UZASADNIENIE

Powodowa organizacja związkowa wniosła o zezwolenie na ekshumację szczątków swojego członka K. K. z mogiły zbiorowej i ich pochowanie w osobnym grobie uzasadniając to tym, iż zmarły nie miał rodziny; zmarł w szpitalu i został na koszt gminy pochowany w mogile zbiorowej o czym zarówno zakład pracy jak i powodowa organizacja nie zostali zawiadomieni.

W ocenie Sądu powództwo jest niezasadne. Zgodnie z art. 10 ust. 1,2 i 3 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych prawo pochowania zwłok ludzkich ma najbliższa pozostała rodzina osoby zmarłej, a mianowicie: pozostały małżonek(ka); krewni zstępni; krewni wstępni; krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa; powinowaci w linii prostej do 1 stopnia.

Prawo pochowania zwłok osób wojskowych zmarłych w czynnej służbie wojskowej przysługuje właściwym organom wojskowym w myśl przepisów wojskowych. Prawo pochowania zwłok osób zasłużonych wobec Państwa i społeczeństwa przysługuje organom państwowym, instytucjom i organizacjom społecznym. Prawo pochowania zwłok przysługuje również osobom, które do tego dobrowolnie się zobowiążą. Zwłoki niepochowane przez podmioty wymienione w ust. 1 mogą być przekazane do celów dydaktycznych i naukowych uczelni medycznej lub innej uczelni prowadzącej działalność dydaktyczną i naukową w zakresie nauk medycznych lub federacji podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki prowadzącej działalność naukową w zakresie nauk medycznych. Decyzję w sprawie przekazania zwłok wydaje, na wniosek uczelni lub federacji, właściwy starosta. Zwłoki niepochowane przez podmioty, o których mowa w ust. 1, albo nieprzekazane uczelni lub federacji podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki są chowane przez gminę właściwą ze względu na miejsce zgonu. Zgodnie zaś z art. 15 ust. 1 tej ustawy ekshumacja zwłok i szczątków może być dokonana na m. in. (…) umotywowaną prośbę osób uprawnionych do pochowania zwłok za zezwoleniem właściwego inspektora sanitarnego;

Prawo do grobu ma charakter cywilnoprawny, a umowa o pochowanie zwłok jest czynnością cywilnoprawną zawartą przez osobę fizyczną z zarządem cmentarza, z której wynika szereg uprawnień dla osoby, dla której kult pamięci osoby zmarłej pochowanej w tym grobie jest jej własnym dobrem osobistym. Suma tych uprawnień stanowi prawo do grobu. Ekshumacja może być orzeczona tylko wtedy, gdy szczególne względy ochrony dóbr osobistych za tym przemawiają, regułą jest bowiem, że powinna zwyciężyć zasada niezakłócania spokoju zmarłych w zetknięciu z brakiem zgody osoby uprawnionej na pochowanie określonych zwłok. Szczególny charakter ekshumacji jako środka usunięcia naruszenia prawa do grobu wyraża się w tym, że jego zastosowanie wymaga istnienia wyjątkowych okoliczności (zob. wyr. SN z 17.2.2016 r., III CSK 84/15, Legalis). Prawo osobiste do zmiany miejsca spoczywania zwłok jest prawem wspólnym wszystkich żyjących członków najbliższej rodziny zmarłego. Z istoty tej wspólności wynika, że do zmiany powyższej wymagana jest zgoda wszystkich uprawnionych. Ewentualny spór między osobami, którym przysługuje prawo pochowania zwłok i prawo ekshumacji (art. 15 ust. 1 pkt 1 CmentU odsyła do art. 10 ust. 1 CmentU), nie może być rozstrzygnięty w postępowaniu administracyjnym. Prawo pochowania zwłok osoby zmarłej (wraz z prawem do ekshumacji) oraz pamięć o niej stanowi bowiem dobro osobiste chronione przepisami prawa cywilnego (art. 23 i 24 KC), a do ochrony dóbr osobistych powołany jest sąd powszechny cywilny. W przypadku sporu między osobami, którym przysługuje prawo ekshumacji, osoba uprawniona do niej może zatem skutecznie domagać się zobowiązania innej osoby uprawnionej do złożenia stosownego oświadczenia woli (art. 23 i 24 w zw. z art. 64 KC w zw. z art. 1047 § 1 KPC).

Przepis art. 10 ust. 1 wyżej wskazanej ustawy nie zastrzega na rzecz jakichkolwiek osób prawa pochowania zwłok osób najbliższych z pierwszeństwem przed prawem innych osób, stanowiąc jedynie wskazówkę, komu przysługuje prawo (w zasadzie – kogo obciąża obowiązek) pochowania. Przywołany przepis dotyczy prawa osobistego i podlega reżimowi art. 24 § 1 KC. Każda osoba wymieniona w art. 10 ust. 1 CmentU władna jest przystąpić do wykonywania prawa pochowania, a inne z osób należące do tego kręgu mogą skutecznie domagać się zaniechania jedynie wtedy, gdy wspomniane działanie przedstawia się jako bezprawne (zob. wyr. SA Kraków z 23.1.2013 r., I ACa 1288/12, Legalis). Pierwszeństwo do pochowania zwłok współmałżonka ma pozostały małżonek i jego dzieci. Prawo pochowania zwłok danej osoby przysługuje osobie wymienionej w dalszej kolejności (np. krewnym w linii bocznej) dopiero wtedy, gdy brak jest osoby wymienionej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta prawa tego nie chce lub nie może wykonywać. Jeżeli po pochowaniu zwłok, które nastąpiło w trybie art. 10 ust. 1 powstaje między najbliższymi członkami rodziny spór co do miejsca pochowania i roztoczenia pieczy nad grobem osoby zmarłej, sąd, rozstrzygając ten spór, powinien mieć na względzie nie tylko przepisy ustawy, lecz przede wszystkim przepisy prawa cywilnego, w tym art. 24 KC. W szczególności sąd może uznać, że chociaż art. 10 wymienia w pierwszej kolejności jako osobę uprawnioną do pochowania osoby zmarłej pozostałego przy życiu małżonka, okoliczności sprawy, a zwłaszcza wzajemne wrogie stosunki między małżonkami mogą przemawiać za przyznaniem ochrony z art. 24 KC innym członkom rodziny zmarłego. Naganne zachowanie się współmałżonka w stosunku do drugiego ze współmałżonków w okresie poprzedzającym jego śmierć może bowiem niweczyć zasadność roszczenia o naruszenie dobra osobistego żyjącego małżonka, dotyczącego pierwszeństwa w pochowaniu współmałżonka w trybie art. 10 ust. 1 CmentU.

Uprawnienie do ekshumacji zwłok i szczątków jest prawem wspólnym m.in. wszystkich żyjących członków rodziny zmarłego i do podjęcia działań w tym zakresie wymagana jest zgoda wszystkich uprawnionych. Jednakże art. 15 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 CmentU nie zastrzega na rzecz pewnych osób prawa ekshumacji z pierwszeństwem przed prawem innych osób. W przypadku zaś sporu między osobami, którym przysługuje prawo ekshumacji, osoba uprawniona do niej może skutecznie domagać się zobowiązania innej uprawnionej osoby do złożenia stosownego oświadczenia woli dopiero wtedy, gdy dobro osobiste osoby domagającej się ekshumacji (sfera kultu dla zmarłej) zostaje zagrożone cudzym działaniem bezprawnym w takim stopniu, że samo zaniechanie tego działania przedstawia się jako niewystarczające (art. 15 ust. 1 w zw. z art. 24 § 1 KC). W przypadku sporu między osobami uprawnionymi w rozumieniu art. 10 ust. 1 co do roszczenia o złożenie oświadczenia woli, na podstawie którego mogłaby nastąpić ekshumacja zwłok, przysługuje droga sądowa przed sądem powszechnym.

Zmarły K. K. nie posiadał żadnej rodziny. Obowiązek jego pochówku wykonała na swój koszt gmina G.. Godność K. K. jako zmarłego nie została naruszona. Sąd przyjmuje, iż powodowa organizacja oraz zakład pracy nie zostali powiadomieni o śmierci oraz konieczności pochówku K. K. za co gmina G. odpowiedzialności nie ponosi. Biorąc pod uwagę wyżej wskazane wywody oraz przyjmując, iż powodowa organizacja jest czynnie legitymowana jako osoba która dobrowolnie się do tego zobowiąże w rozumieniu art. 10 ust. 1 in fine ustawy nie zachodzą żadne szczególne względy uzasadniające ekshumację prochów zmarłego i przeniesienie je w inne miejsce. Z treści wniosku wynika, iż powódce znane jest dokładne miejsce pochowania zmarłego K. K. (w uzasadnieniu wskazano konkretny numer grobu). Istnieją zatem warunki by związek mógł go odpowiednio upamiętnić w aktualnym miejscu jego spoczynku. Uprawnienie o którym mowa w art. 10 ust. 1 w ocenie Sądu w realiach niniejszej sprawy musi ustąpić przytoczonej na wstępie rozważań zasadzie niezakłócania spokoju zmarłych. Nie można również wywodzić dochodzonego w niniejszym procesie uprawnienia powodowej organizacji z szeroko rozumianego zarówno ustawowych jak i statutowych obowiązków związku wobec jego członków w tym członków zmarłych.

Biorąc pod uwagę wyżej wskazaną argumentację powództwo należało oddalić wobec nieistnienia przedmiotu postępowania jako oczywiście bezzasadne w rozumieniu art. 191¹ kpc. Zgodnie z tym przepisem Sąd może oddalić powództwo na posiedzeniu niejawnym bez nadawania sprawie biegu jak w klasycznym postępowaniu rozpoznawczym (tj. bez doręczania odpisu pozwu czy rozpoznawania zawartych w nim wniosków dowodowych). Z powyższych względów uzasadnienie wyroku sporządzono z urzędu zgodnie z art. 191¹ par. 4 kpc.

SSO Tadeusz Trojanowski

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE