzędność stron (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 kwietnia 2020 roku, VI ACa 27/19, wyrok Sądu Najwyższego z 29 października 2019 roku, IV CSK 309/18). W tej sytuacji prawidłowym jest wniosek, że postanowienia umowne określające główne świadczenia stron
w postaci obowiązku zwrotu kredytu i uiszczenia odsetek nie były jednoznacznie określone
w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c.

Dodatkowo zawarte w umowie klauzule waloryzacyjne nie zostały wynegocjowane,
ani indywidualnie uzgodnione z powodami. W myśl art. 385^{(
1)} § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu; w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych
z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. W efekcie za indywidualnie uzgodnione można uznać wyłącznie takie postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. Warunki umowy muszą zostać uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Indywidualne uzgodnienie nie zachodzi też, gdy konsument ma jedynie hipotetyczną, możliwość pertraktacji, ponieważ konieczne jest wspólne ustalenie ostatecznego brzmienia klauzul umownych, w wyniku rzetelnych negocjacji, w ramach których konsument ma realny wpływ na treść kontraktu, chyba że poszczególne postanowienia zostały przez niego sformułowane i włączone na jego żądanie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 6 marca 2019r., I CSK 462/18). Pozwana zaś obciążona ciężarem wykazania okoliczności, że klauzule zostały uzgodnione indywidualnie z powodami, okoliczności tej nie wykazała (art. 385^{(
1)} § 4 k.c.). Przy tym za indywidulane uzgodnienie warunków nie może być uznany
w niniejszym przypadku wybór przez konsumenta jednej z kilku oferowanych przez bank wersji kredytu, który faktycznie polega na wyborze pomiędzy kilkoma wzorcami umownymi. Pozwana nie wykazała by w tym konkretnym przypadku powodowie mieli realną możliwość oddziaływania na treść poszczególnych postanowień umownych i nie polegała ona tylko na teoretycznej możliwości wystąpienia z wnioskiem o zmianę określonych postanowień. Pozwana nie wykazała by realnie w przypadku powodów podczas wstępnych rozmów
o udzieleniu kredytu lub przy zawieraniu umowy powodów pouczono realnie o ryzyku walutowym, o tym, jak tworzone są tabele kursowe, i by poza zdawkowym oświadczeniem co do pouczenia w rzeczywistości przedłożono im symulacje historycznych kursów CHF, symulacje dla kredytów w CHF i PLN.

W efekcie o indywidualnym uzgodnieniu treści postanowień nie świadczy podpisanie przez powodów oświadczenie, że zostali poinformowani o ryzyku i skutkach wynikających ze zmiany kursów waluty. Oświadczenie to bez wykazania o czym dokładnie powodowie byli pouczeni miało charakter wyłącznie formalny, konieczny dla uzyskania kredytu. Jego podpisanie przez powodów samo przez się nie oznacza jakiej konkretnie treści pouczenie powodowie otrzymali. Nie oznacza też, by pozwana zrealizowała obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego należycie ze starannością, jakiej wymagało wprowadzenie do wieloletniej umowy mechanizmu waloryzacji. Ryzyko to miało istotne skutki dla zwiększenia raty kredytu i dla wysokości zadłużenia pozostałego do spłaty a także w oczywisty sposób wpływało na stan majątkowy kredytobiorcy. Gdy kurs waluty przekroczy określony poziom kredyt staje się nieopłacalny. W skrajnych wypadkach może doprowadzić kredytobiorcę do zachwiania jego sytuacji finansowej. Tym samym wypełnienie obowiązku informacyjnego wymagało pełnej informacji o ryzyku, zarówno w odniesieniu do wysokości raty, jak
i kapitału pozostałego do spłaty możliwej do uzyskania w dacie zawarcia umowy
z odwołaniem się do kursów historycznych. Obejmować też powinien zwrócenie uwagi co do możliwości w krótkim przedziale czasowym radykalnego wzrostu kursu walutowego. Każdy nawet rozważny konsument nie jest bowiem profesjonalistą, nawet jeśli wcześniej korzystał
z kredytów denominowanych do innych walut (art. 22¹ k.c.). Zatem ma prawo do informacji, która będzie rzetelna, jasna i nie będzie go wprowadzać w błąd. Brak takiego pouczenia wskazuje na rażące naruszenie interesów powodów jako konsumentów i pozwala uznać zakwestionowane klauzule za abuzywne. W konsekwencji Sąd Okręgowy nie naruszył także art. 385² k.c. dokonując oceny zgodności postanowień umownych z chwili zawarcia umowy, wziął pod uwagę jej treść i okoliczności zawarcia umowy. W żadnej mierze nie naruszył też art. 353¹ k.c. Przeciwnie, o jak należy wnioskować z jego wywodów stwierdził, że umowa kredytu denominowanego (waloryzowanego) mieści się w ramach konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowi jej możliwy wariant (art. 353¹ k.c. w związku z art. 69 ustawy prawo bankowe).

Chybionym jest także zarzut naruszenia art. 358 § 2 k.c. Przepis ten nie może być stosowany w drodze analogii, a przy tym nie obowiązywał w chwili zawierania umowy. Zasadnie wiec Sąd Okręgowy przyjął, że nie może uzupełniać luk powstałych po wyeliminowaniu tych klauzul, ponieważ stanowiłoby to niedopuszczalną konwersję umowy. Wprowadzanie w miejsce kursu kupna i sprzedaży CHF jakiegokolwiek innego miernika wartości (w tym kursu średniego NBP) byłoby zbyt daleko idącą modyfikacją umowy, wnosząc do niej zupełnie nowy element. Podstaw do zastąpienia abuzywnej klauzuli waloryzacyjnej inną, a w szczególności taką, która określałaby inny sposób ustalenia kursu waluty waloryzacji nie daje też art. 385¹ k.c., ani art. 69 ust. 3 prawa bankowego uprawniająca kredytobiorcę do spłaty kredytu indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej, w tej walucie, ponieważ także ten przepis wszedł w życie po zawarciu umowy kredytu, zwłaszcza że jedną z fundamentalnych zasad prawa cywilnego jest zasada stosowania prawa materialnego z daty dokonania czynności prawnej. Takich podstaw nie daje też art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936r. – Prawo wekslowe oraz art. 5 pkt.5 ustawy
z dnia 9 października 2015r. o wsparciu kredytobiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej. Stąd też niezasadnym jest także zarzut naruszenia i tych przepisów. Zastąpienie przez Sąd nieuczciwych postanowień umowy postanowieniami uczciwymi byłoby również sprzeczne z celem Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. UE 1993 L 95, s. 29, ze. zm.), jakim jest zapobieganie kolejnym naruszeniom. Nie jest zatem zasadny argument, jakoby należało zastosować kurs rynkowy lub zwyczajowy to jest kurs średni NBP, ponieważ w praktyce bankowej nie wykształcił się zwyczaj przyjmowania do rozliczeń kredytów indeksowanych do waluty obcej średnich kursów NBP, a takie działanie również byłoby sprzeczne
z zasadniczym celem dyrektywy. W konsekwencji chybionym jest także zarzut naruszenia art. 58 § 1 k.c. i art. 65 § 1 i 2 k.c. Z oświadczeń powodów reprezentowanych przez profesjonalnego pełnomocnika wynikało, że są świadomi konsekwencji ustalenia nieważności umowy i się na nie godzą. Zatem Sąd Okręgowy trafnie uznał, że usunięcie klauzul indeksacyjnych czyni zawartą przez strony umowę dotkniętą nie dającym się usunąć brakiem, skutkującym jej nieważnością. Dodatkowo powodowie pouczeni o skutkach stwierdzenia nieważności umowy i możliwości zmiany jej postanowień w ramach umowy swoje roszczenia podtrzymali. W związku z czym nie zachodzi obawa o naruszenie podstawowych standardów ich ochrony jako konsumentów, wynikających z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG ani zmiany umowy wbrew woli konsumentów (por. uchwała Sądu Najwyższego z 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny uznał, że nie miały miejsca wskazywanie przez pozwaną naruszenia ani prawa procesowego, ani materialnego. Wobec tego oddalił apelację jako bezzasadną orzekając w oparciu o art. 385 k.p.c. Konsekwencją tego rozstrzygnięcia było zastosowanie art. 98 § 1 k.p.c. i obciążenie kosztami postępowania pozwaną zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy. Powodom należał się więc zwrot wynagrodzenia ich pełnomocnika, zgodnie z § 2 pkt 6 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

SSA Aleksandra Janas

SSA Barbara Konińska

SSA Dariusz Chrapoński

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE