UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 18 marca 2020 r., skierowanym przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W., E. K., J. K. i R. K. wnieśli o:

1. ustalenie, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 6 marca 2008 r. („Umowa nr (...)”) zawarta przez E. K., J. K. i R. K. z pozwanym jest nieważna i zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 194 629,54 zł tytułem zwrotu świadczeń nienależnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 11 lutego 2020 r. do dnia zapłaty;

2. ustalenie, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 14 kwietnia 2008 r. („Umowa nr (...)”) zawarta przez E. K. i J. K. z pozwanym jest nieważna i zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz E. K. i J. K. kwoty 195 046,26 zł tytułem zwrotu świadczeń nienależnych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 11 lutego 2020 r. do dnia zapłaty;

ewentualnie, na wypadek uznania, że powyższe żądania nie zasługują na uwzględnienie, o:

3. ustalenie, że zapisy Umowy nr (...) zawarte w jej § 2 ust. 1, § 2 ust. 2, § 4 ust. 1a oraz § 9 ust. 2 zdanie 2 i 3 oraz zawarte w § 5 ust. 4 i § 8 ust. 5 pkt 1 Ogólnych Warunków Kredytowania są bezskuteczne wobec powodów oraz zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz powodów kwoty 78 323,57 zł tytułem zwrotu pobranych przez pozwanego od powodów zawyżonych rat spłaty kredytu poprzez stosowanie bezskutecznych zapisów Umowy nr (...) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 11 lutego 2020 r. do dnia zapłaty;

4. ustalenie, że zapisy Umowy nr (...) zawarte w jej § 2 ust. 1, § 2 ust. 2, § 4 ust. 1a oraz § 9 ust. 2 zdanie 2 i 3 oraz zawarte w § 5 ust. 4 i § 8 ust. 5 pkt 1 Ogólnych Warunków Kredytowania są bezskuteczne wobec E. K. i J. K. oraz zasądzenie od pozwanego solidarnie (ewentualnie łącznie) na rzecz E. K. i J. K. kwoty 51 261,18 zł tytułem zwrotu pobieranych przez pozwanego od powodów zawyżonych rat spłaty kredytu poprzez stosowanie bezskutecznych zapisów Umowy nr (...) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 11 lutego 2020 r. do dnia zapłaty.

Powodowie wnieśli również o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie (lub łącznie) kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia prawomocności do dnia zapłaty ( pozew – k. 3-71).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczeń powodów wymagalnych dawniej, niż trzy lata przed skutecznym wniesieniem pozwu, jak również zwrócił uwagę, że umowy zostały zawarte ponad 10 lat przed skutecznym wniesieniem pozwu, zatem upłynął również 10 letni okres przedawnienia. Z ostrożności procesowej, na wypadek ewentualnego stwierdzenia, że umowy są nieważne i zasądzenia dochodzonych przez powodów kwot, pozwany podniósł ewentualny zarzut potrącenia wierzytelności dochodzonej przez powodów z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot kwot udzielonych powodom kredytów oraz wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, tj. łącznie kwoty 530 639,05 zł do wysokości wierzytelności niższej. Pozwany podniósł również ewentualny zarzut zatrzymania kwoty stanowiącej jego roszczenie w stosunku do powodów o zwrot kwoty udzielonych powodom kredytu, czyli łącznie kwoty 530 639,05 zł ( odpowiedź na pozew – k. 251-297v).

Pismem z dnia 31 lipca 2020 r. powodowie zmodyfikowali powództwo:

1. w zakresie roszczenia opisanego w punkcie 2 powyżej w ten sposób, że wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie (ewentualnie łącznie) dalszej kwoty 12 076,85 zł (łącznie 207 123,11 zł) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następującego po dniu doręczenia pozwanemu modyfikacji powództwa do dnia zapłaty,

2. w zakresie roszczenia ewentualnego opisanego w punkcie 4 powyżej w ten sposób, że wnieśli o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz dalszej kwoty 22 876,81 zł (łącznie 74 137,99 zł) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następującego po dniu doręczenia pozwanemu modyfikacji powództwa do dnia zapłaty.

Powodowie wyjaśnili, że modyfikacja powództwa wynika z dalszych spłat kredytu udzielonego na podstawie Umowy nr (...) za okres do dnia 5 czerwca 2020 r. ( pismo z dnia 31 lipca 2020 r. – k. 356-395v).

Pozwany podtrzymał stanowisko w sprawie, wnosząc o oddalenie powództwa w całości, w tym w zmodyfikowanym brzmieniu oraz podtrzymał zarzut potrącenia ( pismo z dnia 4 września 2020 r. – k. 441-461).

Do czasu zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie ( protokół – k. 689-689v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawnym (...) Banku S.A. z siedzibą w W. ( bezsporne).

E. K., J. K. i R. K. w dniu 6 marca 2008 r. zawarli z (...) Bankiem S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...), zaś E. K. i J. K. w dniu 14 kwietnia 2008 r. kolejną o nr (...).

Umowa nr (...)

W dniu 18 lutego 2008 r. E. K., J. K. i R. K. złożyli do (...) Banku S.A. wniosek o udzielenie kredytu w wysokości 216 945,55 zł, wskazując jako walutę kredytu CHF. Kredyt miał zostać przeznaczony na zakup lokalu mieszkalnego wraz z garażem, opisanego w punkcie 5 wniosku ( wniosek kredytowy wraz z załącznikami – k. 298-313).

Na mocy umowy nr (...) z dnia 6 marca 2008 r. bank udzielił E. K., J. K. i R. K. kredytu mieszkaniowego w wysokości 216 945,55 zł denominowanego (waloryzowanego) w walucie CHF, na zakup od dewelopera lokalu mieszkalnego i garażu, opisanego szerzej w § 3 Umowy nr (...).

Stosownie do § 4 ust. 1a Umowy nr (...) kredyt miał być wykorzystany w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystania kredytu.

Strony ustaliły okres kredytowania na 300 miesięcy, rozpoczynający się w dniu zawarcia Umowy nr (...), z ostatecznym terminem spłaty kredytu do dnia 7 marca 2033 r. (§ 2 ust. 1 Umowy nr (...)).

Zgodnie z § 2 ust. 2 i 3 Umowy nr (...) kwota kredytu denominowanego w CHF została określona według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu. O wysokości wykorzystanego kredytu denominowanego wyrażonej w CHF, wysokości odsetek w okresie karencji oraz wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w walucie obcej bank informował kredytobiorcę w terminie 7 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu.

E. K., J. K. i R. K. zobowiązali się do spłaty kredytu wraz z odsetkami w 297 równych ratach miesięcznych płatnych 5. dnia każdego miesiąca, począwszy od dnia 7 lipca 2008 r. (§ 9 ust. 2 i 3 Umowy nr (...)).

W okresie kredytowania kredytobiorcy mogli wnioskować o przekształcenie kredytu denominowanego na kredyt złotowy, które miało nastąpić po przeliczeniu kwoty kredytu pozostającej do spłaty wraz z należnymi odsetkami według kursu sprzedaży dewiz dla waluty, w jakiej kredyt jest denominowany zgodnie z tabelą kursów obowiązującą w banku w dniu przekształcenia (§ 16 ust. 1 pkt 2 OWKM).

E. K., J. K. i R. K. oświadczyli, że akceptują zasady informowania o zmianie wysokości opłat i prowizji (§ 6 ust. 4 Umowy nr (...)). Oświadczyli ponadto, że zostali poinformowani przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumieją wynikające z tego konsekwencje, a ponadto akceptują zasady funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie wskazane w § 2 Umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 Umowy oraz warunków jego spłaty określone w § 9 Umowy (§ 11 ust. 4 i 5 Umowy nr (...)).

Bank wypłacił kredyt w kwocie 216 945,55 zł w dwóch transzach w dniach 17 marca 2008 r. oraz 18 czerwca 2008 r., stosownie do § 4 ust. 1 Umowy nr (...) ( Umowa nr (...) wraz z aneksem – k. 77-81, 100-101, OWKM – k. 87-93, zaświadczenie banku z dnia 23 sierpnia 2019 r. – k. 216-218, harmonogram spłaty kredytu – k. 328-336, ponadto zeznania E. K. – k. 536v-537, zeznania R. K. – k. 537-537v, zeznania J. K. – k. 537v-538).

Umowa nr (...) została zawarta według standardowego wzorca umownego stosowanego przez Bank. Postanowienia dot. denominacji nie podlegały negocjacji. Kredytobiorcy byli zapewniani o stabilności kursu CHF oraz że oferta kredytu walutowego jest dla nich najkorzystniejsza, nie poinformowano ich jednak szczegółowo o ryzyku kursowym, nie przedstawiono symulacji zmiany rat kredytu, ani tabel historycznych dot. kursu CHF ( zeznania E. K. – k. 536v-537, zeznania R. K. – k. 537-537v, zeznania J. K. – k. 537v-538).

W wykonaniu Umowy nr (...) w okresie od dnia 17 marca 2008 r. do dnia 5 sierpnia 2019 r. E. K., J. K. i R. K. spłacili raty kapitałowo-odsetkowe w łącznej kwocie 194 777,70 zł, a ponadto 1518,62 zł tytułem prowizji za udzielenie kredytu, 2277,93 zł tytułem prowizji z tytułu ryzyka udzielenia kredytu z brakującą wartością zabezpieczenia oraz 250 zł tytułem opłat za inspekcję (zaświadczenie banku z dnia 26 sierpnia 2019 r. – k. 216-218, opinia biegłego z zakresu bankowości P. B. – k. 630-655).

Umowa nr (...)

W dniu 1 kwietnia 2008 r. E. K. i J. K. złożyli do (...) Banku S.A. wniosek o udzielenie kredytu w wysokości 196 200 zł, wskazując jako walutę kredytu CHF. Kredyt miał zostać przeznaczony na zakup lokalu mieszkalnego opisanego w punkcie 5. wniosku ( wniosek kredytowy wraz z załącznikami – k. 314-322).

Na mocy umowy nr (...) z dnia 14 kwietnia 2008 r. bank udzielił E. K. i J. K. kredytu mieszkaniowego w wysokości 196 200,55 zł denominowanego (waloryzowanego) w walucie CHF, na zakup od dewelopera lokalu mieszkalnego, opisanego szerzej w § 3 Umowy nr (...).

Strony ustaliły okres kredytowania na 300 miesięcy, rozpoczynający się w dniu zawarcia Umowy nr (...), z ostatecznym terminem spłaty kredytu do dnia 5 kwietnia 2033 r. (§ 2 ust. 1 Umowy nr (...)).

Zgodnie z § 2 ust. 2 i 3 Umowy nr (...) kwota kredytu denominowanego w CHF miała być określona według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu. O wysokości wykorzystanego kredytu denominowanego wyrażonej w CHF, wysokości odsetek w okresie karencji oraz wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w walucie obcej bank miał informować kredytobiorców w terminie 7 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu.

E. K. i J. K. zobowiązali się do spłaty kredytu wraz z odsetkami w 298 równych ratach miesięcznych płatnych 5. dnia każdego miesiąca, począwszy od dnia 7 lipca 2008 r. (§ 9 ust. 2 i 3 Umowy nr (...)).

E. K. i J. K. oświadczyli, że akceptują zasady informowania o zmianie wysokości opłat i prowizji (§ 6 ust. 4 Umowy nr (...)). Oświadczyli ponadto, że zostali poinformowani przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumieją wynikające z tego konsekwencje, a ponadto akceptują zasady funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie wskazane w § 2 Umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 Umowy oraz warunków jego spłaty określone w § 9 Umowy (§ 11 ust. 4 i 5 Umowy nr (...)).

Bank wypłacił kredyt w kwocie 196 200,55 zł w dwóch transzach w dniach 17 kwietnia 2008 r. oraz w dniu 16 czerwca 2008 r., stosownie do § 4 ust. 1 Umowy nr (...) ( Umowa nr (...) wraz z aneksem – k. 82-86, 102-102v, OWKM – k. 94-99, zaświadczenie banku z dnia 26 sierpnia 2019 r. – k. 219-222, harmonogram spłaty kredytu – k. 323-327, ponadto zeznania E. K. – k. 536v-537, zeznania R. K. – k. 537-537v, zeznania J. K. – k. 537v-538).

Umowa nr (...) została zawarta według standardowego wzorca umownego stosowanego przez bank. Postanowienia dot. denominacji nie podlegały negocjacji. Kredytobiorcy byli zapewniani o stabilności kursu CHF oraz że oferta kredytu walutowego jest dla nich najkorzystniejsza, nie poinformowano ich jednak szczegółowo o ryzyku kursowym, nie przedstawiono symulacji zmiany rat kredytu, ani tabel historycznych dot. kursu CHF ( zeznania E. K. – k. 536v-537, zeznania R. K. – k. 537-537v, zeznania J. K. – k. 537v-538).

W wykonaniu Umowy nr (...) w okresie od dnia 17 kwietnia 2008 r. do dnia 5 sierpnia 2019 r. E. K. i J. K. spłacili raty kapitałowo-odsetkowe w łącznej kwocie 192 736,15 zł, a ponadto 2060,11 zł tytułem prowizji z tytułu ryzyka udzielenia kredytu z brakującą wartością zabezpieczenia oraz 250 zł tytułem opłat za inspekcję ( zaświadczenie banku z dnia 26 sierpnia 2019 r. – k. 219-222, opinia biegłego z zakresu bankowości P. B. – k. 630-655).

Pismem z dnia 30 stycznia 2020 r. E. K., J. K. i R. K. skierowali do (...) Bank (...) S.A. wezwanie, aby bank w terminie 7 dni:

1. zwrócił wszystkie kwoty przez nich wpłacone w związku z wykonywaniem Umowy nr (...), w szczególności kwoty zapłaconych rat kredytu od dnia zawarcia umowy do dnia 5 sierpnia 2019 r., tj. kwoty 194 629,54 zł, a także wszystkie kwoty zapłacone po tej dacie jako świadczenia nienależnego w związku z nieważnością Umowy;

2. albo zwrócił kwotę 78 323,57 zł tytułem nienależnie pobranych rat kredytu w zawyżonej wysokości w związku z tym, że Umowa nr (...) zawiera nieuczciwe postanowienia umowne ( pismo z dnia 30 stycznia 2020 r. wraz z załącznikami oraz potwierdzeniem nadania i odbioru – k. 103-110).

Pismem z tego samego dnia E. K. i J. K. skierowali do (...) Bank (...) S.A. wezwanie, aby bank w terminie 7 dni:

1. zwrócił wszystkie kwoty przez nich wpłacone w związku z wykonywaniem Umowy nr (...), w szczególności kwoty zapłaconych rat kredytu od dnia zawarcia umowy do dnia 5 sierpnia 2019 r., tj. kwoty 195 046,26 zł, a także wszystkich kwoty zapłacone po tej dacie jako świadczenia nienależnego w związku z nieważnością Umowy;

2. albo zwrotu kwoty 51 261,18 zł tytułem nienależnie pobranych rat spłaty kredytu w zawyżonej wysokości, w związku z tym, że Umowa nr (...) zawiera nieuczciwe postanowienia umowne ( pismo z dnia 30 stycznia 2020 r. wraz z załącznikami oraz potwierdzeniem nadania i odbioru – k. 111-118).

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie powołanych w treści uzasadnienia dokumentów, których autentyczności nie kwestionowała żadna ze stron. Sąd z urzędu również nie znalazł podstaw do zakwestionowania tych dowodów.

Sąd dał wiarę zeznaniom powodów w zakresie, w jakim korelują z materiałem dowodowym w postaci dokumentów. Powodowie zeznawali w sposób spontaniczny i szczery. Nie dziwi fakt, że po tak długim okresie część szczegółów związanych z opisywanymi zdarzeniami zatarła się w pamięci powodów. Należy zaakcentować, że co do zasadniczych kwestii, które miały znaczenie w tej sprawie, zeznania powodów były spójne z zeznaniami powodów (kredytobiorców) składanymi w szeregu podobnych spraw – w okresie, gdy zawierane były sporne umowy, ryzyko istotnego wzrostu kursu CHF do PLN postrzegane było jako mało prawdopodobne i owo przekonanie, również pośród pracowników banków i doradców finansowych, znajdowało wyraz w treści informacji udzielanych klientom zainteresowanym kredytem waloryzowanym do CHF.

Zeznania świadków A. K., E. S. i D. H. ( zeznania E. S. – k. 545-555, D. H. – k. 557-560, A. K. – k. 562v-566v) nie stanowiły podstawy ustaleń faktycznych, bowiem dotyczyły głównie kwestii ekonomicznych i księgowych związanych z udzielaniem przez bank kredytu indeksowanego do waluty obcej, co było zbędne dla rozstrzygnięcia sprawy. Zauważyć należy, że zagadnienia te zostały szeroko opisane przez pozwanego w odpowiedzi na pozew i twierdzenia te w znacznej części nie były kwestionowane przez stronę powodową. Zeznania świadków o sposobie ustalania przez bank kursów walut obcych stanowiących podstawę przeliczeń związanych z uruchomieniem i spłatą kredytów nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem kluczowe znaczenie miało oparcie przeliczeń na kursach z tabeli, którą bank mógł kształtować swobodnie.

Sąd Okręgowy zważył. co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

Sporne umowy kredytu zawierają postanowienia abuzywne, które nie mogą być zastąpione jakimikolwiek innymi regulacjami prawnymi, to zaś skutkowało nieważnością tych umów.

Roszczenie o ustalenie (art. 189 k.p.c.) warunkowane jest wykazaniem przez powodów interesu prawnego, który jest obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawa, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebą uzyskania wyroku, który wprowadzi jasność co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, nr 4, poz. 64 i z dnia 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powód nie posiada interesu prawnego, gdy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony jego praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (patrz: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z 6 czerwca 1997 roku, II CKN 201/97). Istnienie interesu prawnego należy oceniać na dzień orzekania (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., sygn. III CSK 237/18).

W ocenie Sądu powodowie posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia, czy zawarte przez nich umowy kredytów są nieważne, bowiem według obu umów ostateczny termin spłaty przypada na rok 2033, a wyrok ustalający wprowadza jasność co do sytuacji prawnej powodów, w szczególności co do istnienia uprawnienia banku do dalszego żądania od powodów spłaty zadłużenia i sposobu ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych.

W myśl art. 58 § 1-3 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną uregulowaną w art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez powodów umowy kredytowej, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do ust. 2 cytowanego przepisu, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarte przez powodów umowy kredytu zawierają elementy wskazane w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, w szczególności określają kwoty kredytu (216 945,55 zł i 196 200,55 zł), zasady i termin spłaty kredytu (w przypadku obu umów spłata w okresie 300 miesięcy od dnia wypłaty całości kredytu), wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany (oprocentowanie stanowiące sumę stawki bazowej LIBOR i marży banku).

W art. 69 ust. 2 posłużono się przy określeniu elementów umowy kredytu sformułowaniem „w szczególności” co oznacza, że umowa kredytu może także zawierać inne postanowienia niesprzeczne z prawem, niemające na celu obejścia prawa i niesprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Zgodnie z art. 353¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Poddanie wynikających z umów kredytu świadczeń w PLN waloryzacji wartością CHF nie jest sprzeczne z przepisami regulującymi typ umowy kredytu. Po pierwsze w dacie zawarcia umów kredytu stanowiących przedmiot niniejszej sprawy obowiązywał art. 358¹ § 2 k.c., zgodnie z którym strony mogły zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Chodzi tu o miernik inny niż pieniądz, w którym zobowiązanie zostało wyrażone. Miernikiem tym może być także inna waluta (M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44911. Warszawa, 2016). Po drugie, brak jest przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które wyłączałyby zastosowanie waloryzacji w przypadku umów kredytu. Po trzecie, poddanie waloryzacji świadczeń stron umowy kredytu nie jest sprzeczne z funkcją tego typu umowy, którą sprowadza się do odpłatnego (odsetki) sfinansowania przez bank określonego celu, który chce osiągnąć kredytobiorca.

W ocenie Sądu przedmiotowe umowy nie są sprzeczne z przepisami Prawa bankowego i zawierają wszelkie wymagane elementy (w tym kwotę kredytu i sposób jej spłaty), zasadny okazał się jednak zarzut zamieszczenia w przedmiotowych umowach klauzul abuzywnych, których istnienie skutkuje brakiem możliwości utrzymania obu umów w mocy.

Problematykę abuzywności postanowień umownych reguluje art. 385¹ § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie – poza postanowieniami określającymi główne świadczenia stron – nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Zważywszy na treść wskazanego artykułu, nie ulega wątpliwości, iż uznanie konkretnej klauzuli umownej za postanowienie niedozwolone wymaga stwierdzenia łącznego wystąpienia wszystkich wymienionych w przepisie przesłanek, tj. kontrolowane postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego):

: nie było postanowieniem uzgodnionym indywidualnie;
: nie było postanowieniem w sposób jednoznaczny określającym główne świadczenia stron;
: kształtowało prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Zgodnie z § 2 ww. przepisu, jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Natomiast § 3 definiuje nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umowy jako te, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z § 4 powołanego przepisu ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Powodom przysługuje statusu konsumenta w zakresie obu umów, bowiem zaciągnęli te kredytu celem refinansowania wydatków związanych z zakupem nieruchomości, która miała zaspokoić potrzeby mieszkaniowe ich rodziny. Kredytowane nieruchomości w dalszym ciągu służą temu celowi.

Materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania pozwala na ustalenie, że przedmiotowe umowy kredytu zostały zawarte przy wykorzystaniu wzoru przygotowanego przez pozwany bank, który nie był przedmiotem negocjacji – ich zapisy zasadniczo nie odbiegają od zapisów innych umów stosowanych przez bank przy udzielaniu kredytów powiązanych z walutą obcą, zaś przedmiotem uzgodnień mogły być warunki finansowe, takie jak wysokość kredytu lub marża banku. Pozwany nie udowodnił, aby postanowienia wzorca zostały zmienione na skutek negocjacji z powodami.

Postanowienia odnoszące się do ryzyka walutowego oraz przeliczeń walutowych (§ 2 ust. 2, § 4 ust. 1a, § 9 ust. 2 każdej z Umów) należy uznać za postanowienia abuzywne w rozumieniu art. 385¹ k.c. Postanowienia te określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385¹ k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określa sama istota umowy kredytu powiązanego z walutą obcą.

W wyroku z dnia 20 września 2017 r. w sprawie C-186/16 TSUE wyodrębnił klauzulę ryzyka walutowego jako niezależną grupę postanowień umowy kredytu, która musi być badana przez sąd meritii w ramach kontroli postanowień wzorca umownego, a zastrzeżony w nim mechanizm podlegać musi ocenie, czy właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku kursu waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

W świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, kredytobiorca-konsument musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej , ponosi przez cały okres obowiązywania umowy ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku zmian kursowych waluty kredytu. W tym obszarze, przedsiębiorcy zawierającemu umowę z konsumentem, stawiane są wysokie wymagania – nie wystarczy przekazanie konsumentowi informacji – nawet licznych, w tym pozwalających konsumentowi na zrozumienie, że zmiana kursu może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, ani przedstawienie mu ewentualnych wahań kursów wymiany, lecz istotne jest zwrócenie uwagi na powagę zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolności do spłacania kredytu. Informacja, że konsekwencje silnej deprecjacji mogą być trudne do udźwignięcia dla konsumenta, nie powinna ograniczać się do ogólnego stwierdzenia o jej wpływie na wysokość zadłużenia czy nawet rat, ale obrazować ów wpływ konkretnymi wyliczeniami w tym uświadamiać, że deprecjacja taka może powodować utratę zdolności do spłaty kredytu, z czym wiąże się poważne ryzyko utraty nieruchomości – stanowiącej częstokroć miejsce zamieszkania konsumenta – obciążonej hipoteką zabezpieczającą spłatę kredytu (patrz: wyroki z dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, R. P. A. i in. przeciwko (...) SA, pkt 59, 50, z dnia 20 września 2018 r., C-51/17, (...) Bank (...), pkt 74-75, z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank (...) Z.., pkt 34-35, 40, 43, 46, z dnia 10 czerwca 2021 r., C-776/19-C-782/19, (...), pkt 56, 69, 71, 72, 74, postanowienia z dnia 22 lutego 2018 r. w sprawie C-119/17, L. P. L., O. L. przeciwko (...)., pkt 25 i n. i z dnia 6 grudnia 2021 r., C-670/20, (...) Bank (...), pkt 34, teza).

Odnosząc powyższe do niniejszej sprawy wskazać należy, iż klauzula ryzyka walutowego nie pozwalała na zrozumienie kredytobiorcom wszelkich konsekwencji finansowych związanych z zawarciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności wpływu wzrostu kursu waluty na saldo zadłużenia przeliczone na złotówki. Trudno bowiem uznać, mając na uwadze, że strona powodowa nie osiągała dochodów w CHF, że gdyby faktycznie uzmysłowiono jej ryzyko, jakie wiąże się z zaciągnięciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w tym że saldo zadłużenia przeliczne na złotówki może wzrastać mimo regularnej spłaty kredytu, że zdecydowałaby się na zawarcie takiej umowy.

Nie sposób uznać, iż powodowie rozumieli konsekwencje ekonomiczne możliwego spadku waluty krajowej dla swoich zobowiązań finansowych.

Dalej wskazać należy, że postanowienia przeliczeniowe zawarte w umowach przyznawały wyłącznie bankowi uprawnienie do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń stron, przez stosowanie bliżej niesprecyzowanego mechanizmu ustalania kursów walut, które najpierw używane są w celu oznaczenia kwoty kredytu w CHF, a następnie do określenia wysokości rat w PLN, którymi kredytobiorca spłaca raty wyrażone w CHF.

W przedmiotowych Umowach nie ma zapisów na temat zasad kształtowania kursów walut przez kredytodawcę, a odpowiadającym typowi przeciętnego konsumenta powodowie nie byli w stanie zrozumieć i zweryfikować na podstawie takiej treści zapisów, jak druga strona umowy kształtuje kursy wymiany walut i jakimi zasadami przy tym się kieruje. Powodom nie udzielono dodatkowych wyjaśnień, które przybliżałyby działanie mechanizmu ustalenia kursów na potrzeby wykonania umów, co wynika z treści ich zeznań.

W świetle powyższego należało uznać, że kwestionowane postanowienia umowne nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, prostym i zrozumiałym językiem, ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umów kredytu.

Stwierdzona niejednoznaczność postanowień przeliczeniowych pozwala na dokonanie przez Sąd oceny, że przedmiotowe postanowienia umowne kształtowały prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy (art. 385¹ § 1 k.c.).

Dla oceny abuzywności postanowień przeliczeniowych nie miało znaczenia natomiast, w jaki sposób pozwany bank rzeczywiście stosował te postanowienia umowne, tj. czy stosowane przez niego tabele kursowe miały charakter zbliżony do rynkowych. Znaczenie miało to, że w umowach nie określono precyzyjnie, od czego zależy kurs waluty, dając tym samym bankowi możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania kredytobiorcy. Skoro o tym, czy postanowienie jest niedozwolone decydują okoliczności z chwili zawarcia umowy, nie ma więc znaczenia, jak umowa była wykonywa później i jakie kursy bank faktycznie ustalał (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, Nr 1, poz. 2 oraz orzecznictwo TSUE przytoczone w uzasadnieniu tej uchwały).

Mając na uwadze powyższe rozważania, postanowienia dotyczące nieograniczonego ryzyka kursowego oraz przeliczeń kursowych zawarte w przedmiotowych umowach kredytu uznać należało za abuzywne w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c.

Zgodnie z art. 385¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta. Co do możliwości uzupełnienia przez sąd powstałej luki po niedozwolonej klauzuli umownej, należy mieć na względzie stanowisko wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 roku, C-260/18, który wykluczył uzupełnianie luk w umowie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, w szczególności odwołujących się do zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów i to niezależnie od zgody stron, a także w wyroku z dnia 18 listopada 2021 r. C 212/20, w którym wskazano, że art. 5 i 6 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron. W konsekwencji art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi możliwość uzupełnienia umowy przez zmianę treści owego warunku. Możliwość taka istniałaby tylko w przypadku, gdyby stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku zobowiązywało sąd do unieważnienia umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

Sąd Najwyższy również opowiedział się za możliwością zastąpienia niedozwolonej klauzuli umownej jedynie wtedy, gdy jej brak naraża konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).

Na niedopuszczalność zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych odsyłających do kursu waluty wynikającego z tabeli bankowej, odesłaniem do kursu średniego waluty obcej ustalanego przez Narodowy Bank Polski, względnie ogólnie pojmowanego „kursu rynkowego”, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w licznych orzeczeniach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2022 r., II CSKP 45/22; zob. też wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2022 r., II CSKP 163/22, II CSKP 285/22 i II CSKP 382/22, z dnia 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22 i z dnia 20 lutego 2023 r., II CSKP 809/22; w nowszym orzecznictwie - np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2023 r., II CSKP 820/23).

Przywołać należy treść jednej z ostatnich uchwał Sądu Najwyższego (III CZP 25/22 z 25 kwietnia 2024 r.), zgodnie z którą w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

Mając na uwadze powyższe, ugruntowane już orzecznictwo, po wyeliminowaniu z Umów postanowień uznanych za abuzywne, które określają główny przedmiot umowy i braku możliwości zastąpienia ich innymi postanowieniami, ustalić należało, że Umowy (...) są nieważne, o czym Sąd w pkt. I i II wyroku.

Z uwagi na nieważność umów kredytu, do rozliczenia stron zastosowanie znajdują art. 405-410 k.c., a przede wszystkim art. 410 § 2 k.c. (patrz: uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr 2563899; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 roku, III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 roku, I CSK 242/18, Legalis nr 1966950 i z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18, OSNC zb. dod. 2021/B/20, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku, III CZP 11/20, Legalis nr 2532281).

Zgodnie z art. 405 k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W myśl zaś art. 410 § 1 i 2 k.c. przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Roszczenia objęte żądaniem pozwu nie było przedawnione. Przedmiotem żądania było spełnienie świadczenia polegającego na zwrocie spełnionego ratalnie świadczenia nienależnego (art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c.), w tej sytuacji zaś termin przedawnienia wynosi 10 lat [patrz: art. 118 k.c. w zw. z art. 5 ust. 3 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104)]. Za początek biegu przedawnienia uznać należy nie datę zawarcia umowy, czy też uiszczenia przez kredytobiorcę pierwszej raty kapitałowo-odsetkowej, lecz dzień, w którym konsument powziął wiedzę lub powinien był racjonalnie rzecz biorąc powziąć wiedzę o abuzywnym charakterze klauzuli, mającym uzasadniać jego roszczenie restytucyjne ( patrz: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21 oraz przywołane tam orzecznictwo TSUE).

Żądanie powodów o zapłatę przez pozwanego kwot 194 629,54 zł (z tytułu Umowy nr (...)) oraz 207 123,11 zł (z tytułu Umowy nr (...)), tj. łącznie kwoty 401 752,65 zł z tytułu nienależnego świadczenia w postaci spłaty rat kapitałowo-odsetkowych na poczet nieważnych umów było zasadne, jednakże na skutek podniesionego przez bank zarzutu potrącenia, w całości uległa umorzeniu mniejsza od kwoty kredytu wierzytelność powodów dotycząca Umowy nr (...), zaś w znacznej części wierzytelność związana z Umową nr (...).

Zgodnie z art. 498 § 1 k.c. gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej (§ 2).

Przesłankami potrącenia są wzajemność wierzytelności, jednorodzajowość wierzytelności, wymagalność wierzytelności potrącającego, zaskarżalność wierzytelności potrącającego.

Skoro przedmiotowe umowy kredytów zostały uznane za nieważne, spełnione przez powodów i poprzednika prawnego pozwanego świadczenia stały się świadczeniami nienależnymi, a zatem strony winny zwrócić sobie to co świadczyły w wyniku uznanych za nieważne umów. Samo spełnienie świadczenia nienależnego jest źródłem roszczenia zwrotnego przysługującego zubożonemu, a zatem oba świadczenie nienależne są już wymagalne.

Powodowie w ramach wykonywania nieważnych umów uiścili na rzecz pozwanego kwotę xx zł , a więc suma spełnionych przez nich świadczeń przewyższa świadczenie nienależne banku. Zarzut potrącenia należało uznać za skuteczny co do kwoty *413 146,10 zł - wypłaconego przez pozwanego kapitału. Powodowie żądali zapłaty kwoty 401 752,65 zł. Z uwagi na uwzględnienie zarzutu potrącenia do kwoty wpłaconego kapitału, należało zasądzić od pozwanego na rzecz E. K. i J. K. kwotę 10 922,56 zł, którą należało rozdzielić po połowie pomiędzy powodów.

Z tytułu nieważności Umowy nr (...) powodowie domagali się zwrotu kwoty 194 629,54 zł, skoro zaś bank wypłacił im na podstawie tej umowy kwotę 216 945,55 zł, to wierzytelność powodów uległa umorzeniu w całości.

Z tytułu nieważności Umowy nr (...) powodowie domagali się zwrotu kwoty 207 123,11 zł, skoro zaś bank wypłacił im na podstawie tej umowy kwotę 196 200,55 zł, to wierzytelność powodów, która nie uległa umorzeniu odpowiada kwocie 10 922,56 zł, a zatem E. K. i J. K. przysługuje po połowie tej kwoty, tj. po 5461,28 zł.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Zgodnie z art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania , świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Powodom przysługują odsetki od zasądzonej kwoty od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu (4 czerwca 2020 r.), bowiem powodowie nie wykazali, iżby wcześniej doręczyli pozwanemu wezwanie do zapłaty. Na skutek błędu Sąd przyznał powodom jednak odsetki od dnia 4 września 2020 r.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik, uznając pozwanego za stronę przegrywającą proces, bowiem pozwany podniósł zarzut potrącenia dopiero w toku procesu. W konsekwencji należało zasądzić od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 13 902 zł, na którą to kwotę składały się: opłata od pozwu (2 000 zł), koszty zastępstwa procesowego w wysokości 10 800 zł ustalone w oparciu o stawkę minimalną wynikającą z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, opłata skarbowa od pełnomocnictw (102 zł) oraz opłata poczyniona w związku z dopuszczeniem dowodu z opinii biegłego tytułem zaliczki na wynagrodzenie (1 000 zł). Od kwoty tej zasądzono odsetki ustawowe za opóźnienie na podstawie art. 98 §1¹ k.p.c.

W punkcie VI wyroku, Sąd nakazał ściągnąć od pozwanego (przy uwzględnieniu wyżej wskazanej zasady ponoszenia kosztów) – na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 1 988,88 zł tytułem zwrotu wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa na poczet wynagrodzenia biegłego na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE