UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 12 kwietnia 2021 r. wydaną na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 291 ze zm.) odmówił J. Z. prawa do rekompensaty. Organ rentowy stwierdził, że wnioskodawca nie spełnia warunków przyznania powyższego świadczenia, bowiem nie udowodnił wymaganego okresu 15 lat pracy w szczególnych warunkach przed 1 stycznia 2009 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie uwzględnił jako pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia w okresie od 1 lipca 1986 r. do 21 czerwca 2005 r. na stanowisku kierownika budowy ponieważ zakres obowiązków wnioskodawcy wykraczał poza osobiste dozorowanie i kontrolę stanowisk pracy w środowisku pracy, w którym są zatrudnieni pracownicy wykonujący prace w szczególnych warunkach. J. Z. wykonywał prace administracyjno-biurowe, co wyklucza stałą pracę w warunkach, w których nie są zachowane higieniczne normy pracy.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył J. Z.. Zaskarżył ją w całości z uwagi na naruszenie przez organ art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Z uwagi na powyższe wniósł o uznanie okresu zatrudnienia od 1 lipca 1986 r. do 21 czerwca 2005 r. za pracę w szczególnych warunkach i przyznanie prawa do rekompensaty.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie podtrzymując argumentację z uzasadnienia decyzji.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 2 listopada 2021 r. oddalił odwołanie (pkt I) oraz orzekł o kosztach postępowania (pkt II).

Sąd ustalił, że J. Z. urodził się (...) W dniu 27 stycznia 2021 r. złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o emeryturę z rekompensatą. Organ rentowy decyzją z 12 kwietnia 2021 r. przyznał wnioskodawcy emeryturę, a kolejną decyzją z tego samego dnia odmówił rekompensaty. Uznał odwołującemu staż pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 7 lat i 8 miesięcy.

Sąd Okręgowy w motywach rozstrzygnięcia odwołał się do przepisów odnoszących się do rekompensaty (art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1924 ze zm.) oraz pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnych charakterze (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 291 ze zm.) . Mając na uwadze wskazane przepisy, Sąd Okręgowy wskazał, że w tym zakresie należy stosować przepisy obowiązującego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z § 3 i 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał pracę w szczególnych warunkach wymienionych w wykazie A nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz posiada wymagany okres zatrudnienia wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. W świetle § 2 ust. 1 rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy,
w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Powyższe okresy pracy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy.

Sąd Okręgowy zaznaczył, że dla oceny, czy pracownik pracował
w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy - rzeczywiście wykonywanych zadań pracowniczych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2009 r., I PK 194/2008; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 26 września 2012 r., II AUa 488/12). Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z aktami osobowymi, J. Z. od 1 czerwca 1977 r. do 20 sierpnia 1993 r. był zatrudniony w B. Kombinacie Budowlanym, w tym od 1 lipca 1986 r. na stanowisku kierownika obiektu. Odwołujący od 21 sierpnia 1993 r. do 21 czerwca 2005 r. był zatrudniony w PPUH Kombinat Budowlany sp. z o. o. w B. na stanowisku kierownika budowy. Świadectwo pracy wystawione 20 sierpnia 1993 r. stwierdza, że ubezpieczony w okresie od 1 czerwca 1977 r. do 20 sierpnia 1993 r. w pełnym wymiarze czasu pracy był zatrudniony na stanowiskach: monter konstrukcji żelbetowych, referent ds. zaopatrzenia, technik budowy, st. technik, majster, st. majster, kierownik obiektu, kierownik budowy.

Świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze z 26 lutego 2021 r. wskazywało, że J. Z. w okresie od 1 czerwca 1977 r. do 31 lipca 1977 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę: monter konstrukcji żelbetowych i prefabrykowanych na wysokości na stanowisku żelbetowych wymienionym w wykazie A dziale V poz. 5 pkt 2 wykazu stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, od 1 stycznia 1979 r. do 20 sierpnia 1993 r. stale i pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę: kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie na stanowiskach: technik budowy, majster budowy, kierownik budowy wymienionym w wykazie A dziale XIV poz. 24 wykazu stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych.

Świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze z 22 lutego 2021 r. zaświadcza, że J. Z. w okresie od 21 sierpnia 1993 r. do 21 czerwca 2005 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę: kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie na stanowiskach: technik budowy, majster budowy, kierownik budowy wymienionym w wykazie A dziale XIV poz. 24 wykazu stanowiącego załącznik do zarządzenia Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych.

Sąd zauważył przy tym, że świadectwo pracy w warunkach szczególnych, jak każdy dokument nieurzędowy w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c., podlega kontroli zarówno co do prawidłowości wskazanych w nim faktów, jak i co do prawidłowości wskazanej podstawy prawnej, gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, jak wskazał Sąd, treść świadectwa pracy oraz świadectwa pracy w szczególnych warunkach może podlegać weryfikacji. Dokonana przez pracodawcę w świadectwie pracy w szczególnych warunkach ocena charakteru zatrudnienia pracownika nie jest dla sądu wiążąca, dokument ten podlega co do swojej wiarygodności i mocy dowodowej takiej samej ocenie, jak każdy inny dowód. Świadectwo pracy jako dowód z dokumentu prywatnego nie ma silniejszej mocy dowodowej niż inne środki dowodowe.

W ocenie Sądu Okręgowego, decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego, z punktu widzenia uprawnień emerytalnych, ma możliwość jej zakwalifikowania pod konkretną pozycję wymienioną w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Rozporządzenie to wymienia enumeratywnie rodzaje wykonywanych prac, które uznawane są za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W poz. 24 działu XIV załącznika A rozporządzenia wskazano kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

W wykazie A dział V rozporządzenia są wymienione m. in. prace: roboty wodnokanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach (poz. 1), prace zbrojarskie i betoniarskie (poz. 4), prace przy montażu konstrukcji metalowych na wysokości (oz. 5), prace malarskie konstrukcji na wysokości (poz. 6), prace cykliniarskie (poz. 8), prace dekarskie (poz. 9).

Monter konstrukcji żelbetowych wykonujący prace na wysokości jest stanowiskiem pracy, na którym wykonywana jest praca określona w dziale V pkt 5 wykazu A.

Pracą na wysokości w rozumieniu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.) jest praca wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi. Do pracy na wysokości nie zalicza się pracy na powierzchni, niezależnie od wysokości, na jakiej się znajduje, jeżeli powierzchnia ta: 1) osłonięta jest ze wszystkich stron do wysokości co najmniej 1,5 m pełnymi ścianami lub ścianami z oknami oszklonymi; 2) wyposażona jest w inne stałe konstrukcje lub urządzenia chroniące pracownika przed upadkiem z wysokości (§ 105).

Nie jest pracą w wykonywaną w szczególnych warunkach praca murarza. Pracami w szczególnych warunkach w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych związanymi z pracami murarskimi są jedynie prace zbrojarskie i betoniarskie.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Sądu Najwyższego, jeżeli kontrola lub nadzór były bezpośrednio sprawowane na oddziałach lub wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane było szczególne zatrudnienie, to bezpodstawna i nieuprawniona jest restrykcyjna wykładnia, która wyklucza możliwość zaliczenia okresów bezpośrednio sprawowanej kontroli lub dozorowania prac szkodliwych do wymaganego stażu pracy dla celów nabycia emerytury w niższym wieku emerytalnym (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2009 r., II UK 333/08). Przy czym, dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie A - aby mógł być uznany za pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS - musi, zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 grudnia 2013 r. I UK 184/13, odpowiadać łącznie następującym warunkom:

1) musi być dozorem inżynieryjno-technicznym, czyli dozorem specjalistycznym, a nie dozorem „jakimkolwiek” (nie może być „zwykłym” dozorem wykonywanym w ramach pracowniczego podporządkowania kierownictwu pracodawcy);

2) musi być sprawowany „na oddziałach i wydziałach”, czyli powinien być wykonywany bezpośrednio w określonym, skonkretyzowanym środowisku pracy, w którym istnieje narażenie na czynniki o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub powodujące znaczny stopień uciążliwości pracy albo wymagające wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia;

3) powinien dotyczyć prac zgodnych z wykazami prac w szczególnych warunkach (zawartymi w załącznikach do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.) i wykonywanych bezpośrednio przez osoby, nad którymi sprawowany jest nadzór;

4) musi być wykonywany stale przez osobę nadzorującą, czyli nie może mieć charakteru okazjonalnego (peryferyjnego);

5) powinien być sprawowany w pełnym wymiarze czasu, jaki obowiązuje osobę nadzorującą na zajmowanym przez nią stanowisku.

W dalszej części rozważań Sąd Okręgowy odwołał się do wyjaśnień odwołującego, według których jako kierownik obiektu zajmował się nadzorowaniem robót betoniarskich, zbrojarskich i ziemnych. Nie podpisywał umów z inwestorami i podwykonawcami. Prowadził dziennik budowy.

Na podstawie zeznań K. B. ustalono, że wnioskodawca nadzorował wykonywanie prac na budowie prowadzonych przez zbrojarzy, murarzy, spawaczy, stolarzy, malarzy, jak też nadzorował prace przy wykopach, do których również wchodził. Sporządzał też dokumentację płacową, a jego miejsce pracy znajdowało się w barakowozie. Natomiast, na podstawie zeznań J. W. Sąd Okręgowy ustalił, że kierownik budowy odbierał roboty np. sposób ułożenia rury kanalizacyjnej, czy grzewczej, dbał o odpowiedni dobór prętów do zbrojenia. Kierownik był obecny przy wykonywaniu prac. Wnioskodawca nie zajmował się współpracą z podwykonawcami - jeśli chodzi o zawieranie umów. Nie sprawdzał kosztorysów, przedmiarów. (...) zamawiał dział przygotowania produkcji.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, zeznaniom świadków należało dać wiarę i uznać za prawdziwe. Były one, zdaniem Sądu Okręgowego, obiektywne i spójne, pozostawały w logicznym związku z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie.

Dowody zgromadzone w sprawie, jak wskazał Sąd, nie potwierdziły tego, że J. Z. w spornym okresie jako kierownik obiektu, czy też kierownik budowy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał lub nadzorował prace wymienione w dziale V wykazu A. W Kombinacie Budowlanym, jak zauważył Sąd, prowadzone były wszystkie prace budowlane wymagane do wybudowania budynku zgodnie projektem. Odwołujący w tym samym czasie nadzorował prace murarzy, tynkarzy, robotników budowlanych, czy monterów konstrukcji żelbetowych niewykonujących prac na wysokości, które nie są zaliczane do prac w warunkach szczególnych. Praca na stanowisku kierownika budowy obejmowała też czynności techniczno-administracyjne.

W związku z powyższym, w ocenie Sądu, praca odwołującego w spornym okresie nie jest pracą wykonywaną w warunkach szczególnych w oparciu o wymagania określone w wykazie A, dziale XIV, poz. 24, rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. bowiem nie polegała na stałym i specjalistycznym dozorze inżynieryjno-technicznym prac wymienionych w wykazie rozporządzenia. J. Z. nie spełnił zatem warunków do przyznania rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy oddalił odwołanie i orzekł o kosztach postępowania.

Apelację od powyższego wyroku wniósł J. Z. (reprezentowany przez fachowego pełnomocnika). Zaskarżając wyrok w całości zarzucił naruszenie:

1. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę zeznań świadków: J. W. i K. B. polegającą na uznaniu, że z ich zeznań nie wynika, że odwołujący wykonywał prace w warunkach szczególnych w oparciu o wymagania określone w wykazie A, dziale V oraz dziale XIV, poz. 24, rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sytuacji w której zeznań ww. świadków wynika wniosek wprost przeciwny a mianowicie, że odwołujący wykonywał prace określone w wykazie A, dziale V pkt. 1 - 6 oraz wykonywana przez odwołującego praca polegała na stałym i specjalistycznym dozorze inżynieryjno-technicznym prac wymienionych w wykazie rozporządzenia,

2. art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że odwołujący nie legitymuje się okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszącym co najmniej 15 lat.

Mając na uwadze powyższe zarzuty wniesiono o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie odwołania oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów postępowania przed sądami obu instancji wraz z kosztami zastępstwa procesowego wg. norm przypisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu jako bezzasadna. Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń i wydał trafne, odpowiadające prawu rozstrzygnięcie. Sąd Apelacyjny przyjmuje poczynione w pierwszej instancji ustalenia faktyczne za własne, bez potrzeby ich uzupełniania, czyniąc je zarazem integralną częścią niniejszego orzeczenia stosownie do art. 387 § 2 ¹ k.p.c. Wobec tego zbędne jest ich ponowne przedstawienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Stosownie do treści tego przepisu, sąd dokonuje swobodnej oceny dowodów i ocenia ich wiarygodność stosownie do własnego przekonania, jednocześnie dokonując wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego. Przy tej ostatniej czynności Sąd jest zobligowany uwzględnić wszystkie dowody przeprowadzone w postępowaniu, jak też wszelkie okoliczności towarzyszące ich przeprowadzaniu. Granice swobodnej oceny dowodów winny być wyznaczone wymogami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia. W myśl powyższych dyrektyw, Sąd pierwszej instancji rozważa w sposób racjonalny i wszechstronny materiał dowodowy, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych, a wiążącą ich moc i wiarygodność odnosi do pozostałego materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie.

W kontekście zaskarżonego przepisu Sąd Apelacyjny uznał, iż Sąd pierwszej instancji poczynił poprawne ustalenia co do stanu faktycznego oraz dokonał trafnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego, zgodnie z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego (art. 233 § 1 k.p.c.).

Przedmiotem sporu w sprawie było ustalenie, czy ubezpieczony J. Z. spełnia warunki niezbędne do nabycia prawa do rekompensaty, o której mowa w art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 664). Zgodnie z treścią art. 21 ust. 1 cytowanej ustawy rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. W myśl zaś art. 21 ust. 2, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Rekompensatę definiuje natomiast art. 2 pkt 5 tej ustawy, zgodnie z którym rekompensata jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Okolicznością niezbędną do rozstrzygnięcia sprawy było ustalenie, czy wnioskodawca legitymuje się 15-letnim okresem wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2018 r., poz. 1270) w zw. z § 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43, zwane dalej rozporządzeniem). Spór w sprawie sprowadzał się do prawidłowej oceny charakteru pracy odwołującego w B. Kombinacie Budowlanym w okresie od 1 lipca 1986 r. do 20 sierpnia 1993 r. na stanowisku kierownika obiektu oraz od 21 sierpnia 1993 r. do 21 czerwca 2005 r. w PPUH Kombinat Budowlany sp. z o. o. w B. na stanowisku kierownika budowy jako pracy w szczególnych warunkach.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, materiał dowodowy zebrany w sprawie nie dawał podstaw do zaliczenia tych spornych okresów zatrudnienia w B. Kombinacie Budowlanym i w PPUH Kombinat Budowlany sp. z o. o. w B. do stażu pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych. Sąd Okręgowy oceniając charakter czynności wykonywanych przez ubezpieczonego w spornych okresach słusznie stwierdził, że wnioskodawca zatrudniony wówczas na stanowisku kierownika obiektu i kierownika budowy nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracy, o jakiej mowa w wykazie A dział XIV, poz. 24 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1973 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie).

Należy mieć na uwadze, iż w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowała się linia orzecznicza, która nie kwalifikuje czynności wykonywanych na stanowisku kierownika budowy za pracę przy kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług czy dozorze inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (wyrok Sądu Najwyższego: z dnia 23 czerwca 2016 r. II UK 293/15 Legalis nr 1482676, z dnia 10 stycznia 2019 r. I UK 385/17 Legalis nr 1860948, z dnia 11 stycznia 2017 r. I UK 493/15 Legalis nr 1575347). Sąd Okręgowy w tym zakresie trafnie odwołał się do wyroku Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2013 r. w sprawie I UK 184/13, w którym wskazano jakim warunkom musi odpowiadać dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, aby mógł być uznany za pracę w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Sąd Apelacyjny także podziela to stanowisko.

W judykaturze rozstrzygnięto także, co oznacza stałe wykonywanie dozoru w pełnym wymiarze czasu pracy. Jest to okres wykonywania tej pracy, niezależnie od tego, ile czasu pracownik poświęca na dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji. Nie ma bowiem żadnych podstaw do wyłączania takiego rodzaju czynności administracyjno-biurowych z czynności polegających na sprawowaniu dozoru i traktowania ich odrębnie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/ 07, z dnia 5 maja 2009 r., (...) 4/09; z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08). Chodzi o sytuację, kiedy dozór nad pracą ma charakter specjalistyczny, a nie wynikający ze zwykłego podporządkowania pracowniczego. Jednocześnie musi on być sprawowany w środowisku pracy, w którym istnieje narażenie na czynniki szkodliwe dla zdrowia, w pełnym wymiarze czasu pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2013 r., I UK 184/13).

Akceptując przytoczone orzecznictwo, wbrew odmiennemu stanowisku skarżącego, nie można uznać czynności wykonywanych przez J. Z. zatrudnionego w spornych okresach na stanowisku kierownika budowy i kierownika obiektu za sprawowanie stale i w pełnym wymiarze czasu specjalistycznego dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace w budownictwie, wymienione w wykazie. Świadczy o tym kilka okoliczności.

Po pierwsze, sam zakres czynności wnioskodawcy znajdujący się w aktach osobowych obrazujący zakres czynności kierownika budowy i kierownika obiektu wskazuje, że poza sprawowaniem stałego nadzoru na budowach odwołujący wykonywał także inne obowiązki niezwiązane ściśle z tym dozorem (np. gospodarowanie materiałami budowlanymi, zabezpieczanie mienia przed kradzieżą i zniszczeniem, wyposażenie pracowników w środki ochrony osobistej, organizowanie stanowisk pracy, szkolenie pracowników w zakresie BHP, zapewnienie pracownikom pomieszczeń socjalnych, protokolarne przejęcie od inwestora i odpowiednie zabezpieczenie terenu budowy oraz elementów chronionych środowiska przyrodniczego i kulturowego, prowadzenie dokumentacji budowy, przygotowanie dokumentacji podwykonawczej obiektu budowlanego i złożenie oświadczeń wymaganych przez prawo budowlane, uczestniczenie w czynnościach odbioru obiektu i zapewnienie usunięcia stwierdzonych wad, współpraca z działem technicznej obsługi produkcji w zakresie realizacji zadań, w szczególności: negocjacje i przygotowywanie ofert na wykonawstwo robót, analizowanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej robót realizowanych przez kierownictwo budowy, sprawdzanie kosztorysów i przedmiarów, sporządzanie dokumentacji płacowej i przekazywanie jej do działu spraw pracowniczych, składanie zamówień na materiały budowlane i techniczne środki produkcji, analizowanie kosztów budowy oraz samodzielne kierowanie budowy pod względem organizacyjnym, techniczno-produkcyjnym, ekonomiczno-gospodarczym, administracyjnym). Analiza zakresu obowiązków odwołującego prowadzi zatem do wniosku, iż nie zajmował się wyłącznie bezpośrednią kontrolą pracowników pracujących na budowach. Znaczną część jego obowiązków stanowiły bowiem prace o charakterze organizacyjno – technicznym związane z samym przebiegiem procesu budowlanego, tj., dbanie o zaopatrzenie, nadzór nad przechowywaniem materiałów i rozliczanie się z materiałów, organizacja zaplecza budowy, sporządzanie dokumentacji technicznej robót. Sprawowany przez wnioskodawcę obowiązek dozoru pracowników nie mógł być w świetle powyższego uznany za wykonywany w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach.

Ponadto nie można pominąć okoliczności, iż pracodawca odwołującego zatrudniał na budowie majstrów i brygadzistów, a więc to osoby zatrudnione na tych stanowiskach sprawowały bezpośredni nadzór nad pracą pracowników na budowie. Z analizy zeznań świadków oraz przebiegu kariery zawodowej odwołującego wynika bowiem, że na budowie pracowały osoby reprezentujące wszystkie zawody z branży budowalnej oraz, że zatrudniano także majstrów budowy i brygadzistów. Świadek K. B. zeznał, że na budowie byli robotnicy, brygadziści ,majstrowie, kierownicy robót, kierownicy budów, kierownik obiektu. Z kolei z zeznań świadka J. W. wynikało, że był majstrem w czasie, kiedy wnioskodawca zajmował stanowisko kierownika. Świadek podał, że jako majster pełnił nadzór nad pozostałymi pracownikami: montażystami, malarzami, tynkarzami, posadzkarzami, zbrojarzami, spawaczami. W judykaturze zauważa się, że obowiązków ubezpieczonego polegających na nadzorze pośrednim, tj. sprawowanym za pośrednictwem podległych pracowników (majstrów, brygadzistów) nie można utożsamiać z dozorem inżynieryjno –technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w załączniku do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. Przez „kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie” należy bowiem rozumieć stanowiska pracy, na których prace wykonywane są stale i bezpośrednio przy stanowiskach wymienionych w wykazie.

Po drugie, dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie A jako prace różne (wykaz A, dział XIV, poz. 24 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. rozporządzenia) w budownictwie może dotyczyć tylko prac wymienionych w wykazie A, w dziale V, w którym w zamkniętym katalogu wymieniono charakteryzujące się szczególną uciążliwością prace w budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych. Tymczasem dozorowi wnioskodawcy podlegali wszyscy pracownicy zatrudnienia na danej budowie, a nie tylko pracownicy wykonujący pracę w szczególnych warunkach. Z materiału dowodowego wynika, że na budowie byli zatrudnieni pracownicy reprezentujący różne zawody (np. murarze), a nie tylko zawody, które kwalifikują się do pracy w warunkach szczególnych. Innymi słowy, w analizowanej sprawie, kierownik budowy pełnił dozór nie tylko nad pracownikami wykonującymi ten rodzaj prac, który kwalifikowany jest jako praca w szczególnych warunkach, ale również nad pracownikami wykonującymi inne rodzaje prac, nieobjęte wykazem A, działu V załącznika do rozporządzenia. Wynika to także z zajmowanego przez niego stanowiska, które swym zakresem obejmuje dozór całej budowy, a nie tylko wybranej grupy zatrudnionych (np. zbrojarzy, betoniarzy).

Po trzecie, stwierdzić należy, że samo przebywanie na budowie kierownika budowy, choć związane z dużą odpowiedzialnością, nie może być utożsamiane z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych. Dozór - jako zatrudnienie w warunkach szczególnych - musi być wykonywany w takim samym narażeniu zawodowym jak podstawowa praca wymieniona w załączniku A. Należy zauważyć, iż nadzór na niektórymi stanowiskami pracy nie powoduje takiego szkodliwego oddziaływania jakie miałoby miejsce w przypadku nadzoru nad osobami wykonującymi czynności w skonkretyzowanym środowisku pracy, w którym istnieje narażenie na czynniki o znacznej szkodliwości dla zdrowia. Czym innym jest bowiem nadzór sprawowany nad pracownikami wykonującymi pracę w narażeniu na czynniki szkodliwe np. zapylenie, gdzie istnieje bezpośrednie oddziaływanie takich czynników również na sprawującego nadzór, a czym innym praca zbrojarza czy tynkarza, gdzie to wysiłek fizyczny powoduje znaczny stopień uciążliwości pracy i nie wpływa wprost na osobę sprawującą nadzór. Podejmowane przez wnioskodawcę czynności służbowe nie mogły być w świetle powyższego, uznane za wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy bezpośrednio w skonkretyzowanym środowisku pracy, w którym istnieje narażenie na czynniki o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub powodujące znaczny stopień uciążliwości pracy, albo wymagające wysokiej sprawności psychofizycznej.

Wbrew stanowisku odwołującego, w okolicznościach przedmiotowej sprawy nie można stwierdzić, aby czynności wykonywane przez odwołującego zatrudnionego w B. Kombinacie Budowlanym w okresie od 1 lipca 1986 r. do 20 sierpnia 1993 r. na stanowisku kierownika obiektu oraz od 21 sierpnia 1993 r. do 21 czerwca 2005 r. w PPUH Kombinat Budowlany sp. z o. o. w B. na stanowisku kierownika budowy można było zakwalifikować do prac wymienionych w wykazie A dział XIV, poz. 24 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1973 r. (kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie). Znaczną część obowiązków odwołującego stanowiły bowiem prace o charakterze organizacyjno – technicznym, które nie były w co najmniej w znacznej części ściśle związane ze sprawowanym dozorem. Ponadto sprawowany przez niego nadzór należy ocenić raczej jako pośredni, za czym przemawia fakt zatrudniania na budowie majstrów i brygadzistów. Istotna jest także okoliczność, że na budowie pracowali pracownicy reprezentujący wszystkie zawody budowlane, a nie tylko zawody wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik do ww. rozporządzenia. Wnioskodawca nie mógł zatem sprawować nadzoru wyłącznie nad pracownikami pracującymi w warunkach szczególnych.

W tym stanie rzeczy właściwa kwalifikacja pracy wnioskodawcy doprowadziła do prawidłowego ustalenia braku spełniania przez niego wymogu posiadania 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Prowadzi to do wniosku, że nie było podstaw do ustalenia, że odwołującemu przysługuje prawo do rekompensaty określone w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 § 1 k.p.c. orzekł jak sentencji wyroku.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny orzekł stosownie do jego wyników - na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 i § 9 ust. 2 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r. poz. 265).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE