UZASADNIENIE

wyroku z dnia 29 lipca 2024 roku

(żądanie i podstawa faktyczna pozwu)

1. Powódka J. L. wystąpiła z powództwem przeciwko H. B., domagając się zasądzenia od pozwanej na swoją rzecz kwoty 53.825 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zachowku po E. B. oraz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

2. W uzasadnieniu pozwu powódka podniosła, że zmarła w dniu 20 lipca 2018 roku E. B. była jej matką, a teściową pozwanej. Spadek po E. B. nabyli z mocy ustawy powódka i A. B. w udziałach po ½ części. Za swojego życia spadkodawczyni dokonała darowizny na rzecz syna M. B. oraz wnuczki I. L. w postaci udziałów po ½ części w prawie własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w G.. M. B. zmarł w dniu 11 kwietnia 2016 roku, a spadek po nim nabyła pozwana. Jak wskazała powódka darowizna dokonana przez spadkodawczynię jest darowizną wliczaną do spadku przy obliczaniu zachowku. Wartość mieszkania stanowiącego przedmiot darowizny wynosiła 430.600 zł. Zważywszy, iż powódce należy się zachowek w wysokości połowy udziału spadkowego (wynoszącego w tym przypadku ½ spadku) wartość należnego świadczenia określiła na kwotę 107.650 zł, zaznaczając, że domaga się połowy tej kwoty, gdyż I. L. uznała i ustaliła plan spłaty pozostałej kwoty 53.853 zł. Jak wskazano powódka stała się współwłaścicielką ww. nieruchomości na podstawie umowy odpłatnego zbycia udziału zawartej z I. L.. Powódka w ramach pożyczki opłaciła zniesienie współwłasności w kwocie 209.983,50 zł i była wierzycielem hipotecznym wpisanym do księgi wieczystej. Stąd, zdaniem powódki, nie ma zastosowania art. 991 § 2 k.c.

(pozew, k. 3-10)

II.

(stanowisko pozwanej)

3. Pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych. Zdaniem pozwanej, uprawnieni uzyskali już przysługujący im zachowek. Powódka otrzymała bowiem tytułem zachowku od obdarowanej przez spadkodawczynię I. L. dwie darowizny – w dniu 8 kwietnia 2020 roku w postaci udziału ½ części w lokalu mieszkalnym przy ul. (...) pod pozornym tytułem ujawnionym w dziale II. księgi wieczystej jako umowa przeniesienia udziału we współwłasności nieruchomości w zamian za częściowe zwolnienie z długu oraz zmiana umowy pożyczki oraz w dniu 10 lutego 2023 roku pod pozornym tytułem jako umowa przeniesienia prawa własności nieruchomości w trybie art. 453 k.c. Pozwana zaprzeczyła, aby doszło w dniu 20 sierpnia 2021 roku do zawarcia umowy pożyczki w kwocie 300.000 zł pomiędzy powódką i jej córką, gdyż powódka nie posiadała majątku pozwalającego na takie świadczenie. Powódka dokonała także na rzecz pozwanej wpłaty w kwocie 209.983,50 zł spłacając zobowiązanie córki z tytułu zniesienia współwłasności ww. nieruchomości, jednak nie udowodniła, aby posiadała takie środki. Natomiast, A. B. otrzymał przysługujący mu zachowek od pozwanej. Zdaniem pozwanej, I. L. chciała uratować ostatni składnik swojego majątku przed wierzycielami, w tym uniemożliwić spłatę pozwanej, poprzez złożenie wniosku o wpis hipoteki umownej w kwocie 320.000 zł z tytułu fikcyjnej umowy pożyczki. Do wykreślenia hipoteki doszło dopiero po złożeniu przez pozwaną wniosku do prokuratury. Wierzycielem I. L. jest Naczelnik I Urzędu Skarbowego w G. z tytułu hipoteki przymusowej w kwocie 237.380,43 zł. Wedle pozwanej powódka otrzymała kwotę 209.983,50 zł od córki, która wcześniej sprzedała dwie nieruchomości.

(odpowiedź na pozew, k. 74-77)

III.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

4. Spadkodawczyni E. B. zmarła w dniu 20 lipca 2018 r. W chwili otwarcia spadku zmarła była wdową, a przy życiu pozostawało tylko jedno z jej dzieci tj. córka J. L.. Syn spadkodawczyni M. B. zmarł w dniu 11 kwietnia 2016 roku.

(fakt bezsporny)

5. Postanowieniem z dnia 8 marca 2022 roku wydanym w sprawie o sygnaturze akt VII Ns 1566/21 Sąd Rejonowy w Gdyni stwierdził, że spadek po E. B., na podstawie ustawy nabyli córka J. L. i wnuk A. B. w udziałach po ½ części spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Przedmiotowe postanowienie uprawomocniło się w dniu 20 maja 2022 roku.

(dowód: postanowienie Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 8 marca 2022 r. k. 14)

6. Powódka nie otrzymała od matki żadnych darowizn. E. B. nie poniosła kosztów wykształcenia powódki przekraczających przeciętną miarę.

(dowód: przesłuchanie powódki, płyta CD k. 153)

7. Na podstawie umowy darowizny zawartej w dniu 15 listopada 2011 roku w formie aktu notarialnego przed notariuszem W. J. prowadzącym kancelarię notarialną w G. (rep. A 8565/2011) E. B. darowała po połowie swojej wnuczce I. L. oraz swojemu synowi M. B. do jego majątku osobistego udziały w prawie własności stanowiącego odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w G., objętej księgą wieczystą nr (...).

(dowód: umowa darowizny z dnia 15 listopada 2011 r., k. 12-13)

8. Wartość nieruchomości lokalowej nr 125 położonej w G. przy ul. ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Gdyni prowadzi księgę wieczystą nr (...) wynosi 430.600 zł.

(fakt przyznany)

9. Spadek po M. B. na podstawie testamentu własnoręcznego nabyła w całości jego żona H. B..

(dowód: akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 24 maja 2016 r., rep. A 4644/2016 notariusza M. D., k. 29-31)

10. Pismem z dnia 15 marca 2022 roku powódka wezwała pozwaną oraz I. L. do zapłaty solidarnie kwoty 107.650 zł tytułem zachowku po E. B. w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. Wezwanie pozwanej zostało ponowione w dniu 19 stycznia 2023 roku.

(dowód: wezwanie do zapłaty, k. 32-34, ostateczne wezwanie do zapłaty, k. 39-40)

11. Pozwana nie zaspokoiła roszczeń powódki z tytułu zachowku po E. B..

(dowód: przesłuchanie powódki, płyta CD k. 153, przesłuchanie pozwanej, płyta CD k. 153)

12. W dniu 8 kwietnia 2022 roku pomiędzy powódką a I. L. została zawarta w formie aktu notarialnego umowa przeniesienia udziału we współwłasności w zamian za częściowe zwolnienie z długu oraz zmiana umowy pożyczki.

13. Na podstawie przedmiotowej umowy – w celu wykonania zobowiązania do spłaty części pożyczki w kwocie 215.000 zł wynikającego z umowy zawartej w dniu 20 sierpnia 2021 roku – I. L. przeniosła na rzecz powódki cały przysługujący jej udział w wysokości ½ części we współwłasności stanowiącego odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w G..

14. W związku z powyższym J. L. zwolniła córkę z części długu w kwocie 215.000 zł wynikającego z ww. umowy pożyczki. Nadto, stawające zmieniły umowę pożyczki w ten sposób, że pożyczkobiorca zobowiązała się spłacić pozostałą część pożyczki w kwocie 85.000 zł od dnia 8 października 2022 roku i co do tego obowiązku poddała się egzekucji z mocy aktu notarialnego, stosownie do art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. Jednocześnie, w akcie notarialnym zawarto wniosek o wykreślenie z ww. księgi wieczystej hipoteki umownej do kwoty 320.000 zł zabezpieczającej wierzytelności z tytułu umowy pożyczki.

(dowód: umowa przeniesienia udziału we współwłasności w zamian za częściowe zwolnienie z długu oraz zmiana umowy pożyczki z dnia 8 kwietnia 2022r., k. 140-145, zeznania świadka A. L., płyta CD k. 129)

15. W dniu 23 czerwca 2022 roku J. L. uiściła na rachunek bankowy pozwanej łącznie kwotę 209.983,50 zł tytułem spłaty pozwanej, zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 9 lutego 2022 roku wydanego w sprawie o zniesienie współwłasności ww. nieruchomości o sygnaturze akt VII Ns 1134/20.

(dowód: potwierdzenia wykonania przelewów bankowych, k. 35-36, zeznania świadka A. L., płyta CD k. 129)

16. Córka powódki I. L. prowadziła działalność gospodarczą w postaci biura podróży. W czasie pandemii C.-19 wpadła w kłopoty finansowe, nie mogła odzyskać pieniędzy od kontrahentów. Upadłość ogłosił również jej kolejny pracodawca. Wierzycielem I. L. była m.in. pozwana. Wówczas, o pomoc zwróciła się do powódki.

(dowód: zeznania świadka I. L., płyta CD k. 129)

17. Powódka wraz z mężem sprzedali m.in. działkę na K.. Nadto, posiadali oszczędności m.in. obejmujące środki uzyskane na skutek wygranego sporu z organami skarbowymi, a także uzyskane w zamian za zniesienie prawa dożywocia w związku ze sprzedażą mieszkania obciążonego tym prawem. Mąż powódki uzyskuje emeryturę.

(dowód: zeznania świadka A. L., płyta CD k. 129, zeznania świadka I. L., płyta CD k. 129)

18. W dniu 10 lutego 2023 roku powódka i I. L. zawarły przed notariusz M. L. prowadzącą kancelarię notarialną w G. umowę, na podstawie której I. L. przeniosła na powódkę pozostały udział w wysokości ½ części we współwłasności stanowiącego odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w G. w celu zwolnienia się z długu wynikającego z umowy pożyczki z dnia 9 kwietnia 2022 roku w kwocie 210.000 zł.

(dowód: umowa przeniesienia prawa własności nieruchomości w trybie art. 453 k.c. z dnia 10 lutego 2023 r., k. 146-149, zeznania świadka A. L., płyta CD k. 129)

19. Pozwana złożyła zawiadomienie o popełnieniu przez powódkę przestępstwa stypizowanego w art. 300 k.k. Postępowanie zostało umorzone. Kolejne zawiadomienie złożyła po wniesieniu przez powódkę niniejszego pozwu, zarzucając jej popełnienie czynu z art. 272 k.k.

(dowód: przesłuchanie powódki, płyta CD k. 153, przesłuchanie pozwanej, płyta CD k. 153)

20. Pismem z dnia 14 lutego 2022 roku A. B. wezwał powódkę oraz swoją matkę H. B. do zapłaty zachowku w kwocie 107.650 zł tytułem zachowku przysługującego M. B. po zmarłej matce.

21. W dniu 18 lutego 2022 roku została zawarta ugoda pomiędzy pozwaną a A. B. w przedmiocie zapłaty ww. zachowku. Na mocy tej umowy pozwana zobowiązała się do zapłaty na rzecz syna kwoty 107.650 zł jednorazowo w terminie do dnia 19 marca 2023 roku.

(dowód: wezwanie do zapłaty z dnia 14 lutego 2022r., k. 37-38, umowa ugody z dnia 18 lutego 2022r., k. 44-45, zeznania świadka A. L., płyta CD k. 129)

Sąd zważył co następuje:

IV.

22. Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, dowodu z zeznań świadków A. L., I. L., a także dowodu z przesłuchania stron.

(ocena dowodów)

23. Oceniając zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy Sąd nie dopatrzył się żadnych podstaw do kwestionowania wiarygodności i mocy dowodowej dokumentów wymienionych w ustaleniach stanu faktycznego. Podkreślić bowiem należy, iż złożone w formie odpisów dokumenty w postaci postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, aktu poświadczenia dziedziczenia, czy aktów notarialnych mają charakter dokumentów urzędowych i w związku z tym korzystają one z domniemania autentyczności i zgodności z prawdą wyrażonych w nich oświadczeń, czego żadna ze stron nie próbowała wzruszyć w trybie art. 252 k.p.c. Pozostałe dokumenty mające charakter dokumentów prywatnych Sąd również uznał za prawdziwe i wiarygodne, nie dopatrując się żadnych śladów przerobienia, podrobienia czy innej ingerencji.

24. Nadto, brak było podstaw do odmowy przyznania waloru wiarygodności zeznaniom świadków oraz stron w odniesieniu do okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Nie było bowiem żadnych sprzeczności pomiędzy zeznaniami wymienionych osób odnośnie określenia spadkobierców po E. B., składu majątku spadkowego, darowizn podlegających doliczeniu do substratu spadku. Natomiast, okoliczności związane z zawarciem pożyczek pomiędzy powódką a jej córką I. L., czy zaspokojeniem przez pozwaną roszczeń o zachowek zgłaszanych przez drugiego ze spadkobierców A. B. nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, o czym szczegółowo mowa w dalszej części niniejszego uzasadnienia.

25. Na podstawie art. 235² § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd pominął dowód z akt sprawy toczącej się pod sygnaturą XV C 2625/22 przeciwko I. L. z powództwa jej wierzyciela przed Sądem Okręgowym w Gdańsku o uznanie czynności prawnej w postaci umowy z dnia 8 kwietnia 2022 roku za bezskuteczną. W ocenie Sądu rozstrzygnięcie niniejszej sprawy w żadnym stopniu nie zależy od wyniku ww. postępowania. Nadto, pozwana wskazała, że motywem złożenia tego wniosku dowodowego jest chęć dowiedzenia się, czego ta sprawa dotyczy.

26. Ponadto, na podstawie art. 235² § 1 pkt 2 k.p.c. i art. 229 k.p.c. Sąd pominął dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu wyceny nieruchomości, albowiem wartość nieruchomości będącej przedmiotem darowizny została przyznana przez pozwaną. Zgodnie zaś z treścią art. 229 k.p.c. fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną nie wymagają dowodu, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości.

(rozstrzygnięcie i podstawa prawna orzeczenia)

27. Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

28. Podstawę prawną powództwa stanowiły przepisy art. 991 §1 k.c. i art. 1000 § 1 k.c. Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Wedle natomiast art. 1000 § 1 k.c. jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

29. W pierwszej kolejności należy wskazać, iż w niniejszej sprawie nie było sporu co do tego, że pozwana J. L. jest spadkobiercą ustawowym po E. B., zmarłej w dniu 20 lipca 2018 roku.

30. Jak wynika z przedłożonego odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 8 marca 2022 roku wydanego w sprawie o sygnaturze akt VII Ns 1566/21 spadek po E. B. nabyli – na podstawie ustawy – powódka i A. B. (syn M. B. i pozwanej H. B.) w udziałach po ½ części spadku. Powódka jako zstępna (córka) spadkodawcy niewątpliwie jest uprawniona do zachowku. Podkreślić należy, iż uprawnienie do zachowku jest niezależne od tego, czy uprawniony jest spadkobiercą (ustawowym lub testamentowym). W takim wypadku otrzymana wartość zalicza się na zachowek i wpływa na wielkość roszczenia o uzupełnienie zachowku, jednakże nie zawsze go pokrywa w całości, stąd jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku, ma roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia ( vide: wyrok z 13 lutego 2004r., II CK 444/02, OSP 2007, Nr 4, poz. 51).

31. W świetle zgromadzonego materiału dowodowego nie ulega wątpliwości, że powódka nie uzyskała należnego jej zachowku w postaci zapisu czy darowizny od spadkodawczyni. Zważywszy, iż powódka nie jest osobą małoletnią ani trwale niezdolną do pracy, przysługuje jej roszczenie o zachowek w wysokości połowy udziału spadkowego. Oznacza to, że powódka ma prawo do zachowku w wysokości 1/4 części substratu spadku (1/2 x 1/2).

32. W dalszej kolejności należało ustalić substrat zachowku. Zgodnie z dyspozycją art. 993 k.c. substrat zachowku obejmuje czystą wartość spadku powiększoną o wartość darowizn i zapisów windykacyjnych. Ustalenie wartości stanu czynnego spadku następuje poprzez zestawienie i wycenę wszystkich praw (aktywów) należących do spadku, następnie – od tak ustalonej wartości stanu czynnego spadku – odejmuje się wartość stanu biernego (pasywów) spadku.

33. Stosownie do treści art. 993 k.c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Czysta wartość spadku powiększona o darowizny doliczane do spadku tworzy substrat zachowku ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 24 stycznia 2018r., I ACa 878/17, L.). Podkreślić należy, iż doliczaniu do spadku podlegają wszystkie darowizny nieobjęte wyliczeniem zawartym w dyspozycji przepisu art. 994 k.c. Powyższe oznacza, że spadkobiercy oraz osoby uprawnione obowiązani są zaliczyć pomiędzy sobą wszystkie darowizny, niezależnie od okresu ich dokonania, natomiast wyjątki od tej zasady reguluje art. 994 k.c. ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 stycznia 2017r., I ACa 816/16, L.). Zgodnie z art. 995 § 1 k.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania.

34. W świetle zebranego materiału dowodowego należało stwierdzić, iż spadkodawczyni nie pozostawiła żadnego majątku spadkowego, w tym nieruchomości czy wartościowych ruchomości. Nadto, nie wykazano, aby istniały jakiekolwiek długi spadkowe. W tym stanie rzeczy należało uznać, że wartość stanu czynnego spadku wynosi 0 zł. Przy wyliczeniu substratu zachowku, wartość tę należało powiększyć o wartość dokonanych przez spadkodawczynię darowizn. Bezsporne pomiędzy stronami pozostawało, że dniu 15 listopada 2011 roku E. B. dokonała darowizny na rzecz swojego syna M. B. (brata powódki, męża pozwanej) oraz wnuczki I. L. (córki powódki) w postaci udziałów w wysokości po ½ części w prawie własności stanowiącego odrębną nieruchomość lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w G.. Nie ulega wątpliwości, że w świetle przytoczonych powyżej przepisów art. 993 §1 k.c. i art. 994 §1 k.c. darowizna ta powinna zostać uwzględniona przy ustalaniu wysokości należnego powódce zachowku. Wartość tego prawa została oszacowana przez powódkę – na podstawie operatu szacunkowego sporządzonego przez rzeczoznawcę majątkowego – na kwotę 430.600 zł. Pozwana przyznała tę okoliczność, co eliminowało konieczność prowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego. Powyższa kwota stanowi zatem substrat zachowku.

35. Zważywszy, iż zgodnie z treścią art. 991 §1 k.c. powódce należy się zachowek w wysokości połowy wartości udziału spadkowego przypadającego na skutek dziedziczenia po E. B., tj. w wysokości ¼ substratu zachowku, wysokość przysługującego jej roszczenia należało określić na kwotę 107.650 zł.

36. Stosownie do cytowanego powyżej przepisu art. 1000 §1 k.c. do uzupełnienia należnego powódce zachowku zobowiązane są obdarowana I. L. oraz pozwana H. B. jako następca prawny drugiego z obdarowanych M. B., zmarłego w dniu 11 kwietnia 2016 roku (a więc jeszcze przed otwarciem spadku po E. B.). Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 13 kwietnia 2018 r., I CSK 381/17, L., jakkolwiek w przepisie art. 1000 § 1 k.c. mowa jest o osobie obdarowanej, nie powinno budzić wątpliwości, że obowiązek zaspokojenia tego roszczenia może obciążać również następców prawnych obdarowanego. Spoczywający na obdarowanym obowiązek ma majątkowy i pieniężny charakter, brak jest przy tym przekonujących argumentów, aby przyjąć, że jest on ściśle związany z jego osobą (art. 922 § 2 k.c.). Jego uzasadnieniem jest określone przysporzenie majątkowe pochodzące od spadkodawcy, z którego potencjalnie mogą korzystać również jego następcy prawni. Realizacja obowiązku, o którym mowa, nie zależy ponadto od osobistych przymiotów dłużnika ani nie wiąże się ze szczególnym stosunkiem zaufania między uprawnionym do zachowku a obdarowanym. Wreszcie, skoro roszczenie o zachowek z natury swej jest zbywalne i - jakkolwiek z ograniczeniami - podlega dziedziczeniu, to konsekwentnie uznać należało możliwość przejścia na następców prawnych pod tytułem ogólnym również odpowiadającego mu obowiązku obdarowanego. Rozważany obowiązek spoczywa na spadkobiercach obdarowanego także wówczas, gdy obdarowany zmarł przed otwarciem spadku po darczyńcy.

37. Tym samym należało uznać, że dług z tytułu uzupełnienia zachowku przeszedł na pozwaną jako następcę prawnego M. B..

38. W toku niniejszego postępowania pozwana broniła się przed żądaniem pozwu, podnosząc, że roszczenia spadkobierców ustawowych o zachowek zostały już zaspokojone. Jak argumentowała, sama zaspokoiła roszczenie A. B., zawierając z nim ugodę w tym zakresie. Natomiast, roszczenie powódki o zachowek po E. B. – zdaniem pozwanej – zostało zaspokojone przez drugą z obdarowanych I. L. poprzez przeniesienie na powódkę udziału w prawie współwłasności lokalu mieszkalnego będącego przedmiotem darowizny dokonanej przez spadkodawczynię. Wedle pozwanej tak bowiem należało zakwalifikować przysporzenie dokonane przez I. L. na rzecz powódki z uwagi na pozorność umów pożyczek, które miały stanowić causę dla ww. przysporzeń.

39. Odnosząc się do kwestii zaspokojenia roszczeń spadkobierców ustawowych, należy wskazać, że zgodnie z art. 996 §1 k.c. zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego. Norma art. 996 zd. 2 k.c. jest wyjątkiem od zasady, że nie zalicza się danemu uprawnionemu na należny mu zachowek darowizn zdziałanych na rzecz innych osób ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 28 sierpnia 2014 r., I ACa 31/14, L.). Powyższa norma podlega ścisłej wykładni.

40. W związku z tym należało przyjąć, że darowizna dokonana przez spadkodawczynię na rzecz I. L. nie podlegała zaliczeniu na poczet zachowku należnego powódce, gdyż J. L. nie jest dalszym zstępnym spadkodawcy (arg. z art. 996 §1 zd. 2 k.c.). Darowizna dokonana natomiast przez spadkodawczynię na rzecz M. B. (udział ½ w prawie własności lokalu opiewający na kwotę 215.300 zł) podlegała zaliczeniu na poczet zachowku należnego A. B. (art. 996 §1 zd. 2 k.c.), gdyż tenże uprawniony do zachowku był dalszym zstępnym (wnukiem) spadkodawczyni.

41. W konsekwencji, pozwana H. B. jako następca prawny M. B. nie była obowiązana do zapłaty na rzecz A. B. tytułem zachowku po E. B., albowiem darowizna wyczerpywała jego roszczenie o zachowek. Kwestia zachowku należnego A. B. po zmarłym ojcu M. B. wykracza poza zakres kognicji sądu w niniejszej sprawie, niemniej należy w nim doszukiwać się źródła obowiązku zapłaty dokonanej przez pozwaną na rzecz A. B., na którą to powołuje się pozwana w celu wykazania zarzutu wygaśnięcia obowiązku zapłaty zachowku na rzecz powódki. Zapłata ta nie ma jednak jakiegokolwiek znaczenia w niniejszej sprawie.

42. Podobnie, za całkowicie irrelewantne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawały podnoszone przez pozwaną kwestie związane z zawartymi pomiędzy I. L. a powódką umowami pożyczek. Przede wszystkim, na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego, Sąd doszedł do przekonania, że brak jest podstaw do stwierdzenia, aby oświadczenia woli stron składające się na pożyczkę były dotknięte wadą w postaci pozorności. Zgodnie z art. 83 §1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności. Jak wskazuje się w orzecznictwie pozorność, o której mowa w art. 83 §1 k.c., stanowi wadę oświadczenia woli polegającą na niezgodności między aktem woli, a jej przejawem na zewnątrz, przy czym strony muszą być zgodne co do tego, aby wspomniane oświadczenie woli nie wywołało skutków prawnych. Aby ustalić, że dana czynność dotknięta jest pozornością niezbędne jest wykazanie, że zachodzi sprzeczność między tym, co strony deklarują na zewnątrz, a tym, do czego w rzeczywistości dążą. Rozbieżność ta powinna dotyczyć treści samej czynności prawnej, co będzie występowało, gdy strony zmierzają do wywołania wrażenia dokonania określonej czynności prawnej, podczas gdy w rzeczywistości w ich sferze prawnej nic się nie zmienia lub też zmiana następuje, ale ma charakter inny niż wynikałoby to z treści złożonych oświadczeń. Przy czym nieważność czynności prawnej z powodu pozorności złożonego oświadczenia woli może być stwierdzona tylko wówczas, gdy brak zamiaru wywołania skutków prawnych został przejawiony wobec drugiej strony tej czynności otwarcie, tak że miała ona pełną świadomość co do pozorności złożonego wobec niej oświadczenia woli i co do rzeczywistej woli jej kontrahenta i w pełni się z tym zgadza ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 września 2019r., I ACa 311/18, L.).

43. W toku niniejszego postępowania strona pozwana nie przedstawiła żadnego dowodu, który wskazywałby, że w chwili składania oświadczeń składające je osoby nie miały zamiaru wywołania określonych w niej skutków prawnych, a w szczególności, aby celem zawarcia umowy pożyczki było uniemożliwienie zaspokojenia roszczeń pozwanej z tytułu zniesienia współwłasności nieruchomości. Wszak, powódka dokonała zapłaty tej należności na rzecz pozwanej. Twierdzenia pozwanej w tym zakresie były oparte na domysłach i przypuszczeniach. Dodatkowo należy zauważyć, że kwestia pożyczek była dwukrotnie zgłaszana organom ścigania, które w tym zakresie nie dopatrzyły się znamion czynu zabronionego.

44. Nadto, brak jest podstaw do uznania, że zapłata tytułem pozornej pożyczki miałaby być dokonana w celu zaspokojenia roszczenia powódki z tytułu zachowku. Wbrew twierdzeniom pozwanej, umowa pożyczki jest umową zobowiązującą, zaś spełnienie świadczenia pieniężnego przez dającego pożyczkę stanowi wykonanie tej umowy. Ważność umowy pożyczki nie jest w żadnym stopniu zależna od zapłaty kwoty pożyczki. Nadto, wypłata kwoty pożyczki może nastąpić na rzecz osoby trzeciej, w tym np. na podstawie przekazu (art. 921¹ k.c.). I. L. nie dokonała na rzecz powódki żadnej zapłaty tytułem zaspokojenia zachowku, nie działała też na rzecz pozwanej w tym zakresie. Ponadto, I. L. i pozwana jako obowiązane do uiszczenia zachowku na podstawie art. 1000 §1 k.c. nie ponoszą odpowiedzialności solidarnej z tego tytułu, albowiem ustawa nie zastrzega w tym zakresie solidarności (art. 369 k.c.). W tym zakresie nie mają zastosowania przepisy regulujące odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe. W konsekwencji, powódka mogła żądać zaspokojenia swojego roszczenia z tytułu zachowku od pozwanej i I. L. w częściach równych (art. 379 §1 k.c.).

45. Mając powyższe na względzie, na mocy art. 991 k.c. i art. 1000 § 1 k.c., Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 53.825 zł.

46. O odsetkach Sąd orzekł zgodnie z żądaniem pozwu i na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. zasądził je od należności głównej od dnia wniesienia pozwu, tj. od dnia 19 lipca 2023 r. do dnia zapłaty. Jak wskazuje się w orzecznictwie w zobowiązaniu łączącym uprawnionego do zachowku i spadkobiercę należy dostrzec elementy zobowiązania bezterminowego, co oznacza, że określenie terminu spełnienia świadczenia pieniężnego w tym zobowiązaniu następuje w wyniku wezwania dłużnika (spadkobiercy) do zapłaty (art. 455 k.c.), a nie dopiero od dnia wyrokowania w przedmiocie uprawnienia do zachowku ( vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 czerwca 2019 roku, VI ACa 38/18, L.). Zważyć należy, iż przed wniesieniem pozwu pozwana była wzywana do zapłaty zachowku pismem z dnia 15 marca 2022 roku, a zatem bez wątpienia roszczenie stało się wymagalne przed wniesieniem pozwu.

VI.

(koszty procesu)

47. O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. i zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 6200 zł, na co składa się uiszczona opłata sądowa od pozwu (800 zł), a także opłata za czynności fachowego pełnomocnika będącego radcą prawnym w stawce minimalnej (5.400 zł) zgodnie z treścią §2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Nadto, od zasądzonych kosztów procesu należały się odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, zgodnie z art. 98 § 1¹ k.p.c.

48. Nadto, na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd nakazał pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Gdyni kwotę 1.892 zł z tytułu opłaty sądowej od pozwu, od której uiszczenia powódka została zwolniona.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE