UZASADNIENIE

W dniu 27 października 2021 r. ( data nadania w placówce pocztowej ) A. M., S. M. (1) i S. M. (2) wystąpili do Sądu Rejonowego w Ciechanowie z pozwem przeciwko Towarzystwu (...) S.A. w W. o zasądzenie w związku ze śmiercią ich syna i brata D. M.:

- na rzecz powódki A. M. kwoty 65215,00 zł, w tym kwoty 50000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę w związku ze śmiercią syna wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 lutego 2021 r. do dnia zapłaty, kwoty 10215,00 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu syna wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 31. dnia od doręczenia odpisu pozwu do dnia zapłaty oraz kwoty 5000,00 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej w związku ze śmiercią syna wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 lutego 2021 r. do dnia zapłaty;

- na rzecz powoda S. M. (1) kwoty 55000,00 zł, w tym kwoty 50000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę w związku ze śmiercią syna wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 lutego 2021 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 5000,00 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej w związku ze śmiercią syna wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 lutego 2021 r. do dnia zapłaty;

- na rzecz powoda S. M. (2) kwoty 20000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę w związku ze śmiercią brata wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 27 lutego 2021 r. do dnia zapłaty.

Powodowie wnosili ponadto o zasądzenie na ich rzecz od pozwanego zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Powodowie wskazali ponadto, że wskazaną przez nich wartość poszczególnych roszczeń ustalili przy uwzględnieniu, że D. M. przyczynił się do powstania szkody w 50 %.

Pozwany Towarzystwo (...) S.A. w W. wnosił o oddalenie powództwa, wskazując, że D. M. przyczynił się do powstania szkody w 100 %. Ponadto pozwany wnosił o zasądzenie na swoją rzecz od powodów zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Postanowieniem z dnia 8 listopada 2021 r. sąd zwolnił powodów A. M. i S. M. (1) od obowiązku ponoszenia ½ opłaty sądowej od pozwu.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W nocy z 18 grudnia 2020 r. na 19 grudnia 2020 r. na drodze relacji G. – K. powiat (...), K. R., znajdując się w stanie nietrzeźwości tj. 2,35 ‰ alkoholu we krwi, prowadząc samochód osobowy marki V. (...) nr rej. (...), umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym w ten sposób, że nieprawidłowo ukształtował taktykę i technikę jazdy, co polegało na niezachowaniu toru ruchu zgodnego z przebiegiem drogi po łuku, skutkującym przemieszczeniem prowadzonego przez niego auta na prawe pobocze i dalej do przydrożnego rowu oraz kolejnymi zderzeniami z drzewami, a nadto nie obserwował należycie przedpola jazdy, korzystając w czasie prowadzenia samochodu z telefonu komórkowego i w efekcie nieumyślnie spowodował wypadek drogowy, w następstwie którego pasażer pojazdu D. M. doznał obrażeń ciała w postaci otarć naskórka głowy, podbiegnięć krwawych i otarć naskórka tułowia i kończyn, wylewów krwawych w tkance podskórnej głowy, wylewów krwawych w tkance podskórnej i mięśniach tułowia, złamania kręgosłupa piersiowego, obustronnego wielomiejscowego złamania żeber, złamania obojczyka, rozerwania mięśni międzyżebrowych, stłuczenia i rany miąższu płuc, krwotoku do jam opłucnowych, wylewów krwawych w śródpiersiu, krwotoku podtwardówkowego i podpajęczynówkowego oraz krwi w komorach mózgu, w wyniku których to obrażeń poniósł śmierć na miejscu zdarzenia. W wyniku tego wypadku obrażenia ponieśli również inni pasażerowie pojazdu: W. W., D. S. (1) oraz P. O.. K. R. zbiegł z miejsca zdarzenia. Prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Mławie z dnia 23 grudnia 2021 r. wydanym w sprawie II K 333/21 K. R. został uznany innym przestępstwa z art. 177 § 2 kk w zw. z art. 177 §1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk w zw. z art. 178 § 1 kk. Sąd wymierzył mu karę 5 lat pozbawienia wolności oraz orzekł dożywotni zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych. Ponadto sąd orzekł wobec K. R. nawiązkę na rzecz pokrzywdzonej A. M. w wysokości 10000,00 zł. Przedmiotowy wyrok uprawomocnił się dnia 29 marca 2023 r. ( akta II K 333/21 Sądu Rejonowego w Mławie ).

Podczas wypadku w samochodzie 5 - osobowym znajdowało się sześć osób, w tym cztery na tylnej kanapie. D. M. zajmował miejsce za kierowcą, przy lewych tylnych drzwiach pojazdu. W pierwszej fazie zdarzenia pojazd zjechał łagodnie z jezdni na pobocze, przekroczył pobocze i wjazd do rowu, a następnie przednim prawym narożnikiem uderzył w pierwsze drzewo. Wyzwoliło to gwałtowny moment obrotowy w lewo, zarówno w osi wzdłużnej jak i pionowej pojazdu powodując obrót samochodu w stronę przeciwną do dotychczasowego kierunku jazdy i na lewy bok. Doszło do uderzenia w kolejne drzewo w pozycji zbliżonej do pionu na lewym boku tuż za zarysem tylnej szyby. Największe siły: odśrodkowa i grawitacji działały w końcowych fazach zdarzenia. W tych fazach D. M. był przygniatany do drzwi ciężarem ciała trzech mężczyzn, co spowodowało masywny, zgniatający uraz klatki piersiowej, z licznymi, częściowo podwójnymi złamaniami żeber, stłuczeniem i zranieniem płuc oraz krwotokiem do jam opłucnej. Ewentualne użycie pasów bezpieczeństwa nie miałoby żadnego znaczenia dla zakresu i rozmiaru obrażeń ciała doznanych przez D. M., jak również nie zapobiegłoby nastąpieniu śmiertelnego skutku ( opinia biegłej sądowej w zakresie medycyny sądowej dr M. D. k. 249 – 260 ).

Pojazd sprawcy w dniu 18 grudnia 2020 r. posiadał ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej dla posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem posiadanego pojazdu w Towarzystwo (...) S.A. w W. ( bezsporne ).

W toku postępowania likwidacyjnego prowadzonego przez zakład ubezpieczeń rodzicom i bratu D. M.: A. M., S. M. (1) i S. M. (2) odmówiono przyznania wypłaty świadczenia z tytułu zadośćuczynienia oraz odszkodowania za śmierć syna i brata. W ocenie ubezpieczyciela D. M. przyczynił się do szkody, bowiem miał świadomość, że kierowca K. R. znajdował się pod wpływem alkoholu, gdyż razem pili, a ponadto zmarły nie miał zapiętych pasów bezpieczeństwa ( bezsporne ).

D. M. mieszkał wspólnie wraz z rodzicami A. i S. M. oraz starszym bratem S. M. (2). W chwili śmierci miał 28 lat. Był kawalerem. Był osobą bardzo rodzinną, miał dobre relacje z rodzicami, bratem i dalszymi krewnymi. Szczególna więź łączyła go z rodzicami. Pomagał matce we wszystkich sprawach. Zajmował się remontami w domu, pracą w gospodarstwie i naprawą maszyn. Pracował dorywczo na budowach jako pracownik fizyczny, żeby pomóc matce w opiece nad ojcem. Część zarobionych pieniędzy oddawał matce; to były kwoty w granicach 500,00 zł – 1500,00 zł. Kilka razy pracował po 2 miesiące za granicą. Tylko on miał prawo jazdy i samochód. Jeździł z matką na zakupy, zawoził ją do pracy i z niej odbierał, zawoził też rodziców do lekarza w związku z wizytami ojca, interesował się jego leczeniem. Jego ojciec S. M. (1) jest osobą z niepełnosprawnością powstałą wskutek udaru. Ma cukrzycę, problemy z poruszaniem się, z pamięcią. D. M. pomagał matce w opiece nad ojcem, zajmował się nim pod jej nieobecność, w razie konieczności podawał mu leki, insulinę. D. M. nie panował wyprowadzenia się od rodziców, nie miał planów założenia rodziny. Wolny czas spędzał z bratem S.; wspólnie grillowali, chodzili nad wodę ( zeznania świadka D. S. (2) k. 177 – 178, zeznania powodów A. M. k. 179 – 181, S. M. (1) k. 181, S. M. (2) k. 181 - 182 ).

O jego śmierci w wypadku rodzice dowiedzieli się od policji. Ta wiadomość była dla nich szokiem, płakali, krzyczeli. A. M. i S. M. (1) przyjmowali i nadal przyjmują leki uspokajające. Jego pochówkiem zajmowała się matka A. M., w organizacji pogrzebu pomagała jej szwagierka D. S. (2). A. M. poniosła koszty pogrzebu ( zeznania świadka D. S. (2) k. 177 – 178, zeznania powodów A. M. k. 179 – 181, S. M. (2) k. 181 - 182).

Rodzice przez cały czas wspominają syna D., odwiedzają miejsce jego pochówku na cmentarzu. Jeżdżą też na miejsce, w którym doszło do wypadku, w którym poniósł śmierć. Zamawiają msze święte w jego intencji. W domu stoją jego zdjęcia; pozostawiono też jego rzeczy osobiste. Ojciec S. M. (1) płacze wspominając syna. Rodzice często z drugim synem wspominają zmarłego. S. M. (2) zaczął zamykać się w sobie, brakuje mu brata ( zeznania świadka D. S. (2) k. 177 – 178, zeznania powodów A. M. k. 179 – 181, S. M. (1) k. 181, S. M. (2) k. 181 - 182 ).

W dniu 18 grudnia 2020 r. D. M. miał urodziny. Tego dnia pił alkohol razem z K. K. i K. R.. Potem pojechał samochodem razem z K. R. do G.. Tam spotkali się ze znajomymi K. R. i razem pojechali do sklepu. Wtedy miał miejsce wypadek ( zeznania świadków K. K. k. 178, K. R. k. 178 - 179 ).

D. M. łączyły silne związki uczuciowe z matką A. M.; był dla niej wsparciem w codziennych czynnościach. W reakcji na śmierć syna A. M. uruchomiła prawidłową, psychologicznie zrozumiałą reakcję żałoby, która nie była powikłana wystąpieniem zaburzeń emocjonalnych, ale była wydłużoną w czasie i nie została zakończona. A. M. nie pogodziła się ze śmiercią syna, przezywa silne emocje związane z doświadczeniem tej straty; powinna korzystać z pomocy psychologa. Ojciec D. S. (3) M. również nie przeżył w pełni straty syna. D. M. był dla niego wsparciem nie tylko w codziennych sprawach, ale i w procesie leczenia. Ojciec nadal nie pogodził się z jego odejściem, na co dzień doświadcza przykrych emocji, ma trudności z ich wyrażaniem; żałoba nie została u niego zakończona. S. M. (2) były związany uczuciowo ze swoim bratem D.; mieszkali razem, wiele spraw załatwiali razem, razem pracowali, pomagali rodzicom, razem spędzali czas wolny. W reakcji na śmierć brata uruchomił silną, z uwagi na posiadane cechy osobowości, reakcję żałoby, która w pierwszych miesiącach utrudniała mu codzienne funkcjonowanie. Jego żałoba przebiegała prawidłowo i została zakończona ( opinia biegłej sądowej w zakresie psychologii mgr A. Ł. k. 186 – 211 ).

A. M. poniosła koszty pogrzebu syna D. M. oraz zagospodarowania grobu, w tym ofiara dla księdza – 1000,00 zł, ofiara dla organisty – 400,00 zł, zapłata dla kościelnego za wykopanie grobu – 300,00 zł, konsolacja – 1000,00 zł, usługa zakładu pogrzebowego, w tym odzież dla członków rodziny i wieńce – 4900,00 zł, budowa grobowca – 1200,00 zł, budowa nagrobka – 8750,00 zł, odzież zmarłego – 900,00 zł. Ponadto A. M. zapłaciła 700,00 zł za ułożenie kostki brukowej wokół nagrobka i 200,00 zł za montaż ławki przy nagrobku. A. M. zamawiała msze gregoriańskie; złożyła na ten cel ofiarę 200,00 zł. D. M. został pochowany w grobie dwuosobowym; koszt wykopania grobu wyniósł 600,00 zł, opłata za budowę grobowca – 2400,00 zł, zaś budowa nagrobka – 17500,00 zł ( faktura k. 294, oświadczenie k. 59, umowa k. 61, dowód zapłaty k. 62 ).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie akt szkody ( k. 290 – 414 ), akt sprawy karnej II K 333/21 Sądu Rejonowego w Mławie, zebranych w sprawie dokumentów dotyczących kosztów pogrzebu D. M., opinii biegłych sądowych w zakresie psychologii mgr A. Ł. ( k. 186 – 211 ) oraz w zakresie medycyny sądowej dr M. D. ( k. 249 – 260 ), zeznań świadków D. S. (2) ( k. 177 – 178 ) i K. K. ( k. 78 ) oraz zeznań powodów A. M. ( k. 179 – 181 ), S. M. (1) ( k. 181 ) i S. M. (2) ( k. 181 – 182 ) oraz częściowo zeznań świadka K. R. ( k. 178 – 179 ).

Okoliczności sprawy związane ze śmiercią D. M. i postępowaniem likwidacyjnym przed Towarzystwem (...) S.A. w W. nie były sporne, a jednocześnie potwierdzone zostały aktami szkody i aktami sprawy karnej.

Ustalenia relacji i więzi, jakie łączyły powodów z ich zmarłym synem i bratem D. M., a także krzywd i cierpień jakie po tym doznali, Sąd dokonał na podstawie zeznań świadka D. S. (2), zeznań powodów oraz opinii biegłej sądowej w zakresie psychologii. W tym zakresie Sąd dał wiarę dowodom i nie znalazł podstaw by je kwestionować. W ocenie Sądu, opinia biegłej sądowej z zakresu psychologii została opracowana w sposób rzetelny i fachowy. Biegła poczyniła ustalenia przy uwzględnieniu dokumentów z akt sprawy i po przeprowadzeniu badania powodów. Uwzględniając swoje doświadczenie zawodowe oraz wiedzę, przedstawiła Sądowi ocenę stanu psychicznego i emocjonalnego powodów oraz zawarła opis przeżywanych emocji. W sposób klarowny i precyzyjny uzasadniła swoje wnioski. Sąd nie znalazł podstaw, by jej nie uwzględnić. Strony zresztą również jej nie zakwestionowały. W związku z tym w pełni uzasadnione było oparcie przez Sąd części swoich ustaleń właśnie na opinii biegłej sądowej.

Podkreślić należy, że pozwany w istocie nie kwestionuje okoliczności sprawy, a jedynie kwestię przyczynienia się zmarłego D. M. co do skutku wypadku w postaci jego śmierci, wskazując, że wsiadł do samochodu z kierowcą, co do którego wiedział, że spożywał alkohol, jak również, że nie miał zapiętych pasów bezpieczeństwa. Dodatkową okolicznością, na którą wskazywał świadek K. R., kierowca pojazdu, było szarpnięcie go przez D. M., co było bezpośrednią przyczyną skręcenia przez niego kierownicy, a w następstwie tego przyczyną wypadku. W tym zakresie Sąd nie dał wiary jego zeznaniom, podobnie, jak co do faktu, że nie spożywał przed jazdą alkoholu. Takie zeznania mają, zdaniem Sądu, charakter obronny. Przeczą im zeznania świadka K. K.. Wskazać również należy, że K. R. został prawomocnie skazany również kierowanie pojazdem w stanie nietrzeźwości, a zgodnie z art. 11 kpc, ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Linia obrony K. R. co do zachowania D. M. i szarpnięcia kierowcy za rękę, nie została również ustalona w toku postępowania karnego.

Sąd ustalił, zgodnie z wnioskami opinii biegłej sądowej w zakresie medycyny sądowej dr M. D., którą w całości podzielił, jaka był bezpośrednia przyczyna śmierci D. M., jak też brak wpływu niezapięcia przez niego pasów bezpieczeństwa na jego śmierć. Biegła sądowa wskazała, że przyczyną śmierci było silne oddziaływanie sił odśrodkowych i grawitacji podczas wypadku, których skutkiem był nacisk ciał trzech mężczyzn na ciało D. M., skutkujący powstaniem obrażeń ciała, w wyniku których doszło do jego śmierci. Biegła sądowa podkreśliła, że w okolicznościach sprawy doszło by do śmierci D. M. również w sytuacji, gdyby miał zapięty pas bezpieczeństwa. Z tych względów sąd - na podstawie art. 235²§ 1 pkt 2 i 5 kpc – pominął dowód z opinii biegłego sądowego w zakresie rekonstrukcji wypadków drogowych zgłoszony w piśmie procesowym pełnomocnika pozwanego z dnia 23 października 2023 r. jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy oraz zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania. Podkreślić należy, że okoliczności, na które powołuje się we wniosku pozwany mają charakter hipotetyczny, nie odnoszący się do ustaleń faktycznych w sprawie, w szczególności dokonanych w toku postępowania karnego, zaś biegła sądowa w zakresie medycyny sądowej dr M. D. w kategoryczny sposób wykluczyła, aby D. M. miał chociażby szansę przeżyć wypadek gdyby zapiął pasy bezpieczeństwa.

Sąd zważył, co następuje:

W ocenie Sądu, roszczenia powodów A. M., S. M. (1) i S. M. (2), co do zasady, zasługują na uwzględnienie.

Podkreślić należy, że podstawa odpowiedzialności pozwanego ubezpieczyciela Towarzystwa (...) S.A. w W. nie była przez niego kwestionowana, z tym że pozwany wnosił o przyjęcie, że zmarły D. M. przyczynił się do powstania szkody w 100 % i w związku z tym wnosił o oddalenie powództwa.

Powodowie dochodzą swojego roszczenia na zasadach ogólnych. Szkoda objęta odpowiedzialnością pozwanego ubezpieczyciela podlega naprawieniu zgodnie z art. 822 kc w związku z art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, zgodnie z którym z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Zgodnie zaś z art. 36 ust. 1 cyt. ustawy odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym, najwyżej jednak do ustalonej w umowie ubezpieczenia sumy gwarancyjnej.

Z powyższego wynika, że dla oceny roszczeń odszkodowawczych powoda z tytułu uszkodzenia jego pojazdu, należało określić - według ogólnych zasad prawa cywilnego - do jakich świadczeń byłby zobowiązany posiadacz lub kierowca samochodu, z którego winy nastąpił wypadek drogowy. W niniejszej sprawie, z uwagi na fakt, że odpowiedzialność K. R. jako kierowcy pojazdu w świetle prawomocnego wyroku karnego skazującego nie może być kwestionowana, należało rozstrzygnąć jedynie zakres odpowiedzialności pozwanego, zakładu ubezpieczeń w ramach jego odpowiedzialności gwarancyjnej wynikającej z umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody.

Zgodnie z art. 446 § 4 kpc, sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Zadośćuczynienie za krzywdę jest dodatkowym roszczeniem, którego mogą oni żądać obok odszkodowania, określonego w art. 446 § 3 kc, zgodnie z który są może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Ponadto, stosownie do § 1 cyt. artykułu, jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien ponieść koszty leczenia i pogrzebu temu, który je poniósł. Kompensacie podlega zatem doznana krzywda, a więc w szczególności cierpienie, ból i poczucie osamotnienia po śmierci najbliższego członka rodziny, jak również

W pierwszej kolejności, zdaniem Sądu, należy dokonać oceny podniesionego przez pozwanego ubezpieczyciela zarzutu przyczynienia się zmarłego D. M. do własnej śmierci.

Zgodnie z art. 362 kc, jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Instytucja przyczynienia się poszkodowanego stanowi zatem ważny instrument, który wpływa na korektę wysokości należnego odszkodowania ( zadośćuczynienia ). W tym znaczeniu stanowi wyjątek od zasady pełnej kompensacji. Przykładowo jako przyczynienie się poszkodowanego zakwalifikowano w orzecznictwie: zaniechanie wypełnienia obowiązków, w szczególności w sytuacji, gdy ustawowy nakaz jest nakierowany na ograniczenie zakresu i rozmiaru możliwych szkód; przyzwolenie pasażera na prowadzenie przez kierowcę niesprawnego pojazdu w stanie nietrzeźwości i bez wymaganych uprawnień, w razie zaistnienia wypadku komunikacyjnego z winy tegoż kierowcy, a także brak zabezpieczenia się pasażera od potencjalnych, niepożądanych zdarzeń przez zignorowanie nakazu zapięcia pasów bezpieczeństwa. W myśl wskazanego przepisu przyczynienie się poszkodowanego prowadzi do obniżenia odszkodowania, które powinno nastąpić stosownie do okoliczności, a zwłaszcza stopnia winy obydwu stron. Na pierwszy plan zostało więc wysunięte kryterium natężenia winy stron. Sąd podziela pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2020 r. wydanym w sprawie V CSK 247/19, że artykuł 362 kc znajduje zastosowanie do wszystkich stanów faktycznych, w których dochodzi do przyczynienia się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody bez względu na to, jaka jest podstawa prawna odpowiedzialności za szkodę ( również niemajątkową ). Nie oznacza to jednak prostego przełożenia stopnia przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody na obniżenie należnego odszkodowania czy też zadośćuczynienia i nie przesądza o stopniu tego obniżenia. Użycie przez ustawodawcę w art. 362 kc sformułowania „stosowne okoliczności” nakazuje, aby sąd, w ramach pewnego luzu uznania sędziowskiego, uwzględnił wszystkie okoliczności konkretnej sprawy, takie np. jak stopień winy sprawcy, wiek poszkodowanego i stopień jego rozwoju, szczególne okoliczności towarzyszące zdarzeniu wywołującemu szkodę. Dopiero po dokonaniu prawidłowej oceny wszystkich zindywidualizowanych okoliczności związanych z przyczynieniem się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody ocenić można, jaka kwota będzie odpowiednią sumą zadośćuczynienia, zgodnie z normą określoną w art. 448 kc. Co do zasady, wyznacznikiem dla określenia wyjściowej sumy zadośćuczynienia, którą można ewentualnie pomniejszyć z powodu przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody bądź z powodu wypłacenia pewnej kwoty tytułem zadośćuczynienia przed wszczęciem procesu, jest wysokość roszczenia sprecyzowanego w pozwie ( bądź na dalszym etapie postępowania ). To poszkodowany bowiem powinien wskazać jak ocenia rozmiar swojej krzywdy i jaka suma będzie dla niego satysfakcjonująca jako zadośćuczynienie. Stanowisko poszkodowanego natomiast podlega weryfikacji przez sąd. Jeśli jednak z podstawy faktycznej pozwu wynika, że żądana suma już uwzględnia okoliczności mające wpływ na obniżenie zadośćuczynienia, to takie stanowisko uprawnionego powinno być wzięte pod uwagę przy ustaleniu wysokości zadośćuczynienia i ewentualnego stopnia jego obniżenia. W wyroku z dnia 19 listopada 2008 r. wydanym w sprawie III CSK 154/08 Sąd Najwyższy podkreślił natomiast, że do roszczenia dochodzonego przez najbliższego członka rodziny zmarłego, na podstawie art. 446 § 3 kc, ma także zastosowanie art. 362 kc, jeżeli poszkodowany wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, który w następstwie tego zmarł, sam przyczynił się do powstania szkody. Zgodnie z powszechnie przyjętym w orzecznictwie sądów powszechnych poglądem, zachowanie poszkodowanego jest w konstrukcji przyczynienia ( art. 362 kc ) traktowane jako adekwatna współprzyczyna powstania lub zwiększenia szkody. O tym, czy zachowanie poszkodowanego stanowiło współprzyczynę szkody odpowiadającą cechom normalnego związku przyczynowego, decyduje ocena konkretnych okoliczności danej sprawy, dokonana według kryteriów obiektywnych i uwzględniająca zasady doświadczenia życiowego, a w razie potrzeby także wiadomości specjalne. Istotne w kontekście wykładni art. 362 kc przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody, musi być zdarzeniem mającym rzeczywisty wpływ na zaistnienie szkody. Wymóg ten znajduje uzasadnienie w samym określeniu „przyczynienie się”. Oznacza ono udział zachowania poszkodowanego w procesie przyczynowo - skutkowym, prowadzącym do powstania szkody. Przyczynienie się to po prostu jedna z współprzyczyn wywołujących taki, a nie inny skutek własnego zachowania ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 27 października 2022 r. w sprawie I ACa 751/22, wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 5 września 2022 r. w sprawie w sprawie I ACa 751/22 ).

Nie ulega wątpliwości, że zarówno kierowca K. R. jak i pasażer samochodu D. M. popełnili istotne nieprawidłowości w trakcie ruchu samochodu na drodze publicznej. Z jednej strony kierowca poruszał się w stanie nietrzeźwości, a z drugiej strony D. M. jako pasażer pojazdu godził się na to. Uznać należy bowiem, że miał świadomość, że kierowca K. R. spożywał alkohol, skoro wspólnie uczcili w ten sposób urodziny D. M.. Natomiast okoliczność, że D. M. dodatkowo zlekceważył zasady bezpieczeństwa, ignorując nakaz zapięcia pasów bezpieczeństwa, nie ma – w kontekście opinii biegłej sądowej w zakresie medycyny sądowej i poczynionych na jej podstawie ustaleń sądu – znaczenia dla niniejszej sprawy, skoro skutek w postaci jego śmierci nastąpiłby również w przypadku zapięcia przez niego pasa bezpieczeństwa. Bezspornym jest również okoliczność, że D. M. był również pod wpływem alkoholu. Tym niemniej, bez względu na stopień nietrzeźwości pasażera pojazdu mechanicznego, jego zgoda na jazdę z nietrzeźwym kierowcą jest czynem wysoce nagannym, wprost nakazującym ustalenie przyczynienia się do powstania szkody u pasażera ( w przypadku zaistnienia wypadku komunikacyjnego z winy tegoż kierowcy ) na poziomie zbliżonym do zachowania kierowcy pojazdu, natomiast kwestia ewentualnego niezapięcia pasów bezpieczeństwa przez poszkodowanego pasażera winna być oceniana wyłącznie w aspekcie skutków zaistniałego wypadku ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 1 grudnia 2020 r. w sprawie V ACa 200/18 ).

Jak wskazano powyżej, roszczenie powodów obejmuje świadczenie z tytułu zadośćuczynienia i odszkodowania, jak również zwrotu kosztów pogrzebu, z uwzględnieniem 50 % stopnia przyczynienia się zmarłego D. M. do powstania szkody. W ocenie Sądu, w realiach niniejszej sprawy taki wniosek uznać należy za zasadny i mający oparcie w ustalonym stanie faktycznym. Zdaniem Sądu, decyzja zmarłego D. M. o rozpoczęciu i kontynuowaniu jazdy samochodem z nietrzeźwym kierowcą powinna skutkować ustaleniem przyczynienia się poszkodowanego pasażera w 50% do powstania szkody w wyniku wypadku spowodowanego przez pijanego kierowcę. Natomiast niezapięcie przez niego pasów bezpieczeństwa stanowiło dodatkowy element stanu faktycznego, który nie wpłynął powstanie szkody i nie przyczynił się do jego śmierci.

Jak wskazano na wstępie, powodowie domagali się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego ubezpieczyciela, z uwzględnieniem już 50 % stopnia przyczynienie się D. M. do powstania szkody :

Odnosząc się do pierwszego z dochodzonych roszczeń wynikającego z przepisu art. 446 § 4 kc, należy wskazać, iż rodzina jako związek najbliższych osób, które łączy szczególna więź, podlega ochronie prawnej. Dotyczy to odpowiednio ochrony prawa do życia rodzinnego obejmującego istnienie różnego rodzaju więzi rodzinnych. Wieź rodzinna odgrywa doniosłą rolę, zapewniając członkom rodziny m.in. poczucie stabilności, wzajemne wsparcie i pomoc obejmujące sferę materialną i niematerialną. Tym samym uprawnionymi do dochodzenia roszczenia wskazanego w art. 446 § kc, są właśnie członkowie rodzinny zmarłego, przy czym muszą być to najbliżsi członkowie tej rodziny. W piśmiennictwie, jak i w orzecznictwie przyjęto, że krąg uprawnionych obejmuje nie tylko małżonka i dzieci zmarłego, ale także innych członków jego rodziny, a wiec krewnych, powinowatych lub osoby niepowiązane formalnymi stosunkami prawnorodzinnymi ( np. konkubent, jego dziecko ), jeżeli zmarły pozostawał z nimi faktycznie w szczególnej bliskości powodowanej bardzo silna więzią uczuciową. ( A. K.., A. O., A. P., T. S., Z. G., A. J., G. K., KC. Komentarz Tom III. Zobowiązania – część ogólna, LEX 2016 ).

Każdy z powodów, należy do kręgu najbliższych członków rodziny w rozumieniu powołanego przepisu, albowiem zmarły D. M. był ich synem i bratem.

W tym miejscu należy wskazać, iż zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, o którym mowa w powołanym artykule, jest roszczeniem majątkowym zmierzającym do zniwelowania szkody niemajątkowej ( krzywdy ). Na jej rozmiar mają wpływ przede wszystkim: wstrząs psychiczny i cierpienia moralne wywołane śmiercią osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki po jej śmierci, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, rola w rodzinie pełniona przez osobę zmarłą, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem śmierci osoby bliskiej ( np. depresji, lęku ), stopień w jakim pokrzywdzony będzie umiał odnaleźć się w nowej rzeczywistości i zdolność do jej zaakceptowania, wiek pokrzywdzonego ( Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 czerwca 2011 r. w sprawie III CSK 279/10, wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 16 października 2012 r. w sprawie I ACa 435/12 ).

Niewątpliwie krzywdę doznaną w wyniku śmierci osoby bliskiej jest bardzo trudno ocenić i wyrazić w formie pieniężnej. Każdy przypadek powinien być traktowany indywidualnie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, przy czym ocena ta powinna opierać się na kryteriach obiektywnych, a nie na wyłącznie subiektywnych odczuciach pokrzywdzonego. Należy przy tym zaznaczyć, że zasądzane zadośćuczynienie jest odzwierciedleniem w formie pieniężnej rozmiaru krzywdy, która ( jak słusznie wskazuje się w literaturze i orzecznictwie ), nie zależy od statusu materialnego pokrzywdzonego. Przyznana kwota zadośćuczynienia nie może prowadzić do wzbogacenia się osoby uprawnionej, nie może jednak pozbawiać zadośćuczynienia jego zasadniczej funkcji kompensacyjnej i eliminować innych czynników kształtujących jego rozmiar np. ciężaru gatunkowego naruszonego dobra ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2002 r. w sprawie IV CKN 1266/00, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2011 r. w sprawie III CSK 279/10, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 kwietnia 2010 r. w sprawie I ACa 178/10 ). Ponadto warto przytoczyć treść wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 września 2014 r. w sprawie I ACa 298/14, którego treść Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela, w którym Sąd wypowiedział się, że nie może być akceptowana sytuacja, w której podobnie jak te najwyżej cenione wartości, pozostające pod ochroną art. 445 § 1 kc, będą w wymiarze finansowym kompensowane same tylko przeżycia psychiczne będące następstwem śmierci osoby bliskiej. Nie ujmując im rangi, ani prawa domagania się stosownej kompensaty, która powinna złagodzić te ujemne doznania związane z procesem żałoby, w późniejszym zaś okresie poczuciem smutku, pustki, tęsknoty, osamotnienia, trzeba ocenić, że w normalnym toku zdarzeń z czasem ulegają one osłabieniu, a dotknięty nimi bliski osoby zmarłej po przeżytej żałobie adaptuje się do zmienionych warunków życia.

Wprowadzenie przez ustawodawcę w treści powołanego przepisu klauzuli „sąd może” pozostawia składowi orzekającemu swobodę co do przyznania owej odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, jak też możliwości odmowy jego przyznania. Przy ustaleniu rozmiaru cierpień i ujemnych doznań psychicznych powinny być uwzględnione zobiektywizowane kryteria oceny, jednakże w relacji do indywidualnych okoliczności danego przypadku (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1973 r., OSNCP 10/74 poz. 145 ).

Naruszenie prawa do życia w rodzinie stanowi zatem dalece większą dolegliwość psychiczną dla członka rodziny zmarłego, niż w przypadku innych dóbr, a jej skutki rozciągają się na całe życie osób bliskich, tym bardziej, że utrata osoby bliskiej ma zawsze charakter nieodwracalny. Niewątpliwie nagła i nieoczekiwana śmierć brata spowodowała u powodów zmianę ich emocjonalności, osłabienie przeżywania pozytywnych emocji, stała się przyczyną wycofania z wielu relacji interpersonalnych. Każdy z nich musiał się zmierzyć z tym zdarzeniem indywidualnie. W niniejszej sprawie, ta szczególna więź wynikająca z pokrewieństwa wzmocniona jest wspólnym zamieszkiwaniem z rodzicami, a przy tym obaj bracia: D. i S. utrzymywali więź braterską, wynikającą z faktu, że D. M. nie założył rodziny, zaś S. M. (2) był rozwiedziony i sporadycznie utrzymywał kontakty ze swoimi dziećmi. Zarówno rodzice, jak i brat zmarłego, w pierwszej fazie żałoby rozpaczali, ciągle wspominali zmarłego. Rodzice zmarłego D. M. przyjmowali leki na uspokojenie. Rodzina ciągle jeździ na grób zmarłego i na miejsce wypadku. W domu zachowali pamiątki po nim, wszędzie stoją jego zdjęcia. Rodzice nadal nie mogą pogodzić się z jego niespodziewanym odejściem. Z biegiem czasu stan brata S. M. (2) uległ poprawie, choć przez wiele lat pozostawali w bliskich relacjach braterskich, razem pracowali i pomagali rodziców, wspólnie spędzali czas wolny. Szczególna więź łączyła zmarłego z rodzicami. D. M. wspierał matkę w codziennych sprawach, lubili wspólnie spędzać czas. Był też dla niej wsparciem w opiece nad ojcem, który jest osobą z niepełnosprawnością wskutek udaru i cukrzycy. D. M. opiekował się ojcem pod nieobecność matki, podawał mu leki, jeździł z nim na wizyty lekarskie. Był w domu jedyną osobą, która miała prawo jazdy i samochód. Jeździł z matką na zakupy i z ojcem do lekarza. Obecnie rodzina musi wynajmować samochód z kierowcą, żeby zawieźć powoda S. M. (1) na wizytę lekarską.

W związku z powyższym, w ocenie sądu, wywiedzione z art. 446 § 4 kc, roszczenia powodów o zapłatę stosownego zadośćuczynienia za śmierć osoby najbliższej – syna i brata uznać należy za usprawiedliwione, zarówno co do zasady, jak i wysokości, przy uwzględnieniu przyjętego stopnia przyczynienia się zmarłego D. M. do powstania szkody.

Z porównania wysokości dochodzonego roszczenia oraz stopnia przyczynienia się zmarłego wywieść należy, że powodowie A. M. i S. M. (1) wysokość świadczenia z tego tytułu określają na kwotę 100000,00 zł, zaś powód S. M. (2) na kwotę 40000,00 zł. Tak określona wysokość należnych świadczeń jest, w ocenie sądu, zasadna. Przy zastosowaniu przyjętego stopnia przyczynienia się D. M. do śmierci na poziomie 50 %, sąd uznał, że powództwa o zadośćuczynienie powodów A. M. i S. M. (1) w kwotach po 50000,00 zł, zaś powoda S. M. (2) w kwocie 20000,00 zł, zasługują na uwzględnienie w całości.

W odniesieniu do drugiego z żądań powodów A. M. i S. M. (1), tj. zasądzenia odszkodowania za znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej wskutek śmierci członka rodziny, to Sąd ocenił, że zasługują na uwzględnienie w całości tj. do kwoty po 5000,00 zł dla każdego z nich. Sąd uznał za usprawiedliwione żądanie odszkodowania w kwocie 10000,00 zł dla każdego z rodziców z uwzględnieniem wskazanego powyżej stopnia przyczynienia się D. M..

Jak wskazano powyżej, zgodnie z art. 446 § 3 kc, Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej. Sam ból, poczucie osamotnienia, krzywdy i zawiedzionych nadziei po śmierci osoby bliskiej nie stanowią podstawy do żądania odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 kc, ale jeśli te negatywne emocje wywołały osłabienie aktywności życiowej i motywacji do przezwyciężania trudności dnia codziennego, to - nawet bez szczegółowego dociekania konkretnych zdarzeń lub stopnia ich prawdopodobieństwa - można na zasadzie domniemań faktycznych przyjąć, że pogorszyły one dotychczasową sytuację życiową osoby z najbliższego kręgu rodziny zmarłego. W doktrynie ugruntował się pogląd, według którego art. 446 § 3 kc, normuje roszczenie o naprawienie szkody majątkowej. Szkoda ta jest wyrządzona nie bezpośrednio przez śmierć poszkodowanego, lecz przez znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej najbliższego członka rodziny wywołane tą śmiercią. Owo znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej może obejmować całą gamę zdarzeń o charakterze przeważnie osobistym, lecz skutkach majątkowych, choć często bardzo trudnych czy wręcz niemożliwych do precyzyjnego oszacowania w pieniądzu ( np. stres, depresja lub poczucie osamotnienia, które uniemożliwiają osiąganie z pracy lub innej działalności dotychczasowych zysków; także utrata nadziei na wsparcie materialne, którego można byłoby w przyszłości oczekiwać od zmarłego ). Powyższa trudność w szacowaniu kwoty szkody stała się powodem, dla którego sąd ma przyznać „stosowne odszkodowanie", a więc odpowiednie w danej sytuacji w świetle zdrowego rozsądku i względów słuszności. Przepis ten służy możliwości częściowego choćby zrekompensowania szczególnej postaci uszczerbku, którym jest znaczne pogorszenie sytuacji życiowej ( a nie naprawieniu klasycznej szkody majątkowej ), powstałego w następstwie tragicznego zdarzenia, którym jest śmierć najbliższego członka rodziny wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. Dlatego sformułowanie w art. 446 § 3 kc o „znacznym pogorszeniu sytuacji życiowej" nadaje odszkodowaniu przewidzianym w tym przepisie charakter szczególny. Chodzi tu wprawdzie o szkodę o charakterze majątkowym, jednakże najczęściej ściśle powiązaną i przeplatającą się z uszczerbkiem o charakterze niemajątkowym, a więc o szkodę często trudną do uchwycenia i ścisłego matematycznie zmierzenia, którą zazwyczaj wywołuje śmierć najbliższego członka rodziny ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2004 r. w sprawie II CK 17/03. Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej w rozumieniu art. 446 § 3 kc, obejmuje więc nieuchwytne i trudne do wyliczenia szkody nie tylko polegające na pogorszeniu sytuacji materialnej, ale na utracie realnej możliwości polepszenia, a nawet tylko ustabilizowania szeroko rozumianej sytuacji życiowej. Takie szkody nie dają się ściśle matematycznie dookreślić w konkretnych kwotach pieniężnych, Przy wysokości szkody powstałej w wyniku śmierci najbliższej osoby, zawsze podejmuje się próby ustalenia okoliczności, które pozwolą na określenie rozmiaru uszczerbku majątkowego. Do takich okoliczności należą przede wszystkim rzeczywiście uzyskiwane oraz potencjalne dochody osoby zmarłej, a także ich udział w źródłach utrzymania rodziny. Art. 446 § 3 kc nie uzależnia przyznania odszkodowania od tego, by stan majątkowy osoby najbliższej zmarłego był zły, ale od tego, by stan ten uległ znacznemu pogorszeniu ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2010 r. w sprawie IV CSK 79/10 ). Przewidziane w art. 446 § 3 kc odszkodowanie obejmuje szeroko pojęte szkody majątkowe, często nieuchwytne lub trudne do precyzyjnego wyliczenia, prowadzące do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej osoby najbliższej. Ocena znacznego pogorszenia sytuacji życiowej zależna jest od rozmiarów ujemnych następstw natury majątkowej, zarówno już istniejących, jak i dających się przewidzieć, w świetle zasad doświadczenia życiowego, w przyszłości, z uwzględnieniem stanu zdrowia osoby uprawnionej, jej wieku, warunków i trudności życiowych, stosunków rodzinnych i majątkowych. Istotne jest również porównanie tej sytuacji ze stanem, w jakim uprawniony znajdowałby się, gdyby nie doszło do śmierci osoby bliskiej. W wyroku z dnia 13 maja 1969 r. wydanym w sprawie II CR 128/69 Sąd Najwyższy podkreślił, że śmierć dorastającego syna, na którego pomoc rodzice mogli liczyć w bliskiej przyszłości, przy uwzględnieniu zwłaszcza ich skromnych warunków materialnych oraz ich wieku wyłączającego posiadanie nowego potomstwa, stanowi dla rodziców znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej i uzasadnia przyznanie im odszkodowania przewidzianego w art. 446 § 3 kc.

Na gruncie niniejszej sprawy, wskazać należy, że obecność D. M. stanowiła w domu znaczne wsparcie dla jego rodziców. Wsparcie okazywane przez niego rodzicom miało nie tylko walor wprost majątkowy, bowiem część swoich dochodów z prac dorywczych, przekazywał matce na utrzymanie rodziny, ale i wymiar osobisty polegający na bezpośrednim świadczeniu pomocy rodzicom. Z jednej strony nie podejmował stałej pracy, ale to umożliwiało mu wyręczanie matki w opiece nad ciężko chorym ojcem; podczas jej nieobecności zajmował się ojcem, podawał mu leki. Był w domu jedyną osobą mającą prawo jazdy i samochód; jeździł z matką załatwiać sprawy, na zakupy, a z ojcem na wizyty lekarskie. Powyższe okoliczności uzasadniają, zdaniem sądu, przyznanie rodzicom zmarłego D. M. odszkodowania w trybie art. 446 § 3 kc, jak również wysokość tego odszkodowania.

Ponadto powódka A. M. wnosiła o zasądzenie na jej rzecz od ubezpieczyciela zwrotu kosztów pogrzebu, wskazując, że poniosła je do kwoty 20430,00 zł, przy uwzględnieniu, że z tytułu budowy grobowca dla dwóch osób domaga się połowy kosztów, zaś przy zastosowaniu 50 % stopnia przyczynienia się – we względów omówionych powyżej – kwoty 10215,00 zł. Jak wskazano na wstępie, powódka A. M. swoje roszczenie w tym zakresie wywodzi z przepisu art. 446 § 1 kc.

W ocenie sądu, żądanie powódki A. M. uznać należy za usprawiedliwione do kwoty 9225,00 zł; taką też kwotę sąd zasądził na rzecz powódki.

Powódka A. M. wskazała, że poniosła następujące koszty objęte dyspozycją art. 446 § 1 kc:

- ofiara dla księdza – 1000,00 zł;

- ofiara dla organisty – 400,00 zł;

- wynagrodzenie dla kościelnego za wykopanie grobu ( ½ ) – 300,00 zł;

- ofiara za msze gregoriańskie – 200,00 zł;

- wieńce – 280,00 zł;

- konsolacja – 1000,00 zł;

- odzież na pogrzeb – 1500,00 zł, w tym odzież dla najbliższych 600,00 zł, odzież dla zmarłego 900,00 zł;

- usługa zakładu pogrzebowego – 4900,00 zł;

- budowa grobowca ( ½ ) – 1200,00 zł;

- budowa nagrobka ( ½ ) – 8750,00 zł;

- kostka brukowa wokół nagrobka – 700,00 zł;

- ławka przy nagrobku – 200,00 zł.

Dokonując oceny poszczególnych pozycji wskazanych w powyższym zestawieniu, wskazać należy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że do kosztów pogrzebu zalicza się wydatki poniesione na postawienie skromnego, odpowiadającego miejscowym zwyczajom nagrobka ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1969 r. w sprawie II PR 641/68 ). Rozmiar wydatku na nagrobek, podobnie jak pozostałe koszty pogrzebu, ograniczony został w art. 922 § 3 kc. przyjętym w danym środowisku zwyczajem, z czego wynika, że wystawienie drogiego nagrobka z granitu lub marmuru, w części wykraczającej poza miejscowe zwyczaje, obciąża osobę, która w wybrany przez nią sposób chciała wyrazić własne uczucie do spadkodawcy i uczcić jego pamięć. Wzniesienie nagrobka jest bowiem materialnym śladem, symbolizującym pamięć o zmarłym, wynika z pobudek niematerialnych i nie stanowi obowiązku ustawowego jego spadkobierców. Sąd orzekający w niniejszej sprawie, podziela również pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 27 marca 2013 r. w sprawie I ACa 868/12, że rozliczeniu podlegają jedynie rzeczywiście poniesione koszty pogrzebu spadkodawcy, zaś w przypadku grobu wieloosobowego ( rodzinnego ), długiem spadkowym podlegającym rozliczeniu, nakładem na spadek po spadkodawcy jest koszt wykonania pomnika jedynie w części w jakiej dotyczy osoby spadkodawcy, a nie dalszych krewnych pochowanych w tym samym grobie. Tezy te mają, zdaniem Sądu, zastosowanie również do kwestii objętych niniejszym postępowaniem, zachowując aktualność na gruncie zwrotu kosztów pogrzebu obciążających ubezpieczyciela. Podkreślić należy, że powódka A. M. dokonała rozliczenia budowy grobu z uwzględnieniem tych zasad, co wskazano powyżej.

Nie zasługują natomiast na uwzględnienie koszty położenia kostki brukowej ( 700,00 zł ) oraz postawienia ławki ( 200,00 zł ) jako bezpośrednio nie związane z pochówkiem, choć niewątpliwie mieszczące się w zwyczajach zagospodarowania terenu wokół grobu. Sąd nie uwzględnił również kwoty 200,00 zł z tytułu ofiary za msze gregoriańskie, uznając iż dotyczy to już sposobu religijnego wspominania i wsparcia osoby zmarłej, nie mającego jednak charakteru obrzędów pogrzebowych. Nadto Sąd miał na uwadze, że pozycje 280,00 zł – wieńce i 600,00 zł – odzież osób najbliższych, ujęte są w fakturze na kwotę 4900,00 zł z tytułu usługi zakładu pogrzebowego, a zatem zestawienie przedstawione przez powódkę A. M. obejmuje te same pozycje dwa razy. Tym samym, żądaną przez powódkę A. M. kwotę sąd obniżył o kwotę wskazanych powyżej należności, oddalając powództwo w tej części. Sąd podziela pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 26 maja 2021 r. ( III APa 5/21 ), zgodnie z którym obowiązek zwrotu kosztów pogrzebu na podstawie art. 446 § 1 kc obejmuje zwrot kosztów bezpośrednio z pogrzebem związanych, takich jak np.: przewóz zwłok, nabycie trumny, zakup miejsca na cmentarzu, jak również zwrot wydatków, odpowiadających zwyczajom danego środowiska.

Jeśli chodzi o początek daty płatności odsetek ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty zadośćuczynienia, to stosownie do treści art. 14 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie. W przypadku gdyby wyjaśnienie w terminie, o którym mowa w ust. 1, okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe, odszkodowanie wypłaca się w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, nie później jednak niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie, chyba że ustalenie odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania zależy od toczącego się postępowania karnego lub cywilnego.

W ocenie sądu, ta sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie, co uzasadnia przyznanie powodom świadczeń wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 19 sierpnia 2024 r. i oddalenie powództw co do odsetek za wcześniejszy okres. Należy bowiem zauważyć, że kwestia prawomocności wyroku karnego i ustalenia winy sprawcy szkody, jak też kwestia przyczynienia się zmarłego D. M. do skutku wypadku w postaci własnej śmierci, miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Orzekając o kosztach procesu Sąd miał na uwadze treść art. 100 kpc, zgodnie z którym sąd może włożyć na jedną ze stron obwiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania. Jak wskazano powyżej, powództwa zostały oddalone jedynie w części dotyczącej żądania odsetek ustawowych za opóźnienie za okres poprzedzający wydanie wyroku oraz, w przypadku powódki A. M., co do niewielkiej części zadania w zakresie zwrotu kosztów pogrzebu.

W zakresie kosztów procesu dotyczących powódki A. M. sąd zasądził na jej rzecz od pozwanego ubezpieczyciela kwotę 4823,00 zł, w tym 1606,00 zł tytułem połowy opłaty sądowej od uwzględnionej części powództwa, 2717,00 zł tytułem części kosztów zastępstwa procesowego z uwzględnieniem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa oraz 500,00 zł tytułem zwrotu 1/3 części kosztów opinii biegłej sądowej z zakresu psychologii.

W zakresie kosztów procesu dotyczących powoda S. M. (1) sąd zasądził na jego rzecz od pozwanego ubezpieczyciela kwotę 4592,00 zł, w tym 1375,00 zł tytułem połowy opłaty sądowej od uwzględnionej części powództwa, 2717,00 zł tytułem części kosztów zastępstwa procesowego z uwzględnieniem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa oraz 500,00 zł tytułem zwrotu 1/3 części kosztów opinii biegłej sądowej z zakresu psychologii.

W zakresie kosztów procesu dotyczących powoda S. M. (2) sąd zasądził na jego rzecz od pozwanego ubezpieczyciela kwotę 3317,00 zł, w tym 1000,00 zł tytułem opłaty sądowej od uwzględnionej części powództwa, 1817,00 zł tytułem części kosztów zastępstwa procesowego z uwzględnieniem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa oraz 500,00 zł tytułem zwrotu 1/3 części kosztów opinii biegłej sądowej z zakresu psychologii.

Wysokość kosztów zastępstwa procesowego Sąd ustalił według stawki rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, z tym że stawki wynagrodzenia wynikające z przepisów wskazanego rozporządzenia odnoszące się do wartości przedmiotu sporu ( uwzględnionej części powództwa ) sąd obniżył w stosunku do każdego z powodów o 50 %. Sąd miał na uwadze, że zgodnie z art. 109 § 2 kpc orzekając o wysokości przyznanych stronie kosztów procesu, sąd bierze pod uwagę celowość poniesionych kosztów oraz niezbędność ich poniesienia z uwagi na charakter sprawy. Przy ustalaniu wysokości kosztów poniesionych przez stronę reprezentowaną przez pełnomocnika będącego adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie, w tym czynności podjęte w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu, a także charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Podejmując więc decyzję w kwestii wysokości kosztów procesu należnych stronie reprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika, sąd może nie tylko ingerować w spis kosztów, lecz także w wysokość wynagrodzenia należnego pełnomocnikowi z wyboru oraz ustanowionemu z urzędu. Sąd podziela pogląd wyrażony w uchwałach Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2015 r. w sprawie III CZP 58/15 oraz z dnia 10 lipca 2015 r. w sprawie III CZP 29/15 oraz argumenty przytoczone w ich uzasadnieniach, zgodnie z którymi, współuczestnikom formalnym ( art. 72 § 1 pkt 2 kpc ), reprezentowanym przez jednego pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym, należy się zwrot kosztów procesu, obejmujących jego wynagrodzenie ustalone odrębnie w stosunku do każdego współuczestnika. Sąd powinien jednak obniżyć to wynagrodzenie, jeżeli przemawia za tym nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego czynności oraz charakter sprawy ( art. 109 § 2 kpc ). Sąd miał na uwadze, że podejmowane przez pełnomocnika z urzędu powodów czynności były tożsame w stosunku do każdego z nich.

Jednocześnie Sąd nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. w W. kwotę 1487,40 zł tytułem uzupełnienia kosztów procesu orzeczonych prawomocnymi postanowieniami z dnia 14 października 2022 r. oraz 15 września 2023 r. stosownie do art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Jednocześnie Sąd nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. w W. kwotę 2981,00 zł tytułem uzupełnienia opłaty sądowej, od której powodowie A. M. i S. M. (1) zostali zwolnieni po ½ części, od uwzględnionej części powództwa stosownie do art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( (...),00 + (...),00 ).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE