UZASADNIENIE

Powód (...) Spółka z o.o. w O. wnosił o pozbawienie w całości wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyciągu z zatwierdzonego spisu wierzytelności sporządzonego w postępowaniu restrukturyzacyjnym oznaczonym sygn. akt V GRp 3/17, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności z dnia 8 kwietnia 2018r. oraz o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu powód podał, iż w postępowaniu restrukturyzacyjnym pozwany zgłosił swoją wierzytelność wynikającą z nakazu zapłaty z dnia 14 grudnia 2016 r. wydanego przez Sąd Okręgowy w Elblągu w sprawie I Nc 181/16. Nakaz ten został uchylony wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 stycznia 2019 r. w sprawie I ACa 99/18.

Pozwany (...) Spółka z o.o. z siedzibą w D. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu swojego stanowiska, pozwany przedstawiając argumenty, które miałyby przemawiać za zasadnością wydanego przez Sąd Okręgowy w Elblągu nakazu zapłaty w sprawie I Nc 181/16, podkreślił, iż w postępowaniu restrukturyzacyjnym w sprawie VGRp 3/17, które toczyło się przed Sądem Rejonowym w Olsztynie, powód jednoznacznie i bezspornie uznał wierzytelność, którą aktualnie kwestionuje w pozwie. Wierzytelność ta w postępowaniu restrukturyzacyjnym nie była wierzytelnością sporną. Po wydaniu opisanego wyżej tytułu wykonawczego nie nastąpiło żadne zdarzenie, które skutkowałoby wygaśnięciem w całości wierzytelności określonej w przedmiotowym tytule wykonawczym, a w szczególności nie zostało wydane żadne orzeczenie sądowe obejmujące oddalenie powództwa w odniesieniu do tej wierzytelności lub ustalające, że wierzytelność ta nie istnieje. Wierzytelność określona w opisanym powyżej tytule wykonawczym wygasła jedynie częściowo – w części przekraczającej kwotę 890.432,48zł - na skutek częściowego jej wyegzekwowania przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Mławie, w sprawie Km 727/17 oraz na skutek dokonania potrącenia wierzytelności wzajemnych. Aktualnie na podstawie tego tytułu wykonawczego egzekwowana jest kwota 890.432,48 zł stanowiąca część wierzytelności określonej w tym tytule wykonawczym.

Wyrokiem z dnia 30 sierpnia 2019 roku Sąd Okręgowy w Olsztynie :pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy w postaci wyciągu ze spisu wierzytelności sporządzonego w postępowaniu restrukturyzacyjnym i zatwierdzonego przez Sąd Rejonowy w Olsztynie w sprawie V Rp 3/17 w dniu 24 października 2017 r., zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 18 kwietnia 2018 r., w części przekraczającej kwotę 890.432,48 zł; oddalił powództwo w pozostałej części i zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 9.735,30 zł. tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Wyrok ten Sąd Okręgowy wydał w oparciu o następujące ustalenia i rozważania:

Nakazem zapłaty z dnia 14 grudnia 2016 r. w sprawie INc 181/16 Sąd Okręgowy w Elblągu nakazał pozwanym M. R. (1), (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w B., aby zapłacili solidarnie na rzecz powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w D. kwotę 999.887,85 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 16 lipca 2016 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 19.716 zł tytułem kosztów postępowania w terminie dwóch tygodni od doręczenia nakazu albo wnieśli w tym terminie zarzuty.

W zarzutach od tego nakazu zapłaty pozwani domagali się jego uchylenia i oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia kosztów procesu według norm przepisanych, powołując się na zarzut nieważności umowy poręczenia z dnia 7 listopada 2014 r., zawartej pomiędzy powodem i Bankiem (...) S.A w W. oraz nieważność umowy kredytu rewolwingowego z dnia 7 listopada 2014 r. zawartej pomiędzy Spółką (...) i Bankiem (...) S.A w W.. Ponadto pozwani podnieśli m.in., iż powód spełnił swoje świadczenie na rzecz banku już po wygaśnięciu poręczenia (po upływie terminu ważności poręczenia), a tym samym brak jest obecnie możliwości artykułowania roszczenia z tego tytułu wobec pozwanych.

Wyrokiem z dnia 16 października 2017 r. w sprawie IC 218/17 z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w D. przeciwko M. R. (1), (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w B. o zapłatę, Sąd Okręgowy w Elblągu: 1. Utrzymał nakaz zapłaty z dnia 14 grudnia 2016 r. (I Nc 181/16) w stosunku do pozwanych (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w B.; 2. uchylił nakaz zapłaty z dnia 14 grudnia 2016 r. (I Nc 181/16) w stosunku do pozwanej D. R. (1) ; 3. zasądził od pozwanej D. R. (1) na rzecz powoda (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w D. kwotę 999.887,85 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych od dnia 2016 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 19.716 zł tytułem kosztów postępowania, z tym zastrzeżeniem, że obowiązek zapłaty obciąża pozwaną solidarnie wraz z pozwanym (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w B.; 4. zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; 5. oddalił wniosek pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w B. o wstrzymanie wykonania nakazu zapłaty.

Apelację od tego wyroku wnieśli pozwani M. R. (1), (...) sp. z o.o. w B., zaskarżając ten wyrok w całości i domagając się uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i oddalenia powództwa oraz zasądzenia kosztów za obie instancje; ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy do rozpoznania sądowi pierwszej instancji. W toku przedmiotowego postępowania odwoławczego, pismem z dnia 2 stycznia 2019 r. powód oświadczył, że cofa częściowo pozew w zakresie dotyczącym żądania zasądzenia od pozwanego (...) sp. z o.o. w B. kwoty 999.887,85 zł wraz z ustawowymi odsetkami od tej kwoty od dnia 16 lipca 2016 r. do dnia 22 maja 2017 r. z zastrzeżeniem, że cofnięcie pozwu następuje bez równoczesnego zrzeczenia się roszczenia w tym zakresie. Na tej podstawie powód wniósł o częściowe umorzenie postępowania a pozwani wyrazili zgodę na umorzenie postępowania w zakresie wskazanym w piśmie powoda z dnia 2 stycznia 2019 r.

W dniu 9 maja 2017 r. dłużnik (...) Sp. z o.o. w B. złożył do Sądu Rejonowego wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego w postaci przyspieszonego postępowania układowego. W propozycji układowej ze wstępnym planem restrukturyzacji wnioskodawca wykazał wierzytelność w kwocie 999.887,85 zł na rzecz (...)’ sp. z o.o. w D..

W toku postępowania restrukturyzacyjnego VGRp 3/17 został przedłożony spis wierzytelności dłużnika (...) sp. z o.o. w restrukturyzacji, zawierający zapis, iż wierzytelność wierzyciela (...) sp. z o.o. w D. w kwocie 1.006.589,79 zł dłużnik uznał w całości.

Postanowieniem z dnia 24 października 2017 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie zatwierdził spis wierzytelności.

Postępowanie restrukturyzacyjne w sprawie V GRp 3/17 zostało umorzone w dniu 30 listopada 2017 r.

Postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2018 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie wyciągowi spisu wierzytelności nadał klauzulę wykonalności.

Wyrokiem z dnia 21 stycznia 2019 r. w sprawie I A Ca 99/18 Sąd Apelacyjny w Gdańsku po rozpoznaniu sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w D. przeciwko M. R. (1), (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w B. o zapłatę, na skutek apelacji pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia 16 października 2017 r. , sygn. akt I C 218/17:

I. a) uchylił zaskarżony wyrok w punkcie 1 w zakresie utrzymania nakazu zapłaty z dnia 14 grudnia 2016 r. w sprawie I Nc 181/16 Sądu Okręgowego w Elblągu, co do pozwanego (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w B. w zakresie kwoty 999.887,85 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych za okres od dnia 16 lipca 2016 r. do dnia 22 maja 2017 r. i w tej części postępowanie umorzył, a w pozostałej części zmienił punkt 1 zaskarżonego wyroku w stosunku do tego pozwanego, w ten sposób, że uchylił wyżej wymieniony nakaz zapłaty w pozostałej części i oddalił powództwo, zaś w stosunku do pozwanego M. R. (1) zmienił punkt 1 zaskarżonego wyroku w ten sposób, że uchylił wyżej wymieniony nakaz zapłaty i powództwo w stosunku do tego pozwanego oddalił;

b) zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 2 i 3 w ten sposób, że uchylił wyżej opisany nakaz zapłaty w stosunku do pozwanej D. R. (1) i powództwo w stosunku do niej oddalił, opatrując to rozstrzygnięcie punktem 2;

c) zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 4 w ten sposób, że zasądził od powoda solidarnie na rzecz pozwanych kwotę 10.800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, opatrując to rozstrzygnięcie punktem 3;

d) uchylił punkt 5 zaskarżonego wyroku;

II. zasądził od powoda solidarnie na rzecz pozwanych kwotę 8.100 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Apelacyjny stwierdził, iż w okolicznościach przedmiotowej sprawy wierzytelność (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w D. wygasła i pozwani M. R. (1), (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w B. jako poręczyciele nie są zobowiązani do zaspokojenia roszczeń powoda. Sąd ten uznał również, iż w toku postępowania restrukturyzacyjnego nie doszło do uznania długu przez pozwanego (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w B..

Wierzytelność objęta wskazanym tytułem wykonawczym była przedmiotem postępowania egzekucyjnego w sprawie Km 727/17. Postanowieniem z dnia 14 marca 2019 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Mławie C. F. częściowo umorzył to postępowanie egzekucyjne, w części przekraczającej wierzytelność w wysokości 890.432,48 zł.

W tak ustalonym, bezspornym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał powództwo za zasadne w części.

Na wstępie rozważań wskazał, że godnie z art. 102 ust.1 ustawy - Prawo restrukturyzacyjne po prawomocnej odmowie zatwierdzenia układu lub prawomocnym umorzeniu postępowania restrukturyzacyjnego wyciąg z zatwierdzonego spisu wierzytelności, zawierający oznaczenie wierzyciela i przysługującej mu wierzytelności, stanowi tytuł egzekucyjny przeciwko dłużnikowi, zaś w myśl ust. 4 tego przepisu, po nadaniu wyciągowi z zatwierdzonego spisu wierzytelności klauzuli wykonalności zarzut, że wierzytelność objęta spisem wierzytelności nie istnieje albo że istnieje w mniejszym zakresie, dłużnik może podnieść w drodze powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności. Dłużnik może bronić się przeciwko skierowanej przeciw niemu egzekucji m.in. w drodze wytoczenia powództwa opozycyjnego, w oparciu o art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. W takim przypadku powództwo jest oparte na zaprzeczeniu istnienia w całości lub części wierzytelności umieszczonej w spisie wierzytelności. Oznacza to, że dłużnik może powoływać się w pozwie na zdarzenia i zarzuty materialnoprawne, które zaszły przed powstaniem spisu wierzytelności.

Dalej Sąd stwierdził, że powód uzasadnił zarówno dopuszczalność wytoczenia powództwa opozycyjnego o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyciągu z zatwierdzonego spisu wierzytelności, jak też dowiódł, iż przed powstaniem tego spisu wierzytelności roszczenie powoda wygasło.

Ta druga okoliczność - zdaniem Sądu pierwszej instancji - wynika wprost i jednoznacznie ze stanowiska Sądu Apelacyjnego w Gdańsku wyrażonego w sprawie I ACa 99/18. Oceniając zasadność powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przeciwko M. R., D. (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w B. Sąd ten mianowicie stwierdził, iż „(…) postanowienie umowne ograniczające ważność poręczenia do dnia 7 maja 2016 r. skutkowało wygaśnięciem zobowiązania pozwanych z upływem tego terminu (…) i po tym dniu powód nie może skutecznie dochodzić roszczenia o zapłatę przeciwko pozwanym” a ponadto iż „(…) powód zatem uiszczając w dniu 14 lipca 2016 r. kwotę 999.887,85 zł uczynił to po upływie terminu zawitego ustalonego umową, co skutkowało brakiem możliwości żądania zapłaty od pozwanych tej kwoty. Pozwani nie mogą bowiem ponosić odpowiedzialności za czynności poręczyciela dokonane po terminie ustalonym w umowie poręczenia. W okolicznościach sprawy wierzytelność wygasła i pozwani jako poręczyciele nie są zobowiązani do zaspokojenia roszczenia powoda”.

Dalej Sąd Okręgowy podkreślił, iż Sąd Apelacyjny dochodząc do wskazanych wniosków nie różnicował sytuacji poszczególnych pozwanych, w jednakowym stopniu odnosząc swoje konkluzje do wszystkich pozwanych, którzy w sprawie tej występowali. Nie ulega zatem wątpliwości, iż konkluzje te dotyczą zarówno M. R. i D. R., jak i (...) Sp. z o.o.. To, iż w odniesieniu do pozwanych M. R. i D. R. Sąd Apelacyjny powództwo oddalił, a w odniesieniu do (...) Sp. z o.o. w zasadniczej części umorzył postępowanie, wniosków powyższych w niczym nie zmienia. Różnica w charakterze rozstrzygnięcia wynikała bowiem jedynie z tego faktu, iż w odniesieniu do (...) sp. z o.o. powód cofnął pozew.

Odnosząc się natomiast do eksponowanego w odpowiedzi na pozew stanowiska pozwanego, iż wierzytelność (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie wygasła gdyż (...) sp. z o.o. uznała swój dług w postępowaniu restrukturyzacyjnym Sąd Okręgowy stwierdził, iż również ten argument jest chybiony. Kwestia uznania długu była bowiem także przedmiotem analizy Sądu Apelacyjnego w Gdańsku w sprawie I ACa 99/18 i również w tej kwestii Sąd Apelacyjny wyraźnie stwierdził, iż do uznania długu przez pozwanych M. (...) sp. z o.o. w B. nie doszło. Zdaniem Sądu Apelacyjnego „(…) pozwani już w zarzutach od nakazu zapłaty kwestionowali swoje zobowiązanie wobec powoda i takie stanowisko prezentowali przez cały czas trwania postępowania sądowego. Wniosek o restrukturyzację został złożony do Sądu Rejonowego w Olsztynie już po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty i w tych okolicznościach sprawy nie może być traktowany jako niewłaściwe uznanie długu”

Wymieniony wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku Sąd Okręgowy uznał za wiążący w niniejszej sprawie na podstawie art. 365 k.p.c. Wskazał, że w literaturze i nowszym orzecznictwie powszechnie przyjmuje się, że moc wiążącą orzeczenia uzyskują ustalenia dotyczące tego, o czym orzeczono w związku z podstawą sporu, a więc – w ujęciu modelowym – rozstrzygnięcie o żądaniu w połączeniu z jego podstawą faktyczną, przy czym treść uzasadnienia, podobnie jak w przypadku powagi rzeczy osądzonej, może służyć sprecyzowaniu rozstrzygnięcia zawartego w sentencji .

Powyższe uzasadniało – w ocenie Sądu pierwszej instancji – pozbawienie wykonalności tytuł wykonawczy w postaci wyciągu ze spisu wierzytelności., w części przekraczającej kwotę 890.430,48 zł na podstawie art. 840 § 1 pkt.1 k.p.c. w zw. z art. 102 ust. 4 pr. restr.. Wobec natomiast tego, iż w odniesieniu do kwot wyegzekwowanych w drodze egzekucji komorniczej nie jest dopuszczalne zastosowanie mechanizmu pozbawienia tytułów wykonawczych wykonalności w ramach powództwa opozycyjnego, bowiem w tym zakresie egzekucja toczyć się nie może, w pozostałej części powództwo zostało oddalone.

W uzasadnieniu rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd wskazał, że orzekł na podstawie art 98 k.p.c., zasądzając je od pozwanego na rzecz powoda, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, przy uwzględnieniu faktu, iż powód wygrał proces w 88,46 % a pozwany w 11,54 %. Na koszty poniesione przez powoda złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 9.735,30 zł, ustalone na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych wraz z uiszczoną opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

Od wyroku tego apelację wywiódł pozwany. Wskazując, że zaskarża wyrok w punktach I i III, zarzucił:

- naruszenie art. 365 § 1 k.p.c. poprzez jego bezpodstawne zastosowanie, polegające na uznaniu, że aspekt prawomocności materialnej rozciąga się nie tylko na sentencję wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 stycznia 2019 roku sygn. akt I ACa 99/18, ale także na każdy aspekt jego uzasadnienia, co skutkowało zaniechaniem dokonania przez Sąd pierwszej instancji własnych merytorycznych ustaleń oraz brakiem postępowania dowodowego zmierzającego do dokonania tych ustaleń;

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. polegające na pominięciu prawie całego zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, skutkujące brakiem wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego;

- naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. polegające na braku wskazania w uzasadnieniu faktów, które Sąd pierwszej instancji uznał za udowodnione oraz dowodów na których się oparł i przyczyn dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty pozwany wnosił o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna.

W pierwszej kolejności wskazać jednak trzeba, że sentencja zaskarżonego wyroku wymagała sprostowania.

Sformułowanie zawarte w punkcie I sentencji wyroku sugerować by bowiem mogło, że tytuł wykonawczy pozbawiony został wykonalności w części, w której dotyczył objętej nim wierzytelności ponad kwotę 890.432,48 zł, tj. odpowiadającej różnicy pomiędzy kwotą na którą opiewał (1.006.589,79 zł) a kwotą 890.432,48 złotych. Co innego natomiast wynika z pisemnego uzasadnienia wyroku. Zawarty w nim wywód jednoznacznie wskazuje na to, że intencją Sądu pierwszej instancji było pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w zakresie wierzytelności w wysokości 890.432,48 złotych, a oddalenie powództwa jedynie co do wyegzekwowanej już części wierzytelności. Tak też odczytał znaczenie zaskarżonego wyroku pozwany, na co z kolei wskazuje treść zawartych w apelacji zarzutów i ich uzasadnienie.

W tej sytuacji uznać zatem należało za oczywistą niedokładność zawarte w punkcie I wyroku sformułowanie „w części przekraczającej kwotę” i sprostować tę niedokładność w trybie art. 350 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. zastępując sformułowaniem „w zakresie”.

Przechodząc do zarzutów apelacji zgodzić się trzeba przede wszystkim ze skarżącym, że zaskarżony wyrok Sąd pierwszej instancji wydał z naruszeniem art. 365 § 1 k.p.c.

Powództwo w niniejszej sprawie oparte zostało na zaprzeczeniu istnienia wierzytelności umieszczonej w zaopatrzonym w klauzulę wykonalności wyciągu z zatwierdzonego spisu wierzytelności (art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.). Sąd pierwszej instancji uznając, że powód dowiódł, iż przed powstaniem spisu wierzytelności wierzytelność nią objęta wygasła powołał się na stanowisko Sądu Apelacyjnego w Gdańsku wyrażonym w uzasadnieniu wyroku z dnia 21 stycznia 2019 roku w sprawie I ACa 99/18 . Do stanowisko wyrażonego w tym samym wyroku odwołał się także przy ocenie kwestii uznania długu przez powoda przez złożenie spisu wierzytelności w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Stwierdzając zaś, że wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku jest wiążący w niniejszej sprawie na podstawie art. 365 § 1 k.p.c., zaniechał własnych ustaleń i oceny prawnej w wymienionych kwestiach. Takie postępowanie - będące wynikiem błędnej wykładni i w konsekwencji błędnego zastosowania art. 365 § 1 k.p.c. – nie mogło zyskać aprobaty.

Przepis art. 365 § 1 k.p.c., z którego wynika moc wiążąca prawomocnego orzeczenia w stosunku do sądu i stron, nie reguluje wprost przedmiotowych granic mocy wiążącej orzeczenia.

Wypowiedzi orzecznictwa na temat zakresu przewidzianej przez art. 365 § 1 k.p.c. mocy wiążącej orzeczenia i objętych nią aspektów rozpoznanej sprawy nie są wprawdzie jednolite, ale przeważa stanowisko, że z mocy wiążącej wyroku korzysta jedynie rozstrzygnięcie (sentencja wyroku), nie rozciąga się ona natomiast na ustalenia i oceny dotyczące stosunku prawnego stanowiącego podstawę żądania, o którym orzeczono (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 702/04, nie publ., z dnia 28 czerwca 2007 r., IV CSK 110/07, nie publ., z dnia 15 listopada 2007 r., II CSK 347/07, nie publ., z dnia 22 czerwca 2010 r., IV CSK 359/09, OSNC 2011, Nr 2, poz. 16 i z dnia 3 października 2012 r., II CSK 312/12, nie publ., z dnia 15 stycznia 2015 r., IV CSK 181/14 - LEX 162895, z dnia 9 września 2015 r., IV CSK 726/14 - LEX 1827141, z dnia 9 stycznia 2019 r., I CSK 708/17 - LEX 2618546, z dnia 24 stycznia 2017 r., V CSK 164/16 - LEX 2242161, z dnia 26 kwietnia 2019, V CSK 80/18 - LEX 2650726).

W rozpoznawanej sprawie Sąd pierwszej instancji znaczenie przypisał uzasadnieniu wyroku wydanego w innej sprawie, pomimo że - jak wcześniej wskazano - motywy orzeczenia nie uzyskują mocy wiążącej na podstawie art. 365 § 1 k.p.c. Wprawdzie w niektórych przypadkach przyjmuje się, że ze względu na ogólność rozstrzygnięcia zawartego w sentencji, okoliczności ujęte w uzasadnieniu mogą być przydatne dla wyjaśnienia i sprecyzowania zakresu mocy wiążącej wyroku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2007 r., II CSK 452/06 nie publ.), ale taka funkcja motywów orzeczenia nie prowadzi do uznania powołanych w nich okoliczności za wiążące sąd orzekający w późniejszej sprawie w takim znaczeniu, by pozbawiały ten sąd kompetencji do samodzielnego rozstrzygania określonej kwestii. Potrzeba odwołania się do uzasadnienia wcześniejszego orzeczenia może powstać wtedy, gdy bez tego nie można ustalić zakresu jego mocy wiążącej. Tymczasem Sąd pierwszej instancji nie wskazał, czy i jakie wątpliwości, co do zakresu przedmiotowego rozstrzygnięcia wywoływał wyrok wydany przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w sprawie I A Ca 99/18, a wprost uznał za wiążące go kwestie pozostające poza sentencją, w tym przede wszystkim oceny dotyczące stosunku prawnego stanowiącego podstawę żądania, o którym orzeczono wymienionym wyrokiem.

Słusznie też skarżący zarzuca, że Sąd pierwszej instancji w następstwie błędnego założenia, że jest związany ustaleniami i oceną prawną poczynionymi w innej sprawie cywilnej zaniechał samodzielnych ustaleń odnośnie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia, mimo że wynikały z zebranego w sprawie materiału, a przede wszystkim samodzielnej oceny prawnej.

Podzielając zatem i przyjmując za własne ustalenia Sądu pierwszej instancji, które znajdują oparcie w przeprowadzonych w sprawie dowodach z dokumentów i które nie są kwestionowane przez skarżącego, Sąd Apelacyjny dodatkowo ustalił, co następuję:

W dniu 7 listopada 2014 roku (...) Spółka z o.o. z siedzibą w O. zawarła z Bankiem (...) Spółką Akcyjną z siedziba w W. umowę kredytu rewolwingowego. Mocą tej umowy udzielony został spółce (...) kredyt do kwoty 2.000.000 złotych na okres od dnia 7 listopada 2014 roku do dnia 7 listopada 2015 roku. Zabezpieczeniem spłaty kredytu było między innymi poręczenie (...) Sp. Z o.o. w D. (k. 22-31). Fundusz udzielił poręczenia w ramach projektu „dokapitalizowanie Funduszy Poręczeniowych na Warmii I M. ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego”. Kwota poręczenia wynosiła 1.0000.0000 złotych, z tym że nie więcej niż 50 % kwoty wykorzystanego i niespłaconego kapitału kredytu; poręczenie nie obejmowało odsetek ani kosztów. Czas trwania poręczenia oznaczono na okres od 7 listopada 2014 roku do dnia 7 maja 2016 roku, tj. okres spłaty kredytu powiększony o sześć miesięcy. W umowie zawarto też klauzulę, zgodnie z którą wszystkie dodatkowe warunki poręczenia zawiera generalna umowa o współpracy zawarta z dnia 3 listopada 2005 roku z późniejszymi zmianami. Wskazano także w umowie poręczenia, że jego zabezpieczeniem jest weksel własny in blanco wystawiony przez beneficjenta poręczony przez (...) Spółki (...): M. R. (1), D. R. (1) oraz Spółkę (...) (k. 37-38).

Generalna umowa o współpracę zawarta pomiędzy (...) Sp. z o.o. w D. a Bankiem (...) Spółka Akcyjna w § 14 przewidywała, że zobowiązanie Funduszu z tytułu udzielonego poręczenia bezwarunkowo wygasa m.in. wówczas gdy upłynął termin wskazany w oświadczeniu o udzielenie poręczenia, z wyłączeniem jednak sytuacji, gdy Bank wezwał Fundusz do wykonania poręczenia przed upływem tego terminu (k. 231-242).

Pozwany Fundusz udzielił poręczenia spłaty kredytu zaciągniętego przez Spółkę (...) w wykonaniu umowy z dnia 7 listopada 2014 roku, nazwanej przez strony umową poręczenia . Umowa ta przewidywała m.in., że w przypadku wykonania przez Fundusz zobowiązania wynikającego z poręczenia, beneficjent ( Spółka (...)) zobowiązany jest do zwrotu na rzecz Funduszu zapłaconej kwoty poręczenia oraz że tytułem zabezpieczenia poręczenia beneficjent wystawi weksel własny in blanco poręczony przez wspólników (k. 32 – 35).

Weksel został wystawiony. Zgodnie z deklaracja wekslową, popisaną przez wystawcę weksla i poręczycieli, Fundusz uprawniony był do wypełnienia weksla w razie niewywiązania się przez Spółkę (...) z umowy poręczenia na sumę odpowiadającą wymagalnemu zadłużeniu, łącznie z należnymi odsetkami umownymi, kosztami wezwań do zapłaty i kwotami niezapłaconych prowizji określonymi w „taryfie prowizji i opłat”. W deklaracji poręczyciele wekslowi złożyli oświadczenie, że poręczają solidarnie zobowiązanie wekslowe wynikające z poręczenia udzielonego (...) Spółce z o.o. przez (...) Fundusz (...) (k. 134-135).

Wobec niespłacenia w terminie przez Spółkę (...) udzielonego jej kredytu, Bank pismem z dnia 29 kwietnia 2016 roku wezwał pozwany Fundusz do dokonania zapłaty kwoty 999.887,85 złotych. Pismo to doręczone zostało adresatowi w dniu 4 maja 2016 roku. Żądana kwotę Fundusz przelał na rzecz Banku w dniu 14 lipca 2016 roku (k.136- 140).

W dniu 14 lipca 2016 roku Fundusz wypełnił weksel, którego wystawcą był kredytobiorca, na sumę 999.887,85 złotych i pismami z dnia 23 września 2016 roku wezwał poręczycieli wekslowych do zapłaty długu wekslowego (k. 133, 144-147).

Na podstawie wymienionego weksla został wydany przez Sąd Okręgowy w Elblągu nakaz zapłaty z dnia 14 grudnia 2016 roku w sprawie I Nc 181/16, który ostatecznie został uchylony przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 21 stycznia 2019 roku wydanym w sprawie I ACa 99/18, który Sąd pierwszej instancji uznał za wiążący w niniejszej sprawie z mocy art. 365 k.p.c.

Przypomnieć tu wypada, że Sąd Apelacyjny w G. uznał, iż zobowiązanie Funduszu wobec Banku z tytułu udzielonego kredytobiorcy poręczenia wygasło z chwilą upływu zastrzeżonego w umowie poręczenia terminu. tj. 7 maja 2016 roku. Spłata przez Fundusz wymagalnego zadłużenia kredytobiorcy po upływie tego terminu (tj. w dniu 14 lipca 20156 roku) nie uprawnia go do żądania zwrotu tej kwoty od dłużnika. W konsekwencji uznał, że weksel in blanco, stanowiący zabezpieczenie poręczenia, został wypełniony niezgodnie z porozumieniem wekslowym. Taka ocena stała się przyczyną uchylenia nakazu zapłaty i oddalenia powództwa w całości w stosunku do M. R. (1) i D. R. (1) oraz w części w stosunku do (...) Spółki z o.o.. W zakresie w którym zaskarżony wyrok utrzymywał w mocy nakaz zapłaty w części zasądzającej od (...) Spółki z o.o. kwotę 999.887, 85 złotych postępowanie zostało umorzone wobec cofnięcia pozwu.

Do zgoła odmiennych wniosków w kwestii wygaśnięcia zobowiązania Funduszu wobec Banku z tytułu udzielonego poręczenia doszedł Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejsza sprawę.

Nie ulega wątpliwości, że poręczenie, którego udzielił pozwany Fundusz było poręczeniem terminowym. Dopuszczalność wprowadzenia do umowy takiego zastrzeżenia nie budzi w orzecznictwie kontrowersji (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 1986 r., III CZP 69/85 i z dnia 22 czerwca 2016 r., III CZP 19/16; glosa Andrzeja Szlęzaka do drugiej z wymienionych uchwał). Nie powinna też - zdaniem Sądu Apelacyjnego - budzić kontrowersji dopuszczalność na podstawie art. 353 ¹k.c. uzgodnienia przez strony umowy poręczenia, że pomimo upływu okresu poręczenia zobowiązanie poręczyciela nie wygasa o ile wierzyciel wezwał poręczyciela do spełnienia świadczenia przed upływem tego terminu.

Takiej treści postanowienie zostało zawarte w umowie poręczenia. Strony w umowie oznaczały ścisłe okres poręczenia - od 7 listopada 2014 roku do 7 maja 2016 roku, ale jednocześnie w stanowiącym integralną część umowy poręczenia generalnej umowie o współpracy w § 14 znalazło się zastrzeżenie, że zobowiązanie Funduszu wobec Banku nie gaśnie - mimo upływu terminu wskazanego w oświadczeniu o udzielonym poręczeniu – gdy Bank wezwał Fundusz do wykonania poręczenia przed upływem tego terminu.

W świetle tej treści postanowień umowy poręczenia ocena, że zobowiązanie Funduszu z tytułu poręczenia wygasło z dniem 7 maja 12016 roku jest błędna, zważywszy na to, iż Bank - co jest w sprawie poza sporem - przed upływem tego terminu wezwał Fundusz do spełnienia świadczenia. A skoro tak to Spółka (...) – zgodnie z umową zawartą z Funduszem - zobowiązana jest do zwrotu na rzecz Funduszu zapłaconej kwoty. Niewykonanie przez nią tego zobowiązania upoważniało zaś Fundusz do wypełnienia weksla, którego wystawcą była Spółka (...), a jednym z poręczycieli wekslowych powodowa Spółka (...).

Konkludując, wniosek Sądu pierwszej instancji, iż wierzytelność pozwanego Funduszu wobec powodowej Spółki wygasła (czy też raczej nie powstała, jak wynikałby z toku rozumowania Sądu) nie może zyskać aprobaty Sądu Apelacyjnego.

Ubocznie wskazać trzeba, że kwestię, czy wskazanie wierzytelności we wniosku dłużnika o otwarcie postępowania układowego oraz zamieszczenie jej w spisie wierzytelności może być potraktowane jako uznanie długu rozstrzygano w orzecznictwie niejednolicie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 marca 2010 roku, sygn. I CSK 457/09; z dnia 3 grudnia 2008 roku, sygn. V CSK 416/08 i z dnia 15 października 2004 roku, sygn. II CK 68/04). Sąd Apelacyjny skalania się ku poglądowi, że wymienione czynności, zwłaszcza zamieszczenie w spisie wierzytelności oświadczenia o uznaniu wierzytelności stanowi uznanie niewłaściwe długu ze skutkami i wynikającymi z art. 123 § 1 pkt 2 k.c.

Kwestia ta nie ma jednak istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Uznanie roszczenia nie kreuje bowiem długu.

Z przedstawionych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. O kosztach postępowania odwoławczego postanowiono na mocy art. 98 § 1 i 3.

(...)

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE