UZASADNIENIE

wyroku z dnia 12 kwietnia 2024 r.

(...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. w dniu 21 października 2022 r. o godzinie 12:45 wniosła przeciwko A. S. pozew o zasądzenie kwoty 6.146,49 zł wraz z odsetkami umownymi za opóźnienie równymi dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 23 lipca 2022 r. do dnia zapłaty, jak również o zasądzenie zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. W uzasadnieniu pozwu wskazano, że dochodzona wierzytelność wynika z weksla, który został wypełniony na kwotę 6.146,49 zł. Weksel został wystawiony na zabezpieczenie zwrotu pożyczki udzielonej pozwanej przez powódkę. Powódka wskazała, że wezwała pozwaną do wykupu weksla, jednakże po tym wezwaniu pozwana nie dokonała żadnej wpłaty (pozew – k 4-4v akt, potwierdzenie nadania pozwu na poczcie – k. 61-62 akt).

Przewodniczący stwierdził brak podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym i upominawczym (k. 1 akt).

Pozwana nie złożyła odpowiedzi na pozew ani wyjaśnień.

Sąd rozpoznał sprawę w postępowaniu uproszczonym (k. 1).

Wyrokiem zaocznym z dnia 12 stycznia 2023 r. Sąd oddalił powództwo i wniosek powódki o zasądzenie od pozwanej zwrotu kosztów procesu (k. 22 akt).

Po wniesieniu apelacji przez powódkę (k. 35-38v akt) okazało się, że postanowieniem z dnia 21 października 2022 r., wydanym o godzinie 12:56, Sąd Rejonowy w Toruniu ogłosił upadłość dłużniczki A. S., jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, wyznaczając syndyka masy upadłości w osobie K. H. (postanowienie sądu upadłościowego – k. 52-53 akt).

Wierzytelność dochodzona pozwem została zgłoszona do masy upadłości w dniu 15 listopada 2022 r. (pismo wierzyciela – k. 58 akt).

Wobec ogłoszenia upadłości pozwanej po wniesieniu pozwu sąd II instancji w dniu 6 czerwca 2023 r. zwrócił akta sprawy sądowi I instancji celem podjęcia czynności wobec treści postanowienia o ogłoszeniu upadłości, to jest zawieszenia postępowania z urzędu (k. 63 akt).

Postanowieniem z 2 sierpnia 2023 r. Sąd Rejonowy w Grudziądzu:

1. na mocy art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. zawiesił postępowanie ze skutkiem od dnia 21 października 2022 r.,

2. uchylił wyrok zaoczny z dnia 12 stycznia 2023 r.,

3. wezwał do udziału w sprawie syndyka masy upadłości A. S.,

4. podjął zawieszone postępowanie.

(postanowienie – k. 64 akt)

W piśmie z 5 września 2023 r. syndyk masy upadłości K. H. wskazała, że w postępowaniu upadłościowym prowadzonym wobec upadłej A. S. nie sporządzono projektu planu spłaty wierzycieli. Potwierdziła, że wierzyciel będący powodem w niniejszej sprawie zgłosił w przepisanym terminie bez braków formalnych w ramach prowadzonego postępowania upadłościowego wierzytelność w kwocie 6.127 zł wraz z odsetkami, wynikającą z umowy pożyczki objętej pozwem w tej sprawie. Wniosła o odrzucenie pozwu wobec niedopuszczalności drogi sądowej, a w przypadku braku stwierdzenia przez sąd przesłanek do odrzucenia pozwu, wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania (k. 69-81 akt).

Postanowienie z 6 listopada 2023 r. sąd odmówił odrzucenia pozwu (k. 83 akt).

Wobec uchylenia zaskarżonego wyroku zaocznego, postanowieniem z dnia 14 lutego 2024 r. Sąd Okręgowy w Toruniu umorzył postępowanie apelacyjne prowadzone pod sygn. akt VIII Ca 1017/23 (k. 91 akt).

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:

W dniu 12 lipca 2019 roku (...) Spółka Akcyjna w B. (obecnie w W. - pożyczkodawca) zawarła z A. S. (pożyczkobiorca) umowę pożyczki gotówkowej, na podstawie której udzielono pozwanej pożyczki w kwocie 7.000,00 zł na okres 48 miesięcy. Strony przewidziały, że pożyczka jest oprocentowana według stałej stopy procentowej w wysokości 9,93 % w skali roku (odsetki umowne) oraz że z tytułu udzielenia pożyczki pożyczkobiorca zobowiązany będzie do uiszczenia na rzecz dającego pożyczkę następujących opłat: opłaty przygotowawczej w wysokości 129 zł, wynagrodzenia prowizyjnego w wysokości 5.571 zł i wynagrodzenia z tytułu przyznania tzw. (...) w kwocie 1.300 zł. Kwoty te zostały rozdzielone proporcjonalnie do liczby rat pożyczki i miały być uiszczane częściowo przy każdej racie razem z odsetkami umownymi. Pożyczka miała być spłacona w 48 miesięcznych ratach ustalonych w harmonogramie spłat – do 22 dnia każdego miesiąca kalendarzowego, począwszy od sierpnia 2019 roku - po 355 zł. W umowie pożyczki przewidziano, że na wypadek opóźnienia w spłacie rat pożyczki pozwana zapłaci odsetki od zadłużenia przeterminowanego w wysokości rocznej stopy oprocentowania zadłużenia przeterminowanego równej stopie odsetek maksymalnych za opóźnienie, o których mowa w art. 481 § 2¹ k.c. (pkt 4.1. części C umowy).

W punktach 1.4 lic. c i 15 części C umowy stwierdzono, że pozwana w zamian za zapłatę płatnego z góry wynagrodzenia w kwocie 1.300 zł może skorzystać z tzw. Twojego Pakietu, w ramach którego ma prawo do jednorazowego w całym okresie kredytowania bezpłatnego odroczenia maksymalnie dwóch kolejnych terminów płatności rat albo do bezpłatnego obniżenia o 50% maksymalnie czterech kolejnych rat, po terminowej spłacie co najmniej dwóch pierwszych rat. Odroczone raty lub części obniżonych rat miały być spłacone w dodatkowym okresie kredytowania. W następstwie odroczenia rat termin spłaty pożyczki miał ulec przedłużeniu maksymalnie o 2 miesiące, w okresie których pożyczkobiorca miał spłacić odroczone raty. W okresie odroczenia rat nie miały być naliczane odsetki w stosunku do odroczonych rat. W następstwie obniżenia rat termin spłaty pożyczki miał ulec przedłużeniu maksymalnie o cztery miesiące, w okresie których pożyczkobiorca miał spłacić obniżoną część rat. W stosunku do obniżonej części rat w okresie odroczenia rat nie miały być naliczane odsetki.

W umowie zastrzeżono, że pożyczkodawca może wypowiedzieć umowę w przypadku, gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od daty otrzymania wezwania. Okres wypowiedzenia wynosił 30 dni (pkt 8.1 lit. a części C umowy).

Jako zabezpieczenie zwrotu pożyczki pozwana podpisała weksel własny in blanco wraz z deklaracją wekslową. Pożyczkodawca miał prawo wypełnić ten weksel na sumę odpowiadającą zadłużeniu pożyczkobiorcy z tytułu umowy pożyczki w przypadku, gdy opóźnienie w płatności kwoty równej jednej racie przekroczy 30 dni, po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od otrzymania wezwania.

Dowody : umowa pożyczki wraz z harmonogramem spłat - k. 5-9 akt

weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową - k. 10 i 12 akt

Pismem z dnia 22 czerwca 2022 r. powódka wypowiedziała pozwanej umowę pożyczki z 30 dniowym okresem wypowiedzenia, ze skutkiem natychmiastowej wymagalności wszystkich należności wynikających z umowy. Wskazała, że zadłużenie pozwanej wynosi 6.146,49 zł, w tym suma pozostałych do spłaty rat pożyczki na dzień wypowiedzenia umowy w kwocie 6.127,00 zł i odsetki umowne za opóźnienie w płatności rat w wysokości 19,49 zł. Powódka wezwała pozwaną do zapłaty żądanej kwoty w terminie 30 dni od dnia doręczenia pisma. Powódka wypełniła weksel in blanco na kwotę 6.146,49 zł, wskazując termin płatności na 22 lipca 2022 r. i wezwała pozwaną do wykupu weksla.

Dowody : pismo o wypowiedzeniu umowy pożyczki i wezwaniu do wykupu weksla –

k. 11 akt

wypełniony weksel – k. 10 akt

Po wezwaniu do wykupu weksla pozwana nie spłaciła żadnej kwoty (okoliczność niesporna).

Sąd zważył, co następuje:

Przedstawiony stan faktyczny ustalony został w oparciu o dokumenty złożone przez powódkę, które w ocenie Sądu nie budziły wątpliwości co do ich autentyczności i prawdziwości, wobec czego mogły stanowić wiarygodną podstawę ustaleń faktycznych.

Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. (...)) jeżeli weksel, niezupełny w chwili wystawienia, uzupełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem, nie można wobec posiadacza zasłaniać się zarzutem, że nie zastosowano się do tego porozumienia, chyba że posiadacz nabył weksel w złej wierze albo przy nabyciu dopuścił się rażącego niedbalstwa. Na tle tego przepisu dominuje pogląd, że w stosunku do pierwszego wekslobiorcy - będącego kontrahentem z porozumienia wekslowego - zarzut niezgodnego z porozumieniem uzupełnienia weksla może być podnoszony bez ograniczeń, w tym zakresie art. 10 Prawa wekslowego nie stosuje się. Art. 10 wyznacza natomiast granice skuteczności tego zarzutu względem dalszego nabywcy, który nabył weksel sposobami prawa wekslowego.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej sąd krajowy jest zobowiązany do zbadania z urzędu, czy warunki umowy wchodzące w zakres stosowania dyrektywy Rady (...) z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29) mają nieuczciwy charakter, a także do tego, by dokonawszy takiego badania, zniwelować brak równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą, o ile sąd ów posiada niezbędne ku temu informacje dotyczące stanu prawnego i faktycznego (zob. np. wyrok (...) z dnia 13 września 2018 r. w sprawie (...) - z udziałem powódki). Ze względu na fakt wiadomy Sądowi orzekającemu z innych spraw, że powódka stosuje w umowach z konsumentami niedozwolone klauzule umowne, Sąd uznał, że przedłożony przy pozwie weksel nie jest wystarczający do rozstrzygnięcia sprawy, a konieczne jest zbadanie odpowiedzialności pozwanej w kontekście stosunku podstawowego (pożyczki), na zabezpieczenie którego pozwana wystawiła weksel in blanco.

Według art. 720 § 1 k.c. przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Z tytułu udzielenia pożyczki pożyczkodawca może żądać wynagrodzenia w formie odsetek albo prowizji za korzystanie przez pożyczkobiorcę z jego środków finansowych. Użycie zwrotu ,,albo” oznacza alternatywę rozłączną. Nie można więc jednocześnie pobierać odsetek umownych i prowizji za korzystanie przez pożyczkobiorcę ze środków pożyczkodawcy.

Sąd nie zakwestionował prawa powódki do pobrania opłaty przygotowawczej, albowiem takie opłaty są standardowo pobierane za wykonanie czynności związanych z udzieleniem pożyczki. Opłata określona w umowie zawartej między stronami nie była rażąco wygórowana.

Sąd zakwestionował natomiast prawo powódki do naliczenia i pobrania dodatkowego wynagrodzenia prowizyjnego w wysokiej kwocie 5.571 zł za udostepnienie pozwanej środków pieniężnych oraz prawo do pobrania opłaty za tzw. Twój Pakiet w wysokości 1.300 zł. Za przygotowanie umowy pożyczki powódka pobrała bowiem opłatę przygotowawczą, a za udostępnienie pożyczkobiorcy środków pieniężnych odsetki umowne zbliżone do maksymalnych. Brak było podstaw do pobierania podwójnego wynagrodzenia za to samo.

W wielu podobnych sprawach toczących się przed tut. Sądem z powództwa (...) S.A. w B. (obecnie w W.) o zwrot pożyczki zakwestionowano praktykę tej spółki pobierania na podstawie umów pożyczek dodatkowego wynagrodzenia prowizyjnego w wysokich kwotach, żądanego często obok odsetek umownych za udostępnienie środków pieniężnych, doliczonych do każdej raty. Zapis o tej prowizji uznano za zmierzający do obejścia przepisów o ochronie praw konsumentów oraz o odsetkach maksymalnych (ukryta lichwa). Stwierdzono, że takie działanie nie zasługuje na ochronę prawną, albowiem jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów, dlatego jest nieważne (art. 58 § 1 i 2 k.c.). Tak było m.in. w sprawach o następujących sygnaturach akt: I C 189/16, I C 2424/16, I C 285/17, I C 397/17, I C 398/17, I C 477/17, I C 501/17, I C 1100/17, I C 1244/17, I C 1595/17, I C 1707/17, I C 390/18, I C 1796/18, I C 1826/18, I C 2751/18, I C 2752/18 i I C 2753/18, I C 147/19, I C 266/19, I C 353/19, I C 767/19, I C 1016/19, I C 1073/19, I C 2082/19, I C 2086/19, I C 2617/19, I C 1402/20, I C 1403/20, I C 1740/20, I C 1787/20, I C 341/21, I C 765/21, I C 766/21, I C 896/21, I C 1382/21, I C 1413/21, I C 1462/21, I C 1700/21, I C 943/22, I C 1244/22, I C 1351/22 i I C 1502/22.

Kwestią obciążania przez powódkę pożyczkobiorców zbyt wysokimi opłatami prowizyjnymi za udostepnienie na określony czas środków pieniężnych zajmował się też niejednokrotnie Sąd Okręgowy w Toruniu, w tym w sprawach o sygn. akt VIII Ca 563/17, VIII Ca 582/17 i VIII Ca 664/18, podzielając w swoich wyrokach stanowisko tut. Sądu o sprzeczności umów pożyczek w zakresie wynagrodzenia prowizyjnego z dobrymi obyczajami, zasadami współżycia społecznego i przepisami regulującymi wysokość odsetek maksymalnych. Sąd Okręgowy, odwołując się do wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 27 kwietnia 2012 r. w sprawie XVII AmC 5533/11 (Legalis nr (...)), stwierdził, że niezależnie od uregulowań ustawy o kredycie konsumenckim dotyczących maksymalnej wysokości kosztów pozaodsetkowych, koszty te nie mogą stanowić dodatkowego źródła zysku przedsiębiorcy, powinny zatem być kształtowane w sposób zgodny z rzeczywistym kosztem dokonywanych czynności, w związku z którymi pozostają. W przywołanych sprawach Sąd Okręgowy w Toruniu stwierdził również, że wynagrodzenie prowizyjne zastrzegane w umowach stosowanych przez powódkę pozostaje oderwane od faktycznych kosztów przez nią poniesionych, w istocie nie stanowi więc ,,kosztu okołoodsetkowego”, te bowiem powinny być związane – zgodnie z zasadą ekwiwalentności świadczeń – z określonymi kosztami poniesionymi przez pożyczkodawcę w związku z udzieleniem pożyczki bądź usługami świadczonymi na rzecz pożyczkobiorcy. Sąd Rejonowy w Grudziądzu oraz Sąd Okręgowy w Toruniu wyraziły w przywołanych sprawach także pogląd, że wynagrodzenie prowizyjne to ukryta forma odsetek od pożyczonego kapitału, co prowadzi do obejścia przepisów regulujących instytucję odsetek maksymalnych.

W sprawach I C 501/17, I C 1244/17, I C 1595/17, I C 1796/18, I C 2750/18, I C 2751/18 I C 147/19, I C 266/19, I C 353/19, I C 767/19, I C 1016/19, I C 1073/19, I C 2082/19, I C 2086/19, I C 2617/19, I C 1402/20, I C 1403/20, I C 1740/20, I C 1787/20, I C 341/21, I C 765/21, I C 766/21, I C 896/21, I C 1382/21, I C 1462/21 i I C 1700/21 tutejszy Sąd oraz w sprawie o sygn. akt VIII Ca 582/17 Sąd Okręgowy w Toruniu zakwestionowały zapis umowny stosowany przez powódkę w umowach pożyczkowych o wygórowanym wynagrodzeniu za usługę świadczoną w ramach tzw. (...), polegającą na możliwości odroczenia na wniosek konsumenta płatności kilku rat lub ich części (ze względu na brak ekwiwalentności świadczeń). W uzasadnieniu wyroku z dnia 15 listopada 2017 r. w sprawie VIII Ca 582/17 Sąd Okręgowy w Toruniu uznał postanowienia dotyczące usługi (...) za naruszające w sposób rażący interesy pożyczkobiorcy, sprzeczne z dobrymi obyczajami i prowadzące do obejścia bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, zwłaszcza dotyczących odsetek maksymalnych i jako takie, za niewiążące konsumenta (art. 58 § 1 i 2 k.c., art. 359 § 2¹ k.c. oraz art. 385¹ § 1 k.c.).

Wskazać też należy, że w decyzji nr (...) z dnia 3 czerwca 2015 r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Delegatura w K. uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów działania pożyczkodawcy polegające na stosowaniu opłaty, której wysokość nie odpowiada wartości świadczeń realizowanych w ramach tej opłaty. W uzasadnieniu tej decyzji stwierdzono, że sprzeczne z dobrym obyczajem jest naruszenie ekwiwalentności świadczeń przy stosowaniu wobec konsumentów opłaty, której wysokość nie odpowiada wartości świadczeń realizowanych w ramach tej opłaty, co godziło w ich słuszny interes. Identyczną decyzję wobec (...) Sp. z o.o. w B. wydał Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Delegatura w K. w dniu 30 grudnia 2015 r. w sprawie (...) (...) w zakresie opłaty przygotowawczej. Zarzuty w niej zawarte wobec pożyczkodawcy można jednak odnieść również do wynagrodzenia prowizyjnego oraz opłaty za tzw. Twój Pakiet.

Ze względu na to, że wynagrodzenie prowizyjne w kwocie 5.571 zł zostało naliczone za to samo, za co należały się powódce odsetki umowne od udzielonej pożyczki, a nadto nie określono w umowie żadnych kryteriów ustalenia tak wygórowanej prowizji, Sąd Rejonowy uznał, że brak jest podstaw do jej zasądzenia. Do identycznego wniosku doszedł Sąd w przypadku wygórowanego wynagrodzenia za usługę świadczoną w ramach tzw. (...), polegającą na możliwości odroczenia na wniosek konsumenta płatności dwóch rat lub czasowego obniżenia o 50% maksymalnie czterech rat. Kwota 1.300 zł jest nieproporcjonalna do usługi oferowanej przez pożyczkodawcę, albowiem nawet w przypadku skorzystania z tej usługi, klient i tak musiał spłacić całą pożyczkę. Opisana usługa nie była więc ekwiwalentna do wskazanego wynagrodzenia. Nie można też zapominać, że w pkt 15 części C umowy wskazano, że usługa ta jest bezpłatna.

W ustalonych okolicznościach, na podstawie art. 720 § 1 k.c., art. 58 § 1 i 2 k.c., art. 359 § 2¹ k.c. oraz art. 385¹ § 1 k.c. Sąd uznał, że roszczenie powódki nie było uzasadnione, albowiem żądana w pozwie kwota jest mniejsza od sumy kwot nienależnego wynagrodzenia prowizyjnego i nienależnej opłaty za usługę pod nazwą (...). Nadto powódce nie należały się odsetki umowne za korzystanie z kapitału naliczone w harmonogramie spłat po dokonaniu wypowiedzenia umowy, tj. po 22 lipca 2022 r., gdyż po tej dacie powódka naliczała od zadłużenia odsetki umowne za opóźnienie. Z tych względów powództwo podlegało oddaleniu w całości. Nie można było również zasądzić odsetek za opóźnienie od świadczenia nienależnego.

O kosztach procesu w pkt 2 (drugim) sentencji orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. a contrario. Powódka przegrała sprawę w całości, dlatego nie przysługuje jej zwrot kosztów procesu od pozwanej.

Sąd oddalił wniosek syndyka o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej zwrotu kosztów procesu, gdyż pozwana, jak i syndyk masy upadłości nie ponieśli w tej sprawie żadnych kosztów (art. 98 § 1 k.p.c. a contrario).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE