UZASADNIENIE

Mimo wymogów określonych w przepisie art. 99a § 1 k.p.k., a także w przepisach Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 listopada 2019r. w sprawie wzorów formularzy uzasadnień wyroków oraz sposobu ich wypełniania (Dz.U z 2019r. poz. 2349), w niniejszej sprawie odstąpiono od opracowania uzasadnienia wyroku sądu odwoławczego na formularzu UK, sporządzając uzasadnienie wyroku w sposób tradycyjny. Odstępstwo od tej zasady podyktowane zostało koniecznością zagwarantowania stronom postępowania prawa do rzetelnego procesu, który obejmuje także postępowanie odwoławcze, a to w kontekście art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności.

Było to podyktowane tym, że forma oraz treść formularza w realiach niniejszej sprawy skutkowałaby niemożnością pełnego respektowania konwencyjnego standardu rzetelnego procesu. Należy podzielić stanowisko Sądu Najwyższego przedstawione w wyroku z dnia 11 sierpnia 2020r. (sygn. akt I KA 1/20), w który to, w ślad za prof. P. H. (por. „Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Komentarz, tom I red. L. Garlicki, Warszawa 2010, str. 305-306) uznał, że „ wprawdzie prawo do dwuinstancyjnego rozpoznania sprawy karnej nie wynika wprost z art. 6 Konwencji, jest jednak oczywiste, że skoro w systemie prawa polskiego umieszczono prawo do zaskarżenia wyroku wydanego w pierwszej instancji, to takie państwo – strona Konwencji przewidując możliwość wniesienia apelacji od wyroku, musi zapewnić do niej skuteczny dostęp, a co za tym idzie musi gwarantować odpowiednimi instrumentami procesowymi rzetelność samego postępowania odwoławczego”, a w konsekwencji, iż „ aby nie doszło do naruszenia prawa strony do rzetelnego procesu sądowego (na etapie odwoławczym) opisanego w art. 6 ust. 1 EKPC, tak, jak jest on ujmowany i tłumaczony przez orzecznictwo ETPC, zwłaszcza że w systemie prawa polskiego istnieje nadzwyczajny środek zaskarżenia (kasacja), który może być oparty na naruszeniu prawa procesowego (w tym naruszeniu art. 433 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k.), konieczne jest by kontrola ta w aspekcie standardu konwencyjnego realizowana była przez sąd odwoławczy, jak też i Sąd Najwyższy w ramach postępowania kasacyjnego”. Nie ulega przecież wątpliwości, iż kontrola ta może być dokonana jedynie poprzez zapoznanie się z argumentami sądu, przemawiającymi za przyjętym rozstrzygnięciem. Tym samym jakość uzasadnienia wyroku jest istotnym elementem prawa. Obligatoryjne nakazanie sporządzenia uzasadnień w formie formularzy (art. 99a § 1 k.p.k.), nie dawałoby w realiach niniejszej sprawy właściwego instrumentarium procesowego dla zrealizowania standardu prawa do rzetelnego procesu, gdyż niejednokrotnie, zwłaszcza w sprawach wieloosobowych i wielowątkowych, zarzuty ujęte w części wstępnej apelacji nie przystają do jej wniosków lub wykluczają się od strony formalnoprawnej, czy pozostają oderwane od wskazanej podstawy odwoławczej, bądź też formułowane są dopiero w uzasadnieniu.

W omawianej sprawie zakres podmiotowo-przedmiotowy sprawy, charakter wniesionego środka odwoławczego, sposób sporządzenia apelacji (w tym charakter podniesionych w nich zarzutów), w odniesieniu do przedmiotu samej sprawy oraz tych elementów, które musiały być brane pod uwagę z urzędu, prowadzi do wniosku, że sporządzenie uzasadnienia na formularzu UK 2 skutkowałoby niemożnością rzetelnego i konkretnego ustosunkowania się w toku postępowania do każdego istotnego argumentu zawartego w apelacji stron, a przede wszystkim przedstawienia konkluzji, które dla stron byłyby czytelne i wskazywałyby w jaki sposób dany wniosek został wyprowadzony.

Uzasadnienie stanowiska tut. Sądu stanowią nadto orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego oraz ETPC. Zważyć bowiem należy, że w sytuacji, kiedy art. 91 ust. 2 Konstytucji RP stanowi, iż „ umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową” oraz wobec jednoczesnego stwierdzenia, że formularz nie pozwala na realizowanie obowiązku wynikającego z art. 457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 433 § 1 i 2 k.p.k. zaniechanie sporządzenia uzasadnienia formularzowego okazało się konieczne.

Sporządzenie uzasadnienia wyroku w sposób tradycyjny znajduje oparcie w stanowisku Trybunału Konstytucyjnego wyrażonym w wyroku z dnia 19.12.2006r. w sprawie P 37/05 (OTK-A 2006/11/177). Stosowany zatem wprost przepis art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności (Dz.U z 1993r., poz. 61, poz. 284 ze zm.) obliguje sąd drugiej instancji do odniesienia się w uzasadnieniu wyroku do każdego istotnego – na tle konkretnej sprawy – argumentu. Tym samym brak odniesienia do takiej argumentacji stanowi o naruszeniu standardu rzetelnego procesu (tak m.in. ETPC w wyroku z 9.12.199r. Riuz Torija przeciwko Hiszpanii, A. 303-A, w: M.A. Nowicki: „Europejski Trybunał Praw Człowieka, Orzecznictwo, tom 1, Zakamycze 2001, s. 515- 516 i SN w wyroku z 16.01.2007r., sygn. akt V KK 328/06, z 6.04.2011r., sygn. akt V KK 368/10 i inne). Podobne stanowisko przedstawił Trybunał Konstytucyjny na tle art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, wskazując że uzasadnienie orzeczeń jest decydującym komponentem prawa do rzetelnego procesu sądowego i podstawą kontroli zewnętrznej orzeczenia przez organ wyższej instancji, bowiem dokumentuje argumenty przemawiające za przyjętym rozstrzygnięciem (wyrok TK z 16.01.2006r., sygn. SK 30/05, OTK-A 2006, nr 1 poz. 2, teza 4.3 uzasadnienia).

Mając powyższe na uwadze, uwzględniając także stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w sprawie P 37/05 oraz Sądu Najwyższego przedstawione w sprawie I KA 1/20, formułujące obowiązek sądu odwoławczego do każdorazowej oceny, w związku z kategorycznym brzmieniem art. 457 § 3 k.p.k. w zw. z art. 433 § 1 i 2 k.p.k., czy w danej sprawie może sporządzić uzasadnienie swojego wyroku na formularzu UK 2, nie naruszając podstawowych gwarancji strony do rzetelnego procesu odwoławczego, Sąd Apelacyjny w sprawie omawianej odstąpił od sporządzenia uzasadnienia w formie przewidzianej w art. 99a § 1 k.p.k.

Prokurator Prokuratury (...)w B. skierował akt oskarżenia przeciwko T. NOWIKOWIoskarżonemu o to, że :

I. w dniu 26 sierpnia 2023r. w S., woj. (...), działając z zamiarem bezpośrednim pozbawienia życia K. N., podczas szarpaniny do jakiej doszło w czasie wspólnego spożywania alkoholu, wywrócił go na podłogę i podniósł leżący na niej nóż o całkowitej długości około 27,5 cm oraz długości ostrza około 16 cm i długości rękojeści około 11,5 cm, którym zadał mu co najmniej z średnią siłą trzy uderzenia w klatę piersiową, powodując trzy rany kłute klatki piersiowej, pierwszą w lewej linii pachowej przedniej, 3 cm poniżej lewej brodawki sutkowej, ułożoną w osi podłużnej tułowia, o biegunie górnym obłym, a dolnym ostrym z widocznym skośnym ścięciem brzegu, o wymiarach na skórze 2,5 cm na 1 cm, drżącą do wnętrza klatki piersiowej i przechodzącą przez lewy mięsień zębaty, V lewą przestrzeń międzyżebrową, z nacięciem żebra VI lewego, biegnącą przez śródpiersie, a kończącą się w prawej komorze serca, o długości 4 cm, drugą położoną pomiędzy lewą linią pachową przednią i środkową, usytuowaną 2,9cm poniżej przedniej rany ułożoną w osi podłużnej tułowia, o biegunie górnym obłym, a dolnym ostrym, z widocznym spłycającym się w jego obrębie ścięciem, o wymiarach na skórze 2,9 cm na 0,8 cm, z kanałem drżącym do wnętrza klatki piersiowej, przechodzącą przez lewy mięsień zębaty, VI lewą przestrzeń międzyżebrową z przecięciem żebra VII lewego, a następnie biegnąca przez śródpiersie i lewa jamę opłucnową, a kończącą się w lewej komorze serca o długości 5 cm oraz trzecią położoną pomiędzy lewą linią pachową środkową i tylną, położoną 14 cm poniżej lewej brodawki sutkowej, ułożoną w osi podłużnej tułowia, o biegunie górnym ostrym, a dolnym obłymi wymiarach na skórze 2 cm na 0,8 cm, której kanał drążył do wnętrza klatki piersiowej przez mięsień najszerszy grzbietu po lewej stronie i IX lewą przestrzeń międzyżebrową , z przecięciem żebra IX lewego i nacięciem żebra X lewego do lewej jamy opłucnowej, a następnie przez górny i dolny płat lewego płuca, kończącą się w lewej komorze serca, o długości 4 cm, w następstwie czego doszło do wynaczynienia płynnej krwi i skrzepów w ilości około 500 ml do lewej jamy opłucnowej oraz powstania krwiaków mięśni ściany klatki piersiowej i grzbietu w okolicy kanałów ran, co spowodowało następowe wykrwawienie skutkujące nagłą i gwałtowną śmiercią pokrzywdzonego, przy czym czynu tego dopuścił się mając w znacznym stopniu ograniczoną zdolność rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania swoim postępowaniem,

- tj. o przestępstwo z art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k.

Wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2024r.sygn. akt III K – 14/24 Sąd Okręgowy w Świdnicy orzekł następująco :

I. uznał oskarżonego T. N. (1) za winnego popełnienia czynu opisanego w punkcie I części wstępnej wyroku, przyjmując, iż oskarżony działał w zamiarze ewentualnym pozbawienia życia K. N., tj. winnym popełnienia przestępstwa z art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 23 października 2023r. i za to podstawie art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k., przy zastosowaniu art. 60 § 1 i § 6 pkt. 2 k.k., wymierzył mu karę 5 (pięciu) lat pozbawienia wolności;

II. na podstawie art. 44 § 2 k.k. orzekł przepadek na rzecz Skarbu Państwa dowodu rzeczowego w postaci noża o długości 28 cm oznaczonego nr 22 zarejestrowanego w repertorium dowodów rzeczowych Sądu Okręgowego w Świdnicy pod pozycją 6/24 i zarządził jego zniszczenie;

III. na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej kary pozbawienia wolności zaliczył oskarżonemu okres zatrzymania i tymczasowego aresztowania w sprawie od dnia 26 sierpnia 2023r., godz. 16:25 do dnia 23 kwietnia 2024r.;

IV. na podstawie art. 230 § 2 k.p.k. dowody rzeczowe, zarejestrowane w repertorium dowodów rzeczowych Sądu Okręgowego w Świdnicy pod pozycją 6/24, w postaci:

a) telefonu komórkowego marki H. oznaczonego numerem 17, koszulki koloru zielonego oznaczonej numerem 5, spodni koloru szarego oznaczonych numerem 6 i pary butów koloru czarnego oznaczonych numerem 7 – zwrócił E. N.;

b) telefonu komórkowego marki L. oznaczonego numerem 23, bluzy koloru szaro-czerwonego oznaczonej numerem 5, klapek koloru różowego oznaczonych numerem 6, par skarpet koloru granatowo-czarnego oznaczonych numerem 7, spodni dresowych koloru szarego oznaczonych numerem 8 – zwrócił M. S.;

c) spodni koloru zielonego oznaczonych numerem 5, pary skarpet oznaczonych numerem 6, pary butów marki N. (...) oznaczonych numerem 7 – zwrócił oskarżonemu T. N. (1);

V. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz obrończyni oskarżonego, adw. A. C. z Kancelarii Adwokackiej w K. kwotę 1.800,- złotych (zawierającej podatek VAT) tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej oskarżonemu T. N. (1) w postępowaniu przygotowawczym i przed Sądem oraz zasądził na jej rzecz od Skarbu Państwa zwrot kosztów dojazdu na czynności procesowe w tej sprawie w kwocie 401,35 złotych;

VI. zwolnił oskarżonego T. N. (1) od ponoszenia kosztów sądowych w tym opłaty zaliczając wydatki poniesione w sprawie od chwili wszczęcia postępowania na rachunek Skarbu Państwa.

Apelację od tego wyroku wniosła obrończyni z urzędu oskarżonego T. N. (1), adw. A. C. , zaskarżając go w całości. Powołując się na przepisy art. 438 pkt 3 i 4 k.p.k., zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

I. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający istotny wpływ na treść orzeczenia, poprzez uznanie, iż działania oskarżonego T. N. (1) nie zostało dokonane w stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionym okolicznościami, podczas gdy:

1) niewątpliwym jest iż pokrzywdzony K. N. od dłuższego czasu znęcał się psychicznie i fizycznie nad oskarżonym T. N. (1),

2) w dniu zdarzenia oskarżony oraz jego ojciec zostali pobici przez pokrzywdzonego,

3) pokrzywdzony bezpośrednio przed zdarzeniem uniemożliwił również oskarżonemu wybiegnięcie z domu i ucieczkę, podcinając mu nogi i przewracając go na podłogę,

a zatem T. N. (1) działał w stanie silnego wzburzenia, na które to wpływ miały przyczyny zewnętrzne, niezależne od oskarżonego oraz oceny etyczne pozwalają na przyjęcie, iż silne wzburzenie było usprawiedliwione okolicznościami;

II. z daleko idącej ostrożności procesowej – rażącą surowość orzeczonej wobec oskarżonego T. N. (1) kary pozbawienia wolności w wymiarze 5 lat w stosunku do celów jakie kara winna spełniać w zakresie prewencji szczególnej i ogólnej, właściwości i warunków osobistych oskarżonego, jego zachowania przed i po popełnieniu przestępstwa.

Podnosząc powyższe zarzuty obrończyni z urzędu oskarżonego T. N. (1), adw. A. C., wniosła o:

1) na podstawie art. 437 § 1 k.p.k. zmianę wyroku Sądu I instancji poprzez zmianę opisu czynu i przyjęcie, iż czyn dokonany przez oskarżonego wypełnił znamiona czynu z art. 148 § 4 k.k. i na tej podstawie wymierzenie oskarżonemu kary w dolnych granicach ustawowego zagrożenia i na podstawie art. 69 § 1 k.k. warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności na okres próby wynoszący 2 lata;

2) w przypadku nieuwzględnienia powyższego wniosku – zmianę wyroku poprzez znaczne złagodzenie kary i wymierzenie kary pozbawienia wolności w wymiarze 2 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności albowiem biorąc pod uwagę okoliczności sprawy orzeczona kara jest rażąco surowa w stosunku do zawinienia oskarżonego;

3) zasądzenie na rzecz adw. A. C. kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej oskarżonemu z urzędu za instancję odwoławczą w kwocie 1.476,- złotych (1.200,- złotych + należny podatek VAT), oświadczając, iż opłata ta nie została uiszczona ani w całości, ani w części.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Nie zasługiwała na uwzględnienie apelacja wniesiona przez obrończynię z urzędu oskarżonego, adw. A. C., kwestionująca uznanie oskarżonego T. N. (1) za winnego zbrodni z art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k. oraz domagająca się uznania, że oskarżony dopuścił się jedynie występku z art. 148 § 4 k.k. działając pod wpływem silnego wzburzenia, a stan ten – zdaniem obrończyni – został wywołany przede wszystkim (choć nie wyłącznie) czynnikami zewnętrznymi, które to były niezawinione przez niego, zaś oceny etyczne pozwalają na przyjęcie, iż silne wzburzenie było usprawiedliwione okolicznościami. Wspomniane zarzuty i argumentacja obrończyni oskarżonego T. N. (1) nie znajdowała oparcia w zebranym materiale dowodowym, a wnioski wypływające z opinii biegłego psychologa (k. 206-214) i opinii biegłych lekarzy psychiatrów (k. 293-308) zasadniczo sprzeciwiały się przyjęciu, że oskarżony dopuścił się zabójstwa brata, K. N. działając w stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami po myśli art. 148 § 4 k.k.

Nie były także zasadne zarzuty obrończyni oskarżonego, że orzeczona wobec T. N. (1) kara 5 (pięciu) lat pozbawienia wolności, zastosowana poniżej progu ustawowego zagrożenia, z zastosowaniem nadzwyczajnego złagodzenia, była rażąco niewspółmierna, natomiast prawidłowa powinna być kara znacznie łagodniejsza. Jako taką karę obrończyni oskarżonego proponowała następujące kary:

1) karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 2 (dwóch) lat próby, przy czym w takim wypadku mogła być warunkowo zawieszona jedynie kara w wymiarze 1 (jednego) roku pozbawienia wolności;

2) ewentualnie bezwzględna kara 2 (dwóch) lat i 8 (ośmiu) miesięcy pozbawienia wolności, której wymierzenie wymagało dalszego i głębszego nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Argumentacja wyrażona w apelacji obrończyni z urzędu oskarżonego T. N. (1), adw. A. C., co do potrzeby orzeczenia tak złagodzonych kar była całkowicie nieprzekonująca, a zaproponowane kary były rażąco niewspółmierne, niesprawiedliwe i nie realizowały w odpowiednim stopniu celów kary z art. 53 § 1 i 2 k.k. Z tych powodów, nie uwzględniono zarzutów i wniosków apelacji i zaskarżony wyrok utrzymano w mocy.

Aby zapewnić przejrzystość argumentacji, w dalszej części niniejszego uzasadnienia zostaną przedstawione uwagi dotyczące apelacji, na tle postawionych w niej zarzutów, odnoszące się do przestępstwa przypisanego oskarżonemu.

Zarzuty odnoszące się do przypisania oskarżonemu T. N. (1) w punkcie I części rozstrzygającej zaskarżonego wyroku (opisane w punkcie I części wstępnej wyroku) przestępstwa z art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k., zamiast z art. 148 § 4 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k.

I. Jak już wyżej zasygnalizowano, nie była zasadna apelacja obrończyni z urzędu oskarżonego T. N. (1), adw. A. C., kwestionująca uznanie go za winnego przestępstwa z art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k. oraz domagająca uznania, że dopuścił się on się wyłącznie występku z art. 148 § 4 k.k. działając pod wpływem silnego wzburzenia, a stan ten – zdaniem obrończyni – został wywołany wyłącznie czynnikami zewnętrznymi, które to były niezawinione przez niego, zaś oceny etyczne pozwalają na przyjęcie, iż silne wzburzenie było usprawiedliwione okolicznościami. Wspomniane zarzuty i argumentacja obrończyni oskarżonego T. N. (1) absolutnie nie znajdowały oparcia w zebranym materiale dowodowym, a wnioski wypływające z opinii biegłego psychologa (k. 206-214) i opinii biegłych lekarzy psychiatrów (k. 293-308) jednoznacznie i zasadniczo sprzeciwiały się przyjęciu, że oskarżony dopuścił się zabójstwa brata, K. N. działając w stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami po myśli art. 148 § 4 k.k.

Po pierwsze, sprawstwo i winę oskarżonego T. N. (1) w kontekście dokonanej przez niego zbrodni zabójstwa brata (przestępstwa z art. 148 § 1 k.k.), potwierdził w pełni zebrany w sprawie materiał dowodowy w postaci wyników śledczych oględzin miejsca ujawnienia zwłok K. N. wraz z dokumentacją fotograficzną (k. 33-37, 56-66), wyników oględzin osób wraz z dokumentacją fotograficzną (k. 38-39, 40-42, 43-45, 122-125, 126-130, 131-135), wynikami oględzin nagrania z (...)Centrum Powiadamiania Ratunkowego (k. 195-203), protokołu zatrzymania oskarżonego T. N. (1) (k. 5), opinii z przeprowadzonych badań traseologicznych (k. 275-289), opinii z zakresu genetyki sądowej i badań daktyloskopijnych (k. 374-399, 405-406), dokumentacji o stwierdzeniu zgonu K. N. (k. 4), protokołu oględzin i otwarcia zwłok K. N. (k. 156), sprawozdania z sądowo-lekarskich oględzin i sekcji zwłok wraz z materiałem poglądowym oraz opinią biegłego z zakresu medycyny sądowej (k. 329-345, 144-148), wyników badania stanu trzeźwości osób obecnych w trakcie przestępstwa: T. N. (1), E. N. i M. S. (k. 10-17), sprawozdania z badań zawartości alkoholu w próbkach krwi T. N. (1), E. N. i M. S. (k. 181-182, 183-184, 185-186), a także zeznań świadków: E. N. (k. 75-78, 171-178, 247-251, 496-497), M. S. (k. 81-86, 171-178, 252-256, 497-498), B. M. (k. 19-22, 23-24, 493-494), Z. T. (k. 25-28, 29-30, 494-495), H. C. (k. 47-48), I. W. (k. 139-140, 498-499), B. W. (k. 309-310, 499), I. T. (k. 353-354), T. T. (2) (k. 357-358), T. S. (k. 411-412), M. K. (k. 69-70, 495-496) i Z. K. (k. 51-52), uzupełnione wyjaśnieniami oskarżonego T. N. (1) (k. 98-102, 106-108, 247-251 252-256, 491-492), a także wynikami eksperymentu procesowego wraz z materiałem poglądowym (k. 103-105, 115-117).

Wspomniany materiał dowodowy nie pozostawiał najmniejszej wątpliwości, że Sąd Okręgowy w Świdnicy prawidłowo zrekonstruował stan faktyczny, w tym także okoliczności poprzedzające dokonanie zbrodni, wzajemne relacje braci: K. i T. N. (1) przed zdarzeniem, jak również przebieg samego przestępstwa, a następnie zachowanie oskarżonego i innych osób po zdarzeniu. Sąd I instancji prawidłowo zrekonstruował także stan psychiczny oskarżonego T. N. (1) i jego motywacje, a także ich psychologiczne podłoże.

Po wtóre, na podstawie przedstawionego wyżej materiału dowodowego Sąd Okręgowy w Świdnicy ustalił bezspornie, że oskarżony T. N. (1) mieszkał wraz z ojcem E. N. oraz bratem K. N. i jego konkubiną, M. S. w S. nr (...). Wymienione osoby nadużywały alkoholu, co mimo częstych kłótni między oskarżonym T. N. (1) a bratem, K. N., w tym połączonych z rękoczynami, nie przeszkadzało im wspólnie biesiadować przy alkoholu. Osobą, która inicjowała kłótnie był K. N., który bywał agresywny w stosunku do oskarżonego T. N. (1). Oskarżony T. N. (1) skarżył się sąsiadom, że K. N. nie pomaga w domu, nie nosi drewna do pieca, wybiera jedzenie z lodówki i nie pracuje. Skarżył się również, że brat K. N. stosuje wobec niego przemoc fizyczną, a także niejednokrotnie przychodził do sąsiadów po pomoc w zaopatrzeniu doznanych urazów i ran. W środowisku sąsiedzkim panowało przekonanie, że K. N. znęcał się psychicznie i fizycznie nad bratem, który z uwagi na pokrewieństwo nie zgłaszał jego zachowania na Policji.

W dniu 26 sierpnia 2023r. w mieszkaniu rodziny N. w S. (...), jak wielokrotnie wcześniej, odbywała się libacja alkoholowa, w której uczestniczyli: T., K. i E. N. i M. S., a także ich znajomi: H. C. i Z. K.. Około godz. 14.00 H. C. opuścił mieszkanie N., a zaraz po nim wyszedł Z. K.. Po wyjściu tych mężczyzn pomiędzy oskarżonym T. N. (1) a jego bratem, K. N. doszło do kłótni i szarpaniny. Podczas kłótni, K. N. uderzył oskarżonego T. N. (1) prawą pięścią pod lewe oko, a także kopnął ojca – E. N. w twarz. W trakcie dalszej szarpaniny oskarżony T. N. (1) przewrócił brata K. N. na podłogę, po czym chwycił leżący nieopodal nóż i trzykrotnie zadał nim leżącemu na podłodze bratu ciosy w klatkę piersiową. Niewątpliwie, działał w zamiarze ewentualnym pozbawienia życia K. N., to znaczy przewidywał, że zabije brata i na to się godził. Świadczył o tym charakter użytego narzędzia (noża), siła i liczba ciosów, okolice klatki piersiowej, w którą ciosy te były zadane, w której znajdują się ważne dla życia organy wewnętrzne (serce, płuca, liczne sieci ważnych naczyń krwionośnych), o czym wie każdy dorosły człowiek, w tym także oskarżony T. N. (1), mimo swoich deficytów intelektualnych. K. N. nie podjął skutecznej obrony przed ciosami oskarżonego.

Oskarżony T. N. (1) i konkubina pokrzywdzonego, M. S. podjęli próbę zatamowania krwi i reanimacji K. N.. M. S. zadzwoniła na pogotowie i nakazała oskarżonemu T. N., żeby pobiegł do sąsiadów poprosić o wezwanie pomocy. Oskarżony T. N. (1) podbiegł wówczas do siedzących przed domem sąsiadek: B. M. i Z. T. i poprosił o szybkie wezwanie pogotowia ratunkowego, mówiąc, że chyba zabił brata. Nie chciał, aby wezwały funkcjonariusz policji. Oskarżony T. N. (1) był wówczas pod wyraźnym wpływem alkoholu i miał na ciele widoczne ślady krwi, był też zdenerwowany i roztrzęsiony. Po powrocie do mieszkania wraz z M. S. dalej próbował reanimować brata. Przybyły na miejsce zdarzenia lekarz stwierdził zgon K. N..

Po trzecie, na podstawie powołanych wyżej dowodów w postaci: sprawozdania z sądowo-lekarskich oględzin i sekcji zwłok wraz z materiałem poglądowym oraz opinią biegłego z zakresu medycyny sądowej (k. 329-345, 144-148), wyników badania stanu trzeźwości osób obecnych w trakcie przestępstwa: T. N. (1), E. N. i M. S. (k. 10-17) oraz sprawozdania z badań zawartości alkoholu w próbkach krwi T. N. (1), E. N. i M. S. (k. 181-182, 183-184, 185-186), w sposób obiektywny ustalono stan upojenia alkoholowego osób biorących udział w zdarzeniu.

Badanie stanu trzeźwości przeprowadzone analizatorem wydechu w dniu 26 sierpnia 2023r. wykazało obecność alkoholu w wydychanym powietrzu: u oskarżonego T. N. (1) w ilości 1,25 i 1,06 mg/l (co odpowiada 2,50 ‰ oraz 2,12 ‰ alkoholu we krwi), u M. S. w ilości 1,54 i 1,36 mg/l (co odpowiada 3,08 ‰ oraz 2,72 ‰ alkoholu we krwi), a u E. N. w ilości 1,17 i 1,05 mg/l (co odpowiada 2,34 ‰ oraz 2,10 ‰ alkoholu we krwi).

Badanie krwi wykazało u T. N. (1) obecność 1,9 ‰ alkoholu etylowego, u M. S. 2,1 ‰ alkoholu etylowego, a u E. N. 1,9 ‰ alkoholu etylowego. U pokrzywdzonego K. N. stwierdzono obecność 2,05 ‰ alkoholu etylowego we krwi oraz 2,52 ‰ alkoholu etylowego w moczu.

Opisany wyżej wysoki stan upojenia alkoholowego wszystkich osób biorących udział w zdarzeniu, szczególnie stan upojenia alkoholowego oskarżonego T. N. (1) miał istotne znaczenie dla oceny jego zachowania, szczególnie co do kwestii czy nastąpił u niego tzw. afekt fizjologiczny, a zatem niekontrolowany wybuch emocji w postaci agresji wobec brata, K. N., spowodowany przyczyną zewnętrzną (zadaniem ciosu pięścią w twarz przez brata oskarżonemu i kopnięcia jego ojca), w którym z przyczyn niezależnych od oskarżonego nie potrafił zachować kontroli intelektualnej nad swoim agresywnym zachowaniem, czy też na taki sposób agresji miał wpływ wypity w znacznej ilości alkohol, którego działanie na swój organizm oskarżony T. N. (1) znał i mógł go przewidzieć.

Odpowiedź na to pytanie, wbrew zarzutom, argumentacji i wnioskom przedstawionym w apelacji obrończyni z urzędu oskarżonego T. N. (1), adw. A. C., znalazła się w rzetelnych, pełnych i jasnych opiniach biegłych: psychologa (k. 206-214) oraz lekarzy psychiatrów (k. 293-308).

Po czwarte, właśnie ustalenia i wnioski przedstawione w opiniach biegłych: psychologa (k. 206-214) oraz lekarzy psychiatrów (k. 293-308), zadały kłam twierdzeniom przedstawionym w apelacji obrończyni z urzędu oskarżonego T. N. (1), adw. A. C., jakoby oskarżony T. N. (1) w krytycznym czasie znajdował się w stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami i w takich warunkach zadał śmierć bratu, K. N., a zatem popełnił jedynie występek z art. 148 § 1 k.k.

Z opinii sądowo-psychologicznej (k. 206-214) wynika, że oskarżony T. N. (1) jest osobą rozwiniętą intelektualnie w górnej granicy lekkiego upośledzenia umysłowego. Psychologiczne badania centralnego układu nerwowego nie sugerują występowania patologii organicznej ośrodkowego układu nerwowego. Oskarżony T. N. (1) miał osłabioną zdolność prawidłowego zapamiętywania zdarzeń oraz ich odtwarzania ze względu na niski poziom intelektualny, pozostawanie w dniu krytycznym pod wpływem alkoholu, a także pod zakłócającym wpływem czynnika emocjonalnego. Biegły z zakresu psychologii nie stwierdził jednak tendencji do konfabulacji czyli uzupełniania lub pamięciowych własnymi zmyśleniami, w które by oskarżony bezkrytycznie wierzył. W zakresie osobowości badania psychologiczne sugerują jej łagodne zaburzenia. Jest osobą o uczuciowości impulsywnej. Posiada osobowość zmienną, nieprzystosowaną, niespokojną. Myślenie i działanie podlega zaburzającemu wpływowi czynników emocjonalnych. Oskarżony T. N. (1) jest umysłowo w łagodnym stopniu wyobcowany ze wspólnego nurtu myślowego ogólnospołecznego i ogólnokulturowego. Występuje u niego osłabienie praktycyzmu, samodzielności, zaradności życiowej, osłabienie zdolności ambicjonalnego planowania na przyszłość i organizowania działań dla realizacji celów przyszłościowych. Słabo toleruje odraczanie gratyfikacji.

Niemniej jednak w powołanej opinii sądowo-psychologicznej (k. 206-214) stwierdzono, że oskarżony T. N. (1) jest skłonny do działań pochopnych, nierozważnych, w których nie liczy się z ich konsekwencjami. Występuje u niego osłabienie zdolności empatii, czyli intelektualnego i uczuciowego wczuwania się w stany psychiczne innych, jak również zaburzenie zdolności rozumienia bardziej złożonych relacji interpersonalnych. Badania osobowości nie sugerują zaburzeń o charakterze psychotycznym. Występuje u niego tendencja do nadużywania alkoholu. Zachowanie oskarżonego w dniu krytycznym pozostawało pod zakłócającym wpływem czynnika alkoholowego w połączeniu z cechami zaburzonej osobowości oraz pod wpływem sytuacji konfliktowych z bratem.

Natomiast z opinii sądowo-psychiatrycznej (k. 293-308) wynika, że oskarżony T. N. (1) nie jest chory psychicznie obecnie i nie ujawniał zaburzeń psychotycznych w krytycznym czasie. Jest upośledzony umysłowo w stopniu lekkim. Rozpoznano u niego inne zakłócenia czynności psychicznych pod postacią ostrej reakcji na stres, która wystąpiła u oskarżonego tempore criminis . Charakteryzowała się ona występowaniem zawężonej uwagi, gniewem i agresją słowną, poczuciem rozpaczy. W trakcie czynu u oskarżonego doszło do nagłego wyładowania emocjonalnego, w którym emocje uzyskały przewagę nad intelektem (z resztą obniżonym). Do czynu doszło w sposób nagły, nieplanowany. Narastające napięcie emocjonalne uległo takiej kumulacji, że w czasie krytycznym oskarżony nie był w stanie uruchomić mechanizmów obronnych, działał w stanie zawężenia świadomości, znacznie ograniczonej zdolności do krytycznej oceny siebie i sytuacji. Spożyty przez oskarżonego alkohol w dniu czynu był czynnikiem predysponującym do wystąpienia ostrej reakcji na stres. Zachowanie oskarżonego nie wynikało bezpośrednio z toksycznego działania alkoholu na jego Centralny Układ Nerwowy. Z uwagi na zaburzenia emocjonalne (ostrą reakcję na stres) oskarżony T. N. (1) miał ograniczoną w stopniu znacznym zdolność rozpoznania znaczenia zarzucanego mu czynu i pokierowania swoim postępowaniem. Zachodzą w stosunku do niego warunki art. 31 § 2 k.k.

Jednocześnie biegli lekarze psychiatrzy w sposób jasny i precyzyjny odnieśli się do kwestii, czy wystąpił u oskarżonego T. N. (1) tzw. afekt fizjologiczny, czyli stan silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, który mógłby dawać podstawę do zakwalifikowania jego działania jako występku z art. 148 § 4 k.k. Stwierdzili co następuje:

„ W trakcie czynu u opiniowanego doszło do nagłego wyładowania emocjonalnego, w którym emocje uzyskały przewagę nad intelektem (z resztą obniżonym). Do czynu doszło w sposób nagły, nieplanowany. Narastające napięcie emocjonalne uległo takiej kumulacji, iż w czasie krytycznym podejrzany nie był w stanie uruchomić mechanizmów obronnych, działał w stanie zawężenia świadomości, znacznie ograniczonej zdolność do krytycznej oceny siebie i sytuacji.

Zazwyczaj do czynników predysponujących wystąpienie reakcji na stres należą takie czynniki jak: cechy osobowości (w szczególności borderline, socjopatyczna, bierno zależna i paranoidalna), poprzedzające ekspozycje na urazy, brak oparcia społecznego, nieodległe czasowo nadużywanie alkoholu jak i brak poczucia kontroli nad stresującymi wydarzeniami. Jak wynika z zeznań świadków osoba poszkodowana była agresywna (także w przeszłości fizycznie) wobec T. N. (1). W osobowości opiniowanego nie stwierdzono cech predysponujących do zachowania agresywnego, dyssocjalnego, a czyn był nietypowy dla jego osobowości, niezgodny z nią (egodystoniczny). Przez świadków (zarówno przez ojca jak i sąsiadów) opiniowany opisywany był jako osoba spokojna, a przeprowadzone badania psychologiczne wykazały w sferze jego osobowości cechy bierno – zależne. A zatem spożyty przez opiniowanego alkohol w dniu czynu był czynnikiem predysponującym do wystąpienia ostrej reakcji na stres, a zachowaniem T. N. (1) nie wynikało bezpośrednio z toksycznego działania alkoholu na jego Centralny Układ Nerwowy.

Jak opisano w książce „Stres w etiologii przestępstw agresywnych” pod redakcją J. H. cyt: „sprawca (...) jako narzędzi agresji używa często przypadkowych, znajdujących się „pod ręką” przedmiotów. Działa zwykle w sposób nie tylko impulsywny ale i stereotypowy, niemal automatyczny, za obniżoną zdolnością do samokontroli i przewidywania skutków swego zachowania, które zazwyczaj jest sprzeczne z jego osobowością, skalą wartości i dotychczasowym postępowaniem (...) cały towarzyszący temu proces motywacyjny jest wypadkową niezwykłej sytuacji w jakiś sprawca się znalazł, stałych jego cech osobowości oraz towarzyszącego, szczególnego pobudzenia emocjonalnego (...) nie da się również nie uwzględnić diagnozy tzw. sytuacyjnego tła motywacyjnego (...)”. Naszym zdaniem taka sytuacja nastąpiła w przypadku podejrzanego.

W tym miejscu należy ponadto wyjaśnić powody, dla których postawiliśmy rozpoznanie u badanego ostrej reakcji na stres, a nie optowaliśmy jedynie za czynnikami zewnętrznymi wpływającymi na zachowanie opiniowanego tempore crminis, mogącymi wskazywać, iż do zachowania badanego doszło w wyniku tzw. afekty fizjologicznego. Ponownie we wspomnianej wyżej pozycji książkowej opisano cyt.: „(...) W środowisku psychologów i psychiatrów sądowych panuje coraz powszechniejsze przekonanie, że silne wzburzenie można traktować jako „inne zakłócenia czynności psychicznych”, które może stanowić w przypadku znacznego nasilenia, przesłankę do analizy stopnia poczytalności. Sprawca zatem działający w stanie silnego wzburzenia i kwalifikowany z powodu zabójstwa uprzywilejowanego (art. 148 par 4) może spełniać przesłanki do zastosowania przepisów o poczytalności znacznie ograniczonej (art. 31 par 2 k.k.)(G., 1995) (...)”. [str 146]. „(...) prawo rozpatruje jako silne wzburzenie (afekt) usprawiedliwione okolicznościami, dla psychiatrii sądowej stanowi to kardynalny warunek diagnostyczny ostrej reakcji na stres. Stwierdzenie szczególnej reakcji emocjonalnej u sprawcy zależy nie tylko od rodzaju i charakteru działającego bodźca emocjonalnego i kontekstu sytuacyjnego, ale co dostrzegał też Sąd Najwyższy, właściwości procesów psychicznych i struktury osobowości sprawcy, bowiem objaw fizjologicznego silnego wzburzenia może być związany ze stanem patologicznym jego psychiki (G., 1995). (...)”. [str 147].

Jeśli chodzi o zachowanie opiniowanego po dokonanym czynie, w naszej opinii wskazuje ono na charakterystyczne zachowanie u osób doświadczających ostrej reakcji na stres. Jako dowód przytaczamy kolejny raz fragment pozycji „Stres w etiologii przestępstw agresywnych" cyt: „(...) ostatnia trzecia faza afektu fizjologicznego to faza zejściowa związana z wyczerpywaniem się agresywnego psychicznego funkcjonowania. Pojawia się wówczas osłabienie, znużenie i krytyczna ocena swego postępowania. Przybierać to może formę skruchy, żalu, chęci udzielenia pomocy ofierze lub dobrowolnego oddania się w ręce organów ścigania (...)”. [str. 143].

Jak wiemy z zeznań podejrzanego po dokonanym czynie, reanimował on poszkodowanego, natomiast świadkowie zeznali, iż szukał także pomocy albowiem cyt. „Powiedział do nas abyśmy szybko dzwonili na pogotowie (...)”.

Przeprowadzone badanie (w tym psychologiczne) wykluczyło istnienie ewentualnych organicznych czynników, które mogłyby dodatkowo wpływać na jego zachowanie w krytycznym czasie. Ani w obrazie klinicznym, ani w przeprowadzonych badaniach dodatkowych nie stwierdziliśmy uszkodzeń centralnego układu nerwowego podejrzanego, które pozwalałyby rozpoznawać takie zaburzenia jak organiczne zaburzenia osobowości, czy też zmiany otępienne.

Reasumując powyższe stwierdzamy, iż z uwagi na opisane wyżej zaburzenia emocjonalne (ostrą reakcje na stres) w odniesieniu do zarzutu podejrzany T. N. (1) miał ograniczoną w stopniu znacznym zdolność rozpoznania znaczenia zarzucanego mu czynu i pokierowania swoim postępowaniem - w tym przypadku zachodzą warunki art. 31 par. 2 k.k.

Aktualny stan zdrowia psychicznego opiniowanego pozwala mu na udział w postępowaniu , z powodu upośledzonego intelektu nie jest zdolny do prowadzenia obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny.” (k. 307-308; podkreśl. SA).

Po piąte, jak podkreślano w doktrynie i orzecznictwie, istotą silnego wzburzenia jest taki stan psychiczny, w którym przeżywany przez sprawcę proces emocjonalny, wynikły ze szczególnej sytuacji motywacyjnej, w istotnym stopniu ogranicza kontrolne działanie intelektu (por. wyrok SN z dnia 2.02.1973r., sygn. IV KR – 392/72, OSNPG 1973, nr 8, poz. 114). Ze względu na gwałtowność i intensywność tego procesu używa się - jako synonimu - określenia „afekt". Najczęściej jest to proces krótkotrwały, gwałtowna reakcja emocjonalna na silny bodziec, który ją wywołał. Zamiar zabójstwa podjęty w takich warunkach określa się jako "zamiar nagły" ( dolus repentinus). Jednak napięcie emocjonalne może narastać przez dłuższy czas („afekt narastający w czasie"), znajdując ujście w nagłym wybuchu nawet pod wpływem pozornie błahego bodźca (np. zabójstwo partnera – tyrana przez kobietę znoszącą przez dłuższy czas akty znęcania się, obelgi i wymuszone stosunki seksualne). Przyjmuje się nawet, że przejawy premedytacji (przemyśliwanie i planowanie zabójstwa, jak w podanym przykładzie), a nawet podejmowanie w tym zamiarze czynności przygotowawczych, nie wyłączają kwalifikacji dokonania zabójstwa w stanie silnego wzburzenia, jeżeli do popełnienia planowanego przestępstwa doszło ostatecznie pod wpływem gwałtownego wybuchu emocjonalnego (por. A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, LEX 2010, tezy 21-29 do art. 148 k.k.; a także wyrok SN z dnia 29.09.1988r., sygn. II KR – 220/88, OSNKW 1989, nr 1, poz. 9).

Zgodnie z ustaloną linią orzecznictwa Sądu Najwyższego, okoliczności usprawiedliwiające silne wzburzenie wiążą się najczęściej z nagannym zachowaniem się pokrzywdzonego (np. ustawiczne prowokowanie, znęcanie się, zdrada małżeńska), przy czym naganność ta podlega ocenie z punktu widzenia norm moralnych i zasad współżycia społecznego, tj. kryteriów obiektywnych, a nie tylko związanych z subiektywnym odczuciem sprawcy (wyrok 7 sędziów SN z dnia 22.02.1989r., sygn. V KRN – 14/89, OSNPG 1990, nr 1, poz. 9; por. też wyrok SA w Warszawie z dnia 5.09.2006r., sygn. II AKa 220/06, KZS 2007, z. 2, poz. 60).

„ Silne wzburzenie usprawiedliwione okolicznościami to tylko takie, które w ocenach społecznych może zasługiwać na pewne zrozumienie z punktu widzenia zasad moralnych. Jest bowiem współmierne do wywołującej je przyczyny, pochodzącej od pokrzywdzonego, którego to zachowanie wywołało afektywną reakcję spełniającą znamiona czynu zabronionego określonego w art. 148 § 4 k.k. Musi zatem zaistnieć pewna adekwatność pomiędzy czynem a tą krzywdą, którą odczuł sprawca, «rozsądna» proporcja pomiędzy nią a tym, czego on dokonał” (por. wyrok SA w Lublinie z dnia 24.10.2013r., sygn. II AKa – 143/13, LEX nr 1402923; wyrok SA w Krakowie z dnia 10.12.2013r., sygn. II AKa – 241/13; wyrok SA w Poznaniu z dnia 19.02.2015r., sygn. II AKa – 130/14, LEX nr 1770976; wyrok SA we Wrocławiu z dnia 11.03.2016r., sygn. II AKa – 6/16, LEX nr 2025530; postanowienie SN z dnia 22.12.2021r., V KK 446/21, LEX nr 3322140).

Jak podkreślano niejednokrotnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych: „ Ustalenie, czy wystąpiły okoliczności usprawiedliwiające stan silnego wzburzenia, to sfera ustaleń faktycznych, które oceniane są przez sąd na podstawie przeprowadzonych dowodów, opierając się na wiedzy prawniczej i życiowym doświadczeniu, a jedynie w szczególnie skomplikowanych wypadkach pomocne mogą być opinie biegłych – socjologów moralności i obyczajowości ” (por. postanowienie SN z dnia 4.02.2014r., sygn. II KK – 290/13, LEX nr 1427462, oraz postanowienie SN z dnia 4.01.2017r., sygn. III KK – 391/16, LEX nr 2255321; wyrok SA w Warszawie z dnia 26.01.2021r., sygn. II AKa – 297/20, LEX nr 3149675; wyrok SA w Szczecinie z dnia 30.09.2021r., sygn. II AKa – 100/21, LEX nr 3282489).

Chociaż fakt, iż sprawca w chwili popełnienia zabójstwa był w stanie nietrzeźwości, nie wyłącza a priori zastosowania kwalifikacji z art. 148 § 4 k.k., jeżeli silne wzburzenie zostało wywołane okolicznościami niemającymi związku z nietrzeźwością, przy czym okoliczności te można uznać za usprawiedliwiające (por. wyrok SN z dnia 27.03.1986r., sygn. II KR – 61/86, OSNPG 1986, nr 11, poz. 144; a także wyrok SA w Lublinie z dnia 9.03.1999r., sygn. II AKa – 5/99, OSA 2000, nr 4, poz. 29). Jeżeli jednak właśnie stan nietrzeźwości wywołał agresywną reakcję sprawcy, albo zdecydowanie ją pogłębił, to nie można mówić o stanie silnego wzburzenia, szczególnie wykluczając to, aby był on „ usprawiedliwiony okolicznościami”. Taka sytuacja miała miejsce właśnie w odniesieniu do działania oskarżonego T. N. (1).

Wreszcie, „ silne wzburzenie”, o którym mowa w art. 148 § 4 k.k., jest zjawiskiem fizjologicznym, a jednocześnie pojęciem prawnym, którego ustalenie w kontekście związku tego stanu z usprawiedliwiającymi okolicznościami należy do zadań sądu. Ponieważ w tym wypadku nie chodzi o chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub inne zjawisko patologiczne, zasięganie opinii biegłych psychiatrów w takiej sprawie nie jest konieczne, choć w wielu wypadkach pożądane (por. wyrok SA w Krakowie z dnia 9.12.1999r., sygn. II AKa – 216/99, Orz. Prok. i Pr. 2000, nr 6, poz. 16).

Jeżeli stwierdzone u sprawcy zabójstwa znaczne ograniczenie poczytalności zostało wywołane zmianami organicznymi mózgu lub innymi mankamentami psychiki powstałymi na tle zmian o charakterze patologicznym, nie ma przeszkód, aby wobec sprawcy odpowiadającego na podstawie art. 148 § 4 k.k. zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary zgodnie z przepisem art. 31 § 2 k.k. (por. wyrok SN z dnia 31.03.1988r., sygn. I KR – 63/88, OSNPG 1989, nr 2, poz. 19). Inna jest sytuacja, gdy znaczne ograniczenie poczytalności było bezpośrednim następstwem silnego wzburzenia, gdyż stosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary i uprzywilejowanej kwalifikacji z art. 148 § 4 byłoby podwójnym łagodzeniem odpowiedzialności na podstawie tych samych okoliczności (por. wyrok SN z dnia 27.03.1975r., sygn. II KR – 333/74, OSNKW 1975, nr 8, poz. 105).

Jak słusznie stwierdził Sąd Apelacyjny we Wrocławiu z dnia 11.09.2019r., sygn. II AKa – 275/19: „ Silne wzburzenie w rozumieniu art. 148 § 4 k.k. jest swoistym pojęciem prawnym, którego ocena leży wyłącznie w gestii sądu, jednak częstokroć dla prawidłowego wyrokowania w sprawie ważkie znaczenie może mieć odwołanie się do wiedzy specjalnej biegłych psychiatrów czy psychologa .” (LEX nr 2770923). Z takiej możliwości w sprawie oskarżonego T. N. (1) skorzystał Sąd Okręgowy w Świdnicy i okoliczności wynikające z przedstawionych wyżej opinii biegłych psychologa i lekarzy psychiatrów prawidłowo ocenił, odrzucając działanie oskarżonego w warunkach art. 148 § 4 k.k.

Niewątpliwie najbardziej istotnym czynnikiem wyzwalającym reakcje agresywną oskarżonego T. N. (1) był spożyty alkohol, niezależnie od czynników zewnętrznych związanych z zachowaniem pokrzywdzonego K. N.. Wynika to jednoznacznie zarówno z opinii sądowo-psychologicznej (k. 206-214) jak i opinii sądowo-psychiatrycznej (k. 293-308). Zachowanie oskarżonego w dniu krytycznym pozostawało pod zakłócającym wpływem czynnika alkoholowego w połączeniu z cechami zaburzonej osobowości oraz pod wpływem sytuacji konfliktowych z bratem.

Po szóste, chociaż w swojej apelacji obrończyni z urzędu oskarżonego T. N. (1), adw. A. C., nie postawiła zarzutów odnoszących się do prawidłowości i rzetelności opinii biegłych: psychologa i lekarzy psychiatrów, to należy jasno potwierdzić, że nie ma podstaw do podważenia wartości dowodowych tych opinii ze względu na przesłanki z art. 201 k.p.k. Podnoszono w orzecznictwie (por. wyrok SN z dnia 6 maja 1983r., sygn. IV KR – 74/83, OSNKW 1983, nr 12, poz. 102), że ocena ta winna uwzględniać na następujących przesłankach:

a) czy biegły dysponuje wiadomościami specjalnymi niezbędnymi dla stwierdzenia danych okoliczności,

b) czy opinia ta jest logiczna, a więc wewnętrznie niesprzeczna i zgodna z doświadczeniem życiowym,

c) czy jest ona pełna i jasna oraz

d) czy nie zachodzi sprzeczność między nią a inną opinią ujawnioną w postępowaniu.

W orzecznictwie przyjmuje się trafnie, że opinia jest niepełna, jeżeli biegły nie udziela odpowiedzi na wszystkie postawione pytania, na które zgodnie z zakresem posiadanych wiadomości specjalnych i udostępnionym mu materiałem dowodowym może oraz powinien udzielić odpowiedzi, lub jeśli nie uwzględnia wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia konkretnej kwestii okoliczności bądź nie zawiera uzasadnienia wyrażonych w niej ocen i poglądów (por. wyrok SN z dnia 3 lipca 2007r., sygn. II KK – 321/06, LEX nr 299187; postanowienie SN z dnia 26 czerwca 2008r., sygn. IV KK – 206/08, Prok. i Pr.-wkł. 2008, nr 12, poz. 20; wyrok SA w Krakowie z dnia 14 października 2008r., sygn. II AKa – 133/08, KZS 2008, z. 11, poz. 58). Pominięcie zatem dowodów mających znaczenie dla opracowania opinii powoduje, że jest ona niepełna, tzn. nie uwzględnia wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia kwestii okoliczności (wyrok SN z dnia 9 maja 1988r., sygn. II KR – 96/88, OSNKW 1988, nr 9-10, poz. 72). Niepełna jest też opinia, która pomija niezbędne czynności badawcze, co ma wpływ na końcowe wnioski (wyrok SN z dnia 12 maja 1988r., sygn. II KR – 92/88, OSNPG 1989, nr 2, poz. 35). Należy też uznać za zasadne przyjęcie, że nie może stanowić podstawy do poczynienia ustaleń faktycznych opinia, która zawiera jedynie lakoniczną konkluzję bez wskazania przesłanek, jakimi kierowali się biegli (por. wyrok SN z dnia 12 marca 1979r., sygn. I KR – 27/79, OSNPG 1979, nr 10, poz. 138); jest to także opinia niepełna, nie daje bowiem możliwości dokonania rzetelnej jej oceny jako dowodu. Sam fakt, że treść opinii jest krótka (np. treść opinii psychiatrycznej sporządzonej w wyniku badań ambulatoryjnych oskarżonego), nie oznacza jeszcze, że jest ona niepełna, zwłaszcza gdy na rozprawie została ustnie uzupełniona, gdyż oceniając opinię, bierze się pod uwagę jej całość, a więc zarówno część pisemną, jak i część ustną (por. postanowienie SN z dnia 1 października 2004 r., sygn. III KK 28/04, LEX nr 126705).

Za opinię niejasną uznaje się opinię, której sformułowania nie pozwalają na zrozumienie wyrażonych w niej ocen i poglądów oraz sposobu dochodzenia do nich albo gdy posługuje się ona nielogicznymi argumentami. Opinia biegłego jest więc niejasna, np. gdy wnioski końcowe są nieścisłe lub łączą się z takimi zastrzeżeniami, że nie można wręcz ustalić ostatecznego poglądu biegłego, albo gdy jest ona niezrozumiała, gdyż nie jest jasne, jakie biegły w ogóle zajmuje stanowisko, ponieważ jego poglądy są niespójne, a tezy wieloznaczne (por. wyrok SN z dnia 12 maja 1988r., sygn. II KR – 92/88, OSNPG 1989, nr 2, poz. 35; postanowienie SN z dnia 27 września 2006r., sygn. IV KK – 330/06, LEX nr 32579; wyrok SA w Krakowie z dnia 6 listopada 2008r., sygn. II AKa – 160/08, Prok. i Pr.-wkł. 2009, nr 6, poz. 50). Opinię można zaś uznać za wewnętrznie sprzeczną, gdy zawarte w niej wnioski są nielogiczne albo nie znajdują oparcia w przeprowadzonych przez biegłego badaniach bądź też budzą zastrzeżenia co do ich trafności w porównaniu z podanym w opinii materiałem badawczym, a także gdy w opinii podano kilka różnych, wzajemnie wykluczających się ocen i wniosków (zob. też np. wyrok SA w Krakowie z dnia 14 października 2008r., sygn. II AKa – 133/08, KZS 2008, z. 11, poz. 58).

W odniesieniu do opinii biegłych psychologa i lekarzy psychiatrów, którzy badali oskarżonego T. N. (1) i orzekali o jego stanie psychicznym i poczytalności, nie można postawić takich zarzutów niepełności lub niejasności, albo wewnętrznej sprzeczności opinii. Jeżeli opinia biegłego jest pełna dla sądu, który swoje stanowisko w tym względzie uzasadnił, to fakt, iż opinia taka nie jest przekonywująca dla stron, nie jest przesłanką dopuszczenia kolejnej opinii (por. postanowienie SN z dnia 21 sierpnia 2013r. sygn. IV KK – 178/13, LEX nr 1375229). Notabene, wymienieni biegli w sposób jasny odnieśli się do wszystkich kwestii stawianych także w apelacji obrończyni oskarżonego.

Zarzuty odnoszące się do orzeczenia o karze

Oceniając prawidłowość orzeczenia o karze wymierzonej oskarżonemu T. N. (1) za przestępstwo z art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k., należy stwierdzić – wbrew zarzutom apelacji obrończyni oskarżonego – że orzeczona za nie kara 5 (pięciu) lat pozbawienia wolności (z zastosowaniem nadzwyczajnego złagodzenia kary na podstawie art. 60 § 1 i § 6 pkt. 2 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k.), w żadnej mierze nie mogła zostać uznana za rażąco niewspółmierną i niesprawiedliwą. Kara ta uwzględnia wysoką społeczną szkodliwość czynu oskarżonego, na którą składają się okoliczności przedmiotowe (rozmiar szkody i krzywdy wyrządzonej przestępstwem, bezkompromisowy i niespodziewany atak na pokrzywdzonego z użyciem noża, zadawanie ciosów nożem bratu leżącemu na podłodze, bez możliwości podjęcia obrony, stan dużego upojenia alkoholowego oskarżonego, typowa kłótnia po alkoholu mająca miejsce w rodzinie N.) i okoliczności podmiotowe (postać winy, postać zamiaru ewentualnego, stan ograniczonej poczytalności oskarżonego T. N. (1), motywacja i bezkompromisowe agresywne działanie oskarżonego wobec pokrzywdzonego, a nadto działania zmierzające do uratowania pokrzywdzonego K. N., wezwanie pogotowia ratunkowego, natomiast dbanie o uniknięcie odpowiedzialności karnej, przy zatrzymaniu opór wobec policjantów).

Wspomniana kara, niezależnie od okoliczności samego czynu i jego tragicznych skutków, nie mogła pomijać tych okoliczności, które wskazał Sąd I instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, w tym przede wszystkim dotychczasowej niekaralności oskarżonego (k. 74, 485, 568), a także generalnie pozytywnej opinii środowiskowej wynikającej z wywiadu kuratora (k. 268-269). Ze wspomnianego wywiadu środowiskowego wynika, że oskarżony T. N. (1) przed tymczasowym aresztowaniem osadzeniem pracował zarobkowo, pomagał w prowadzeniu gospodarstwa, łożył środki na swoje utrzymanie. Jego ojciec podał, że między braćmi T. i K. N. dochodziło do kłótni i sprzeczek, ale prowokował je K. N., przejawiający zachowania agresywne także wobec ojca. Oskarżony T. N. (1) był bardzo pozytywnie postrzegany przez sąsiadów, nigdy nie odmawiał im pomocy, był grzeczny i uprzejmy, zawsze pomagał ojcu oraz matce gdy ta jeszcze żyła. W środowisku lokalnym nie było tajemnicą, iż w domu oskarżonego od dawna dochodziło do kłótni i awantur, w których poszkodowanym zawsze był oskarżony. Sąsiedzi wiedzieli, że nieżyjący K. N. dopuszczał się przemocy psychicznej i fizycznej wobec oskarżonego. Niejednokrotnie oskarżony widywany był przez nich z urazami na głowie i twarzy zadanymi przez brata. W miejscu zamieszkania oskarżonego dochodziło do interwencji policji ze względu na awantury pomiędzy oskarżonym a jego bratem.

Przy wymiarze kary Sąd I instancji słusznie uwzględnił także cechy osobowości oskarżonego, a także relacje jego z bratem, K. N. w okresie poprzedzającym zdarzenie, kiedy to oskarżony T. N. (1) doznawał aktów przemocy ze strony pokrzywdzonego. Były to okoliczności łagodzące, podobnie jak wyrażone przez oskarżonego żal i skrucha.

Szczególną okolicznością przemawiającą na korzyść oskarżonego T. N. (1) przy wymiarze kary, jak prawidłowo podkreślił Sąd Okręgowy w Świdnicy, było to, że działał on w warunkach przewidzianych w art. 31 § 2 k.k. Jak już wskazano z opinii sądowo-psychiatrycznej wynika, iż tempore criminis wystąpiły u oskarżonego inne zakłócenia czynności psychicznych pod postacią ostrej reakcji na stres, przez co miał ograniczoną w stopniu znacznym zdolność rozpoznania znaczenia zarzucanego mu czynu i pokierowania swoim postępowaniem. Okoliczność ta miała redukujący wpływ na stopień winy oskarżonego i została uwzględniona w ramach sądowego wymiaru kary. W ocenie Sądu w stosunku do oskarżonego wystąpiły szczególne okoliczności, które przemawiały za zastosowaniem instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary po myśli art. 31 § 2 k.k.

Takiej oceny prawidłowości wymierzenia kary 5 (pięciu) lat pozbawienia wolności nie przekreślają wnioski wypływające z opinii o oskarżonym T. N. (1) z Aresztu Śledczego w D. (k. 578-579), gdzie jest obecnie osadzony.

Nie były natomiast zasadne zarzuty obrończyni oskarżonego, że orzeczona wobec T. N. (1) kara 5 (pięciu) lat pozbawienia wolności, zastosowana poniżej progu ustawowego zagrożenia, z zastosowaniem nadzwyczajnego złagodzenia, była rażąco niewspółmierna, natomiast prawidłowa powinna być kara znacznie łagodniejsza. Jako taką karę obrończyni oskarżonego proponowała następujące kary:

2) ewentualnie bezwzględna kara 2 (dwóch) lat i 8 (ośmiu) miesięcy pozbawienia wolności, której wymierzenie wymagało dalszego i głębszego nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Wspomniana kara 5 (pięciu) lat pozbawienia wolności w stosunku do oskarżonego czyni w pełni zadość celom kary określonym w art. 53 k.k. w zakresie prewencji szczególnej oraz społecznego oddziaływania kary. Podkreśla jak groźne społecznie są czyny godzące w życie człowieka i jak wielką wagę przywiązuje wymiar sprawiedliwości do ochrony życia ludzkiego. Zważywszy na właściwości i warunki osobiste oskarżonego, w tym jego cechy osobowości, kara w tej postaci będzie miała także w odniesieniu do niego walor prewencji szczególnej.

Należy przypomnieć, że wielokrotnie zwracano uwagę w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych, jaki kryteria muszą być spełnione, aby uznać karę za rażąco niewspółmierną. W wyroku Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów z dnia 9 stycznia 1973r., sygn. V KRN – 474/72 stwierdzono, że „ rażąca niewspółmierność kary występuje wtedy, gdy kara orzeczona nie uwzględnia w należyty sposób stopnia społecznej szkodliwości przypisywanego czynu oraz nie realizuje wystarczająco celu kary, ze szczególnym uwzględnieniem celów zapobiegawczych i wychowawczych. Pojęcie niewspółmierności rażącej oznacza znaczną, wyraźną i oczywistą, a więc niedającą się zaakceptować dysproporcję między karą wymierzoną a karą sprawiedliwą (zasłużoną). Przesłanka rażącej niewspółmierności kary jest spełniona tylko wtedy, gdy na podstawie ustalonych okoliczności sprawy, które powinny mieć decydujące znaczenie dla wymiaru kary, można przyjąć, iż zachodzi wyraźna różnica między karą wymierzoną a karą, która powinna zostać wymierzona w wyniku prawidłowego zastosowania dyrektyw wymiaru kary oraz zasad ukształtowanych przez orzecznictwo” (OSNKW 1973, nr 6, poz. 76).

Z kolei, Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia z dnia 30 maja 2003r. sygn. II AKa – 163/03 dał wyraz temu, że „ nie każda różnica w ocenie wymiaru kary może uzasadniać zarzut rażącej niewspółmierności kary w rozumieniu art. 438 pkt 4 k.p.k., ale tylko taka, która jest natury zasadniczej, to znaczy jest niewspółmierna w stopniu nie dającym się zaakceptować. Niewspółmierność rażąca to znaczna, "bijąca w oczy" różnica między karą wymierzoną, a karą sprawiedliwą, zasłużoną” (OSA 2003, z. 11, poz. 113).

Takie nieusprawiedliwione dysproporcje w wymierzonej wobec oskarżonego T. N. (1) karze nie zachodzą. Sąd Okręgowy w Świdnicy rozważył wszelkie okoliczności istotne dla sprawy i słusznie uznał, że nie mogły one przeważyć za wymierzeniem jeszcze bardziej nadzwyczajnie złagodzonej kary. Stanowisko takie należy w pełni zaakceptować. Mając powyższe na uwadze, nie uwzględniono apelacji obrończyni oskarżonego i zaskarżony wyrok utrzymano w mocy (art. 437 § 1 k.p.k.).

Orzeczenie o kosztach sądowych

Orzeczenie o zasądzeniu od Skarbu Państwa na rzecz adw. A. C. kwoty 1476 złotych, obejmującej także należny podatek od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za obronę z urzędu w postępowaniu odwoławczym, znalazło oparcie w przepisie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982r. – Prawo o adwokaturze (tekst jednolity: Dz.U. z 2022r. poz. 1184 z późniejszymi zmianami). Wysokość wynagrodzenia adwokackiego została ustalona w oparciu o przepisy § 17 ust. 2 pkt 5 w zw. z § 4 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2024r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2024r. poz. 763).

Jednocześnie, na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. oraz art. 634 k.p.k., a także art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 czerwca 1973r. o opłatach w sprawach karnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2023r. poz. 123 z późniejszymi zmianami), zwolniono oskarżonego T. N. (1) z obowiązku uiszczenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze, poniesionymi wydatkami obciążając Skarb Państwa. Przy wspomnianym orzeczeniu wzięto pod uwagę stan osobisty, rodzinny, zdrowotny i majątkowy oskarżonego, jego możliwości zarobkowe, także w kontekście orzeczonej bezwzględnej kary pozbawienia wolności.

Artur Tomaszewski

Bogusław Tocicki

Andrzej Szliwa

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE