UZASADNIENIE

Powodowie G. L. i R. L. wnieśli przeciwko stronie pozwanej (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą we W. powództwo o zasądzenie na ich rzecz łącznie kwoty 103.700,00 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu i pobraniem świadczeń nienależnych w okresie od 12.09.2011 r. do 10.06.2020 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 29.09.2020 r. do dnia zapłaty oraz o ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr. (...) (...) z dnia 23.06.2006 r. wobec stwierdzenia jej nieważności. Jako żądanie ewentualne wnieśli o zasądzenie od pozwanego łącznie na ich rzecz kwoty 32.810,56 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego w związku z pobraniem środków tytułem spłaty kredytu w zawyżonej wysokości w okresie od 12.09.2011 r. do 12.06.2020 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 29.09.2020 r. do dnia zapłaty.

Ponadto, domagali się zasądzenia od strony pozwanej na ich rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, w tym opłat skarbowych od pełnomocnictwa oraz kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty.

Strona pozwana (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą we W. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na jej rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 19 maja 2022 r. Sąd Okręgowy w (...) w punkcie I oddalił powództwo, zaś w punkcie II zasądził od powodów na rzecz strony pozwanej koszty procesu.

Na skutek apelacji powodów Sąd Apelacyjny we (...) wyrokiem z dnia 9 czerwca 2023 r. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I o tyle, że ustalił nieistnienie pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr (...) z dnia 23 czerwca 2006 r. a w pozostałym zakresie punktu I, tj. odnośnie do oddalenia powództwa o zapłatę oraz w punkcie II zaskarżony wyrok uchylił i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w (...), pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

W toku ponownego rozpoznawania sprawy przez Sąd Okręgowy w (...) powodowie pismem z dnia 30.11.2023 r. zmienili powództwo domagając się zasądzenia od pozwanego na ich rzecz łącznie kwoty 234.973,39 zł tytułem zwrotu nienależnych świadczeń spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego w okresie od 1.08.2006 r. do 28.12.2022 r. w związku z wykonywaniem umowy kredytu hipotecznego nominowanego do (...) nr (...) zawartej 23.06.2006 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty 152.729,84 zł od dnia 29.09.2020 r. do dnia zapłaty a od kwoty 82.243,55 zł od dnia następującego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu zmiany powództwa do dnia zapłaty.

Pozwany wnosząc o oddalenie powództwa pismem z dnia 27 grudnia 2023 r. zgłosił zarzut potrącenia wierzytelności dochodzonej przez powodów („o ile ta istnieje”) z wierzytelnościami pozwanego dotyczącymi: a) zwrotu kapitału udostępnionego powodowi z kwocie 109.958,67 zł, b) urealnionej wartości kapitału za czas od wypłaty kapitału do jego zwrotu w kwocie 20.002,49 zł, c) korzyści kredytobiorcy osiągniętej w związku z udostępnieniem mu kapitału do korzystania w kwocie 43.596,69 zł. Wskazał, że wobec dokonanego potrącenia następuje umorzenie dochodzonej przez powoda wierzytelności w znacznej części i powództwo w tej części powinno zostać oddalone.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

G. L. i R. L. w dniu 23 czerwca 2006 r. zawarli z (...) Bank SA z siedzibą we W. Umowę kredytu konsolidacyjnego nominowanego do (...) nr (...) standardowe oprocentowanie. Kredyt przeznaczony miał być na sfinansowanie remontu domu jednorodzinnego w kwocie 51.000 zł oraz sfinansowanie spłaty kredytu gotówkowego w (...) Bank (...) SA w kwocie 11.166,28 zł i kredytu mieszkaniowego w (...) Bank (...) SA w kwocie 47.792,39 zł. Wartość inwestycji podana przez kredytobiorców wynosiła 252.000 zł, zaś wniesione środki własne 142.041,33 zł.

Powodowie we wniosku kredytowym z dnia 31.05.2006 r. wnioskowali o udzielenie kredytu w kwocie 109.958,67 zł, a łącznie z prowizją (1.688,90 zł) i opłatami w kwocie 112.593,35 zł. Jako walutę kredytu wskazali (...).

Umową zawartą w dniu 23.06.2006 r. (...) Bank SA udzielał kredytobiorcom kredytu w kwocie 112.593,35 PLN nominowanego do waluty (...) według kursu kupna walut dla (...) obowiązującego w Banku w dniu uruchomienia całości kredytu lub jego poszczególnych transz, przy czym kredyt miał być wypłacany w złotych polskich zgodnie z § 3 ust. 2 umowy. Kredyt udzielony był na 240 miesięcy (§ 2 ust. 1 umowy). Informacje o okresie kredytowania, kwocie kredytu w (...), wysokości kursu ustalanego przez Bank w dniu uruchomiania kredytu, wysokości oprocentowania oraz wysokości i terminach płatności rat miały zostać określone w Harmonogramie spłat, który miał być przekazywany kredytobiorcom co 6 miesięcy, na kolejny 6-miesięczny okres. Kredytobiorcy upoważniali Bank do jednostronnego sporządzana harmonogramu spłat oraz do jego zmian w okresie kredytowania zgodnie z postanowieniami umowy (§ 2 ust. 2 umowy). Prowizja Banku została określona na kwotę 1.688,90 zł i zawarta miała być w kwocie kredytu (§ 2 ust. 3), oprocentowanie było zmienne, zaś zasady jego ustalania uregulowane zostały w § 2 ust 4 i 5 umowy.

W myśl § 3 ust. 1 umowy Bank zobowiązał się do uruchomienia kredytu w transzach, w drodze przelewu środków, a pierwsza transza obejmowała kwotę 1.688,90 zł tytułem prowizji, kwotę 495,41 zł tytułem opłaty za ubezpieczenie kredytu, kwotę 450,37 zł tytułem składki ubezpieczenia na życie na okres jednego roku od dnia podpisania umowy. Zgodnie z § 3 ust. 2 kredyt wypłacany miał być w złotych polskich przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości wypłacanej kwoty (transzy) na (...) według kursu kupna walut dla (...) ustalanego przez Bank i obowiązującego w Banku w dniu wypłaty środków.

Według § 5 ust.3 wysokość rat kapitałowo – odsetkowych miała zostać ustalona po przeliczeniu kwoty wypłaconego kredytu na (...) stosownie do postanowień umowy, zaś raty kredytu wraz z należnymi odsetkami miały być płatne w złotych, w kwocie stanowiącej równowartość (...) na wskazany w § 3 ust. 4 umowy rachunek bankowy, przy czym w myśl § 5 ust. 5 jako datę spłaty raty kredytu przyjmować miano datę wpływu środków na rachunek kredytu a kwota wpłaty raty w złotych przeliczana miała być na (...) według kursu sprzedaży obowiązującego w NBP na dzień przed datą wpływu środków do Banku.

Zgodnie z § 5 ust.1 umowy kredytobiorcy zobowiązywali się do spłaty kredytu w 240 równych ratach kapitałowo - odsetkowych w terminie do 1 dnia każdego miesiąca.

Zabezpieczeniem spłaty kredytu była m.in. hipoteka kaucyjna na nieruchomości położonej w N. (§ 11 umowy).

Dowód: umowa kredytu, k. 21,

wniosek kredytowy, k. 59,

Aneksem numer (...) z dnia 24.01.2011 r. dokonano zmiany terminu płatności rat z pierwszego na dwunasty dzień każdego miesiąca.

Dowód: aneks numer (...) , k. 28,

Środki pieniężne z umowy kredytu w kwocie 112.593,35 zł zostały przeliczone według kursu franka szwajcarskiego z dnia 27.06.2006 r. wynoszącego 2,5430 zł, co dawało kwotę 44.275,80 CHF.

Dowód: harmonogram spłat, k. 34 o,

W okresie od 1.08.2006 r. do 10.06.2020 r. powodowie wpłacili łącznie na rzecz pozwanego tytułem spłaty kredytu kwotę 152.728,84 zł, co w przeliczeniu na walutę szwajcarską wynosiło 46.098,18 franków szwajcarskich. Kredyt spłacany był wyłącznie w walucie polskiej.

Dowód: zestawienie spłat z dnia 1.07.2020 r., k. 31

W okresie zawierania umowy kredytowej w pozwanym Banku obowiązywał regulamin określający warunki udzielania osobom fizycznym kredytu hipotecznego, kredytu konsolidacyjnego i pożyczki hipotecznej. Według § 9 pkt 1) regulaminu datą spełnienia świadczenia z tytułu spłaty kredytu/pożyczki jest dzień wpływu środków na rachunek kredytu/pożyczki w Banku, a w myśl § 9 pkt 2) spłata kredytu/pożyczki przed upływem terminów określonych w umowie jest możliwa lecz wymaga uprzedniego poinformowania przez kredytobiorcę/ pożyczkobiorcę czy wcześniejsza spłata skróci okres kredytowania, czy zmniejszy wysokość rat kredytu/pożyczki. Według § 9 pkt 3) umowy spłaty rat kredytu dokonane przez kredytobiorcę/pożyczkobiorcę bez powiadomienia banku co do celu przeznaczenia wpłaty przed terminami wymagalności wynikającymi z umowy kredytowej/ pożyczki przechowywane będą na nieoprocentowanym rachunku Banku. W przypadku kredytu/pożyczki nominowanych przeliczenie dokonanej ponadplanowej wpłaty na walutę kredytu/pożyczki nastąpi w dniu wpływu środków do Banku wg kursu sprzedaży waluty obowiązującego w NBP na dzień przed datą wpływu środków do Banku.

Dowód: regulamin, k.24 o,

Powodowie w chwili zawierania umowy kredytu byli małżeństwem i nadal pozostają ze sobą w związku małżeńskim.

Dowód: przesłuchanie powódki, k.146

przesłuchanie powoda, k. 147,

Pismem z dnia 7 sierpnia 2020 r. powodowie, działający przez (...) SA, złożyli reklamację w pozwanym Banku w zakresie nienależnie pobranych świadczeń z tytułu spłaty rat kredytowych w kwocie 152.729,84 zł, z uwagi na nieważność umowy kredytu, a w przypadku nieuwzględnienia reklamacji w tym zakresie – nienależnie pobranych rat kapitałowo odsetkowych w wyższej wysokości niż rzeczywiście powinni spłacić w związku z niedozwolonymi postanowieniami umownymi, w kwocie 35.827,24 zł.

Dowód: pismo powodów do pozwanego (...), k. 36,

Pismem z dnia 28.09.2020 r. pozwany Bank poinformował (...) SA, w odpowiedzi na reklamację z dnia 7 sierpnia 2020 r., iż łącząca strony umowa kredytu nie zawiera niedozwolonych postanowień.

Dowód: pismo pozwanego , k. 40,

Powodowie spłacili w całości kredyt udzielony umową z dnia 23.06.2006 r. w łącznej kwocie stanowiącej równowartość 63,831,82 CHF. Wpłacili w sumie 234.973,39 zł zaś ostatnia wpłata nastąpiła 28.12.2022 r.

Dowód: rozlicznie umowy kredytu z dnia 4.05.2023 r., k. 242,

zestawienie spłat kredytu z dnia 4.05.2023 r., k. 243,

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo o zapłatę zasługiwało na uwzględnienie w części.

Wobec ustalenia przez Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 9 czerwca 2023 r., iż nie istnieje pomiędzy stronami stosunek prawny kredytu wynikający z umowy kredytu nr (...) z dnia 23 czerwca 2006 r. przy ponownym rozpoznaniu sprawy należało dokonać oceny zasadności zgłoszonego w pozwie oraz w piśmie procesowym z dnia 30.11.2023 r. żądania zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów kwoty pieniężnej, także w świetle zgłoszonego przez pozwanego zarzutu potrącenia.

Materialnoprawną podstawą roszczenia o kwot zwrot uiszczonych na rzecz strony pozwanej w wykonaniu nieważnej umowy kredytu są przepisy o nienależnym świadczeniu - zgodnie bowiem z art. 410 § 2 k.c. - świadczenie jest nienależne, zarówno wtedy jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany, jaki również wówczas jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Świadczenie takie podlega zwrotowi na podstawie art. 405 w zw. z art. 410 § 1 k.c. Zdaniem Sądu powodowie mogą domagać się w niniejszej sprawie od pozwanego tytułem zwrotu nienależnego świadczenia wszystkich kwot pieniężnych jakie uiścili na rzecz banku w związku z zawarciem i wykonywaniem przedmiotowej umowy kredytu. Dokumentami wystawionymi przez bank zostało wykazane, że powodowie uiścili na rzecz pozwanego kwotę 234.973,39 zł tytułem spłaty kredytu, spłacając zobowiązanie w całości z końcem 2022 roku.

Strona pozwana, w piśmie procesowym z dnia 27 grudnia 2023 r., wnosząc o oddalenie powództwa, zgłosiła zarzut potrącenia kwoty dochodzonej przez powodów – z zastrzeżeniem „o ile ta istnieje” - z wzajemnymi wierzytelnościami pozwanego o zwrot udzielonego kredytu to jest kwotą 109.958,67 zł oraz z tytułu tzw. urealnionej wartości kapitału w kwocie 20.002,49 zł i korzyści kredytobiorcy osiągniętej w związku z udostepnieniem mu kapitału do korzystania w kwocie 43.596,69 zł.

Zgodnie z art. 203¹ § 1 k.p.c., podstawą zarzutu potrącenia może być tylko wierzytelność pozwanego z tego samego stosunku prawnego, co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba, że wierzytelność pozwanego jest niesporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego.

W orzecznictwie uznaje się za dopuszczalne dokonanie potrącenia jedynie ewentualnie tj. tylko na wypadek, gdyby objęta żądaniem pozwu wierzytelność, która jest kwestionowana, została uznana przez sąd za uzasadnioną (zob. np. wy r. SN z 22.11.1968 r., I CR 538/68, OSNCP 1969, Nr 11, poz. 204; z 9.11.2011 r., II CSK 70/11, L.; uchw. SN z 25.7.2019 r., III CZP 18/19, L.).

Potrącenie takie nie pozostaje w sprzeczności z zakazem potrącenia pod warunkiem. Pozwany ma bowiem interes w zaskarżeniu wyroku oddalającego powództwo, w określonej, kwestionowanej przez niego części, jedynie wskutek uznania zasadności wzajemnego przedstawionego do potrącenia roszczenia pozwanego (zob. wy r. SN z 1.12.1961 r. (4 CR 212/61, OSPiKA 1962, Nr 11, poz. 293, oraz wy r. SN z 22.11.1968 r. (I CR 538/68, OSNCP 1969, Nr 11, poz. 204).

Złożenie w toku procesu przez pozwanego oświadczenia o potrąceniu wzajemnej wierzytelności łączy się z podniesieniem procesowego zarzutu potrącenia, tj. z powołaniem się na umorzenie w całości lub w części dochodzonej od niego wierzytelności w następstwie złożonego oświadczenia o potrąceniu. Także podniesienie procesowego zarzutu potrącenia w odpowiedzi na pozew jest jednoznaczne ze złożeniem oświadczenia o potrąceniu (po r. wyr. SN z 4.2.2004 r., I CK 181/03, Lex.).

Odnosząc powyższe stanowisko do ustalonego w niniejszej sprawie stanu faktycznego, należy uznać za dopuszczalne złożenie przez pozwanego ewentualnego zarzutu potrącenia na wypadek uwzględnienia żądania powodów. Zarzut ten należy uznać za zasadny i skutecznie złożony tylko w zakresie kwoty 109.958,67 zł z tytułu zwrotu kapitału udostępnionego powodom. W pozostałym zakresie zarzut ten nie odnosi żadnych skutków prawnych. Jak wskazywał w swoich orzeczeniach (...) na kanwie dyrektywy 93/13, sąd krajowy, procedując w przedmiocie niedozwolonych postanowień umownych, nie jest uprawniony do podejmowania jakichkolwiek działań, które osłabiałyby negatywne konsekwencje, jakie ich bezskuteczność przynosi bankowi. Stąd eliminacja postanowień abuzywnych i doprowadzenie do upadku umowy nie może z drugiej strony prowadzić do powstania roszczeń analogicznych do postanowień upadłej umowy. Przyjęcie takiego rozwiązania pozwoliłoby uniknąć bankom negatywnych konsekwencji nieuczciwego traktowania konsumentów, niwecząc efekt zniechęcający dyrektywy 93/13.

Zgodnie z wyrokiem (...) z dnia 15 czerwca 2023 r. sygn. akt C–520/21: w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że:

- nie stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą konsument ma prawo żądać od instytucji kredytowej rekompensaty wykraczającej poza zwrot miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty, pod warunkiem poszanowania celów dyrektywy 93/13 i zasady proporcjonalności, oraz

- stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty.

Nie ma więc podstaw do konstruowania roszczeń o zwrot na rzecz Banku wyższych nominalnie kwot niż otrzymane od banku:

- czy to na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i następne k.c.)

- czy też przez pryzmat waloryzacji art. 358¹ par 3 k.c.

Dodatkowo ta ostatnia podstawa roszczenia jest niezasadna z uwagi na wyłączenie roszczenia w związku z prowadzeniem przez pozwanego przedsiębiorstwa (art. 358¹§ 4 k.c.). Skoro udzielenie kredytu było związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przez stronę powodową, tak samo należy kwalifikować wszelkie roszczenia powstające w związku z wadami oświadczeń woli.

Bezspornie bank wypłacił na rzecz kredytobiorców kwotę 109.958,67 zł a powodowie świadczyli na jego rzecz kwotę 234.973,39 zł. Jak stanowi art. 498 § 2 k.c. wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Jednocześnie oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 zd. 2 k.c.). Wobec umorzenia się wzajemnych wierzytelności do kwoty 109.958,67 zł powództwo podlegało uwzględnieniu w części ponad tę kwotę tj. w wysokości 125.014,72 zł. O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. zasądzając kwotę pieniężną wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 29 września 2020 r., zgodnie z żądaniem pozwu, od upływu 30 dni od doręczenia wezwania do zapłaty pismem z dnia 07.08.2020 r. Stąd też orzeczono jak w punkcie I sentencji wyroku.

Wobec umorzenia się nawzajem wierzytelności co do kwoty 109.958,67 zł powództwo w tej części podlegało oddaleniu (punkt II sentencji wyroku).

W pkt III sentencji wyroku Sąd, na podstawie art. 100 k.p.c., zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 7.700 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Zgodnie z art. 100 k.p.c. w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swojego żądania, albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Biorąc pod uwagę, że powodowie wygrali proces w zakresie ustalenia oraz w części odnośnie do roszczenia pieniężnego, sąd przyjął, iż wygrali oni sprawę w 2/3 częściach a przegrali w 1/3 części, zaś pozwany odwrotnie. W tej sytuacji pozwany powinien zwrócić powodom 2/3 poniesionych przez nich kosztów wynoszących 20.934 zł (na które składają się: opłata od pozwu 1.000 zł, opłata od apelacji 1.000 zł, wynagrodzenie radcy prawnego w stawce minimalnej 10.800 zł, wynagrodzenie pełnomocnika przed sądem II instancji 8.100 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa 34 zł), zaś powodowie powinni zwrócić pozwanemu 1/3 część poniesionych przez niego kosztów procesu wynoszących 18.917 zł (na które składają się: wynagrodzenie radcy prawnego w stawce minimalnej z opłatą skarbową od pełnomocnictwa tj. 10.817 zł oraz wynagrodzenie radcy prawnego za II instancję 8.100 zł). Ostatecznie zatem pozwany obowiązany jest zwrócić powodom kwotę 7.700 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE