UZASADNIENIE

Powodowie I. K. i M. J. (1) pozwem z 17 lipca 2019r. wnieśli o zasądzenie do pozwanej B. J. na rzecz każdego z powodów kwot po 120.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia doręczenia pozwanej pozwu do dnia zapłaty tytułem zachowku i kosztów postępowania, jeżeli takie powstaną.

Pozwana B. J. w odpowiedzi na pozew z dnia 2 października 2019r. zakwestionowała wysokość roszczenia powodów w szczególności z uwagi na przeszacowanie przez nich wartości nieruchomości, a także niewykazanie, iż powodowie są trwale niezdolni do pracy.

Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 20 czerwca 2022r.:

1) zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 85.146,66 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

a) od kwoty 725 zł od dnia 24 listopada 2020r. do dnia zapłaty,

b) od kwoty 84.421,66 zł od dnia 9 września 2021r. do dnia zapłaty,

2) w pozostałym zakresie powództwo I. K. oddalił,

3) zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 85.146,66 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

a) od kwoty 725 zł od dnia 24 listopada 2020r. do dnia zapłaty,

b) od kwoty 84.421,66 zł od dnia 9 września 2021r. do dnia zapłaty,

4) w pozostałym zakresie powództwo M. J. (1) oddalił;

5) przyznał adwokat A. C. za pełnienie funkcji pełnomocnika z urzędu powódki wynagrodzenie w kwocie 3.600 zł plus 23 % VAT, które polecił wypłacić ze Skarbu Państwa (środków Sądu Okręgowego w Poznaniu);

6) przyznał adwokat A. C. za pełnienie funkcji pełnomocnika z urzędu powoda wynagrodzenie w kwocie 3.600 zł plus 23 % VAT, które polecił wypłacić ze Skarbu Państwa (środków Sądu Okręgowego w Poznaniu);

7) przyznał adwokatowi W. W. za pełnienie funkcji pełnomocnika z urzędu pozwanej wynagrodzenie w kwocie 5.400 zł plus 23 % VAT, które polecił wypłacić ze Skarbu Państwa (środków Sądu Okręgowego w Poznaniu);

8) kosztami postępowania w części dotyczącej kosztów opinii biegłych obciążył pozwaną w 70 % i każdego z powodów w 15% i z tego tytułu:

a) nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) od powódki z zasądzonego roszczenia kwotę 646,20 zł,

b) nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) od powoda z zasądzonego roszczenia kwotę 646,20 zł;

c) nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) od pozwanej kwotę 3.015,70 zł,

d) nie obciążył stron pozostałymi nieuiszczonymi kosztami sądowymi.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że powodowie są jedynymi dziećmi M. J. (2) zmarłego w dniu 29 maja 2014r. w P. pochodzącymi z pierwszego związku małżeńskiego spadkodawcy, który od 1989r. aż do śmierci pozostawał w drugim związku małżeńskim z pozwaną B. J.. M. J. (2) od 18 grudnia 1978r. był wyłącznym właścicielem nieruchomości położonej w P. przy ul. (...), której obecna powierzchnia wynosi 2.397 m^{(

2)} i objęta jest księgą wieczystą nr (...). Powodowie mieszkali wraz z ojcem i matką w tej nieruchomości, aż do rozwodu rodziców w 1987r. Po zawarciu przez spadkodawcę nowego związku małżeńskiego z pozwaną, która od września 1989r. zamieszkała w nieruchomości spadkodawcy, relacje powodów z ojcem były utrzymywane, aczkolwiek stopniowo ulegały rozluźnieniu. M. J. (2) nie przekazywał na rzecz dzieci żadnych wartościowych przedmiotów czy znaczących środków pieniężnych, jedynym istotnym wsparciem dla M. J. (1) był prezent ślubny. W małżeństwie pozwanej i M. J. (2) obowiązywała wspólność majątkowa małżeńska. Pozwana i jej mąż mieszkali razem i prowadzili wspólne gospodarstwo domowe. Spadkodawca był osobą głuchoniemą, podobnie jak pozwana i powodowie. M. J. (2) w 1965r. ukończył Zasadniczą Szkołę Zawodową (...) w W. w zawodzie krawiectwo męskie miarowe. W 1968r. uzyskał tytuł czeladnika jako kuśnierz, a w od 1976r. do początku lat 90-tych XX wieku prowadził własny zakład kuśnierski, potem w okresie od 1998r. do 2002r. pracował jako krawiec-szwacz w firmie PHU (...) w P.. Z tytułu niepełnosprawności M. J. (2) pobierał rentę, a następnie emeryturę, która w chwili jego zgonu wynosiła około 1.200 zł netto. B. J. również utrzymywała się z renty inwalidzkiej, a po osiągnięciu wieku emerytalnego z emerytury. Jej świadczenie wynosi aktualnie około 1.100 zł netto miesięcznie

Sąd pierwszej instancji ustalił, że w dniu 30 września 2005r. M. J. (2) sprzedał M. i M. S. nieruchomość położoną w P., obręb S. przy ul. (...), stanowiącą niezabudowaną działkę o powierzchni 2.596 m²wyodrębnioną z nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) za cenę 169.360 zł. Przeniesienie własności nastąpiło 13 października 2005r. Ze środków uzyskanych ze sprzedaży działki małżonkowie (...) w 2006r. przeprowadzili remont domu w S. wymieniając okna, parapety, pokrycie dachu, ocieplenie ścian zewnętrznych budynku. Do dzisiaj zachowały się dowody księgowe na poniesienie przez spadkodawcę wydatków na remont w łącznej kwocie 41.091,65 zł. W 2006r. małżonkowie (...) nabyli do wspólnego majątku nowe (...) za kwotę około 30.000 zł, które użytkowali przez kolejne lata. W 2013r. w domu spadkodawcy został wykonany remont łazienki.

Sąd Okręgowy ustalił, że Sąd Rejonowy Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu postanowieniem z 16 listopada 2018r. wydanym w sprawie o sygn. akt I Ns 1148/14 stwierdził, że spadek po M. J. (2), synu S. i H., zmarłym w 29 maja 2014r. w P., którego ostatnie miejsce zwykłego pobytu znajdowało się w P., na podstawie testamentu notarialnego z 21 listopada 2000r. sporządzonego przed notariuszem A. S. (1) prowadzącą Kancelarię Notarialną w P. przy ul. (...) (nr Rep. A 11033/2000), otwartego i ogłoszonego 7 sierpnia 2014r. przed Sądem Rejonowym Poznań - Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu (sygn. I Ns 1149/14), nabyła w całości żona B. J.. Powyższe postanowienie stało się prawomocne 9 czerwca 2020r. w wyniku oddalenia przez Sąd Okręgowy w Poznaniu apelacji uczestniczki postępowania (sygn. akt II Ca 503/19). W skład majątku po zmarłym M. J. (2) wchodziły następujące składniki:

- nieruchomość położona w P. przy ul. (...) zabudowana domem jednorodzinnym z garażem, objęta księgą wieczystą nr (...), która według stanu z dnia śmierci spadkodawcy, a według cen aktualnych przedstawia wartość 506.530 zł;

- udział w wysokości ½ we własności samochodu osobowego marki P. (...) rocznik 2006 o nr rejestracyjnym (...), który według stanu pojazdu z dnia śmierci spadkodawcy, a według cen aktualnych wynosi ½ kwoty 8.700 zł tj. 4.350 zł.

Sąd pierwszej instancji powyższy stan faktyczny ustalił na podstawie dokumentów urzędowych (art. 244 k.p.c.) i prywatnych (art. 245 k.p.c.), których treść jednoznaczna i logiczna przez nikogo nie była kwestionowana. Dokumenty przedłożone przez pozwaną, a dotyczące wydatków na remont nieruchomości stanowiły dowód, że takie wydatki zostały poniesione. Ich treść nie wskazywała jednak na źródło pochodzenia środków finansowych, którymi te wydatki zostały pokryte. Zeznania stron, zarówno w trybie informacyjnym, jak i w trybie art. 304 k.p.c. złożone w formie pisemnej, która to forma jest zgodna z art. 271¹ k.p.c. w zw. z art. 304 k.p.c. nie miały większego znaczenia dla rozstrzygnięcia. Oświadczenia zarówno powodów jak i pozwanej były spontaniczne, szczere i w przeważającej części wiarygodne, z uwagi jednak na zbytnią ogólnikowość nie mogły stanowić wyłącznej podstawy stanowczych ustaleń Sądu. Dotyczy to zwłaszcza twierdzeń pozwanej o źródłach finansowania nakładów na spadkową nieruchomość - zarówno generalnego remontu przeprowadzonego w 2006r. jak i remontu łazienki z 2013r. Pozwana przyznała, że małżonkowie żyli skromnie utrzymując się na bieżąco z rent, a potem z emerytur i to w wysokościach minimalnych. Pozwana nie miała majątku odrębnego, nie wykazała w żaden sposób, aby z tak skromnych dochodów małżonkowie byli w stanie zaoszczędzić jakiekolwiek kwoty na tak poważne wydatki jak generalny remont domu, generalny remont łazienki czy nawet zakup nowego samochodu. Spadkodawca rok przed remontem uszczuplił własny majątek przez sprzedaż części nieruchomości za niebagatelną kwotę prawie 170.000 zł, dziewięć lat później w chwili śmierci nie posiadał żadnych oszczędności. Logicznym zatem staje się wniosek, że kwota ze sprzedaży działki została przeznaczona jako nakład na majątek odrębny (remont budynku za kwotę co najmniej 50.000 zł, co wynika z przedłożonych rachunków oraz remont łazienki za kwotę 10.000 zł), a także na zakup samochodu do majątku wspólnego stron (30.000 zł). Pozwana poza własnymi oświadczeniami nie przedstawiła żadnych dowodów, że nakłady na majątek odrębny jej męża były finansowane z innych źródeł niż cena sprzedaży za działkę pochodzącą również z majątku odrębnego spadkodawcy. Przedmiotem sporu w niniejszym postępowaniu była wartość nieruchomości położonej w P., przy ul. (...) o powierzchni 2 397 m² (KW nr (...)) oraz wartość samochodu marki P. (...) o nr rejestracyjnym Po 243 CK, stąd Sąd dopuścił dowody z opinii biegłych. Powołani biegli zgodnie ze zleceniem Sądu wydali opinie, przy czym opinii ustalającej wartość pojazdu żadna ze stron nie zakwestionowała. W odniesieniu do opinii z 25 sierpnia 2021r. wydanej przez biegłego rzeczoznawcę majątkowego J. W. strony zgłosiły szereg uwag, co spowodowało wydanie przez Sąd postanowienia z 22 października 2021r., o zobowiązaniu biegłego do wydania opinii uzupełniającej. Opinia uzupełniająca została wydana 1 grudnia 2021r., jej odpis został doręczony pełnomocnikom stron zgodnie z zarządzeniem Przewodniczącego z 9 grudnia 2021r. Dalszych uwag (wątpliwości) do treści opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego strony nie zgłaszały. Sąd obie opinie biegłych sądowych ocenił jako w pełni przydatne dla rozstrzygnięcia sporu kierując się wytycznymi Sądu Najwyższego w tym orzeczeniem z 15 czerwca 1970r. I CR 224/70 (Biul. Sądu Najwyższego 1970, nr 11, poz. 203) godnie z którym kontrola opinii biegłego powinna polegać na sprawdzeniu prawidłowości - z punktu widzenia wymagań logiki i zasad doświadczenia życiowego - rozumowania przeprowadzanego w jej uzasadnieniu, które doprowadziło do wydania takiej, a nie innej opinii. Sąd podkreślił, że opinia biegłego podlega, tak jak i inne dowody, ocenie według zasad sprecyzowanych w art. 233 § 1 k.p.c., jednakże cechą odróżniającą opinię biegłego od innych dowodów są szczególne dla tego dowodu kryteria oceny, takie jak poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, jak również zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 7 listopada 2000r. I CKN 1170/98, OSNC 2001, Nr 4, poz. 64). Sąd miał najwyższy stopień zaufania do kompetencji i poziomu wiedzy reprezentowanych przez sporządzających te opinie specjalistów. W ocenie Sądu wzorcowa konstrukcja uzasadnienia opinii biegłych pozwala w sposób przystępny i zrozumiały poznać motywy konkluzji cząstkowych elementów opinii, jak i logicznie wynikających z nich wniosków końcowych. Nie jest natomiast rolą Sądu kontrola metody badawczej przyjętej przez biegłego, opracowanych przez niego założeń, jak również sposobu dokonywania obliczeń z punktu widzenia innych kryteriów niż wskazania logiki i wiedzy powszechnej. To biegły posiada wiadomości specjalne i najlepiej wie, jakie czynności wykonać, aby uzyskać odpowiedź na zadane mu przez Sąd pytania. Sąd nie znalazł zatem jakichkolwiek podstaw do kwestionowania opisanych przez biegłych założeń teoretycznych, dokonanych pomiarów oraz wykonanych specjalistycznych badań, obliczeń i symulacji. Sąd pozytywnie ocenił również stopień stanowczości formułowanych przez biegłych konkluzji, które były kategoryczne, wolne od jakichkolwiek przypuszczeń czy wątpliwości.

W tak ustalonym stanie faktycznym i po ocenie przeprowadzonych dowodów Sąd pierwszej instancji uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w przeważającej części.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że ostatecznie powodowie I. K. i M. J. (1) domagali się zasądzenia od pozwanej B. J. na ich rzecz po 120.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia doręczenia pozwanej pozwu do dnia zapłaty tytułem zachowku stanowiących połowę ich udziału spadkowego, który przypadłby im w związku z dziedziczeniem ustawowym po zmarłym ojcu M. J. (2). Sąd stwierdził, że podstawę prawną roszczenia powodów stanowi przepis art. 991 k.c., zgodnie z którym zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku, albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 k.c.). Stosownie do art. 1007 § 1 k.c. roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Nadto w myśl art. 1008 k.c. spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Sąd pierwszej instancji stwierdził, że powodowie jako córka i syn spadkodawcy niewątpliwie co do zasady są osobami, którym przysługuje prawo domagania się zachowku od pozwanej jako spadkobierczyni testamentowej. Powodowie nie zostali w testamencie wydziedziczeni czyli pozbawieni zachowku w myśl art. 1008 k.c., a więc oddalenie żądania powodów w całości lub w części mogłoby nastąpić jedynie w oparciu o normę zawartą w art. 5 k.c. czyli w uznaniu, iż prawu powodów sprzeciwiają się jednoznacznie sprecyzowane, a nie ogólnikowo przywołane zasady współżycia społecznego. Sąd podkreślił, że norma ta może być stosowana tylko na zarzut pozwanego i to w sposób wyjątkowy, kiedy to korzystanie z prawa przez powoda może być uznane za niezasługujące na ochronę. Do zastosowania powyższego przepisu konieczna jest zatem ocena całokształtu szczególnych okoliczności danego, rozpatrywanego przypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym. Zasady współżycia społecznego bowiem mogą stanowić podstawę dokonania korekty w ocenie nietypowego przypadku, nie służą jednak do uogólnień w sytuacjach uznanych za typowe (vide: K. Piasecki Komentarz do art. 5 k.c., „Kodeks cywilny. Księga pierwsza. Część ogólna. Komentarz.”, Zakamycze 2003r. oraz orzeczenie Sądu Najwyższego z 28 listopada 1967r. sygn. I PR 415/67, OSP 1968, z. 10, poz. 210 z glosą Z. Ziembińskiego). Powoływanie się na naruszenie zasad współżycia społecznego wymaga wskazania, jaka konkretna zasada została naruszona oraz wskazanie pełnej treści powoływanej zasady (vide: wyrok Sądu Najwyższego z 14 października 1998r., sygn. II CKN 928/97). Pomimo, że zasady współżycia społecznego zarysowały się dość wyraźnie w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego, to jednak nie podlegają wyczerpującemu skatalogowaniu. W niniejszej sprawie w treści pism procesowych sporządzanych zarówno przez pozwaną (odpowiedź na pozew) jak i dalszych pism opracowanych przez profesjonalnego pełnomocnika nie zawarto wprost żadnego zarzutu dotyczącego naruszenia przez powodów art. 5 k.c. tj. nie wskazano, by prawu do zachowku, którego zasądzenia domagali się powodowie sprzeciwiają się zasady współżycia społecznego. Jedynie z treści pytań sformułowanych przez pełnomocnika pozwanej dla stron postępowania, można domniemywać, że strona pozwana próbowała ustalić czy powodowie nie zaniedbywali relacji z ojcem, jednakże ostatecznie nigdzie nie sformułowano w tym kierunku żadnego zarzutu oraz nie skonkretyzowano zasady współżycia społecznego, której ewentualnie mogli dopuścić się powodowie. Powyższe w świetle wyżej przywołanych zasad stosowania art. 5 k.c. oznacza brak podstaw do orzekania w oparciu o tą normę.

Analizując zgromadzony materiał dowodowy Sąd pierwszej instancji uznał nadto, że aczkolwiek trudno relacje pomiędzy powodami, a ich ojcem uznać za wzorcowe, to nie sposób przypisać powodom rażącego zaniedbania tych relacji w sposób, który można ocenić jako jednoznacznie naganny. Powodowie nie utrzymywali częstych i serdecznych relacji z ojcem, nie można jednak twierdzić, że jego los był im obojętny. Zdaniem Sądu wobec powyższego uwzględnienie żądania powodów co do zasady nie może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Sąd pierwszej instancji odnosząc się do żądania zachowku po zmarłym M. J. (2) wskazał, że zasadą jest, iż wysokość należnego uprawnionemu zachowku odpowiada połowie wartości udziału, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Wyjątek przewidziany został tylko dla osób trwale niezdolnych do pracy oraz dla małoletnich zstępnych. Te dwie kategorie uprawnionych zostały przez ustawodawcę potraktowane w sposób uprzywilejowany, ponieważ ich zachowek wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym (art. 991 § 1 k.c.). Uprzywilejowanie przewidziane w art. 991 § 1 k.c. dla uprawnionych do zachowku niezdolnych do pracy, w postaci podwyższenia wysokości zachowku z ½ do ^{(
2)}/3 wartości udziału w spadku, dotyczy tylko osób całkowicie niezdolnych do pracy. Taki pogląd został wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z 30 października 2003r. (IV CK 158/02) i Sąd podzielił go w całej rozciągłości. Ze względu na to, że roszczenie o zachowek powstaje w chwili otwarcia spadku, przy ustalaniu przesłanki zarówno trwałej niezdolności do pracy, jak i małoletniości należy brać pod uwagę stan istniejący w chwili otwarcia spadku. Przyjęcie jakiejkolwiek innej chwili stwarzałoby bowiem - na co zwraca się uwagę w nauce prawa - niebezpieczeństwo przypadkowości i dowolności. W niniejszej sprawie powodowie ostatecznie zaniechali dochodzenia roszczenia o zachowek w wysokości 2/3 wartości udziału w spadku, co oznacza, że górna granica ich roszenia wyniosła ½ należnego im udziału w spadku. Zasady obliczenia zachowku zostały określone w przepisach art. 991-999 k.c. Zgodnie z nimi w pierwszym etapie należy obliczyć udział w spadku podmiotu uprawnionego do zachowku, a następnie wielkość tę przemnożyć przez udział wyrażający zakres uprawnienia do zachowku. Bezsporne w niniejszej sprawie było, że powodowie są osobami uprawnionymi z ustawy do dziedziczenia po swoim ojcu M. J. (2). Wynika to wprost z art. 931 § 1 k.c. Dlatego też powodowie, jako zstępni spadkodawcy, zgodnie z art. 991 § 1 k.c., są uprawnieni do zachowku po ojcu w wysokości po 1/2 tzw. substratu zachowku. Biorąc więc pod uwagę powyższe w tym wartość ich udziałów spadkowych w wysokości po 1/3 (art. 931 § 1 k.c.), wartość przysługującego każdemu z powodów substratu zachowku wynosi 1/6 (1/2 x 1/3). W niniejszej sprawie z uwagi na brak pasywów w masie spadkowej substrat zachowku stanowiły jedynie aktywa masy spadkowej, a więc jedyne wykazane składniki majątku spadkodawcy czyli własność nieruchomości położonej w P., przy ul. (...) (KW nr (...)) o wartości 506.530 zł oraz udział wynoszący ½ we własność samochodu marki P. (...) (nr rejestracyjny (...)) o wartości 4.350 (1/2 x 8.700 zł), łącznie o wartości 510.880 zł. Powodowie jako spadkobiercy ustawowi winni odziedziczyć po 1/3 spadku, a więc kwotę po 170.293,33 zł, zachowek należny każdemu z nich to kwota 85.146,66 zł (tj. 1/2 x 170.193,33 zł), którą to Sąd zasądził na rzecz każdego z powodów od pozwanej w punkcie 1 i 3 wyroku i to wraz z odsetkami za opóźnienie:

a) od kwoty 725 zł od 24 listopada 2020r. do dnia zapłaty, ponieważ opinia biegłego sądowego A. S. (2) z 10 listopada 2020r. w której ustalono wartość samochodu marki P. (...), została doręczona pełnomocnikowi pozwanej 23 listopada 2020r., zatem odsetki stały się wymagalne dnia następnego tj. 24 listopada 2020r.,

b) od kwoty 84.421,66 zł od 9 września 2021r. do dnia zapłaty, ponieważ opinia biegłego sądowego J. W. w której ustalono wartość rynkową nieruchomości położonej przy ul. (...), została doręczona pełnomocnikowi pozwanej 8 września 2021r., zatem odsetki stały się wymagalne dnia następnego tj. 9 września 2021r.

W pozostałym zakresie Sąd oddalił roszczenie powodów, a więc co do kwot po 34.853,34 zł (120.000 zł - 85 146,66 zł) oraz co do odsetek za okres wcześniejszy niż daty doręczenia opinii.

W punktach 5, 6 i 7 sentencji wyroku Sąd przyznał ustanowionym z urzędu pełnomocnikom storn wynagrodzenia w kwotach po 3.600 zł plus 23 % VAT, (adwokat A. C. za pomoc prawną udzieloną każdemu z powodów z osobna) oraz w kwocie po 5.400 zł plus 23 % VAT (adwokatowi W. W. za pomoc prawną udzieloną pozwanej), które polecił wypłacić ze Skarbu Państwa (środków Sądu Okręgowego w Poznaniu). Wysokość przedmiotowych wynagrodzeń ustalono w oparciu o § 8 ust 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016r. (tj. Dz.U. 2019.18) w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. Każdy z powodów wygrał niniejszy spór w 70 %. Na koszty postępowania (tymczasowo poniesione przez Skarb Państwa - Sąd Okręgowy w Poznaniu) składały się m.in. koszty wynagrodzeń biegłych - łącznie 4.308,13 (637,24 zł + 3.670,89 zł). Sąd uznał na podstawie art. 100 k.p.c., że z uwagi na ostateczny wynik sporu należy strony obciążyć kosztami postępowania proporcjonalnie do jego wyniku czyli w 70 % pozwaną i po 15 % każdego z powodów, ale z uwagi na trudną sytuację materialną stron (co stało się podstawą tymczasowego zwolnienia stron od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w toku procesu) tylko co do kosztów opinii biegłych i w tej proporcji nakazał ściągnąć od stron kwoty wskazane w punkcie 8 sentencji wyroku, nie obciążając stron pozostałymi nieuiszczonymi kosztami sądowymi. Sąd uznał, iż strony miały szansę w trybie mediacji ustalić wartości składników majątku, a ponieważ nawet nie podjęły takiej próby powinny ponieść konsekwencje swojej decyzji.

Apelację od powyższego wyroku złożyła pozwana B. J. ostatecznie domagając się rozłożenia zasądzonych należności na 60 równych rat i nie kwestionując zasadności i wysokości należności zasądzonych na rzecz każdego z powodów oraz daty ustalenia opóźnienia w ich zapłacie.

Powodowie I. K. i M. J. (1) w odpowiedzi na apelację wnieśli o oddalenie apelacji pozwanej w całości i zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika powodów adwokat A. C. kosztów pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu w postępowaniu apelacyjnym w wysokości 150% stawki określonej w § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, która to pomoc prawna nie została opłacona nawet w części.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Pozwana w toku postępowania apelacyjnego przekazała na rzecz każdego z powodów w dniu 29 sierpnia 2022r. kwotę 21.300 zł i w dniu 19 kwietnia 2024r. kwotę 22.365 zł. Powyższe oznacza, że po wydaniu wyroku przez Sąd pierwszej instancji pozwana zapłaciła na rzecz każdego z powodów łącznie po 43.665 zł. W związku z powyższym powodowie w piśmie procesowym z dnia 3 czerwca 2024r. wnieśli o zasądzenie od pozwanej na rzecz:

1) powódki kwotę 41.481,66 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 9 września 2021r. do dnia zapłaty oraz odsetki ustawowe za opóźnienie w łącznej wysokości 8.155,12 zł tj.

- 94,61 zł - od kwoty 725 zł za okres od dnia 24 listopada 2020r. do dnia 29 sierpnia 2022r.,

- 1.772,84 zł – od kwoty 20.575 zł od dnia 9 września 2021r. do dnia 29 sierpnia 2022r.,

- 6.287,67 zł – od kwoty 22.365 zł za okres od dnia 9 września 2021r. do dnia 19 kwietnia 2024r.,

2) powoda kwotę 41.481,66 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 9 września 2021r. do dnia zapłaty oraz odsetki ustawowe za opóźnienie w łącznej wysokości 8.155,12 zł tj.

- 94,61 zł - od kwoty 725 zł za okres od dnia 24 listopada 2020r. do dnia 29 sierpnia 2022r.,

- 1.772,84 zł – od kwoty 20.575 zł od dnia 9 września 2021r. do dnia 29 sierpnia 2022r.,

- 6.287,67 zł – od kwoty 22.365 zł za okres od dnia 9 września 2021r. do dnia 19 kwietnia 2024r.

Jednocześnie powodowie cofnęli żądanie pozwu co do kwoty 43.665 zł na rzecz powódki i co do kwoty 43.665 zł na rzecz powoda. Powodowie oświadczyli, że kwotę 21.300 zł na rzecz każdego z powodów zaliczono na poczet spłaty należności w wysokości 725 zł przy czym odsetki ustawowe od tej kwoty za okres od 24 listopada 2020r. do dnia 29 sierpnia 2022r. wyniosły 94,37 zł na rzecz powoda i 94,61 zł na rzecz powódki. Pozostała kwotę w wysokości po 20.575 zł (21.300 – 725) zaliczono na poczet spłaty kwoty 84.421,66 zł. Kolejne wpłaty w wysokości po 22.365 zł na rzecz każdego z powodów także zaliczono na poczet spłaty kwoty 84.421,66 zł.

Pozwana nie zakwestionowała powyższego wyliczenia. Stąd Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok:

a) w pkt 1 w ten sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 41.481,66 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 9 września 2021r. do dnia zapłaty oraz odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty:

- 725 zł od dnia 24 listopada 2020r. do dnia 29 sierpnia 2022r.,

- 20.575 zł za okres od dnia 9 września 2021r. do dnia 29 sierpnia 2022r.,

- 22.365 zł od dnia 9 września 2021r. do dnia 19 kwietnia 2024r.

i postępowanie umorzył w zakresie kwoty 43.665 zł;

b) w pkt 3 w ten sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 41.481,66 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 9 września 2021r. do dnia zapłaty oraz odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty:

- 725 zł od dnia 24 listopada 2020r. do dnia 29 sierpnia 2022r.,

- 20.575 zł za okres od dnia 9 września 2021r. do dnia 29 sierpnia 2022r.,

- 22.365 zł od dnia 9 września 2021r. do dnia 19 kwietnia 2024r.

i postępowanie umorzył w zakresie kwoty 43.665 zł.

Ustalenia dokonane przez Sąd pierwszej instancji, jako znajdujące uzasadnienie w materiale zgromadzonym w aktach sprawy, Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne. Wnioski z nich płynące co do odpowiedzialności pozwanej i wysokości zachowku należnego na rzecz każdego z powodów akceptuje przy czym zmiana zaskarżonego wyroku spowodowana została zapłaceniem przez pozwaną, już w toku postępowania apelacyjnego, kwoty 43.665 zł na rzecz każdego z powodów.

W pozostałym zakresie apelację pozwanej oddalono zgodnie z art. 385 k.p.c.

Pozwana wniosła o rozłożenie należności zasądzonych na rzecz każdego z powodów na 60 równych rat, a więc na okres 5 lat. Z kolei powodowie w w/ w piśmie z dnia 3 czerwca 2024r. wyrazili zgodę na rozłożenie zobowiązania pozwanej na raty ze spłatą w okresie 12 miesięcy wraz z należnymi odsetkami jak w wyroku Sądu pierwszej instancji przy czym pozwana wyrazi zgodę na ustanowienie hipoteki w dziale IV księgi wieczystej prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości celem zabezpieczenia żądania do wysokości łącznie 170.293,32 zł.

Żaden z tych wniosków nie zasługiwał na uwzględnienie. Stosownie do art. 320 k.p.c. w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie. Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie wyrażone w uzasadnieniu do wyroku z dnia 28 kwietnia 2022r. VI ACa 85/22, że rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty na podstawie art. 320 k.p.c. jest celowe wyłącznie wtedy, gdy istnieją podstawy do uznania, że dłużnik będzie w stanie spełnić swoje zmodyfikowane w ten sposób zobowiązanie.

Po dokonanych wpłatach pozwana jest zobowiązana zapłacić na rzecz każdego z powodów kwotę w łącznej wysokości 62.085,20 zł obejmującą:

- 41.481,66 zł,

- 12.448,42 zł zł tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty - - 41.481,66 zł od dnia 9 września 2021r. do dnia 20 czerwca 2024r,

- 8.155,12 zł tytułem odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 725 zł od dnia 24 listopada 2020r. do dnia 29 sierpnia 2022r., od kwoty 20.575 zł za okres od dnia 9 września 2021r. do dnia 29 sierpnia 2022r. i od kwoty 22.365 zł od dnia 9 września 2021r. do dnia 19 kwietnia 2024r. Z powyższego wynika, że zobowiązanie pozwanej wobec powodów łącznie wynosi 124.170,20 zł. Przy rozłożeniu tegoż świadczenia w wyroku na 12 rat jedna rata wynosiłaby 10.347,50 zł, zaś przy rozłożeniu na 60 rat jedna rata wynosiłaby 2.069,50 zł. Pozwana w oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania z dnia 19 kwietnia 2024r. podała, że jej oszczędności wynoszą 4.174 zł, emerytura 1.947 zł, zasiłek 294,39 zł (vide: k. 530 akt). Łączny więc dochód pozwanej wynosi 2.241,43 zł miesięcznie. Zaś wydatki zostały wykazane na kwotę 1.998 zł miesięcznie przy czym pozwana mieszka sama i nie wykazała żadnego majątku. Miesięcznie więc pozwanej pozostaje 243 zł, które mogłaby przeznaczyć na spłatę zobowiązań wobec powodów. Oczywistym jest, że z kwoty 243 zł miesięcznie niemożliwym jest płacenie raty w wysokości 10.347,50 zł przez okres jednego roku czy kwoty 2.069,50 zł przez okres pięciu lat. Podkreślić przy tym należy, że kwota 2.069,50 zł stanowi 92,32 % dochodów uzyskiwanych przez pozwaną. Jeżeli pozwana miała by spłacać zadłużenie w wysokości 2.069,50 zł miesięcznie i to przez okres pięciu lat to nie mogłaby pokrywać prawie żadnych wydatków związanych np. z domem, mediami, wyżywieniem, zakupem lekarstw, gdyż na ten cel i na wszystkie inne wydatki zostałoby jej tylko 171,93 zł miesięcznie. Zdaniem Sądu w realiach niniejszej sprawy brak jest podstaw do przyjęcie, że pozwana byłaby spłacać zmodyfikowane w wyroku, w sposób proponowany przez pozwaną, zobowiązanie wobec powodów.

Sąd Apelacyjny zasądził od pozwanej na rzecz adwokat A. C. kwotę 3.321 zł brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu w postępowaniu apelacyjnym z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty i przyznał adwokatowi W. W. od Skarbu Państwa - Sąd Okręgowy w Poznaniu kwotę 3.321 zł brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Mariola Głowacka

do systemu wprowadziła st. sekr. sąd. Sylwia Woźniak

Niniejsze pismo nie wymaga podpisu na podstawie § 100a ust. 1-3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. - Regulamin urzędowania sądów powszechnych jako właściwie zatwierdzone w sądowym systemie teleinformatycznym.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE