sygn. akt IC 1143/22
P. K. wniósł pozew przeciwko V. L. Towarzystwu (...) S.A. V. (...) w W. o zapłatę kwoty 9550,90 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29.10.2022r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu podał, że zawarł z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) S.A. w W. dwie Umowy ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) – polisy nr (...), na okres od 4.07.2011r. do 3.07.2041r., na podstawie których uiszczał roczne składki regularne w wys. po 3000 zł, a następnie, na podstawie aneksów z dnia 17.07.2012r., od lipca 2012r. – miesięczną składkę w wys. po 250 zł. Po rozwiązaniu umów z dniem 18.04.2014r. i 21.03.2014r., Ubezpieczyciel wypłacił powodowi kwoty 1200,32 zł i 1187,40 zł, tytułem Świadczenia Wykupu, potrącając z Wartości Części Bazowej Rachunku odpowiednio kwoty 4801,29 zł i 4749,61 zł, tytułem opłaty likwidacyjnej (opłaty za wykup). Powód domagał się zwrotu kwot, jego zdaniem bezprawnie zatrzymanych przez ubezpieczyciela. Wskazał, że jest to świadczenie nienależne, bowiem postanowienia umowy, które dotyczą pobierania opłat w przypadku rezygnacji z ubezpieczenia przed końcem trwania umowy stanowią klauzule niedozwolone. Postanowienia, dotyczące wypłaty świadczenia wykupu zostały określone w § 23 ogólnych warunków ubezpieczenia oraz w tabeli, stanowiącej załącznik nr 1 ust. 15 do OWU. Wartość świadczenia wykupu wypłacanego ubezpieczającemu kształtowała się w zależności od długości trwania umowy oraz okresu, na jaki została zawarta. W przypadku rozwiązania umowy ubezpieczyciel pobierał opłatę likwidacyjną określoną w tabeli opłat. Obie umowy, zawarte przez powoda, zostały rozwiązane w trzecim roku obowiązywania. Wartość potrąconej opłaty likwidacyjnej została obliczona w wys. 80% wartości części bazowej rachunku. Powód podnosił, że postanowienia OWU, dotyczące wartości wykupu i pobieranych przez ubezpieczyciela opłat są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interes powoda, jako konsumenta, w konsekwencji są bezskuteczne i podlegają pominięciu przy ustalaniu treści łączącego strony stosunku prawnego. Zatem, zdaniem powoda, może on skutecznie domagać się zwrotu wszystkich środków, zgromadzonych na rachunku ubezpieczeniowym, które nie zostały mu zwrócone po rozwiązaniu umowy.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa. Zarzuciła, że powód, jako agent ubezpieczeniowy, zalicza się do grupy konsumentów zorientowanych w praktykach rynkowych, wobec czego nie można mu przypisać niedoinformowania co do spornych warunków ubezpieczeniowych. Powód złożył oświadczenie w treści wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia, że przed zawarciem umowy otrzymał i potwierdził odbiór Ogólnych Warunków Ubezpieczenia, co potwierdza, że miał wiedzę o warunkach ubezpieczenia, w tym dotyczących Świadczenia Wykupu. Powód był też poinformowany, że rozwiązanie umowy wiąże się z uwzględnieniem przy wyliczaniu kwoty Świadczenia Wykupu kosztów pozwanego, związanych z dystrybucją, zawarciem i wykonywaniem umowy. Pozwany podniósł dalej, że dla oceny braku rażącego naruszenia interesu konsumenta znaczenie ma również to, że pobrana opłata stanowiła wskazany w OWU nieznaczny % wypłaconego świadczenia wykupu. Tym samym nie była to opłata wysoka, co także nie pozwala na przyjęcie rażącego naruszenia interesu konsumenta. Zatrzymana przez pozwanego kwota zgromadzonych przez powoda środków ma uzasadnienie w podjętym przez Towarzystwo ryzyku oraz kosztami prowadzonej działalności. Pozwany zarzucił ponadto sprzeczność roszczenia powoda z zasadami współżycia społecznego oraz, że świadczenie wykupu jest świadczeniem głównym umowy i jako takie nie podlega kognicji sądu w niniejszym postępowaniu. Jednocześnie z ostrożności procesowej pozwany zarzucał brak abuzywności postanowień umowy.
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
Na wniosek z dnia 22 i 24.06.2011r. powód zawarł z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) S.A. w W. dwie Umowy ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) – polisy nr (...), na okres od 4.07.2011r. do 3.07.2041r., na podstawie których uiszczał roczne składki regularne w wys. po 3000 zł, a następnie, na podstawie aneksów z dnia 17.07.2012r., od lipca 2012r. – miesięczną składkę w wys. po 250 zł.
Przedmiotem umów było życie ubezpieczonego powoda oraz inwestowanie środków pochodzących ze składek wpłacanych z tytułu umowy w ramach Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych w okresie, na jaki umowy zostały zawarte. Zakres umów obejmował dożycie przez ubezpieczonego powoda daty dożycia i śmierć ubezpieczonego powoda w okresie ubezpieczenia (§3 OWU). W przypadku zajścia w.w. zdarzenia ubezpieczeniowego ubezpieczyciel zobowiązany był do wypłaty świadczenia z tytułu Dożycia oraz świadczenia z tytułu Śmierci w wysokości wskazanej w §4 pkt 1 i 2 OWU. W przypadku zajścia innych zdarzeń, określonych w OWU, ubezpieczyciel zobowiązany był wypłacić ubezpieczającemu Świadczenie Wykupu w wysokości kwoty nie wyższej niż kwota odpowiadająca Wartości Części W. Rachunku, powiększonej o określony procent Wartości Części Bazowej Rachunku, wskazany w ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU (§4 pkt 3 OWU). Świadczenie Wykupu zostało zdefiniowane jako kwota świadczenia z umowy wypłacana przez ubezpieczyciela w przypadkach określonych w OWU, z przyczyn innych niż dożycie przez ubezpieczonego Daty Dożycia, śmierć ubezpieczonego lub odstąpienie od umowy (§2 pkt 25 OWU).
Umowy ulegały rozwiązaniu m.in. wskutek niezapłacenia przez ubezpieczającego Składki Regularnej w warunkach opisanych w §10 ust. pkt 3 OWU. W takim przypadku ubezpieczyciel zobowiązany był do wypłaty kwoty w wysokości Świadczenia Wykupu, zgodnie z zasadami wypłaty Świadczenia Wykupu, określonymi w §23 OWU (§10 ust. 2 OWU). Zgodnie z §10 ust. 4 OWU, wypłacana wysokość Świadczenia Wykupu w zakresie Wartości Części Bazowej Rachunku miała uwzględniać jej pomniejszenie o koszty poniesione przez ubezpieczyciela związane z dystrybucją i zawarciem umowy oraz koszty związane z prowadzoną przez ubezpieczyciela działalnością gospodarczą, które w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy nie będą mogły zostać pokryte z opłat, określonych w §24 ust. 1, jakie byłby pobierane przez ubezpieczyciela w trakcie całego okresu, na jaki umowa została zawarta. Wysokość Świadczenia Wykupu na dany dzień miała być równa Wartości Części W. Rachunku oraz określonego procentu Wartości Części Bazowej Rachunku, wskazanego w ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU (§23 ust. 5 OWU); była ustalana w zależności od okresu ubezpieczenia od roku obowiązywania umowy w której umowa zostałaby rozwiązana. Pojęcia (...) oraz (...) zostały zdefiniowane jako wartość środków zapisanych w danym dniu na Rachunku Jednostek Funduszy, obliczona jako liczba Jednostek Funduszy pomnożona przez właściwe Ceny Jednostek Funduszy, powiększona o wartość gotówki (§2 pkt 33 i 34 OWU). W przypadku rozwiązania umowy w trzecim roku jej obowiązywania, określony procent Części Bazowej Rachunku wypłacony Ubezpieczającemu ustalony został na 20%.
Przed zawarciem umów powód otrzymał i zapoznał się z treścią Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (...) o indeksie (...), Regulaminem Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych i Wykazem Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych oraz innych Pozycji (...) oferowanych przez (...) S.A.
Dowód:
wniosek o zawarcie Umowy ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) z dn. 22.06.2011r. (k-11-13)
wniosek o zawarcie Umowy ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) z dn. 24.06.2011r. (k-9-10)
polisa nr (...) (k-16)
aneks do polisy nr (...) (k-17)
polisa nr (...) (k-14)
aneks do polisy nr (...) (k-15)
Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (...) (k-18-28).
Powód zawarł w.w. umowy bezpośrednio po szkoleniu dla osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych, w którym brał udział. Podpisanie umowy było warunkiem podjęcia przez powoda współpracy, jako osoba wykonująca czynności agencyjne. Nie miał możliwości negocjowania wysokości opłat ani warunków związanych z całkowitym wykupem.
Dowód:
zeznania powoda (k-89).
Umowy uległy rozwiązaniu w dniach 18.04.2014r. ( (...)) i 21.03.2014r. ( (...)), w trzecim roku ich obowiązywania.
Pismem z dnia 13.05.2014r. poprzednik prawny pozwanego poinformował powoda o rozwiązaniu umowy – polisy (...), wskutek niezapłacenia składki regularnej, oraz o dokonaniu całkowitej wypłaty Świadczenia Wykupu.
Pismem z dnia 15.06.2015r. poprzednik prawny pozwanego poinformował powoda o rozwiązaniu umowy – polisy (...), wskutek niezapłacenia składki regularnej, oraz o dokonaniu całkowitej wypłaty Świadczenia Wykupu.
Na dzień rozwiązania rachunku z tytułu umowy nr (...), Wartość Części Bazowej Rachunku wynosiła 6001,61 zł. Ubezpieczyciel wypłacił powodowi kwotę 1200,32 zł, tytułem Świadczenia Wykupu.
Na dzień rozwiązania rachunku z tytułu umowy nr (...), Wartość Części Bazowej Rachunku wynosiła 5937,01 zł. Ubezpieczyciel wypłacił powodowi kwotę 1187,40 zł, tytułem Świadczenia Wykupu.
Dowód:
pisma do powoda (k-37,38)
Rozliczenie z tytułu Umowy nr (...) (k-40)
Rozliczenie z tytułu Umowy nr (...) (k-39)
Potwierdzenia przelewów (k-41,42)
Pismem z dnia 19.10.2022r. (doręczonym w dniu 21.10.2022r.) powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 9550,90 zł, tytułem niesłusznie pobranych opłat za wykup.
Dowód:
wezwanie do zapłaty (k-43-44).
Sąd zważył, co następuje:
Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.
Powód domagał się w niniejszej sprawie zapłaty kwoty 9550,90 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie i kosztami procesu, tytułem reszty świadczenia wykupu z dwóch umów ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, które zawarł z poprzednikiem prawnym pozwanego, podnosząc, że ubezpieczyciel bezpodstawnie obniżył należne mu świadczenie wykupu w oparciu o abuzywne postanowienie umowne. Pozwany domagał się oddalenia powództwa, powołując się na wiążący charakter postanowień, określających zasady wypłaty świadczenia wykupu.
Jak ustalono, powód, po ukończeniu szkolenia dla osób ubiegających się o wykonywanie czynności agencyjnych, zawarł z poprzednikiem prawnym pozwanego dwie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną, co jak zeznał, było warunkiem podjęcia przez niego współpracy z firmą, jako osoba wykonująca czynności agencyjne. Przedmiotem obu umów było życie ubezpieczonego (dożycie określonej daty albo śmierć w okresie ubezpieczenia) oraz inwestowanie przez ubezpieczyciela środków, pochodzących ze składek. Postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia określały wysokość świadczeń należnych ubezpieczonemu w wypadku wystąpienia umówionych zdarzeń ubezpieczeniowych. Umowa przewidywała też, że w innych przypadkach, określonych w OWU, ubezpieczony mógł wystąpić o wypłatę świadczenia wykupu, m.in. po rozwiązaniu umowy wskutek niezapłacenia składki. Wysokość świadczenia wykupu w danym dniu miała być równa wartości części wolnej rachunku powiększona o odpowiedni procent wartości części bazowej rachunku. Umowy uległy rozwiązaniu w trzecim roku ich trwania. Ubezpieczyciel wypłacił powodowi świadczenia wykupu zgodnie z postanowieniami umownymi, w wysokości odpowiadającej 20% jej wartości. Świadczenie wykupu z jednej umowy zostało w efekcie pomniejszone o 4801,29 zł, z drugiej - o 4749,61 zł. Powód uznał postanowienia umowne, na podstawie których pozwany umniejszył wypłacone mu kwoty, za niedopuszczalne i wystąpił z powództwem o zapłatę pozostałych 80% wartości części bazowej rachunku.
Sąd podzielił stanowisko powoda, który zawarł obie umowy, jako konsument, a ubezpieczyciel posługiwał się wzorcem umownym w rozumieniu art. 384 kc. Bez względu na zawód wykonywany czy wyuczony powoda – który uczestniczył w szkoleniu dla osób, wykonujących czynności agencyjne, należy w niniejszej sprawie traktować jak konsumenta. Za konsumenta, na gruncie art. 22 1 kc, uważa się osobę fizyczną, dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej, niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Przy czym, jako osoba posiadająca wiedzę, zdobytą na szkoleniu, powód miał ułatwione zapoznanie się z OWU podpisywanych umów, ze względu na znajomość zawartej w nich terminologii. Niezależnie od tego, pojęcie konsumenta ma charakter obiektywny i jest niezależne od konkretnego zasobu wiedzy, jaki może mieć dana osoba, czy też od posiadanych przez nią informacji. Istotne jest przy tym, że powód zawarł przedmiotowe umowy, które zawierały postanowienia dla niego krzywdzące, pod presją faktycznej przewagi kontrahenta, z którym chciał nawiązać współpracę, jako osoba wykonująca czynności agencyjne, co wskazuje, że umowa nie została zawarta w warunkach w pełni swobodnej i rozważnej decyzji powoda.
Prawo, wynikające z zasady swobody umów, podlega ograniczeniom, wynikającym z ustawy, właściwości stosunku prawnego i zasad współżycia społecznego. Ograniczeniem kompetencji stron, przyznanych w art. 353 1 kc, jest art. 385 1 kc, ustanawiający sankcję niezwiązania konsumenta niedozwolonymi postanowieniami (wyrok SN z dnia 21 lutego 2013 r. I CSK 408/12).
W myśl art. 385 1 § 1 kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
Kontrola abuzywności postanowień umowy wyłączona jest jedynie w przypadku spełnienia jednej z dwóch przesłanek negatywnych, to jest gdy: postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz gdy postanowienie umowne określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny.
Postanowienia umowne, dotyczące wypłaty świadczenia wykupu w przypadku rozwiązania umowy w trzecim roku jej obowiązywania, w tym obniżenia jego wysokości, nie były w żaden sposób indywidualnie uzgodnione z powodem, który przystąpił do umowy na warunkach, przedstawionych przez poprzednika prawnego strony pozwanej, nie negocjując postanowień objętych wzorcem. Wynika to z zeznań powoda, a ponadto z praktyki zawierania umów tego rodzaju. Były to postanowienia z góry narzucone i nie negocjowane – strona pozwana nie wykazała, że takie negocjacje miały miejsce, a to ją obciążał tu ciężar dowodu (art. 385 1 §4 kc w zw. z art. 6 kc).
Nie był trafny zarzut strony pozwanej odnośnie braku podstaw do badania abuzywności kwestionowanych przez powoda postanowień umownych, z uwagi na to, iż określały one świadczenie główne należne mu z tej umowy od strony pozwanej. Sąd nie podziela tego stanowiska. Nawet w przypadku uznania tego rodzaju świadczenia za główne, co mogłoby skutkować brakiem możliwości jego oceny pod kątem abuzywności, jeżeli klauzula go przewidująca została sformułowana w sposób jednoznaczny, to klauzule umowne, które upoważniają ubezpieczyciela do wypłaty świadczenia wykupu w obniżonej wysokości , niewątpliwie już takiej ocenie podlegają. Czym innym jest bowiem świadczenie wykupu, a czym innym obciążenie konsumenta określonymi kosztami, które wartość tego świadczenia w konsekwencji pomniejszają. Istota całkowitego wykupu ubezpieczenia sprowadza się do obowiązku wypłaty na rzecz ubezpieczonego kwoty, jaka wynika z wartości jednostek uczestnictwa w funduszach kapitałowych, w których zostały alokowane wnoszone przez niego składki ubezpieczeniowe. Natomiast zgodnie z kwestionowanymi postanowieniami OWU, ubezpieczyciel był uprawniony do pomniejszenia tego świadczenia o należną opłatę za wykup w wysokości określonej w tabeli zawartej w ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU. Tego rodzaju uprawnienie strony pozwanej do pobrania opłaty ze świadczenia, które ma obowiązek wypłacić na rzecz ubezpieczającego, nie może być uznane za świadczenie główne, wynikające ze stosunku prawnego łączącego powoda z poprzednikiem prawnym pozwanego. Z jakiegokolwiek postanowienia powyższej umowy, jak również z istoty tego stosunku, nie wynika, aby taka opłata stanowiła świadczenie główne którejkolwiek ze stron (tak: wyrok SO w Krakowie z dn. 6.03.2019r., II Ca 1872/18). Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na treść uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2020r., (...) 75/19, która zapadła po przedstawieniu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, odnoszącego się do „świadczenia wykupu”, jako konstrukcji przyjętej w umowie ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym – „świadczenie wypłacane przez ubezpieczyciela w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym nie jest świadczeniem głównym w rozumieniu art. 385 1 § 1 zd. 2 kc”. W uzasadnieniu powołanej uchwały Sąd Najwyższy wskazał, że konstrukcja umowy - której celem jest systematyczne budowanie kapitału na przyszłość i wypłata (w oparciu o wyniki inwestowania) świadczeń w razie zajścia zdarzeń ubezpieczeniowych z umowy ubezpieczenia na życie, natomiast nie jest tym celem realizacja zysków w krótkim horyzoncie czasowym - pozwala na wyróżnienie, jako głównych świadczeń ubezpieczyciela – obowiązku wypłaty świadczenia dożycia lub świadczenia z tytułu śmierci oraz inwestowania w sposób wskazany przez ubezpieczającego środków pochodzących ze składek, a po stronie ubezpieczającego - obowiązek opłacania składek. Świadczenie wykupu - w takim układzie, mimo że jest przewidziane w umowie wśród świadczeń umownych i może przybrać wartość niemal identyczną ze świadczeniem ubezpieczeniowym, jakie byłoby w tym czasie wypłacone w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, ulokować trzeba poza głównymi świadczeniami umowy. Jest to świadczenie szczególne, przewidziane na wypadek wcześniejszej potrzeby odebrania przez ubezpieczającego w części lub w całości kapitału zgromadzonego w postaci jednostek funduszu inwestycyjnego. Jego wprowadzenie uwzględnia trudne do przewidzenia - przy odległym z założenia horyzoncie czasowym obowiązywania umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym - zdarzenia życiowe bądź procesy ekonomiczne (bessa), które mogą skłonić ubezpieczającego do ograniczenia lub całkowitego wycofania się z umowy. Z założenia jest to więc świadczenie o charakterze awaryjnym, pobocznym, rozliczeniowym. Zawierające je postanowienie umowne powinno wyważać sprzeczne i mogące się różnie kształtować interesy stron i należycie je zabezpieczać w sytuacji nietypowej, odbiegającej od zasadniczego celu i założeń zawartej umowy. Tego rodzaju świadczenie nie spełnia kryteriów głównego świadczenia umownego w rozumieniu art. 381 1 § 1 zd.2 kc, a wątpliwości i trudności ujęcia w jego konstrukcji usprawiedliwionych interesów obydwu stron, zdecydowanie przemawiają za potrzebą poddania jego założeń kontroli sądowej, przewidzianej we wskazanym przepisie.
Dla oceny, że kwestionowane postanowienia umowne, uprawniające stronę pozwaną do zatrzymania kwot 4801,29 zł i 4749,61 zł, tytułem opłaty za wykup wartości polisy w trzecim roku polisy, wynoszącej 80% wartości polisy, stanowią klauzule abuzywne, nie ma znaczenia, czy powód przed zawarciem umowy ze stroną pozwaną otrzymał treść ogólnych warunków umowy, a także, czy się z nimi szczegółowo zapoznał. Możliwość badania istnienia klauzul abuzywnych dotyczy wyłącznie przypadków, gdy strony łączy określona umowa, w sytuacji natomiast, gdy strona (konsument) na skutek analizy treści proponowanej mu umowy dojdzie do przekonania, że jej warunki mu nie odpowiadają i umowy nie zawrze, instytucja klauzul abuzywnych w ogóle nie znajdzie zastosowania. Podobnie znaczenia dla rozstrzygnięcia tej sprawy nie ma okoliczność, iż powód w umownym terminie nie odstąpił od umowy zawartej z stroną pozwaną. Możliwość odstąpienia od umowy nie ma bezpośredniego związku z klauzulami abuzywnymi. Brak skorzystania przez powoda z tego uprawnienia, co do zasady nie pozbawia go prawa do kwestionowania mocy wiążącej poszczególnych postanowień umownych.
Za utrwaloną należy uznać linię orzeczniczą, w której przyjęto, iż postanowienie ogólnych warunków umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, przewidujące, że w razie wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego przed upływem 10 lat od daty zawarcia umowy, ubezpieczyciel pobiera opłatę likwidacyjną powodującą utratę wszystkich lub znacznej części zgromadzonych na rachunku ubezpieczającego środków finansowych, rażąco narusza interesy konsumenta i stanowi niedozwolone postanowienie umowne - w świetle art. 385 1 zdanie pierwsze kc. W uzasadnieniu wyroku z dnia 18 grudnia 2013 roku, I CSK 149/13, OSNC 2014/10/103, Sąd Najwyższy zakwestionował możliwość obciążania ubezpieczającego takimi opłatami, których charakter, funkcja oraz mechanizm ustalania nie zostały w ogólnych warunkach umowy wyjaśnione, uznając to za okoliczność o kardynalnym znaczeniu dla oceny niedozwolonego charakteru tego postanowienia w świetle art. 385 1 § 1 kc.
Obniżenie świadczenia wykupu na podstawie w.w. postanowień OWU, o 80%, należało ocenić jako sprzeczne z dobrymi obyczajami. Celem takiego postanowienia było zniechęcenie konsumenta do wcześniejszego rozwiązania umowy, poprzez zaporowo niekorzystne zmniejszenie świadczenia wykupu, przerzucające na ubezpieczającego całe ryzyko ustania umowy w pierwszych latach jej obowiązywania. Pozwany nie wykazał też, że ustalony procent zmniejszenia świadczenia uzasadniały oszacowane przed zawarciem umowy koszty obciążające ubezpieczyciela.
Odnosząc się do stanowiska pozwanego, że wartość świadczenia wykupu nie ma na celu penalizacji wcześniejszego rozwiązania umowy przez konsumenta, a uwzględnia ponoszone przez przedsiębiorcę koszty (w szczególności akwizycji), związane z zawarciem umowy i prowadzeniem działalności gospodarczej oraz pokrywa ryzyko ubezpieczeniowe, wskazać należy, że w treści OWU znajduje się postanowienie, zgodnie z którym, wypłacana wysokość Świadczenia Wykupu w zakresie Wartości Części Bazowej Rachunku miała uwzględniać jej pomniejszenie o koszty poniesione przez ubezpieczyciela, związane z dystrybucją i zawarciem umowy oraz koszty, związane z prowadzoną przez ubezpieczyciela działalnością gospodarczą, które w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy nie będą mogły zostać pokryte z opłat, określonych w §24 ust. 1, jakie byłby pobierane przez ubezpieczyciela w trakcie całego okresu, na jaki umowa została zawarta (§10 ust. 4 OWU). W umowie nie określono jednak podstaw obliczenia przedmiotowych kosztów i ich powiązania z wysokością świadczeń z tytułu składek, do uiszczania których zobowiązany był ubezpieczający. Strona pozwana nie wykazała, że zatrzymane kwoty 4801,29 zł i 4749,61 zł stanowią pokrycie kosztów, poniesionych przez ubezpieczyciela.
Zauważyć przy tym należy, że ogólne warunki ubezpieczenia zawierają w § 24 listę opłat, pobieranych przez ubezpieczyciela z tytułu zawarcia i wykonywania umowy, tj.: opłatę wstępną, opłatę za udzielenie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, opłatę za ryzyko, opłatę administracyjną, opłatę za zarządzanie aktywami Rachunku Jednostek Funduszy, opłatę za zarządzanie aktywami Portfeli Modelowych, opłatę operacyjną i inne opłaty z tytułu dodatkowych usług, oferowanych przez ubezpieczyciela, związanych z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, określone w szczególnych regulaminach. Można przypuszczać, że opłaty te miały służyć właśnie pokryciu kosztów, związanych z obsługą i administrowaniem umowy, kosztów jej dystrybucji, jak również innych kosztów, związanych z prowadzoną przez ubezpieczyciela działalnością gospodarczą i związanym z tym ryzykiem.
Wprowadzenie tak sformułowanych postanowień umownych w zakresie zasad zmniejszania świadczenia wykupu służące zniechęceniu powoda (konsumenta) do wcześniejszego rozwiązania umowy, z uwagi na obawę zatrzymania znacznej części jej środków, należało uznać za niezgodne z dobrymi obyczajami, zakładającymi lojalność przedsiębiorcy wobec konsumenta oraz z zasadą konstruowania jasnych i przejrzystych postanowień umownych, bez zatajania jakichkolwiek okoliczności, mających wpływ na prawną i ekonomiczną sytuację konsumenta w razie zawarcia umowy. W judykaturze utrwalony jest pogląd, że rażące naruszenie interesów konsumenta, w rozumieniu art. 385 1§ 1 kc, oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Obie wskazane w tym przepisie formuły prawne służą do oceny tego, czy standardowe klauzule umowne zawarte we wzorcu umownym, przekraczają zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania praw i obowiązków konsumenta (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, Biuletyn SN 2005/11/13).
Zawarta w ogólnych warunkach przedmiotowych umów klauzula, umożliwiająca w istocie pobranie z należnego powodowi świadczenia wykupu opłaty za wykup wartości polisy w trzecim roku polisy, wynoszącej 80% wartości polisy, stanowi niedozwoloną klauzulą umowną ( art. 385 1 § 1 kc). Trudno bowiem inaczej ocenić postanowienie umowne, które w dwóch pierwszych latach pozwala stronie pozwanej zmniejszyć należne ubezpieczającemu świadczenie wykopu o niemal pełną wysokość wartości polisy (98%), a w trzecim roku kwoty nieznacznie tylko niższej (80%). Takie postanowienie powoduje, iż zastrzeżone w innych postanowieniach OWU uprawnienie ubezpieczającego do swobodnego rozwiązania w każdym czasie zawartej umowy jest jedynie uprawnieniem iluzorycznym, gdyż sankcje z tym związane w sposób skuteczny zniechęcają do dokonania takiej czynności. Postanowienia te kształtowały prawa powoda jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszały jego interesy, nie zostały z nim uzgodnione indywidualnie i nie były to postanowienia, które dotyczyły głównych świadczeń stron. Sąd nie znalazł też podstaw do uznania, że powód, domagając się zasądzenia wskazanej kwoty nadużywa przysługującego mu prawa.
W konsekwencji zasądzono na rzecz powoda kwotę, dochodzoną pozwem, jako bezpodstawnie zatrzymaną przez pozwaną „opłatę za wykup”, na podstawie art. 410 § 1 i 2 kc. Zatrzymanie przez stronę pozwaną powyższych środków spowodowało po jej stronie bezpodstawne wzbogacenie kosztem powoda. Przedmiotowa umowa – po wyeliminowaniu klauzuli abuzywnej – takiej podstawy nie dawała. Zgodnie z powołanym przepisem art. 385 1§ 1 i § 2 kc, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne), przy czym strony są związane umową w pozostałym zakresie. Zatem skutkiem zastosowania w umowie lub wzorcu klauzuli niedozwolonej, jest brak mocy wiążącej tego postanowienia, przy zachowaniu skuteczności innych części umowy lub wzorca. Brak mocy wiążącej dotyczy w całości klauzuli niedozwolonej, nie jest więc dopuszczalne uznanie, że jest ona skuteczna w zakresie, w jakim nie naruszałaby kryterium określonego w przepisie art. 385 1§ 1 kc. Skutkiem uznania za niedozwoloną w przedmiotowej umowie klauzuli, upoważniającej stronę pozwaną do zmniejszenia kwoty stanowiącej wartość świadczenia wykupu o opłatę za wykup w przewidzianej wysokości powoduje, że postanowienie to upada w całości. Zatem powód nie jest związany tym postanowieniem umownym.
O odsetkach orzeczono zgodnie z żądaniem pozwu na podstawie art. 481§1 i 2 kc w zw. z art. 455 kc. Jak ustalono, pismem z dnia 19.10.2022r. (doręczonym w dniu 21.10.2022r.) powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 9550,90 zł, tytułem niesłusznie pobranych opłat za wykup (k-43-44). Wskazany w wezwaniu termin 7 dni minął bezskutecznie w dniu 28.10.2022r., co powoduje obowiązek zapłaty odsetek od dnia następnego.
O kosztach procesu orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik (art. 98 § 1, 1 1 i 3 kpc). Pozwana, jako przegrywająca sprawę, powinna zwrócić powodowi koszty procesu, w skład których wchodzi: opłata sądowa od pozwu (500 zł), opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17 zł) i wynagrodzenie pełnomocnika, będącego adwokatem (1800 zł - ustalone na podstawie § 2 pkt 4 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie).