UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 28 września 2021 roku M. K., działające przez Przedsiębiorstwo (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K., wniosło o nakazanie A. B. (1), aby wraz ze swoimi rzeczami opróżnił, opuścił i wydał powodowi lokal mieszkalny nr (...), położony w K. przy ulicy (...), o łącznej powierzchni użytkowej 64,76 m², oraz zasądzenie od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że zawarł z dziadkiem pozwanego – L. B. umowę najmu tego lokalu. Pozwany zamieszkiwał z dziadkiem w tym lokalu, a po śmierci L. B., to jest od dnia 26 kwietnia 2021 roku zajmuje ten lokal bez tytułu prawnego i wbrew woli właściciela lokalu (pozew, k. 3‑4).

W dniu 20 kwietnia 2022 roku Sąd Rejonowy w K.wydał wyrok zaoczny, w którym uwzględnił powództwo w całości, nie przyznał pozwanemu prawa do lokalu socjalnego oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 457,00 złotych tytułem kosztów procesu, w tym kwotę 257,00 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego, nadając wyrokowi zaocznemu rygor natychmiastowej wykonalności (wyrok zaoczny, k. 42).

W dniu 19 lipca 2022 roku pełnomocniczka pozwanego wniosła sprzeciw od wyroku zaocznego z dnia 20 kwietnia 2022 roku wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do jego wniesienia. W złożonych pismach wskazała, że odpis wyroku zaocznego nie został skutecznie doręczony pozwanemu, albowiem w chwili doręczenia korespondencji pozwany pracował i mieszkał za granicą na dowód czego przedłożyła umowę najmu, zawartą w dniu 1 lipca 2019 roku na czas nieoznaczony przez A. B. (1) z (...) G. P. III/4, (...) F., dotyczącą lokalu położonego pod adresem: M. S. 9, (...) F.. Z kolei odnosząc się do żądania pozwu pełnomocniczka pozwanego wniosła o jego oddalenie w całości jako bezzasadnego. Wskazała, że od 1998 roku pozwany zamieszkiwał w przedmiotowym lokalu ze swoim dziadkiem L. B., który był najemcą lokalu. Co najmniej od 2003 roku L. B. sprawował opiekę nad pozwanym. Po śmierci L. B. w 2019 roku w lokalu oprócz A. B. (1) mieszkał jego wuj, a syn L. M. B., a po jego śmierci w kwietniu 2021 roku – sam pozwany (wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu od wyroku zaocznego, k. 59-62; sprzeciw od wyroku zaocznego, k. 75-82).

Uznając, że pozwany wykazał, iż w chwili doręczania mu odpisu pozwu z załącznikami zamieszkiwał w Niemczech, a tym samym nie zostały mu one skutecznie doręczone - postanowieniami z dnia 21 lipca 2022 roku oraz 8 sierpnia 2022 roku – Sąd Rejonowy w K.uchylił postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności wyrokowi zaocznemu z dnia 20 kwietnia 2022 roku, w związku ze skutecznym wniesieniem sprzeciwu przez pozwanego, odrzucił jego wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu od wyroku zaocznego jako bezprzedmiotowy oraz uchylił rygor natychmiastowej wykonalności nadany wyrokowi zaocznemu z dnia 20 kwietnia 2022 roku (postanowienia, k. 106 i 143).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 1 października 1983 roku Przedsiębiorstwo (...) w K. zawarło z dziadkiem pozwanego – L. B. umowę najmu lokalu mieszkalnego nr (...), położonego przy ul. (...) (obecnie ul. (...)) 6 w K. o powierzchni użytkowej 64,76 m2. Początkowo oprócz najemcy w mieszkaniu tym mieszkał również pozwany, jego babcia, jego ojciec (również) L. B. oraz dwóch stryjów pozwanego – A. B. (2) i M. B. (1). Po śmierci L. B. (dziadka pozwanego), w lokalu tym, wspólnie z A. B. (1), zamieszkiwał syn L. M. B., który zmarł w dniu 25 kwietnia 2021 roku. Matka pozwanego została pozbawiona praw rodzicielskim nad nim gdy miał około 3 lat. Jego ojciec L. B. zmarł gdy pozwany miał 7 lat. Od tego czasu faktyczną opiekę nad nim sprawował dziadek L. B. – najemca przedmiotowego lokalu, który postanowieniem Sądu Rejonowego w K.z dnia 11 lipca 2002 roku, wydanym w sprawie III RNsm 182/02, został ustanowiony opiekunem prawnym A. B. (1) (umowa najmu lokalu mieszkalnego, k. 9-10; świadectwo kremacji zwłok, k. 103; postanowienie S.R. w K., k. 253; dowód z przesłuchania pozwanego, płyta CD, k. 245a).

A. B. (1) około 2018 roku, jeszcze przed śmiercią dziadka L. B., zaczął wyjeżdżać do pracy zarobkowej za granicę. W tym czasie zajmujący mieszkanie po śmierci L. B. M. B. (1) doprowadził do znacznego jego zadłużenia z tytułu czynszu najmu i opłat eksploatacyjnych. Od dnia 26 kwietnia 2021 roku A. B. (1) zajmuje przedmiotowy lokal samodzielnie, starając się spłacić całość zadłużenia związanego z lokalem. Kiedy jednak przyjeżdża do niego w czasie przerw w pracy za granicą, w lokalu tym zamieszkuje również jego partnerka z dzieckiem. Z kolei w czasie pobytów pozwanego za granicą – jego partnerka z dzieckiem zamieszkują u jej rodziców w K.. W czasie gdy lokal zajmował pozwany dochodziło w nim do naruszeń porządku domowego. Z tego względu oraz z uwagi na wciąż częściowo niespłacone zadłużenie, po śmierci M. B. (1), w 2022 roku Miasto K. odmówiło pozwanemu prawa wstąpienia w stosunek najmu lokalu. Nie zgodziło się również na wykonanie przez niego remontu w lokalu. Po śmierci L. B. jego syn M. B. (1) nie wnosił o wstąpienie w stosunek najmu lokalu (pisma pozwanego, k. 69-72, k. 92-96; pismo UM w K., k. 97-98; wyciąg z konta lokalu za rok 2022, k. 155; pisma (...), k. 156-157 i k. 159; pismo K. w K., k 160; dowód z przesłuchania powoda, płyta CD, k. 245a).

A. B. (1) nie figuruje od dnia 11 maja 2018 roku w rejestrze bezrobotnych i poszukujących pracy Powiatowego Urzędu Pracy w K.. Pozwany nie figuruje w ewidencji Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, nie pobiera świadczeń z ZUS i nie korzysta ze świadczeń z pomocy społecznej Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w K. (pisma, k. 34, k. 36, k. 38 i k. 40).

W dniu 12 listopada 2019 roku A. B. (1) uiścił na konto (...) w K. kwotę 1.524,88 złotych z tytułu opłat za lokal nr (...), położony przy ul. (...) w K.. W dniu 19 lipca 2022 roku J. K. uiściła na konto komornika sądowego M. B. (2) kwotę 12.135,00 złotych z tytułu zadłużenia A. B. (1) wobec powoda z tytułu opłat za przedmiotowy lokal. W dniu 5 kwietnia 2023 roku powód uiścił z tytułu spłaty zadłużenia za przedmiotowy lokal kwotę 10.000 złotych (dowody zapłaty, k. 104, k. 105 i k. 243).

Pismem z dnia 15 lipca 2021 roku Miasto K. wezwało A. B. (1) do dobrowolnego wydania Przedsiębiorstwu (...) Spółce z o.o. Z siedzibą w K. przedmiotowego lokalu, wskazując, że pozwany zajmuje go bez tytułu prawnego – w terminie 14 dni od dnia otrzymania pisma, pod rygorem skierowania sprawy na drogę sądową. Pismo to pomimo podwójnej awizacji nie zostało podjęte przez pozwanego (pismo powoda z dowodem doręczenia, k. 13-14).

Ustalając stan faktyczny w sprawie, Sąd oparł się o załączone do akt opisane wyżej dokumenty oraz uzupełniająco o dowód z przesłuchania pozwanego.

Wszystkie dokumenty stanowiące podstawę czynienia ustaleń faktycznych zostały sporządzone w przepisanej formie przez upoważnione do tego podmioty, zaś ich prawdziwość i treści nie były kwestionowane w toku procesu.

Sąd dał również zasadniczo wiarę treści zeznań pozwanego, albowiem znalazły one oparcie w załączonych do akt dokumentach.

Postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 6 kwietnia 2023 roku Sąd Rejonowy w K., na podstawie art. 235² § 1 pkt 2 i 3 k.p.c. pominął dowód z przesłuchania świadków: D. D., J. K., M. S. i M. Z. na okoliczności wskazane w sprzeciwie od nakazu zapłaty, jako mający wykazać okoliczności niesporne, bądź nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy, a także dowód z przesłuchania świadka D. P. na okoliczności wskazane w piśmie pełnomocnika pozwanego z dnia 29 marca 2023 roku – jako nieprzydatny do wykazania wskazanych tam faktów.

W zakresie pierwszej grupy wskazanych świadków należy zauważyć, iż fakt zamieszkiwania pozwanego w przedmiotowym lokalu wspólnie z L. B. i M. B. (1) nie był sporny między stronami. Z kolei twierdzenia pozwanego, iż przekazywał M. B. (1) środki na utrzymanie lokalu, których ten jednak nie uiszczał na konto powoda doprowadzając do zadłużenia lokalu, był nieistotny z punktu widzenia rozstrzygnięcia, z uwagi na przyznany przez pozwanego fakt, iż mieszkanie było znacznie zadłużone. Co zaś się tyczy zeznań świadka D. P. należy zauważyć, iż podstawą żądania eksmisji A. B. (1) było twierdzenie powoda, iż zajmuje on lokal mieszkalny bez podstawy prawnej, nie zaś twierdzenie, że skutecznie wypowiedział pozwanemu umowę najmu tego lokalu z uwagi na jego znacznie zadłużenie i łamanie przez pozwanego regulaminu porządku domowego. W tej sytuacji okoliczność czy dochodziło do naruszenia tego regulaminu oraz czy odpowiedzialności za to ponosił pozwany czy też inne osoby, którym udostępnił on lokal – nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Na marginesie tylko wypada zauważyć, iż co do zasady dowód można przeprowadzić na okoliczność pozytywną, to znaczy, że określone zdarzenie miało miejsce. Dowód z zeznań świadka jest natomiast nieprzydatny do ustalenia, że określone zdarzenie nie miało miejsca – w tym przypadku, że pozwany nie urządzał nigdy w tym mieszkaniu burd. Świadek taki, żeby stwierdzić taką okoliczność musiałby bowiem przez cały czas zamieszkiwać w tym lokalu, tymczasem z pozostałego materiału dowodowego wynika, że przez długie okresy czasu lokal stał pusty, czasami tez korzystał z niego sam pozwany.

Sąd zważył, co następuje:

Odnosząc się w pierwszej kolejności do roszczenia skierowanego przeciwko A. B. (1), należy na wstępie zauważyć, iż zgodnie z art. 222 § 1 k.c. właściciel może żądać od osoby, która faktycznie włada jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

Uprawnienia właścicielskie powoda co do przedmiotowego lokalu nie były kwestionowane w niniejszej sprawie. Rozstrzygnięcie zależało zatem od ustalenia, czy pozwanemu przysługiwało przeciwko powodowi skuteczne uprawnienie do władania lokalem. Okolicznością bezsporną było, iż strony niniejszego procesu nigdy nie zawierały ze sobą umowy najmu tego lokalu. Po śmierci L. B., a następnie M. B. (1) – pozwany w dalszym ciągu faktycznie zamieszkiwał w tym lokalu. W tej sytuacji roszczenie powoda winno zostać rozpatrzone w oparciu o treść art. 691 § 1-3 k.c.

Zgodnie z tymi przepisami w razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą.

Osoby wymienione w § 1 wstępują w stosunek najmu lokalu mieszkalnego, jeżeli stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci. W razie braku osób wymienionych w § 1 stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa.

W niniejszej sprawie bezspornym było, iż A. B. (1) był wnukiem najemcy lokalu – L. B. i zamieszkiwał wspólnie z nim w tym lokalu w chwili jego śmierci, spędzając jednak znaczną część roku w pracy za granicą. W tej sytuacji w grę wchodziło ewentualne stwierdzenie, że A. B. (1) wstąpił w stosunek najmu po dziadku jako osoba wobec której najemca był zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych.

W orzecznictwie określenie powyższej grupy uprawnionych wywoływało do niedawna wątpliwości interpretacyjne. Nie było bowiem jasne, czy chodzi tu o potencjalny, czy realny obowiązek alimentacyjny. W wyroku z dnia 1.07.2003 roku (P 31/02, opubl. w OTK-A 2003, nr 6, poz. 58) Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepis art. 691 § k.c. wskazuje na obowiązek konkretny, sprecyzowany orzeczeniem sądu bądź dobrowolną decyzją, istniejący w momencie śmierci najemcy. Według dokonanej przez TK wykładni art. 691 § 1 k.c. uzyskanie statusu najemcy np. przez wnuka, rodziców lub rodzeństwo zmarłego najemcy lokalu zależy od tego, czy najemca spełniał świadczenia alimentacyjne zgodnie z określonymi w K.R.i O. przesłankami obowiązku alimentacyjnego. Jak wywiódł Trybunał w cytowanym wyroku, zwężenie w ten sposób w art. 691 § 1 k.c. kręgu uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu po zmarłym najemcy nie narusza przepisów art. 2 i 32 Konstytucji RP, a w szczególności nie stanowi nieuzasadnionego różnicowania sytuacji prawnej dzieci i wnuków najemcy. Taki kierunek wykładni znajduje wyraz w praktyce sądowej, a także aprobatę w wypowiedziach piśmiennictwa (zob. komentarz do art. 691 k.c. pod red. Gutowskiego, Legalis, 2022 r.). Podzielając powyższy pogląd Sąd Rejonowy w niniejszym składzie uznał zatem za nieprzekonujące pojawiającej się sporadycznie w piśmiennictwie stanowisko, według którego przewidziane w art. 691 § 1 k.c. kryterium alimentacyjne można rozumieć w ten sposób, że wyznacza ono wymaganie co do istnienia stosunku alimentacyjnego między najemcą a daną osobą, natomiast nie jest konieczne, aby tej osobie przysługiwało wobec najemcy skonkretyzowane roszczenie alimentacyjne.

Pozwany w niniejszej sprawie nie przedstawił dowodu z którego wynikałoby wprost, że L. B. był zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych względem pozwanego, jednakże zdaniem Sądu okoliczność tę można domniemywać z treści powołanego wcześniej postanowienia Sądu Rejonowego w K.z dnia 11 lipca 2002 roku, wydanego w sprawie III RNsm 182/02, mocą którego L. B. został ustanowiony opiekunem prawnym małoletniego wówczas pozwanego. Należy jednak zauważyć, że obowiązek taki co do zasady ciążył na L. B. do chwili osiągnięcia pełnoletniości przez jego wnuczka, co miało miejsce w dniu 10 grudnia 2013 roku. Tymczasem jak wynika z treści art. 691 § 1 k.c. i powołanego wyżej orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, obowiązek alimentacyjny musi ciążyć na najemcy w chwili jego śmierci, co w przypadku L. B. miało miejsce w 2019 roku. Jak tymczasem wynika z twierdzeń samego pozwanego zawartych w sprzeciwie od wyroku zaocznego (k. 80) jeszcze przed śmiercią L. B., od 2018 roku A. B. (1), który miał wówczas 23 lata, utrzymywał się już sam wyjeżdżając do pracy za granicą. Brak jest w tej sytuacji w ocenie Sądu podstaw do stwierdzenia, że w chwili śmierci L. B. (2019 rok) był on jeszcze zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych na rzecz A. B. (1).

Przechodząc do dalszych rozważań brak jest również w ocenie Sądu podstaw do uznania, że w chwili śmierci L. B. pozwany pozostawał z nim w faktycznym pożyciu w rozumieniu art. 691 § 1 k.c.

W orzecznictwie TK, SN i sądów powszechnych (zob. m. in. uchwałę SN z dnia 21.5.2002 r., III CZP 26/02, OSNC 2003, Nr 2, poz. 20; wyrok TK z 1.7.2003 r., P 31/02, OTK-A 2003, Nr 6, poz. 58; wyrok S.O. w Koszalinie, z dnia 30.1.2018 r., VII Ca 839/17, L.) odrzucono wykładnię, zgodnie z którą za osobę pozostającą we wspólnym pożyciu z najemcą można uważać wnuka najemcy, gdy łączyła go z najemcą więź gospodarcza i uczuciowa. W uchwale SN z dnia 20.11.2009 r. (III CZP 99/09, OSNC 2010, Nr 5, poz. 74) dotyczącej sytuacji brata zmarłej najemczyni lokalu wykluczono możliwość przyjęcia, że więź duchowa i gospodarcza, jaka istniała między tymi osobami, odpowiada pojęciu "faktycznego wspólnego pożycia", oznacza ono bowiem, jak stwierdził SN, więź łączącą dwie osoby pozostające w takich relacjach jak małżonkowie.

Podzielając powyższą ocenę omawianej przesłanki Sąd Rejonowy nie podzielił pojawiającego się w piśmiennictwie odmiennego stanowiska, zgodnie z którym w rozumieniu art. 691 § 1 k.c. również inna niż konkubent osoba może być uważana za pozostającą we wspólnym pożyciu z najemcą, np. osoba spokrewniona z najemcą (wnuk, rodzeństwo, rodzice), dziecko w rodzinie zastępczej, jeżeli utrzymywała się między tą osobą a najemcą wspólnota domowa, duchowa i gospodarcza.

Brak spełnienia przesłanek z art. 691 § 1 k.c. spowodował, że nie było podstaw do stwierdzenia, że A. B. (1) wstąpił w stosunek najmu przedmiotowego lokalu po swoim dziadku. Okoliczność taka mogła zaistnieć w przypadku syna L. B., a stryja pozwanego – M. B. (1), jednak, jak wynika ze zgodnych w tym zakresie twierdzeń stron – nigdy nie wnosił on o stwierdzenie wstąpienia przez niego w stosunek najmu przedmiotowego lokalu po swoim ojcu. W tej sytuacji ewentualne zawarcie z pozwanym umowy najmu przedmiotowego lokalu zależy jedynie od woli jego właściciela czyli M. K., przy czym powód nie wyraził zgody na zawarcie z pozwanym takiej umowy, co również było bezsporne pomiędzy stronami.

Konsekwencją powyższych ustaleń jest zatem konstatacja, że w chwili obecnej A. B. (1) zajmuje lokal bez podstawy prawnej, co w świetle art. 222 § 1 k.c. czyni roszczenie powoda uzasadnionym.

Zgodnie z treścią art. 347 k.p.c., w przypadku skutecznego wniesienia przez pozwanego sprzeciwu od wyroku zaocznego, po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd wydaje wyrok, którym wyrok zaoczny w całości lub w części utrzymuje w mocy albo uchyla go i orzeka o żądaniu pozwu, bądź też pozew odrzuca lub postepowanie umarza.

Nie znajdując podstaw w oparciu o treść powołanego przepisu, do zmiany bądź uchylenia wyroku zaocznego z dnia 20 kwietnia 2022 roku, mocą którego A. B. (1) został zobowiązany do opróżnienia, opuszczenia ze swoimi rzeczami i wydania powodowi lokalu nr (...) położonego w K. przy ul. (...) - Sąd utrzymał go w całości w mocy.

W orzeczeniu tym nie przyznano pozwanemu prawa do lokalu socjalnego. Należy zauważyć, iż posiadając obecnie lokal bez tytułu prawnego pozwany nie jest lokatorem w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego z dnia 21 czerwca 2001 r. (Dz.U. Nr 71, poz. 733 z poźn. Zm.). Nie mają zatem do pozwanego zastosowania przepisy art. 14 powołanej ustawy dotyczące przyznawania lokalu socjalnego. Na marginesie zatem wypada tylko zauważyć, iż nawet w przypadku gdyby pozwany był lokatorem w rozumieniu cytowanej ustawy – nie spełniałby żadnej z przesłanek wskazanych w jej art. 14 uzasadniających obligatoryjne przyznanie lokalu socjalnego. Okoliczność ta powoduje, że nieprzyznanie pozwanemu w wyroku zaocznym lokalu socjalnego – nie może być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Pozwany jest bowiem osobą dorosłą, zdrową, samodzielnie się utrzymującą poprzez pracę za granicą, ma zatem możliwości aby zaspokoić swoje potrzeby mieszkaniowe we własnym zakresie.

O kosztach procesu orzeczono w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem pozwany jako przegrywający sprawę zobowiązany jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Na zasądzoną z tego tytułu od pozwanego na rzecz powoda kwotę 457,00 złotych złożyły się: opłata od pozwu w wysokości 200 złotych – stosownie do treści art. 27 pkt 11 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, koszt wynagrodzenia pełnomocnika powoda, w wysokości 240 złotych – stosownie do treści § 7 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackich, z dnia 22 października 2015 roku oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 złotych.

Sędzia Adam Maliszewski

WYROK ZAOCZNY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE