UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni E. S. (1) złożyła wniosek o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy po rodzicach J. S. (1) i I. S..

Uczestnik postępowania A. S. przyłączył się do wniosku.

Uczestnicy postępowania W. S. i B. S. (1) przyłączyli się do wniosku, z tym że w zakresie dziedziczenia po I. S. wnosili o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu holograficznego z dnia 2 listopada 2017 r. na rzecz B. S. (1).

Wnioskodawczyni E. S. (1) oraz uczestnik postępowania A. S. wnosili o ustalenie, że testament holograficzny I. S. z dnia 2 listopada 2017 r. jest nieważny.

Uczestniczki postępowania A. R. (1) i E. S. (2) przyłączyły się do wniosku, w zakresie ważności wskazanego testamentu nie zajęły stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

J. S. (1) zmarł dnia 12 lipca 1985 r. w C., ostatnio na stałe zamieszkiwał w C.. W chwili śmierci był żonaty z I. S. z d. R.. I. S. zmarła dnia 6 maja 2021 r. w C., ostatnio na stałe zamieszkiwała w C.. Zmarła jako wdowa. Mieli czworo dzieci: córkę E. S. (1) oraz synów W., A. i J.. Żadne z nich nie miało innych dzieci, w tym pozamałżeńskich bądź przysposobionych. J. S. (2) zmarł dnia 25 marca 2021 r. Miał dwie córki: E. S. (2) i A. R. (2); nie miał innych dzieci, w tym pozamałżeńskich, przysposobionych lub zmarłych przed jego śmiercią ( bezsporne ).

J. S. (1) nie pozostawił testamentu ( bezsporne ).

W skład spadku po J. S. (1) nie wchodzi gospodarstwo rolne ( bezsporne ).

I. S. w dniu 2 listopada 2017 r. sporządziła testament własnoręczny, w którym do całości spadku powołała wnuka B. S. (1), syna W. S.. Testament został otwarty i ogłoszony w Sądzie Rejonowym w Ciechanowie w dniu 2 listopada 2021 r. w sprawie I Ns 356/21 ( testament k. 41, protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu k. 39 – 40, opinia biegłego sądowego w zakresie psychografologii mgr K. G. k. 198 - 228 ).

I. S. w dacie sporządzenia testamentu tj. w dniu 2 listopada 2017 r. nie znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Sporządzony testament nie wskazuje na stan utraty lub ograniczenia świadomości, brak swobody wyrażenia woli, presję osób trzecich lub występowanie jakichkolwiek zaburzeń psychicznych. Nie wskazuje na istnienie schorzeń o podłożu neurologicznym np. choroby P. bądź epilepsji, stanu odurzenia alkoholowego bądź narkotykami czy też zaburzeń typowych dla schorzeń psychicznych np. psychozy afektywnej dwubiegunowej czy schizofrenii. Pismo z testamentu nie wykazuje żadnych cech patologicznych a jedynie naturalne cechy pisma starczego. Pismo nie zawiera oznak wielości nawyków pisarskich czy też nasycenia deformacjami, co wskazuje, że nie zostało sporządzone z fizyczną pomocą osoby trzeciej. Treść wypowiedzi jest przejrzysta i spójna pomimo błędów pisarskich i niezborności w formowaniu znaków pisarskich, jak też nieprawidłowego zagospodarowania przestrzenią pisarską. Zmiany w piśmie są właściwe dla zaawansowanej miażdżycy, choroby Alzheimera, afazji, amnezyjnych zaburzeń pamięci oraz dla udaru niedokrwiennego mózgu ( opinia biegłego sądowego w zakresie psychografologii mgr K. G. k. 198 – 228, 259, 260, opinia biegłego sądowego w zakresie psychografologii dr S. Z. k. 300 – 310, opinia sądowo – psychiatryczna k. 336 – 352 ).

I. S. zamieszkiwała z córką E. S. (1). W sąsiedztwie, po przeciwnej stronie ulicy, zamieszkiwał jej syn W. S. z rodziną. I. S. w grudniu 2014 r. przebyła udar niedokrwienny lewej półkuli. Pomimo zaburzeń mowy ( afazja ) pozostawała w kontakcie słowno – logicznym. W marcu 2019 r. rozpoznano u niej zaburzenia depresyjne nawracające, które nie miały wpływu na jej świadomość. Od czasu udaru miała problemy z poruszeniem się; korzystała ze wsparcia chodzika ( zeznania świadków G. J. k. 94 - 95, A. K. k. 190, A. N. k. 190 – 191, B. S. (2) k. 191, dokumentacja medyczna k. 73 – 78, 108 – 130, 133 – 172, opinia sądowo – psychiatryczna k. 336 – 352 ).

I. S. po 2015 r. nadal podejmowała czynności prawne, zawierała umowy najmu lokalu mieszkalnego, prowadziła postępowania sądowe, udzielała pełnomocnictw. Czynności w jej imieniu często podejmowała E. S. (1), a wtedy I. S. tylko je potwierdzała własnoręcznym podpisem ( zeznania świadków G. J. k. 94 – 95, A. K. k. 190, A. N. k. 190 – 191, B. S. (2) k. 191, umowy k. 79 – 80, 81 – 83, pozew k. 84 – 85, pełnomocnictwo k. 86 – 88, wniosek o wydanie dowodu osobistego koperta k. 105, zeznania wnioskodawczyni E. S. (1) k. 375 – 376 ).

Nikt nie zrzekł się dziedziczenia po J. S. (1) lub po I. S.. Nikt nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. Nikt nie odrzucił spadku po J. S. (1) lub po I. S.. Nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia po którymkolwiek z nich ( bezsporne ).

Okoliczności faktyczne sprawy w zakresie kręgu spadkobierców J. S. (1) i I. S. są bezsporne. Sąd ustalił je na podstawie zgodnych zapewnień spadkowych złożonych przez wnioskodawczynię E. S. (1) oraz uczestników postępowania A. S., W. S., A. R. (2) i B. S. (1), znajdujących potwierdzenie w przedłożonych aktach stanu cywilnego. Dowody te Sąd ocenił jako w pełni wiarygodne, jako że ich prawdziwość nie nasuwała jakichkolwiek wątpliwości i nie była kwestionowana przez żadną ze stron niniejszego postępowania.

W ocenie Sądu, zeznania świadków zeznania świadków G. J. ( k. 94 – 95 ), A. K. ( k. 190 ), A. N. ( k. 190 – 191 ) oraz B. S. (2) ( k. 191 ) są wiarygodne. Podobnie ocenić należy zeznania wnioskodawczyni E. S. (1) ( k. 375 – 376 ), aczkolwiek wnioskodawczyni opiera na nich własną, odmienną od sądu, ocenę prawną. Świadkowie wskazywali na świadomość I. S. i jej rozeznanie w otoczeniu, pomimo trudności z nawiązywaniem przez nią kontaktu słownego. Świadkowie podkreślali jej stanowczość. Jednocześnie wnioskodawczyni kwestionując możliwość sporządzenia testamentu przez matkę, wskazywała, że był z nią kontakt, że domagała się wizyt u syna W., że pomagała matce w załatwianiu spraw urzędowych, co potwierdza wnioski opinii sporządzonych w niniejszej sprawie. Z tych względów nie budzi również wątpliwości Sądu, wiarygodność przedstawionego testamentu spadkodawczyni I. S. z dnia 2 listopada 2017 r. otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Ciechanowie. Podkreślić należy, że wynikające z dokumentacji medycznej pogorszenie stanu zdrowia spadkodawczyni, nastąpiło dopiero w 2019 r., a zatem ponad rok po sporządzeniu testamentu. Wnioskodawczyni nie wykazała, do czego jest zobowiązana z mocy art. 6 kc, że przebyty przez spadkodawczynię I. S. w grudniu 2014 r. udar miał wpływ na ważność sporządzonego przez nią w dniu 2 listopada 2017 r. testamentu własnoręcznego.

Zeznania świadka K. S. ( k. 191 ) są wiarygodne, jednakże nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Oceny ważności tego testamentu Sąd dokonał na podstawie trzech opinii biegłych sądowych powołanych powyżej: dwóch w zakresie psychografologii oraz jednej w zakresie psychiatrii i psychologii. Podkreślić należy, że wszystkie opinie są zbieżne w zakresie zawartych w nich wniosków co do stanu zdrowia w jakim znajdowała się spadkodawczyni w dacie sporządzania testamentu, wskazując, że w dniu 2 listopada 2017 r. I. S. nie znajdowała się w stanie wyłączenia zdolności do świadomego lub swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia swojej woli. Sporządzony testament nie wskazuje, w ocenie wszystkich biegłych, na stan utraty lub ograniczenia świadomości, brak swobody wyrażenia woli, presję osób trzecich lub występowanie jakichkolwiek zaburzeń psychicznych. Sąd w pełni zatem podziela opinie biegłych sądowych, które są logiczne i spójne. Biegli w sposób bardzo dokładny omówili wszystkie okoliczności, które doprowadziły ich do określonych wniosków co do zdolności testowania I. S.. W sposób logiczny i przejrzysty uzasadnili swoje stanowisko. Nie sposób w opiniach biegłych odnaleźć jakichś błędów czy nieścisłości. Podkreślić należy, że różnica w zakresie stopnia zdolności spadkodawczyni do świadomego lub swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia swojej woli, wynikająca z porównania treści opinii nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. W konsekwencji należy, zdaniem Sądu, przyjąć, że skoro w chwili sporządzania testamenty spadkodawczyni nie pozostawała w stanie wyłączonej świadomości lub swobody, to testament uznać należy za ważny.

Zgodnie z powszechnie przyjętym poglądem stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli charakteryzuje się brakiem rozeznania, niemożnością zrozumienia posunięć własnych i innych osób, niezdawaniem sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Oświadczenie woli testatora jest natomiast swobodne, jeżeli spadkodawca nie kieruje się motywami intelektualnymi lub pobudkami uczuciowymi, mającymi charakter chorobowy, nie pozostaje pod dominującym wpływem czyjejkolwiek sugestii i zachowuje wewnętrzne poczucie swobody postępowania. W wyroku z dnia 7 lutego 2006 r. wydanym w sprawie IV CSK 7/05 Sąd Najwyższy podkreślił, że stan wyłączający świadomość to - najogólniej rzecz ujmując - brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Stan taki musi przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Sformułowanie art. 82 kc wskazuje, że wada oświadczenia woli określona w tym przepisie obejmuje dwa różne stany faktyczne, które mogą występować samodzielnie, trzeba jednak zauważyć, że granica między stanem wyłączającym świadome powzięcie decyzji, a stanem wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest bardzo płynna. Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę musi również wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w sytuacji zewnętrznej. Tak pojmowanemu brakowi swobody towarzyszyć będzie natomiast najczęściej także pewne ograniczenie świadomości. Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania ( podobnie postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2011 r. w sprawie I CSK 115/11 ). Podkreślić należy, że brak jest choćby przykładowego wskazania przyczyn wyłączających stan świadomości albo swobody, co wskazuje na intencję ustawodawcy w zakresie ochrony spadkodawcy. Stan ten może zatem wynikać z jakichkolwiek przyczyn, np. niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej lub innego rodzaju, choćby przemijających, zaburzeń czynności psychicznych ( np. upojenia alkoholowego, wysokiej gorączki, hipnozy, obłożnej choroby, starczego wieku, agonii ). W każdym przypadku jednak chodzi o przyczynę wewnętrzną, umiejscowioną po stronie testatora, nie zaś wynikłą wyłącznie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta sporządzała testament.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 926 kodeksu cywilnego powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. ( § 1 ). Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą ( § 2), co wskazuje, że dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym, o ile testament jest ważny.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do kwestii dziedziczenia po J. S. (1), to - jak wskazano powyżej - spadkodawca nie pozostawił testamentu; powołanie do spadku nastąpiło zatem w niniejszej sprawie na podstawie ustawy.

Jak ustalono, w chwili śmierci spadkodawca był żonaty. Miał czworo dzieci: córkę E. S. (1) oraz synów W., A. i J..

Zgodnie z art. 924 kc spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Stosownie zaś do treści art. 925 kc spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Powyższe oznacza, że wg stanu rzeczy istniejącego w chwili otwarcia spadku ocenia się, kto jest w konkretnym przypadku spadkobiercą, kto jest uprawniony do zachowku i co należy do spadku. Stosunek rodzinny, będący podstawą powołania do dziedziczenia, musi w chwili otwarcia spadku istnieć, zaś spadkobierca będący osobą fizyczną musi - co do zasady - w chwili otwarcia spadku żyć.

Dalej należy wskazać, że zgodnie z art. 931 § 1 kc, w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

W związku z powyższym uznać należy, że spadek po J. S. (1) nabyła żona I. S. w ¼ części oraz zstępni: E. S. (1), W. S., A. S. i J. S. (2) w udziałach po 3/16 części.

Żadne z nich nie złożyło w ustawowym terminie oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku.

Podkreślić należy, że zgodnie z art. 1015 § 2 kc, w brzemieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadku, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku ( bez ograniczenia za długi – art. 1012 kc ).

W zakresie rozważań dotyczących dziedziczenia po I. S. na wstępie podkreślić należy, że rozporządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament ( art. 941 kc ).

Rozrządzenia testamentowe mogą mieć różny charakter, do typowych rozrządzeń można zaliczyć ustanowienie spadkobiercy ( art. 959 i n. kc ), zapis windykacyjny ( art. 981¹ i n. kc ), zapis zwykły ( art. 968 i n. kc ), polecenie ( art. 982 i n. kc ), powołanie wykonawcy testamentu ( art. 986 i n. kc ), wydziedziczenie ( art. 1008 kc ). Testament może jednak zawierać wiele innych rozrządzeń, na przykład podstawienie (art. 963 kc ), testament negatywny, w którym spadkodawca wyłącza od dziedziczenia ustawowego określoną osobę, nie powołując w jej miejsce innej osoby.

Bezspornym jest w niniejszej sprawie, że spadkodawczyni I. S. pozostawiła testament holograficzny ( własnoręczny ) z dnia 2 listopada 2017 r., w którym do całości spadku powołała wnuka B. S. (1).

Zgodnie z art. 949 § 1 kc, spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.

Testament sporządzony przez spadkodawczynię I. S. w dniu 2 listopada 2017 r. jest testamentem zwykłym w rozumieniu art. 949 § 1 kc; został przez nią sporządzony własnoręcznie, opatrzony datą sporządzenia oraz jej podpisem. Widoczne błędy pisarskie i niezborność w formowaniu znaków graficznych nie mają znaczenia dla oceny jego ważności. Treść wypowiedzi spadkodawczyni zawierająca jej wolę jest jasna, przejrzysta i spójna; nie budzi wątpliwości co do osoby powołanej do spadku – wnuk B. S. (1), jak i zakresu dziedziczenia – do całości spadku.

Zgodnie z art. 945 § 1 pkt 1 kc, testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Sąd ustalił, że w dacie sporządzania powołanego powyżej testamentu spadkodawczyni I. S. nie znajdowała się w stanie wyłączenia zdolności do świadomego lub swobodnego podjęcia decyzji i wyrażenia swojej woli. Niewątpliwie, była już wtedy osobą w podeszłym wieku, trzy lata wcześniej przeszła udar, cierpiała również na inne schorzenia. Tym niemniej, sporządzony testament nie wskazuje, w ocenie wszystkich biegłych, którą sąd podziela, na stan utraty lub ograniczenia świadomości, brak swobody wyrażenia woli, presję osób trzecich lub występowanie jakichkolwiek zaburzeń psychicznych.

Uznać zatem należy, że testament z dnia 2 listopada 2017 r. sporządzony przez spadkodawczynię I. S. jest ważny.

W związku z powyższym Sąd stwierdził, że spadek po I. S. na podstawie opisanego powyżej testamentu nabył w całości jej wnuk B. S. (1). Nabycie spadku nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza. Uczestnik postępowania B. S. (1) w ustawowym terminie nie złożył oświadczenia w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku. Podkreślić należy, że zgodnie z art. 1015 § 2 kc, w brzemieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadku, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a zatem z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe ( art. 1012 kc ).

O kosztach postępowania Sąd orzekł stosownie do art. 520 § 2 kpc obciążając wnioskodawczynię i uczestnika postępowania A. S. kosztami postępowania poniesionymi tymczasowo z sum budżetowych, przy uwzględnieniu uiszczonych przez nich zaliczek na poczet kosztów opinii biegłych sądowych. Stosownie bowiem do art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd orzeka o poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa wydatkach, stosując odpowiednio przepisy art. 113.

Sąd kosztami opinii biegłej sądowej mgr K. G. orzeczonymi prawomocnym postanowieniem z dnia 31 sierpnia 2022 r. obciążył wnioskodawczynię i uczestnika postępowania A. S. po połowie, mając na uwadze, że oboje wnosili o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego w tym zakresie. Łączny koszt opinii wynosił 3327,32 zł, z tym że uczestnik postępowania uiścił te koszty do kwoty 600,00 zł. Każde z nich zobowiązane było zatem do pokrycia tych kosztów do kwoty 1663,66 zł. Przy uwzględnieniu uiszczonej przez uczestnika postępowania zaliczki w kwocie 600,00 zł ( k. 194 ), zobowiązany był do uzupełnienia tych kosztów przez uiszczenie kwoty 1063,66 zł, z tym że kwotę 413,66 zł są nakazał pobrać z innej zaliczki ( k. 254 ) dotychczas wykorzystanej jedynie częściowo.

Sąd obciążył kosztami postępowania poniesionym tymczasowo przez Skarb Państwa w pozostałym zakresie wnioskodawczynię E. S. (1) tj. w zakresie opinii sądowo – psychiatrycznej oraz opinii biegłej sądowej dr S. Z., mając na uwadze, że koszty te były wynikiem przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych sądowych na jej wniosek w związku z kwestionowaniem przez nią swobody sporządzenia testamentu przez spadkodawczynię, których zarzutów opinie nie potwierdziły. Z tych względów Sąd nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od wnioskodawczyni ponadto kwoty 6536,42 zł oraz kwotę 1916,46 zł tytułem uzupełnienia kosztów poniesionych tymczasowo z sum budżetowych ( postanowienia z dnia 4 marca 2024 r. oraz 22 września 2023 r. ), z tym że kwotę 1213,50 zł przez pobranie z zaliczek uiszczonych przez wnioskodawczynię ( k. 101, 253 ) a dotychczas niewykorzystanych.

Jednocześnie Sąd nakazał zwrócić uczestnikowi postępowania B. S. (1) niewykorzystaną zaliczki ( k. 102 ) stosownie do art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

W pozostałym zakresie Sąd pozostawił wnioskodawczynię i uczestników postępowania przy poniesionych kosztach postępowania związanych z ich udziałem w sprawie.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE