UZASADNIENIE

wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 28 września 2023 roku

W pozwie z dnia 31 lipca 2020 roku powodowie K. C. i T. C. wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej (...) S.A. w W. tytułem zadośćuczynienia na ich rzecz kwot po 90 000 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 kwietnia 2018 roku oraz kosztów procesu. W pozwie tym powodowie Ł. C., M. C. i J. K. (1) wnosili również o zasądzenie tytułem zadośćuczynienia także od (...) S.A. w W. kwot po 80 000 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 kwietnia 2018 roku oraz kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu podnieśli, że w dniu 20 grudnia 2015 roku w wypadku na drodze (...) w miejscowości M. kierujący samochodem osobowym marki V. nr rej. (...) umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ten sposób, że na prostym odcinku drogi, gdzie obowiązywał zakaz wyprzedzania pojazdów, podjął manewr wyprzedzania innego pojazdu i w czasie wykonywania tego manewru wjechał na oznaczony pas wyłączony z ruchu i na tym pasie potrącił nieprawidłowo korzystających z drogi, przemieszczających się środkiem jezdni dwoje pieszych w tym J. C. (1). J. c. (1) zmarł na skutek doznanych obrażeń ciała. Był ona synem powodów K. C. i T. C., a bratem powódki J. K. (1), Ł. C. i M. C.. Sprawca zdarzenia był ubezpieczony w ramach odpowiedzialności OC w pozwanym (...) S.A. w W.. Zmarły J. C. (1) był dla powodów szczególnie bliską osobą. Doświadczyli oni dużej krzywdy, cierpień psychicznych, bólu i poczucia osamotnienia. Na skutek śmierci J. C. (1) doszło do przedwczesnego zerwania więzi rodzinnych łączących zmarłego z powódką. Jako podstawę prawną roszczenia wskazywali 446 § 4 k.c.

Pozwany Zakład w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Nie kwestionował, że łączyła go z posiadaczem pojazdu, który spowodował wypadek na skutek którego śmierć poniósł J. C. (1) umowa OC. Jednak zdaniem strony pozwanej wypłacone dotychczas tytułem zadośćuczynienia kwoty po 10 000 złotych na rzecz powodów K. C. i T. C. i przyjęciu 50% przyczynienia zmarłego J. C. (1) do zdarzenia wyczerpują roszczenia powodów. Podnosił, że J. C. (1) w znacznym stopniu przyczynił się do wypadku. Znajdując się w stanie nietrzeźwości poruszał się środkiem jezdni, pasem nie przeznaczonym dla ruchu pieszych bez elementów odblaskowych. Nadto wskazywał, że roszczenia stron są rażąco wygórowane. Zadośćuczynienie powinno być utrzymane w rozsądnych granicach odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa. W stosunku do pozostałych powodów strona pozwana także wnosiła o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 25 stycznia 2022 roku Sąd Okręgowy w Kielcach zasądził od strony pozwanej na rzecz T. C. oraz na rzecz K. C. tytułem zadośćuczynienia kwoty po 50 000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 kwietnia 2019 roku do dnia faktycznej zapłaty (pkt. I-II); zasądził od strony pozwanej na rzecz Ł. C., M. C. oraz J. K. (1) tytułem zadośćuczynienia kwoty po 35 000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 30 kwietnia 2019 roku do dnia faktycznej zapłaty (pkt. III-V); w pozostałej części powództwa wszystkich powodów oddalił (pkt VI); nakazał pobrać od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 6 500 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych od uwzględnionych części powództw (pkt VII); zasądził od strony pozwanej na rzecz powodów: T. C. i K. C. kwoty po 457 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt VIII) oraz zniósł koszty procesu pomiędzy stroną pozwaną a powodami Ł. C., M. C. i J. K. (1) (pkt IX).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 20 grudnia 2015 roku w wypadku na drodze (...) w miejscowości M. kierujący samochodem osobowym marki V. nr rej. (...) S. M. umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ten sposób, że na prostym odcinku drogi, gdzie obowiązywał zakaz wyprzedzania pojazdów, podjął manewr wyprzedzania innego pojazdu i w czasie wykonywania tego manewru wjechał na oznaczony pas wyłączony z ruchu i na tym pasie potrącił nieprawidłowo korzystających z drogi, przemieszczających się środkiem jezdni dwoje pieszych J. C. (1) i J. K., którzy ponieśli śmierć na miejscu. Zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym naruszyli zarówno piesi J. K. i J. C. (1) jak i kierujący pojazdem S. M.. Ich obecność na jezdni w warunkach nocnych i bez elementów odblaskowych, także na obszarze wyznaczonym zebrą stanowiło permanentne zagrożenie, ponieważ kierujący w szczególnych sytuacjach mogli traktować ten obszar jako bezpieczny do chwilowego zjazdu i jadąc z prędkością dozwoloną nie byliby w stanie zauważyć pieszych, zatrzymać pojazd i uniknąć potrącenia. Stanowili oni przyczynę zdarzenia. Kierujący samochodem V. (...) S. M. popełnił wykroczenie w ruchu drogowym, gdyż podjął wyprzedzanie w miejscu gdzie obowiązywał jego zakaz z przejeżdżaniem linii ciągłej i jazdą po obszarze wyłączonym z ruchu. Kierujący nie był obowiązany przewidywać obecność pieszych w tym miejscu. Zachowanie kierującego, który nie zaniechał manewru wyprzedzania przyczyniło się do zaistniałego zdarzenia. Zdaniem biegłego stopień przyczynienia do zdarzenia rozkłada się równo między kierującym pojazdem a zmarłym J. C. (1).

J. C. (1) był synem powodów K. C. i T. C., a bratem powódki J. K. (1), Ł. C. i M. C..

W chwili śmierci J. C. (1) miała (...) lata i zamieszkiwał na stałe wraz z rodzicami K. C. i T. C.. Łączyły ich bardzo bliskie więzi ze zmarłym J. C. (1), który był ich najmłodszym synem. Czasowo wykonywał pracę w Holandii. W grudniu 2015 roku przyjechał do domu na święta. Brat powoda M. C. w chwili śmierci J. C. (1) pracował w Anglii. Miał bardzo dobre relacje ze zmarłym. J. K. (1) zamieszkuje w Holandii od 2011 roku, a Ł. C. od 2008 roku. Także mieli dobre relacje ze zmarłym bratem i utrzymywali z nim kontakt.

Śmierć J. C. (1) wywołała u powódki T. C. przedłużoną reakcję żałoby, której powódka nie zakończyła do chwili obecnej. Żałoba w jej przypadku została powikłana reaktywnym zaburzeniem depresyjnym na poziomie epizodu depresji lekkiego – długotrwała subdepresja. Trwały uszczerbek na zdrowiu wynosi u powódki 5%. U powódki wskazana jest psychoterapia.

U powoda K. C. śmierć syna także wywołała przedłużoną reakcję żałoby powikłaną reakcją depresyjną. Proces żałoby został u powoda zakończony. Nie wymaga on leczenia psychiatrycznego ani terapii psychologicznej. Długotrwały uszczerbek na zdrowiu wynosi u powoda 5%.

U powodów J. K. (1) i M. C. śmierć brata wywołała reakcję żałoby, której proces się już zakończył. Brak u powodów podstaw do orzekania o uszczerbku na zdrowiu.

Śmierć brata nie wywołała u powoda Ł. C. zaburzenia psychicznego, powód nie wymagał i nie wymaga leczenia psychiatrycznego ani terapii psychologicznej. W ostatnim okresie czasu miał częstsze kontakty ze zmarłym, bo obydwaj pracowali w Holandii. Reakcja powoda na śmierć brata i przebieg żałoby były typowe.

Samochód, którym poruszał się sprawca zdarzenia był ubezpieczony w ramach odpowiedzialności OC w pozwanym (...) S.A. w W.. Tytułem zadośćuczynienia pozwany wypłacił kwoty po 10 000 złotych na rzecz powodów T. C. i K. C.

W ocenie Sądu I instancji powództwo było zasadne częściowo.

Spór między stronami sprowadzał się do wysokości należnego powodom K. C. i T. C. kwoty zadośćuczynienia oraz także, co do zasady roszczenia pozostałych powodów. Tego, że co do zasady powodom K. C. i T. C. przysługuje zadośćuczynienie w oparciu o art. 446 § 4 k.c. strona pozwana nie negowała. Przed wytoczeniem powództwa wypłaciła z tego tytułu kwoty po 10 000 złotych na rzecz każdego z nich przyjmując, że zmarły J. C. (1) w 50% przyczynił się do wypadku.

W ocenie Sądu także roszczenia pozostałych powodów czyli J. K. (1), Ł. C. i M. C. były uzasadnione co do zasady. Niewątpliwie rodzeństwo zmarłego J. C. (1) należało zaliczyć do kręgu osób najbliższych w rozumieniu art.446 § 4 k.c. zwłaszcza, że zmarłym bratem łączyły ich bardzo dobre relacje.

Sąd Okręgowy wskazał, że zadośćuczynienie unormowane w art. 446 § 4 k.c. jest roszczeniem o charakterze ściśle niemajątkowym służącym przede wszystkim kompensacji krzywdy, która dotknęła członków rodziny zmarłego. Świadczenie to nie może być symboliczne, ale winno przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość; jednocześnie nie może być nadmierne w stosunku do doznanej krzywdy i powinno pozostawać w odpowiedniej relacji do granic odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa, chociaż to ostatnie kryterium nie może pozbawiać tego świadczenia funkcji kompensacyjnej. Naruszenie prawa do życia w rodzinie stanowi dalece większą dolegliwość psychiczną dla członka rodziny zmarłego niż w przypadku innych dóbr, a jego skutki rozciągają się na całe życie osób bliskich. Zakres moralnej krzywdy doznawanej przez osobę bliską zmarłego ma charakter indywidualny i winien być odniesiony do charakteru oraz intensywności więzi rodzinnej istniejącej w dacie śmierci bezpośrednio poszkodowanego, a te pozostają w związku z wiekiem, preferowanym stylem życia, mobilnością i relacjami z otoczeniem i środowiskiem rodzinnym. Artykuł 446 § 4 k.c. stanowi finansowy ekwiwalent cierpień psychicznych związanych ze śmiercią osoby najbliższej, których materialny wymiar w realiach danej sprawy może okazać się niekiedy utrudniony bądź niekonkretny. Stąd też wysokość zadośćuczynienia przyznawanego na podstawie powołanego przepisu ma charakter ocenny i sądy przy ustalaniu jego wysokości zachowują duży zakres swobody.

W chwili śmierci co prawda J. C. (1) pracował poza miejscem zamieszkania, ale utrzymywał kontakt z rodzicami. Łączyły ich bardzo bliskie relacje. Wynika to z zeznań powodów. Sąd Okręgowy dał wiarę zeznaniom powodów, które były wzajemnie zgodne i przekonywujące. Strata syna była bardzo bolesnym przeżyciem dla wszystkich członków rodziny, a w szczególności dla rodziców zmarłego, co znalazło odzwierciedlenie w opinii biegłego psychologa dr. n. med. Z. K.. Sąd w pełni podzielił opinie biegłego, które udzieliły odpowiedzi na postawione pytania. Opinie zostały sporządzone przez osobę posiadające niewątpliwie ogromną wiedzę w zakresie objętym opinią, ale także duże doświadczenie zawodowe.

Niewątpliwie w ocenie Sądu I instancji rodzice zmarłego J. C. (1) doznali większej krzywdy, aniżeli jego rodzeństwo, które przebywało poza granicami kraju. Takie wnioski wynikały przede wszystkim z opinii biegłego psychologa Z. K..

W ocenie Sądu adekwatne zadośćuczynienie za doznaną krzywdę związaną ze śmiercią J. C. (1) winno się kształtować na rzecz powodów T. C. i K. C. w kwotach po 120 000 złotych na rzecz każdego z nich. Sąd wziął pod uwagę to, że w istocie powódka T. C. w nieco większym stopniu przeżyła śmierć syna, aniżeli jego ojciec K. C.. Jednak dla obydwojgu rodziców było to, bardzo bolesne przeżycie i zdaniem Sądu nie należy różnicować wysokości ich roszczeń.

Za zasadny Sąd Okręgowy uznał podnoszony przez stronę pozwaną zarzut przyczynienia się zmarłego J. do wypadku, czego w istocie powodowie nie kwestionowali. Znalazło to w szczególności odzwierciedlenie w opinii biegłego sądowego z zakresu rekonstrukcji wypadków drogowych i techniki motoryzacyjnej G. L.. Sąd podzielił opinię biegłego, której wnioski są logiczne i przekonywające. Zgodnie z treścią art. 362 k.c. jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Sąd przyjął, że zmarły J. C. (1) swoim zachowaniem w znaczny sposób przyczynił się do zdarzenia. Sąd biorąc pod uwagę okoliczności zdarzenia uznał przyczynienie się na poziomie 50%. Taka ocena Sądu znajduje odzwierciedlenie w opinii biegłego sądowego z zakresu rekonstrukcji wypadków drogowych i techniki motoryzacyjnej G. L..

W tej sytuacji żądanie powodów K. C. i T. C. zasługiwało na uwzględnienie w kwotach po 50 000 złotych (120 000* 50% = 60 000-10 000=50 000 zł).

W pozostałym zakresie żądanie zadośćuczynienia było w ocenie Sądu zbyt wygórowane i nie zasługiwało na uwzględnienie.

Natomiast w mniejszym zakresie na uwzględnienie zasługiwały roszczenia pozostałych powodów, czyli rodzeństwa zmarłego J. C. (1).

Ł. C., M. C. i J. K. (1) przebywali poza granicami kraju i ich kontakt ze zmarłym bratem nie był tak intensywny. Z opinii biegłego psychologa Z. K., także wynika, że ich przeżycia związane ze śmiercią brata, także bolesne miały o wiele łagodniejszy przebieg niż rodziców zmarłego. Jednak zmarły z którym mieli bardzo dobre relacje należał z uwagi na stopień pokrewieństwa do najbliższych osób. W ich przypadku Sąd uznał za zasadne dochodzone roszczenia z tytułu zadośćuczynienia w kwotach po 70 000 złotych. Uwzględniając zarzut przyczynienia skutkuje to uwzględnieniem żądania powództw w kwotach po 35 000 złotych miesięcznie (70 000-50%=35 000 zł).

W pozostałej części Sąd I instancji uznał żądania powodów za zbyt wygórowane i powództwa w tym zakresie oddalił.

Orzekając o należnych odsetkach Sąd przyjął, że roszczenia powodów: K. C. i T. C. były wymagalne zgodnie z treścią art. 14 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz.2214). Powodowie zgłosili roszczenie w dniu 29 marca 2018 roku. Tak więc termin do wykonania zobowiązania przez pozwaną upłynął w dniu 30 kwietnia 2018 roku. Co do pozostałych powodów Sąd orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 100 k.p.c. Powodowie K. C., T. C. i M. C. zwolnieni byli od opłaty sądowej od pozwu w połowie. Wszyscy powodowie uiścili zaliczki na poczet opinii biegłego psychologa w kwotach po 400 złotych. Powodowie jak i strona pozwana reprezentowani byli przez profesjonalnych pełnomocników. Powodowie K. C. i T. C. wygrali proces w 55%. W tej sytuacji zasądził na ich rzecz od strony pozwanej kwoty po 457 złotych. Kwoty te obejmują część kosztów zastępstwa radcowskiego w wysokości 270 złotych oraz część zaliczki na poczet opinii biegłego w kwocie po 187 złotych. Natomiast powodowie Ł. C., M. C. i J. K. (1) wygrali proces w 43%. Jednak uwzględniając to, że ponieśli koszt zaliczek na poczet opinii biegłych ten stan rzeczy uzasadniał zniesienie między stronami kosztów procesu. Sąd zaliczył poniesione przez powodów opłaty na poczet oddalonych części powództwa.

Natomiast na podstawie art. 113 ust.1 powyższej ustawy, Sąd nakazał pobrać od strony pozwanej nieuiszczone koszty sądowe od uwzględnionej części powództwa stanowiącej część opłaty od pozwu w kwocie 6 500 złotych.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana zaskarżając go w części, tj. zakresie uwzględniającym powództwo K. C. i T. C. ponad kwoty po 35 000zł, oraz w zakresie powództw J. K. (1), Ł. C. i M. C. ponad kwoty po 22 500 zł, wraz z rozstrzygnięciem o kosztach procesu i kosztach sądowych, a także w zakresie daty początkowej odsetek od zasądzonych kwot. Strona pozwana zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi naruszenie:

1. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i błędne przyjęcia, że rozmiar cierpień powodów był na tyle duży, że uzasadniał przyjęcie że odpowiednimi kwotami zadośćuczynienia będą dla powodów J. K. (1), Ł. C. i M. C. kwoty po 70.000,00 zł i uwzględniając 50% przyczynienia się poszkodowanego do wypadku zasądzając kwoty po 35 000,00 zł, podczas gdy kwoty te są rażąco wygórowane biorąc pod uwagę powodów i zmarłego w chwili śmierci oraz brak podstaw do orzekania trwałego uszczerbku na zdrowiu u powodów, których proces żałoby się zakończył;

2. przepisu art, 446 § 4 k.c.. przez jego błędną wykładnie i uznanie kwot po 35.000,00 zł (po pomniejszeniu kwot po 70.000 zł uwzględniając 50% przyczynienia się poszkodowanego do wypadku) na rzecz powodów J. K. (1), Ł. C. i M. C. tytułem zadośćuczynienia za śmierć ich brata i na rzecz powodów K. T. K. po 50.000,00 zł (po pomniejszeniu kwot po 120.000 zł uwzględniając 50% przyczynienia się poszkodowanego do wypadku i kwot: po 10.000 zł wypłaconych w postępowaniu likwidacyjnym) za kwoty odpowiednie w rozumieniu w/w przepisu, a tym samym, że są adekwatne do doznanej przez powodów krzywdy i odpowiadają jej zakresowi, podczas gdy w ocenie pozwanej, na gruncie okoliczności faktycznych sprawy kwoty te są rażąco wygórowane i niezasadne;

3. przepisu art. 321 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i orzeczenie przez Sąd ponad żądanie objęte pozwem, gdyż powodowie K. C. i T. C. dochodzili zadośćuczynienia w kwotach po 90.000,00 zł, a Sąd dokonując wyliczenia zasadnego zadośćuczynienia wyszedł od kwot po 120.000,00 zł i uwzględniając 50% przyczynienia oraz wypłacone w postępowaniu likwidacyjnym kwoty po 10.000,00 zł zasądził kwoty po 50.000,00 zł zamiast kwoty po 35.000,00 zł (90.000,00 zł x 50% przyczynienia - 10.000,00 zł = 35.000,00 zł);

4. przepisu art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. w zw. z art. 14 ust. 1 i 2 ustawy z 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, poprzez ich błędną wykładnię, prowadzącą do uznania, że odsetki ustawowe za opóźnienie zasądzone na rzecz powodów od pozwanego od kwot zadośćuczynienia winny zostać zasądzane od dnia 30.04.2018 r. i od 30.04.2019 r., podczas gdy w związku z okolicznością, iż zarówno podstawa odpowiedzialności pozwanego, jak i kwestia ostatecznej kwoty zadośćuczynienia ustalona zostanie w niniejszym postępowaniu wobec czego odsetki ustawowe za opóźnienie winny być zasądzone od dnia wyrokowania;

5. przepisu art. 316 § 1 k.p.c. oraz 363 § 2 k.c. poprzez zasądzenie ustawowych odsetek za opóźnienie od kwot zadośćuczynienia od dnia 30.04.2018 r. i od 30.04.2019 r., a nie od dnia wyrokowania podczas, gdy w myśl waloryzacyjnej funkcji odsetek, wysokość zadośćuczynienia powinna być ustalona według cen z daty jego ustalenia.

W związku z powyższym strona pozwana wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództw K. C. i T. C. ponad kwoty po 35.000,00 zł, oraz poprzez oddalenie powództw J. K. (1), Ł. C. i M. C. ponad kwoty po 22.500,00 zł, a co za tym idzie zmianę orzeczenia w zakresie kosztów procesu i kosztów sądowych za I instancje przy uwzględnieniu współuczestnictwa formalnego powodów w sprawie, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania z uwzględnieniem kosztów postępowania apelacyjnego; a także o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych wraz z kosztami zastępstwa procesowego przy uwzględnieniu współuczestnictwa formalnego powodów w sprawie.

Na postanowienie o kosztach zawarte w punkcie IX wyroku zażalenie wnieśli powodowie Ł. C. i J. K. (1), zaskarżając ten punkt w całości w odniesieniu do nich, zarzucając, że pomiędzy stronami powinno dojść do stosunkowego rozdzielenia kosztów a nie och zniesienia.

Powodowie wnieśli o:

1. zmianę zaskarżonego orzeczenia o kosztach procesu zawartego w punkcie IX wyroku w ten sposób, iż zasądzić od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powodów Ł. C., J. K. (1) kwoty po 1274,30 zł tytułem zwrotu kosztów procesu,

2. zasądzenie od strony pozwanej na rzecz strony powodowej Ł. C. kosztów wywołanych wniesieniem niniejszego zażalenia w wysokości 340 zł;

3. zasądzenie od strony pozwanej na rzecz strony powodowej J. K. (1) kosztów wywołanych wniesieniem niniejszego zażalenia w wysokości 340 zł.

W odpowiedzi na apelację każdy z powodów wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od strony pozwanej na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych tj. w kwotach po 2 700 zł.

W odpowiedzi na zażalenie strona pozwana wniosła o oddalenie zażalenia oraz o zasądzenie od powodów na rzecz strony pozwanej zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że Sąd Apelacyjny w całości przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu I instancji. Dokonane zostały one bowiem po właściwie przeprowadzonym postępowaniu i ocenionym zgodnie z art. 233§1 k.p.c. materiałem dowodowym. Wskazać jedynie należy, że okoliczności faktyczne sprawy to w znacznym zakresie okoliczności niesporne (związane z samym przebiegiem wypadku z dnia 20 grudnia 2015r., stopniem pokrewieństwa powodów do zmarłego J. C. (1) oraz ubezpieczeniem kierowcy pojazdu u strony pozwanej). Pozostałe ustalenia faktyczne dokonane zostały na podstawie opinii biegłego psychologa, którą apelujący nie kwestionował, na podstawie zeznań powodów – w zakresie relacji J. C. (1) z rodzicami i rodzeństwem oraz na podstawie biegłego ds. rekonstrukcji wypadków komunikacyjnych G. L.. Zeznania powodów zasadnie Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne – były one bowiem spójne, logiczne i wzajemnie się potwierdzające. Wskazany w apelacji zarzut naruszenia ww. przepisu dotyczy w rzeczywistości naruszenia art. 446§4 k.c. poprzez błędną wykładnię i uznanie zasądzonych na rzecz powodów J. K. (1), Ł. C. i M. C. za odpowiednie i omówiony zostanie w dalszej części uzasadnienia. Z kolei opinie biegłych uznać należy za logicznie uzasadnione oraz spójne, co uzasadniało uczynienie ich podstawą ustaleń w sprawie.

Za trafny uznać należy podniesiony przez stronę pozwaną zarzut naruszenia art. 321§1 k.p.c. Jak wynika z treści pozwu, powodowie K. C. i T. C. domagali się zasądzenia na swoją rzecz kwot po 90.000 zł, odwołując się do stanowiska strony pozwanej wyrażonego przed wszczęciem niniejszego postępowania i faktu wypłaty tytułem zadośćuczynienia kwot po 10 000zł oraz kwestionując zaistnienie adekwatnego współprzyczynienia się J. C. (1) do wypadku. Wskazywali wprost, że w sytuacji, w której kierujący pojazdem nie złamałby zakazu wyprzedzania, nie wjechałby na pas wyłączony z ruchu i przedmiotowy wypadek by nie zaistniał. O tym, że dochodzone kwoty po 90 000zł stanowiły określoną przez powodów kwotę nie uwzględniającą przyczynienia się ich syna do zdarzenia powodującego szkodę, świadczy także to, iż w pismach z dnia 29 marca 2018r. powodowie zwrócili się do pozwanego zakładu o wypłatę zadośćuczynienia w związku ze śmiercią syna w kwotach po 100 000 zł wskazując, że sprawcą wypadku był S. M. i nie odnosząc się w żaden sposób do przyczynienia się zmarłego. W uzasadnieniu pozwu powodowie nadto odwoływali się do orzecznictwa sądów dotyczącego zadośćuczynienia na rzecz rodziców w związku ze śmiercią dziecka w wypadkach samochodowych, wskazując, że kwoty te oscylują wokół kwoty 100 000zł. W konsekwencji przyjąć należy, że powodowie K. C. i T. C. określili należne im kwoty tytułem zadośćuczynienia na kwoty po 100.000zł i tak wyliczone kwoty nie uwzględniały stopnia przyczynienia się do wypadku J. C. (1). Podkreślić należy, że powodowie mieli swobodę w wykonywaniu swoich uprawnień podmiotowych oraz dochodzeniu ich na drodze sądowej, a ramy tej ochrony zostały określone w żądaniu pozwu i okolicznościach faktycznych przytoczonych na jego uzasadnienie. Za apelującym wskazać należy, iż w sytuacji ustalenia przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody, sąd odnosi się do żądania pozwu i odpowiednio zmniejsza dochodzone zadośćuczynienie (tak SN w uchwale z dnia 11 kwietnia 2019r., III CZP 105/18). Skoro powodowie, kierując do ubezpieczyciela przed wszczęciem procesu żądanie zapłaty kwot po 100 000zł, a następnie – po zapłacie przez stronę pozwaną tytułem zadośćuczynienia kwot po 10 000zł, wnieśli pozew o zapłatę na swoją rzecz kwot po 90 000 zł, należało przyjąć, iż Sąd I instancji związany był żądaniem pozwu określonym przy założeniu, iż całkowita kwota zadośćuczynienia na rzecz każdego z powodów, to kwota 100.000zł. Skoro zatem, stopień przyczynienia się J. C. (1) Sąd Okręgowy ustalił na 50%, na rzecz każdego z powodów winna być zasądzona kwota 40.000zł (50% z 100.000zł – 10.000zł). Podkreślić należy, że kwota całkowitego zadośćuczynienia należnego rodzicom w związku ze śmiercią dziecka w wypadku komunikacyjnym w wysokości 100 000zł stanowi adekwatne zadośćuczynienie za doznaną krzywdę. Niewątpliwie rodziców i syna łączyła bliska więź rodzinna, a nagła śmierć syna spowodowała wstrząs psychiczny i cierpienia moralne. Dodatkowo, jak wynika z treści apelacji, taki rozmiar zadośćuczynienia nie jest kwestionowany przez stronę pozwaną.

W tym miejscu zasadne jest odniesienie się do stanowiska powodów zawartego w apelacji, a dotyczącego stopnia przyczynienia się poszkodowanego do wypadku i szkody. Brak jakichkolwiek podstaw do kwestionowania ustalonego przez Sąd Okręgowy ww. stopnia przyczynienia się J. C. (1). Z okoliczności faktycznych sprawy wynika, w sposób niewątpliwy, że wypadek był konsekwencją zachowania kierującego pojazdem marki V. nr re. (...) (...) S. M., który na odcinku drogi, gdzie obowiązywał zakaz wyprzedzania pojazdów, podjął manewr wyprzedzania innego samochodu i w czasie wykonywania tego manewru wjechał na oznaczony pas wyłączony z ruchu i na tym pasie potrącił J. C. (1). Do wypadku przyczynił się jednakże również pieszy J. C. (1), który będąc nietrzeźwym, nieprawidłowo korzystał z drogi, nieprawidłowo przemieszczając się środkiem jezdni, dodatkowo w warunkach nocnych bez elementów odblaskowych. Kierujący pojazdem nie był obowiązany przewidywać obecności pieszego w miejscu, gdzie doszło do potrącenia. Jak wynika z opinii biegłego G. L., sporządzonej w toku postępowania (...), dotyczącego zadośćuczynienia za śmierć drugiego pieszego (J. K.) poruszającego się razem z J. C. (1), i dopuszczonej jako dowód w niniejszej sprawie, stopień przyczynienia się do zdarzenia rozkłada się w równym stopniu miedzy kierującym pojazdem a pieszym J. C. (1). Opinia biegłego jako logiczna i spójna, prawidłowo została uznana jako podstawa dokonania ustaleń faktycznych sprawy.

Apelacja skutkowała także obniżeniem zadośćuczynienia należnego pozostałym powodom, będącym rodzeństwem zmarłego J. C. (1). Przy uwzględnieniu zarzutu naruszenia art. 446§4 k.c. Ł. C., M. C. i J. K. (1) domagali się zasądzenia na swoją rzecz kwot po 80 000 zł tytułem zadośćuczynienia związanego ze śmiercią brata. Nie kwestionując bliskich relacji rodzeństwa, w ocenie Sądu Apelacyjnego, górna granica zadośćuczynienia należnego ww. osobom to kwoty po 50 000zł. Zauważyć należy, że każde z rodzeństwa przed śmiercią brata prowadziło własne życie i od dłuższego czasu zamieszkiwało oddzielnie: J. K. (1) w Holandii z mężem i dwójką dzieci, M. C. w Anglii, a Ł. C. – w Holandii, kontaktując się ze zmarłym telefonicznie. Z opinii sądowo-psychiatrycznej biegłego Z. K. wynika, że śmierć brata wywołała u powodów reakcję żałoby, której przebieg i czas trwania były typowe. Żałoba powodów nie była powikłana żadnym zaburzeniem psychicznym, powodowie nie wymagali leczenia psychiatrycznego ani pomocy psychologicznej. Do uporania się z przeżywaniem żałoby po bracie powodom wystarczyły ich zasoby osobowościowe. Rodzeństwo zmarłego miało własne rodziny, a ich relacje z bratem nie wykraczały poza naturalną, ciepłą relację jaka zwykle łączy starsze rodzeństwo z młodszym. Niewątpliwie utrata młodszego brata skutkowała po stronie powodów bólem i cierpieniem spowodowanym śmiercią osoby bliskiej, uwzględniając jednakże wiek powodów, posiadanie własnych rodzin, zamieszkiwanie z dala od zmarłego, ww. kwoty 50 000 zł odpowiadają rozmiarowi doznanych krzywd. Uwzględniając 50 procentowe przyczynienie się J. C. (1) do szkody, zasadne było zatem zasądzenie na rzecz każdego z rodzeństwa kwot po 25 000zł.

Podkreślić należy również, iż brak było podstaw do odwoływania się w niniejszej sprawie do wysokości zadośćuczynienia zasądzonego na rzecz osób bliskich J. K.. Zakres krzywdy Sąd ustala indywidualnie dla każdego z pokrzywdzonych, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności danej sprawy, w tym zakres zgłoszonego roszczenia, jak również rodzaj więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, sposób przeżywania żałoby, wiek pokrzywdzonego, ewentualny uszczerbek na zdrowiu.

Wobec powyższego, zaskarżony wyrok podlegał zmianie na podstawie art. 386§1 k.p.c. poprzez stosowne obniżenie zasądzonych na rzecz każdego z powodów kwot tytułem zadośćuczynienia, przy jednoczesnym oddaleniu powództw przekraczających kwoty po 45 000 zł na rzecz K. C. i T. C. oraz kwoty po 25 000 zł na rzecz M. C. , Ł. C. i J. K. (1).

Za niezasadne w ocenie Sądu Apelacyjnego uznać należy podniesione w apelacji zarzuty naruszenia art. 481§1 k.c. w zw. z art. 455 k.c. w zw. z art. 14 ust. 1 i 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz naruszenia art. 316§1 k.p.c. oraz art. 363§2 k.c. poprzez zasądzenie odsetek od kwot zadośćuczynienia od dnia 30.04.2018r. i od 30.04.2019r. W tym zakresie wskazać należy, że odsetki należą się za sam fakt opóźnienia się dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego (art. 481 § 1 k.c.). Konstrukcja prawa do żądania odsetek przez wierzyciela od dłużnika za czas opóźnienia jest dostosowana do świadczeń typowo pieniężnych i zakłada, że dłużnik wiedział nie tylko o obowiązku świadczenia na rzecz wierzyciela, ale także znał wysokość świadczenia, które ma spełnić (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2010 r., III CSK 308/09, nie publ.). Specyfika świadczenia zadośćuczynienia pieniężnego jest jednak tego rodzaju, że jego wysokość nie jest ściśle określona przez przepisy prawa, ma charakter ocenny. Z tej przyczyny, dłużnik, który zna wyłącznie wysokość żądania uprawnionego, nie ma pewności, czy żądana kwota zadośćuczynienia jest słuszna nie tylko do co zasady, ale również, co do wysokości. Specyfika tego świadczenia powinna mieć również wpływ na określenie daty, od której powstał stan opóźnienia w spełnieniu tego świadczenia. Z tej perspektywy istotne jest nie tylko to, czy dłużnik znał wysokość żądania uprawnionego, ale także to, czy znał lub powinien znać okoliczności decydujące o rozmiarze należnego od niego zadośćuczynienia. Uwzględniając powyższe, o terminie, od którego należy naliczać odsetki decyduje także kryterium oczywistości żądania zadośćuczynienia. Jeżeli bowiem w danym przypadku występowanie krzywdy oraz jej rozmiar nie budzą większych wątpliwości, trzeba przyjąć, że odsetki powinny być naliczane od dnia wezwania do zapłaty od kwoty, która była wówczas usprawiedliwiona. Nie można bowiem usprawiedliwiać opóźnienia w zapłacie pieniężnego zadośćuczynienia przez podmiot do tego zobowiązany w sytuacji, gdy jego wysokość nie budzi większych wątpliwości w świetle ukształtowanej praktyki orzeczniczej w podobnych sprawach (tak SN w wyroku z dnia 8.03.2013r., III CSK 192/12). Odnosząc powyższe do okoliczności niniejszej sprawy, podkreślić należy, iż zdarzenie będące źródłem szkody miało miejsce w 2015r., a do zgłoszenia szkody i roszczeń o wypłatę zadośćuczynienia doszło pismami z dnia 29 marca 2018r. (pisma powodów K. C. i J. (...)) oraz z dnia 28 lutego 2019r. (pisma powodów Ł. C., M. C. i J. K. (1)). Termin 30 dniowy określony w art. 14 ust. 1 ww. ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych upływał zatem odpowiednio 30 marca 2018r. oraz 1 marca 2019r. W ww. datach ujawniły się już i ustabilizowały krzywdy powstałe u powodów w związku ze śmiercią syna i brata. Wszystkie okoliczności istotne z punktu widzenia wysokości dochodzonego roszczenia były zatem znane już w momencie zgłoszenia, a w toku postępowania nie ujawniły się żadne dodatkowe okoliczności mające wpływ na wysokość należnych zadośćuczynień oraz determinujące zakres odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego. Stan psychiczny, sytuacja osobista oraz rodzaj doznanych uszczerbków związanych ze zdarzeniem, były możliwe do ustalenia już w 2018 i 2019r., gdyby tylko strona pozwana podjęła właściwe czynności zmierzające do wypłaty zadośćuczynień odpowiadających rozmiarowi doznanych przez powodów krzywd. Podkreślić należy, że strona pozwana jest profesjonalistą i posiada instrumenty do należytego przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego. Podkreślić należy, że wypłacone zadośćuczynienie na rzecz powodów K. C. i T. C., ustalone przez stronę pozwaną było w sposób oczywisty zaniżone.

Zmiana zaskarżonego wyroku w zakresie wysokości należnego każdemu z powodów zadośćuczynienia skutkowała koniecznością ponownego rozliczenia kosztów procesu przy uwzględnieniu ostatecznego stopnia wygrania sprawy przez każdą ze stron na podstawie art. 100 k.p.c. Ostatecznie powodowie K. C. i T. C. wygrali sprawę w 44%, zaś pozostali powodowie w 31,25%. Koszty poniesione przez powodów K. C. i T. C. wyniosły po 8049,50zł, koszty poniesione przez Ł. C. – 9754,50 zł, koszty poniesione przez J. K. (1) - 9799,50 zł, a koszty poniesione przez M. C. – 7803,50zł (uwzględnione zostały przy tym rzeczywiste koszty opinii biegłego). Uwzględniając stopień wygrania sprawy przez każdą ze stron oraz poniesione przez stronę pozwaną koszty zastępstwa procesowego, na rzecz powodów K. C. i T. C. winna być zasądzona tytułem kosztów kwota po 508,26 zł, z uwagi jednakże na zaskarżenie wyroku wyłącznie przez stronę pozwaną ostatecznie brak było podstaw do zmiany punktu VIII zaskarżonego wyroku na korzyść ww. powodów. Z kolei J. K. (1), M. C. i Ł. C. wygrali sprawę jedynie w 31,25%, co uzasadniało zasądzenie od nich na rzecz strony pozwanej odpowiednio: od J. K. (1) kwoty 661,84zł i od Ł. C. kwoty 675,90 zł. Z uwagi jednakże na przedmiot sprawy oraz okoliczność, iż wysokość zadośćuczynienia ostatecznie ustalana jest przez Sąd, na podstawie art. 100 k.p.c. koszty między ww. powodami a stroną pozwaną zostały zniesione.

Zmianie podlegało także rozstrzygnięcie w przedmiocie kwoty, którą Sąd Okręgowy nakazał pobrać od strony pozwanej tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych od uwzględnionych części powództw. Ostatecznie, biorąc pod uwagę stopień wygrania i przegrania sprawy przez każdą ze stron, stronę pozwaną obciążono z ww. tytułu kwotą 2610 zł.

Wobec powyższego, na podstawie art. 386§1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. orzeczono jak w punktach 1 i 2 wyroku.

Nie zasługiwało na uwzględnienie zażalenie powodów J. K. (1) i Ł. C.. Jak wskazano wyżej, ostatecznie ww. powodowie wygrali spór w 31,25%. J. K. (1) winna ponieść tytułem kosztów kwotę 10 461,34 zł, a powód Ł. C. – kwotę 10 430,40 zł. Skoro ponieśli koszty w niższej wysokości, nie mogą skutecznie domagać się zasądzenie od strony pozwanej z tytułu kosztów żadnej kwoty. Zażalenie podlegała zatem oddaleniu na podstawie art. 397§3 k.p.c. w zw. z art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c., odstępując od obciążania powodów tymi kosztami, przy uwzględnieniu, iż apelacja podlegała w części oddaleniu oraz przy uwzględnieniu rodzaju dochodzonych roszczeń.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE