UZASADNIENIE

Pozwem z 23 maja 2016 r. skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie (...), powodowie E. N., A. Z. (1), J. S. (1) i M. R. wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 480.000 zł -tytułem odszkodowania za szkodę rzeczywistą w związku z wydaniem przez Wojewodę (...) ostatecznej decyzji z 29 stycznia 1993 r. (znak: (...) (...)), stwierdzającej nabycie z mocy prawa z dniem 5 grudnia 1990 r. przez przedsiębiorstwo państwowe Przedsiębiorstwo (...)-W. prawa użytkowania wieczystego gruntu oznaczonego nr (...) o pow. 4000 m² położonego w W. przy ul. (...), przy czym szkodą powodów była utrata wyżej opisanej nieruchomości. Powodowie domagali się zapłaty na rzecz:

- E. N. kwoty 80.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu wydania wyroku do dnia zapłaty;

- A. Z. (1) kwoty 160.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu wydania wyroku do dnia zapłaty;

- J. S. (1) kwoty 160.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu wydania wyroku do dnia zapłaty;

- M. R. kwoty 80.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu wydania wyroku do dnia zapłaty.

Powodowie wnieśli również o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

(pozew – k. 2-14)

W odpowiedzi na pozew z 11 lipca 2016 r. pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz pozwanego Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

(odpowiedź na pozew – k. 103-112)

Pismem z 6 lutego 2024 r. powodowie rozszerzyli powództwo, wnosząc o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz powodów kwoty łącznie 846.963 zł, w tym na rzecz:

- E. N. kwoty 141.160,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu wydania wyroku do dnia zapłaty;

- A. Z. (1) kwoty 282.321 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu wydania wyroku do dnia zapłaty;

- J. S. (1) kwoty 828.321 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu wydania wyroku do dnia zapłaty;

- M. R. kwoty 141.160,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu wydania wyroku do dnia zapłaty.

Powodowie wnieśli również o zasądzenie na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu wydania wyroku do dnia zapłaty.

(pismo procesowe z 6 lutego 2024 r. – k. 568-569)

Pozwany konsekwentnie wnosił o oddalenie powództwa w całości. Podniósł też zarzut przedawnienia w zakresie w jakim powództwo zostało rozszerzone.

(załącznik do protokołu – k. 595)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Działka ewidencyjna nr (...) o powierzchni 4000 m^{(
2)}, położona przy ul. (...) w W., dla której Sąd Rejonowy w Wyszkowie IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) (dalej jako: „Nieruchomość”) wraz z dniem wejścia w życie dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej [(Dz.U. z 1944 r. Nr 4, poz. 17) dalej: „dekret”, tj. z dniem 13 września 1944 r. została przejęta przez Skarb Państwa na podstawie z art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu.

Nieruchomość pochodzi z części dawnej nieruchomości ziemskiej o powierzchni 26,4600 ha, zapisanej w księdze hipotecznej pod nazwą „(...)”. Została nabyta przez J. S. (2) od K. S. na podstawie aktu notarialnego sporządzonego w dniu 9 września 1937 r. za Repertorium Nr (...), Nr porządkowy (...)przez F. W. zastępcę J. M. (1), notariusza przy Wydziałach Hipotecznych Sądu Okręgowego w Warszawie (dalej jako: „Nieruchomość”).

(kopia odpisu aktu notarialnego z dnia 9 września 1937 r., Repertorium A Nr (...), Nr porządkowy 61 – k. 25-26v., świadectwo Pisarza Hipotecznego Ziemskiego Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 29 kwietnia 1939 r – k.28-28v., wydruk księgi wieczystej KW nr (...) z dnia 23 maja 2016r. – k. 30-39).

Wojewoda (...) decyzją z dnia 22 grudnia 1997 r., Nr (...) (...), orzekł, że Nieruchomość ziemska nie podpadała pod działanie przepisów art. 2 ust. 1 lit. e) dekretu, gdyż łączny obszar tej nieruchomości nie przekraczał 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych.

(decyzja Wojewody (...) z dnia 22 grudnia 1997 r. – k. 41-43)

Powyższa decyzja została utrzymana w mocy ostateczną decyzją Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 30 czerwca 1998 r., znak: (...). Wyrokiem z 1 sierpnia 2000 r. w sprawie IV SA 1738/98 Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę Burmistrza Miasta W. na powyższą decyzję.

( decyzja Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 30 czerwca 1998 r. – k. 45-47, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 1 sierpnia 2000 r., sygn. akt IV SA 1738/98 – k. 49-52)

Postanowieniem z 10 grudnia 1992 r. Sąd Rejonowy w Wyszkowie (sygn. akt I Ns 203/92) stwierdził, że Skarb Państwa nabył przez zasiedzenie z dniem 24 stycznia 1988 r. własność Nieruchomości łącznie ze znajdującymi się na niej zabudowaniami.

( postanowienie Sądu Rejonowego w Wyszkowie z dnia 10 grudnia 1992 r., sygn. akt I Ns 203/92 – k. 54-55)

Na skutek rozpoznania skargi o wznowienie postępowania zakończonego ww. postanowieniem, Sąd Rejonowy w Wyszkowie postanowieniem z dnia 2 sierpnia 2013 r. w sprawie I Ns 715/08 zmienił wcześniejsze postanowienie i oddalił wniosek o zasiedzenie Nieruchomości.

( postanowienie Sądu Rejonowego w Wyszkowie z dnia 2 sierpnia 2013 r., sygn. akt I Ns 715/08- k. 57-64)

Postanowieniem z 14 sierpnia 2014 r. w sprawie I Ca 153/14 Sąd Okręgowy w Ostrołęce Wydział I Cywilny oddalił apelację Skarbu Państwa-Starosty Powiatu (...) od postanowienia Sądu Rejonowego w Wyszkowie z 2 sierpnia 2013 r.

(postanowienie Sądu Okręgowego w Ostrołęce z dnia 14 sierpnia 2014 r., sygn. akt I Ca 153/14 – k. 66-69)

Skargę kasacyjną od powyższego postanowienia wniósł Skarb Państwa. Skarga na mocy postanowienia Sądu Najwyższego z 13 listopada 2015 r. nie została przyjęta do rozpoznania (sygn. akt IV CSK 283/15).

( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2015 r., sygn. akt IV CSK 283/15 – k. 71-72)

Na podstawie art. 2 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (Dz. U. z 1990r. Nr 79, poz. 464, zm. Dz. U. z 1991 r. Nr 83 poz. 373, zm. Dz. U. z 1992r. Nr 91, poz. 455), art. 40 ust. 3 i art. 42 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości Dz. U. z 1991 r. Nr 30 poz. 127), art. 236 k.c. oraz art. 104 k.p.a., po rozpatrzeniu wniosku Przedsiębiorstwa (...) w W. z dnia 7 stycznia 1993 r. Nr (...), Wojewoda (...) decyzją z 29 stycznia 1993 r., nr (...) (...), stwierdził, że Przedsiębiorstwo (...) w W. stało się z mocy prawa użytkownikiem wieczystym gruntów stanowiących działkę nr (...) o pow. 4000 m^{(
2)} położonych w W. przy ul. (...) oraz, że stało się nieodpłatnie właścicielem budynków i innych urządzeń znajdujących się na wymienionych gruntach (dalej jako: „Decyzja uwłaszczeniowa”).

( decyzja Wojewody (...) z dnia 29 stycznia 1993 r., znak: (...) – k. 74-75)

W dniu 12 maja 1999 r. Pan T. R. (1) i W. R. nabyli w drodze umowy sprzedaży od Przedsiębiorstwa (...) w W. objętej aktem notarialnym Rep. A nr (...) prawo użytkowania wieczystego gruntu Nieruchomości oraz prawo własności posadowionych na gruncie budynków, co zostało ujawnione w księdze wieczystej KW nr (...). ( księga wieczysta – k. 30-39)

Decyzją Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 30 listopada 2015 r. znak: (...) (...)- (...) (...) stwierdzono, że decyzja Wojewody (...) z dnia 29 stycznia 1993 r. została wydana z naruszeniem prawa, jednakże nie było możliwe stwierdzenie jej nieważności z uwagi na wystąpienie nieodwracalnych skutków prawnych w rozumieniu art. 156 § 2 k.p.a. (dalej jako: "Decyzja nadzorcza”). Od Decyzji nadzorczej nie został złożony wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy w trybie art. 127 § 3 k.p.a., a tym samym decyzja stała się ostateczna.

Organ nadzorczy uznał, że Nieruchomość, w dacie 5 grudnia 1990 r. stanowiła własność osób fizycznych, a nie Skarbu Państwa, który to nigdy nie nabył prawa własności nieruchomości ani w drodze przepisów dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej, ani w trybie zasiedzenia. Tym samym nie został spełniony warunek, od którego zależała dopuszczalność uwłaszczenia, tj. legitymowanie się przez Skarb Państwa prawem własności nieruchomości. Minister Infrastruktury i Budownictwa wskazał jednak, że z uwagi na nabycie przez T. i W. R. prawa użytkowania wieczystego do gruntu w drodze umowy cywilnoprawnej zawartej w formie aktu notarialnego zaistniały nieodwracalne skutki prawne w rozumieniu art. 158 § 2 k.p.a., co wykluczało możliwość stwierdzenia nieważności Decyzji uwłaszczeniowej i wyeliminowanie jej z obrotu prawnego.

(decyzja Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 30 listopada 2015 r., znak: (...) (...)- (...) (...) – k. 77-80, pismo z Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa z dnia 22 marca 2016 r. – k. 82)

Powodowie są następcami prawnymi J. S. (2) byłej właścicielki Nieruchomości ziemskiej. J. S. (2) zmarła 5 czerwca 1947 r. i spadek po niej z mocy ustawy na podstawie postanowienia Sądu Powiatowego dla (...) W. z 18 czerwca 1964 r., sygn. akt I Ns II 1897/60 nabyli: mąż E. S. oraz dzieci: A. Z. (1), M. S. oraz T. R. (2) po 1/4 spadku każde z nich.

E. S. zmarł 14 lutego 1949 r., a spadek po nim z mocy ustawy na podstawie postanowienia Sądu Powiatowego dla (...) W. z 18 czerwca 1964 r, sygn. akt I Ns II 1897/60 nabyły dzieci A. Z. (1), M. S. oraz T. R. (2) po 1/3 spadku każde z nich.

( postanowienie Sądu Powiatowego dla (...) W. z dnia 18 czerwca 1964 r., sygn. akt I Ns I11897/60 – k. 84-84v.)

M. S. zmarł 3 listopada 1986 r. i spadek po nim z mocy ustawy na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy - Mokotowa z 12 listopada 1987 r., sygn. akt I Ns 1938/87 nabyli: żona S. S. (1) oaz syn J. S. (1) po połowie każde z nich.

( postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy- Mokotowa z dnia 12 listopada 1987 r. sygn.. akt I Ns 1938/87 – k. 86)

T. R. (2) z domu S. zawarła w 1995 r. związek małżeński z B. T. M. i przyjęła nazwisko M.. W akcie małżeństwa w miejscu oznaczenia rodziców wpisani są: E. S. i J. M. (2).

( odpis skrócony aktu małżeństwa T. R. (2) nr 11/619/95 – k. 88)

Spadek po T. R. (2) z mocy ustawy na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Żoliborza z 12 września 2007 r. sygn. akt I Ns 385/07 nabyły córki E. N. z domu R. oraz M. R. po połowie każda z nich.

( postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy Żoliborza w Warszawie I Wydział Cywilny z dnia 12 września 2007 r., sygn. akt I Ns 385/07 – 90)

S. S. (1) zmarła 3 marca 2003 r. i spadek po niej z mocy ustawy na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa z 9 kwietnia 2004 r. sygn. akt I Ns 230/04 nabył syn J. S. (1) w całości.

( postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy Mokotowa z dnia 9 kwietnia 2004 r. sygn. akt I Ns 230/04 – k. 92)

W styczniu 1993 r. Nieruchomość była zagospodarowanym gruntem, na którym znajdowały się: budynek usługowo-magazynowy-parterowy murowany oraz budynek administracyjny-parterowy, wybudowane ze środków Przedsiębiorstwa (...) w W.. Ponadto przedsiębiorstwo wybudowało z własnych środków linię niskiego napięcia, ogrodzenie parkowe, radiotelefon bazowy z masztem i drogi wewnętrzne. Nieruchomość ta była w zasięgu wszelkich mediów w 1993 r. (decyzja Wojewody (...) z dnia 29 stycznia 1993 r., znak: (...) (...) – k. 74-75, opinia biegłego z zakresu wyceny nieruchomości – k. 353-390, opinia uzupełniająca – k. 431-440, opinia z 31 marca 2023 r. – k. 501-519, uzupełniająca – k. 545-549).

Teren, na którym położona jest nieruchomość, oznaczony jest w planie miejscowym, przyjętym uchwałą Rady Gminy w W. nr (...) z 5 września 1991 r., symbolem(...) oraz w części (...) (droga główna). Teren (...) stanowił teren urządzeń obsługi gospodarki polowej, ogrodniczej i zwierzęcej. W treści uchwały widnieje zapis, że obszar oznaczony symbolem (...) to teren istniejącego przedsiębiorstwa (...), dla którego plan adaptował usługową funkcję terenu, a oznaczenie symbolem (...) to teren ul. (...) o szerokości w liniach rozgraniczających 45 m. W pkt 3.3. uchwały w strukturze zagospodarowania przestrzennego miasta W. wyodrębniają się następujące elementy: - nowy zespół mieszkaniowo-usługowy położony między ul. (...) i rzeką B., po zachodniej stronie linii kolejowej. W pkt. 4.2.2. uchwały widnieje zapis: „z uwagi na niekorzystną lokalizację bazy GS oraz innych urządzeń obsługi rolnictwa w tym rejonie /jednostka B i C/, w planie rezerwuje się teren pod te usługi w północnej dzielnicy przemysłowej /jednostka E/ a jako alternatywę dla ich lokalizacji wskazuje się wieś O.. W uchwale zamieszczono opis jednostki „C”, zgodnie z którym funkcje wiodące obszaru to mieszkaniowo-wypoczynkowa z usługami ponadpodstawowymi o swobodnej lokalizacji. W treści uchwały wielokrotnie podkreślano, iż obszar przedmiotowej nieruchomości to teren o charakterze usługowym. Według stanu na dzień 29 stycznia 1993 r. przedmiotowa nieruchomość de facto była zabudowana budynkiem usługowo-magazynowym i budynkiem administracyjnym oraz użytkowana była przez Przedsiębiorstwa (...) w W.. W dacie wydania decyzji uwłaszczeniowej, tj. 29 stycznia 1993 r. nieruchomość miała dostęp do sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, energetycznej oraz gazowej.

(pismo ze Starostwa powiatowego w W. z 23 lutego 2023 r. – k. 536, pismo z (...) Spółki (...) z 26 stycznia 2023 r. – k. 538, mapa – k. 539)

Wartość prawa własności nieruchomości gruntowej położonej w W. przy ul. (...), stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...) z obrębu (...), wg stanu na dzień 29 stycznia 1993 r., a cen na 17 kwietnia 2019 r. (przy założeniu, że stanowi grunt niezabudowany, bez budynków, budowli, urządzeń i innych naniesień) wynosiła 660.000 zł, zaś wg cen na dzień 31 marca 2023 r., uwzględniając istniejący w 1993 r. dostęp nieruchomości do sieci infrastruktury – 846.963 zł.

(opinia biegłego z zakresu wyceny nieruchomości – k. 353-390, opinia uzupełniająca – k. 431-440, opinia z 31 marca 2023 r. – k. 501-519, uzupełniająca – k. 545-549)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zgromadzonych w sprawie dokumentów, które uznał za wiarygodne, bowiem żadna ze stron nie kwestionowała ich prawdziwości, nie budziły one także wątpliwości Sądu.

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły również sporządzone w niniejszej sprawie opinie biegłych – geodety A. C. (na okoliczność ustalenia czy obecna działka ewidencyjna nr (...) z obrębu (...)-W. wchodziła w skład dawnej nieruchomości ziemskiej o pow. 26,4600ha (...)) wraz z opinią uzupełniającą oraz opinia biegłej z zakresu wyceny nieruchomości – E. W. wraz z opinią uzupełniającą (pisemną i ustną). Wszystkie opinie Sąd ocenił jako spójne i rzetelne, sporządzone z wykorzystaniem wszelkich dostępnych danych, poparte rzeczową, wyczerpującą argumentacją. W ocenie Sądu brak było podstaw do podważania prawidłowości przedstawionych przez biegłych ustaleń. Ponadto w zakresie opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości w opinii uzupełniającej biegła odniosła się w sposób wyczerpujący do wszelkich stawianych przez strony zarzutów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powodowie dochodzili w niniejszej sprawie zapłaty odszkodowania – jako uprawnieni do spadku po właścicielach nieruchomości rolnej położonej przy ul. (...) w W., będącej częścią dawnej nieruchomości ziemskiej o powierzchni 26,4600 ha, zapisanej w księdze hipotecznej pod nazwą „(...)”.

Powodowie swoje roszczenie odszkodowawcze wywodzili z niezgodnego z prawem działania organów państwowych polegającego na rozporządzeniu nieruchomością poprzez wydanie decyzji uwłaszczeniowej z 29 stycznia 1993 r. przez Wojewodę (...) z naruszeniem prawa, na skutek czego powodowie utracili prawo własności nieruchomości.

Kwestię odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną wadliwą decyzją administracyjną reguluje w obecnie obowiązującym stanie prawnym art. 417¹ § 2 k.c., który wszedł w życie w dniu 1 września 2004 r. w następstwie uchwalenia ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692). Ustawa ta w art. 2 ust. 2 uchyliła art. 160 k.p.a. w całości w jego dotychczasowym brzmieniu. Jednocześnie jednak, zgodnie z art. 5 wspomnianej ustawy nowelizującej z dnia 17 czerwca 2004 r., do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy art. 417, art. 419, art. 420, art. 420¹, art. 420² i art. 421 ustawy Kodeks cywilny oraz art. 153, art. 160 i art. 161 § 5 ustawy Kodeks postępowania administracyjnego, w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. Wątpliwości, co do stosowania art. 160 k.p.a. zostały rozstrzygnięte w uchwale Sądu Najwyższego, podjętej w składzie Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., sygn. akt III CZP 112/10 (OSNC 2011/7-8/75). W uchwale tej Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 r., której nieważność lub wydanie jej z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. stwierdzono po tym dniu, ma zastosowanie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a.

W związku z tym, że zdarzenie prawne, które powodowie wskazywali jako źródło szkody (decyzja Wojewody (...)), miało miejsce przed dniem 1 września 2004 r. – 29 stycznia 1993 r., natomiast decyzja stwierdzająca wydanie ww. decyzji z naruszeniem prawa została wydana w dniu 30 listopada 2015 r., a więc po dniu 1 września 2004 r., zastosowanie w niniejszej sprawie znajdzie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a.

Zgodnie z art. 160 § 1 k.p.a., stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a. albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, służy roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że ponosi ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie. Zgodnie z brzmieniem art. 160 § 2 k.p.a. do odszkodowania stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem art. 418 tego kodeksu. W myśl art. 160 § 3 k.p.a., odszkodowanie przysługuje od organu, który wydał decyzję z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.a., chyba że winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie ponosi inna strona postępowania dotyczącego tej decyzji; w tym ostatnim przypadku roszczenie o odszkodowanie służy w stosunku do strony winnej powstania tych okoliczności.

Pozwany w toku niniejszego postępowania kwestionował m.in. okoliczność, że działka (...) przekazana w użytkowanie wieczyste wadliwą decyzją z 1993 r. jest częścią dawnej nieruchomości ziemskiej o powierzchni 26,4600 ha, zapisanej w księdze hipotecznej pod nazwą „(...)”. Rozstrzygnięcie tej kwestii wymagało wiadomości specjalnych, a wnioski płynące z opinii biegłego geodety (mgr inż. A. C.) dopuszczonej w toku niniejszego postępowania jasno wskazują, że działka ewidencyjna nr(...) z obrębu (...)-W. o pow. 4000 m^{(

2 )}wchodziła w skład dawnej nieruchomości ziemskiej o pow. 26,4600ha (...).

W niniejszej sprawie nie budziło wątpliwości Sądu, choć pozwany podniósł zarzut braku legitymacji czynnej, że powodowie są następcami prawnymi dawnej właścicielki spornej nieruchomości, położonej przy ul. (...) w W., tj. J. S. (2). Z materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie wynika, że w 1937 r. nieruchomość nabyła od K. S. J. S. (2), a wydane w latach 1964, 1987, 2004 i 2007 postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wskazują jako jej następców prawnych powodów: J. S. (1) (1/3), A. Z. (2) (1/3) oraz E. N. i M. R. po 1/6. W zakresie kwestionowania czy (...) ujawniona w akcie notarialnym z 1937 r. a „J. S. (2), córka J. i T.” wymieniona w postanowieniu spadkowym z 1964 r. to ta sama osoba, Sąd nie podzielił przedmiotowego zarzutu pozwanego. We wszelkich dokumentach dot. przedmiotowej nieruchomości i jej nabycia w 1937 r. pojawiają się dane J. S. (2) / J. z M. S.. W samym akcie użyto określenia „ J. F., zwykle używająca imienia J. z M. S. ”, zaś w akcie małżeństwa jej córki (T. S. R.) w danych dot. rodziców wpisano: E. S. i J. z domu M.. Postanowieniem z 1964 r. spadek po zmarłej J. S. (2) nabyli m.in. wyżej wymienieni: mąż – E. S. i córka – T. R. (2). Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowania, iż prawidłowości tych dokumentów mimo niewskazania w nich każdorazowo pełnych danych osobowych (wszystkich imion J. S. (2)).

Z zebranych w sprawie dowodów jednoznacznie wynika zatem, że powodowie posiadają legitymację do wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym za szkodę wyrządzoną wadliwą decyzją administracyjną po stronie organów administracji państwowej.

W orzecznictwie ugruntowany został pogląd, zgodnie z którym zakres kognicji sądów powszechnych nie obejmuje oceny prawidłowości decyzji wydanych we właściwym postępowaniu administracyjnym przez kompetentne organy, w tym także zgodności z prawem decyzji nadzorczych, stwierdzających nieważność decyzji administracyjnych albo też ich wydanie z naruszeniem prawa (uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 8 lutego 1971 r., III CZP 74/70 i z dnia 18 listopada 1982 r., III CZP 26/82; wyrok z dnia 6 lutego 2004 r., II CK 433/02; wyrok z dnia 6 czerwca 2009 r., I CSK 504/08; wyrok z dnia 4 marca 2010 r., I CSK 380/09).

Stwierdzenie niezgodności z prawem decyzji administracyjnej stanowiącej podstawę przejęcia własności nieruchomości osoby fizycznej przez Państwo jest równoznaczne ze spełnieniem się jednej z przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę poniesioną w związku z wadliwą decyzją. Niezbędne jest jednak wykazanie przez poszkodowanego rozmiaru szkody oraz jej związku z wydaniem decyzji uznanej następnie za nieważną lub wydaną z naruszeniem prawa. ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2014 r., sygn. akt IV CSK 213/13, LEX nr 1438651)

W tym zakresie pozwany podnosił (k. 594v), że w czasie wydawania decyzji uwłaszczeniowej 29 stycznia 1993 r. w obrocie prawnym pozostawało postanowienie Sądu Rejonowego w Wyszkowie z dnia 10 grudnia 1992 r. o zasiedzeniu nieruchomości. Po pierwsze jednak, postanowienie Sądu Rejonowego nie było prawomocne, a po drugie, Sąd nie ocenia, czy w sposób zawiniony została wydana decyzja uwłaszczeniowa, gdyż wina nie stanowi przesłanki odpowiedzialności Skarbu Państwa. Wystarczy w tym zakresie wykazanie bezprawności.

Stwierdzenie nieważności decyzji lub stwierdzenie wydania decyzji z naruszeniem prawa przesądza w zasadzie o bezprawności, natomiast rolą strony jest wykazanie istnienia pozostałych przesłanek uzasadniających odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego, w postaci istnienia szkody, jej wysokości i normalnego związku przyczynowego, między wadliwą decyzją a wskazaną szkodą. Ciężar dowodu w tym zakresie, zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 6 k.c., spoczywał na stronie dochodzącej odszkodowania.

Bezprawność decyzji z dnia 29 stycznia 1993 r., której wydanie stanowiło źródło szkody doznanej przez poprzedników prawnych powodów została wykazana decyzją z 30 listopada 2015 r. Stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej lub jej wydania z naruszeniem prawa stanowi wypełnienie podstawowej przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej przewidzianej w art. 160 § 1 k.p.a., nie przesądza jednak w sposób wiążący dla sądu o istnieniu pozostałych przesłanek odpowiedzialności wynikających z Kodeksu cywilnego, w szczególności istnieniu normalnego związku przyczynowego pomiędzy wadliwą decyzją a dochodzoną szkodą. W związku z tym przyjmowanie i stosowanie w tym zakresie jakiegokolwiek automatyzmu odpowiedzialności jest niedopuszczalne (wyrok SN z dnia 10 kwietnia 2008 r., IV CSK 5/08, LEX nr 371827, por. wyrok SN z dnia 6 lutego 2004 r., II CK 433/02, LEX nr 163987). Dla stwierdzenia istnienia przesłanki normalnego związku przyczynowego pomiędzy wadliwą decyzją a dochodzoną szkodą, nieodzowne jest przeprowadzenie oceny, o której mowa w art. 361 § 1 k.c., czy szkoda nastąpiłaby także wtedy, gdyby wadliwa decyzja była zgodna z prawem (uchwała SN z dnia 21 marca 2003 r., III CZP 6/03, OSNC 2004/1/4).

Zdaniem Sądu, nie może budzić wątpliwości, że powodowie na skutek wadliwej decyzji uwłaszczeniowej, na mocy której Przedsiębiorstwo (...) w W. stało się użytkownikiem wieczystym gruntu stanowiącego działkę nr (...) o pow. 4000 m² przy ul. (...) w W. odebrano pierwotnym właścicielom należącą do nich nieruchomość, uznając, że była ona wówczas własnością Skarbu Państwa. Poprzednicy prawni powodów ponieśli rzeczywistą szkodę, rozumianą jako powstałą wbrew woli poszkodowanego różnicę między stanem majątkowym ukształtowanym przez wadliwy akt administracyjny, a tym stanem, jaki zaistniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (tak: Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1963 r., IH PO 31/63, OSNCP 1964, nr 7-8, poz. 128 czy też w wyroku z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie V CKN 960/00 oraz z dnia 15 listopada 2002 r. w sprawie V CKN 1325/00).

Szkodę rzeczywistą (damnum emergens), jaką ponieśli powodowie, stanowi uszczerbek majątkowy, który powstał na skutek odebrania nieruchomości ich poprzednikowi prawnemu. Jej wysokość wyznacza wartość nieruchomości. Dodać należy, że szkoda ta ma charakter nieodwracalny - wydanie decyzji uwłaszczeniowej w 1993 r. umożliwiło dalsze rozporządzanie przedmiotową nieruchomością i nabycie prawa użytkowania wieczystego w drodze umowy cywilnoprawnej osobom fizycznym, co zdecydowało o zaistnieniu nieodwracalnych skutków i braku możliwości powrotu własności nieruchomości do uprawnionych, tj. do powodów.

Rozstrzygnięcie o istnieniu adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy szkodą a zdarzeniem ją powodującym musi być poprzedzone oceną, czy szkoda nastąpiłaby także wtedy, gdyby zapadła decyzja zgodna z prawem (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 lutego 2004 r., II CK 433/02, LEX nr 163987). Gdyby nie doszło do wydania wadliwej decyzji uwłaszczeniowej, to nie doszłoby do nabycia prawa użytkowania wieczystego do Nieruchomości oraz sprzedaży na rzecz osób trzecich, które to zdarzenia zadecydowały o trwałej utracie prawa własności nieruchomości przez powodów. W stanie prawnym i faktycznym w dacie wydawania decyzji uwłaszczeniowej Skarbowi Państwa nie przysługiwał żaden tytuł prawny do Nieruchomości. Skarb Państwa jako podmiot nieuprawniony wykonywał w odniesieniu do nieruchomości nieprzysługujące mu prawa właścicielskie, dokonując bezprawnego i wadliwego przyznania prawa użytkowania wieczystego na rzecz Przedsiębiorstwa (...). Nie ulega wątpliwości, że to decyzja z 1993 r. była źródłem pozbawienia powodów możliwości odzyskania prawa własności przedmiotowej nieruchomości – otworzyła ona bowiem drogę do dalszego rozporządzenia prawem, uniemożliwiając wyeliminowanie przedmiotowej decyzji z obrotu prawnego, co jasno zostało wskazane w decyzji nadzorczej.

Uznanie, że decyzja Wojewody (...) z 29 stycznia 1993 r. jest wadliwa, uzasadnia przyjęcie domniemania, że szkoda w majątku pierwotnego właściciela nieruchomości, a aktualnie – powodów, nie powstałaby w sytuacji prawidłowego wydania decyzji, a co za tym idzie, że związek pomiędzy szkodą a zdarzeniem w postaci wydania wadliwego orzeczenia zachodzi.

Sąd dokonał ustalenia rozmiaru szkody na podstawie opinii biegłego sądowego w oparciu o stan faktyczny istniejący w dniu wydania decyzji pozbawiającej własności poprzednika prawnego powodów, tj. w dniu 29 stycznia 1993 r. Uszczerbek majątkowy obejmujący utratę prawa własności nieruchomości podlega oszacowaniu według jej stanu w dacie wydania decyzji, a cen aktualnych w dacie orzekania. Rzeczywista szkoda, jak już wskazano powyżej, stanowi bowiem uszczerbek w dobrach poszkodowanego, polegający na różnicy między ich stanem będących wynikiem zdarzenia szkodzącego a stanem jaki istniałby, gdyby zdarzenie to nie wystąpiło. Zauważyć należy, że art. 361 § 1 k.c. wskazuje na „odpowiednią sumę pieniężną”, a odpowiednio stosowane przy ustalaniu wysokości odszkodowania art. 134 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, jako zasadę przewidują wartość rynkową z uwzględnieniem aktualnego sposobu użytkowania i stanu nieruchomości w chwili dokonywania wyceny, chyba że przeznaczenie nieruchomości zgodnie z celem wywłaszczenia powoduje zwiększenie jej wartości, wówczas bowiem określa się ją według alternatywnego sposobu użytkowania wynikającego z tego przeznaczenia. Przez „aktualny sposób użytkowania” tym samym trzeba rozumieć stan istniejący w dacie wywłaszczenia. Stanowisko to zgodne jest z ogólną zasadą, że odszkodowanie powinno być adekwatne do rzeczywistej szkody, obejmującej utratę możliwości dotychczasowego sposobu wykonywania prawa a nie przyszłych szans jego zmiany, wynikającej z nieprzewidywalnego rozwoju zdarzeń w znaczącym odstępie czasowym od utraty prawa oraz przyjętej metody dyferencyjnej ustalania wysokości szkody.

Biegły przy szacowaniu wartości rynkowej gruntu uwzględnił jego przeznaczenie na dzień 29 stycznia 1993 r. W tej dacie grunt był zabudowany obiektami przedsiębiorstwa (...), przyjąć więc należało dla wyceny przeznaczenie usługowe o niskiej intensywności zabudowy. Wartość rynkowa prawa własności przedmiotowej nieruchomości została oszacowana w oparciu o transakcje rynkowe będące przedmiotem obrotu na terenie lokalizacji analogicznej do przedmiotu wyceny. Biegły ocenił, że wartość jednostkowa nieruchomości wynosi ok. 211,74 zł/m².

Sąd opierając się na wyliczeniach biegłego ustalił, że wartość rynkowa przedmiotowej nieruchomości według stanu na dzień wydania wadliwego orzeczenia administracyjnego, tj. 29 stycznia 1993 r. i według cen aktualnych wynosi 846.963 zł. Mając na uwadze udziały powodów w spadku po pierwotnym właścicielu, wysokość należnego im odszkodowania wynosi odpowiednio: na rzecz E. N. i M. R. – po 41.160,50 zł, zaś na rzecz A. Z. (1) i J. S. (1) – po 282.321 zł.

Nieuzasadniony był przy tym zarzut pozwanego, że biegła w opinii uzupełniającej przyjęła, że Nieruchomość miała pełen dostęp do sieci infrastruktury, tj. wodociągu, kanalizacji, gazu i prądu na podstawie nieweryfikowanych danych dotyczących innej opinii wyceniającej wartość innych nieruchomości w innej sprawie sądowej (załącznik do protokołu – k. 594v). Biegła w opinii uzupełniającej (k. 548) odwołała się do pisma strony powodowej z 9 maja 2023 r., do którego dołączone były dowody wskazujące na zakres infrastruktury przed 1993 r. (pismo starostwa powiatowego z 23 lutego 2023 r. – k. 536, pismo (...) sp. z o.o. z 26 stycznia 2023 r. – k. 538 i mail z 28 lutego 2023 r. – k. 541).

Podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia (k. 595) co do rozszerzonego pismem z 8 lutego 2024 r. powództwa nie był uzasadniony. Aby rozważać zarzut przedawnienia w tym zakresie pozwany winien wykazać, że od początku, czyli od daty wniesienia pozwu w 2016 r. żądanie nie obejmowało całej (ówczesnej) wartości nieruchomości. Jeżeli w tamtej dacie powództwo byłoby zaniżone, obejmowało jedynie część wartości nieruchomości, to wtedy zarzut przedawnienia mógłby być uzasadniony. W przeciwnym razie powodowie nie mogą ponosić konsekwencji przedłużającego się procesu, zwłaszcza jeżeli żądają odsetek od daty wyroku. Przyjmując koncepcję pozwanego, powód powinien występować z pierwotnie świadomie zawyżonym roszczeniem uwzględniającym potencjalny wzrost wartości nieruchomości w trakcie trwania procesu do zamknięcia rozprawy.

Podsumowując, stwierdzić należy, że powodowie wykazali bezprawność działania organu administracji i poniesioną wskutek tego działania szkodę. Nie ulega wątpliwości, że wykazany został również adekwatny związek przyczynowy pomiędzy wydaniem wadliwego orzeczenia a szkodą powodów. Ustalony przez biegłą rozmiar szkody wyznacza wartość rynkowa nieruchomości według stanu na dzień wydania wadliwej decyzji oraz obecnych cen rynkowych. Mając powyższe na uwadze Sąd uwzględnił roszczenie powodów w wysokości odpowiadającej ich udziałom w spadku, w całości – po stosownym rozszerzeniu powództwa – uwzględniając ich żądanie.

Mając na względzie powyższe Sąd orzekł jak w pkt I sentencji wyroku.

O kosztach procesu orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wynikającą z art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Powództwo zostało uwzględnione w całości, zatem powoda uznać należy za wygrywającego sprawę, wobec czego zasadnym było obciążenie pozwanego całością kosztów procesu. Stosownie natomiast do art. 108 § 1 k.p.c. Sąd rozstrzygnął jedynie o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Mając na uwadze powyższe, orzeczono jak w sentencji.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE