UZASADNIENIE

wyroku z dnia 26 lutego 2024 r.

W pozwie z dnia 21 stycznia 2020 r. (data prezentaty biura podawczego – k. 3) (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa w upadłości likwidacyjnej w W. wniosła o uznanie zarządzenia nr (...) Syndyka masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 25 września 2019 r. w sprawie zmiany opłaty za lokale mieszkalne i użytkowe za nieważne lub bezskuteczne oraz o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, że powódka reprezentowana przez Zarząd ma w niniejszej sprawie legitymację czynną, bowiem przepisy o organach spółdzielni stosuje się także podczas postępowania upadłościowego, jeżeli z przepisów prawa upadłościowego nie wynika inaczej (art. 134 ustawy Prawo spółdzielcze). Powódka podkreśliła, że żaden przepis prawa upadłościowego nie uprawnia syndyka masy upadłości do zmiany wysokości opłat przeznaczonych na cele statutowe spółdzielni mieszkaniowej, w tym na cele korporacyjne. Opłaty eksploatacyjne nie należą do funduszów masy upadłości, zaś zgodnie ze statutem Spółdzielni zmiana wysokości opłat należy do kompetencji Rady Nadzorczej (§ 82 pkt 19 statutu), tj. organu kontrolno-nadzorczego spółdzielni mieszkaniowej. Zdaniem powódki kwestionowane zarządzenie Syndyka, które należy traktować jako oświadczenie woli skutkujące zmianą zakresu obowiązków członków spółdzielni mieszkaniowej oraz innych osób zobowiązanych do wnoszenia opłat eksploatacyjnych na rzecz spółdzielni, dalece wykracza poza postępowanie upadłościowe i zmierza do obejścia przepisów prawa. Spółdzielnia podkreśliła, że kompetencja Syndyka przyznana mu na podstawie art. 173 Prawa upadłościowego i wskazana w zaskarżonym zarządzeniu jako podstawa prawna upoważniająca Syndyka do zmiany wysokości opłat eksploatacyjnych, dotyczy mienia, które należy zabezpieczyć przed zniszczeniem i uszkodzeniem, a następnie zlikwidować, zaś środki uzyskane z jego likwidacji przeznaczyć na zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. W ocenie powódki do takiego mienia nie można zaliczyć opłat, o których mowa w art. 4 ust. 1-2 i 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, które nie są przeznaczone na zabezpieczenie mienia upadłej Spółdzielni, co wynika z treści art. 4 ust. 6 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Powódka wskazała ponadto, że sędzia – komisarz postanowieniem z dnia 21 maja 2019 r. odrzucił wniosek Spółdzielni z dnia 15 listopada 2018 r. o zobowiązanie Syndyka do uchylenia bądź zmiany zarządzenia nr (...) z dnia 26 września 2018 r. w sprawie zmiany opłat za lokale mieszkalne i użytkowe. Sędzia uznał bowiem, że postępowanie upadłościowe spółdzielni mieszkaniowej nie jest miejscem na ocenę czynności podejmowanych w sferze działalności statutowej Spółdzielni w zakresie rozporządzania opłatami eksploatacyjnymi i zmiany wysokości tych opłat, w tym opłat przeznaczonych na cele korporacyjne (niezbędnych dla funkcjonowania organów spółdzielni).

Powódka podniosła, że podstawę powództwa o stwierdzenie nieważności lub bezskuteczności czynności prawnej stanowi art. 189 k.p.c. Uzasadniając interes prawny wskazała, że wskutek wydania szeregu zarządzeń powstała niepewność czy mieszkańcy mają obowiązek regulować opłaty w nowej zmienionej wysokości, ustalonej przez Syndyka masy upadłości, czy w wysokości ustalonej przez Radę Nadzorczą, przed wprowadzeniem zmiany przez Syndyka. Interes faktyczny przejawia się natomiast w tym, że wskutek nieprawidłowego prowadzenia przez Syndyka K. G. rozliczeń przychodów z mienia Spółdzielni i kwalifikowaniem ich jako fundusze masy upadłości, powstaje szkoda w majątku Spółdzielni (wygenerowanie w toku upadłości 12 mln zł zadłużenia) i w prywatnych majątkach mieszkańców zasobów upadłej.

Powódka przypomniała, że od dnia 20 kwietnia 2015 r. pozostaje w stanie upadłości likwidacyjnej. Ponadto zwróciła uwagę na fakt, że z dniem 9 września 2017 r. doszło do istotnej zmiany stanu prawnego dla funkcjonowania spółdzielni mieszkaniowych poprzez wejście w życie nowelizacji przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz Kodeksu postępowania cywilnego (ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo spółdzielcze). Decyzją ustawodawcy co do zasady wyłączono spod egzekucji wierzytelności spółdzielni wobec członków i osób niebędących członkami spółdzielni, którym przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu albo własność lokalu, z tytułu opłat, o których mowa w art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, jak również środki będące w dyspozycji spółdzielni w związku z wnoszeniem tych opłat (art. 831 § 1 pkt 10 k.p.c.). Zgodnie zaś z treścią art. 63 ust. 1 pkt 1 Prawa upadłościowego i naprawczego (upadłość powodowej Spółdzielni została ogłoszona przed dniem 1 stycznia 2016 r., zatem stosuje się przepisy ustawy w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 15 maja 2015 r.), do masy upadłości nie wchodzi mienie, które jest wyłączone spod egzekucji według przepisów k.p.c. Powódka podkreśliła, że z powyższego wynika, iż po dniu 9 września 2017 r. uszczupleniu uległy kompetencje syndyka i innych organów postępowania upadłościowego, jak np. rady wierzycieli, gdyż od tego dnia mienie w postaci opłat eksploatacyjnych uiszczane przez członków i właścicieli lokali w zasobach powodowej Spółdzielni, tj. faktyczne wpływy i wierzytelności z tytułu tych opłat, nie może być traktowane jako masa upadłości. Kompetencja syndyka do zarządzania bieżącą działalnością upadłego przedsiębiorcy ogranicza się do mienia, które należy do masy upadłości. Wynika to z treści art. 75 ust. 1 Prawa upadłościowego. W ocenie strony powodowej a contrario upadły nie traci swoich praw co do rozporządzania mieniem, które nie wchodzi do masy upadłości. Kompetencja syndyka przyznana mu na podstawie art. 173 Prawa upadłościowego dotyczy zatem mienia, które można zlikwidować i przeznaczyć na zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym. Do takiego mienia nie można jednak zaliczyć opłat, o których mowa w art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.

Powódka zaznaczyła, że Syndyk K. G., mimo istotnej zmiany przepisów ustawy, nie przekazał działalności związanej z opłatami eksploatacyjnymi dla Zarządu Spółdzielni. Co więcej, środki pochodzące z opłat eksploatacyjnych wskutek zastosowanej metody rozliczania przychodów z mienia nadal przeznaczane są na koszty postępowania upadłościowego, przez co wygenerowano około 12 mln zł niedoboru na GZM. Taka sytuacja spowodowała, że Syndyk masy upadłości K. G. wydał szereg zarządzeń o podwyższeniu wysokości opłat eksploatacyjnych: nr (...), nr (...) i nr (...) oraz zaskarżone zarządzenie nr (...) z dnia 25 września 2019 r. Powódka podkreśliła, że pozwany Syndyk K. G. nie miał kompetencji do zmiany wysokości opłat za lokale mieszkalne i użytkowe, bowiem zgodnie postanowieniami statutu Spółdzielni podejmowanie decyzji o zmianie wysokości opłat obciążających członków Spółdzielni i osoby niebędące członkami, którym przysługują odrębne prawa własności lokali, należy wyłącznie do kompetencji Rady Nadzorczej (§ 82 pkt 19 statutu), która sprawuje kontrolę i nadzór nad działalnością Spółdzielni. Z przepisów prawa upadłościowego nie wynika, że Rada Nadzorcza spółdzielni mieszkaniowej traci swoje uprawnienia kontrolno-nadzorcze w sferze działalności bieżącej, tj. w zakresie zmiany opłat eksploatacyjnych, które nie należą do masy upadłości. W uzasadnieniu podkreślono, że niezależnie od pozostawania w stanie upadłości likwidacyjnej, to jedynie Zarząd Spółdzielni posiada wyłączne prawo do zarządzania opłatami eksploatacyjnymi, informowania o dokonywanych zmianach opłat przez Radę Nadzorczą, ich ściągania, windykowania, zawierania porozumień co do rozkładania zaległości z tytułu opłat na raty, w tym przyjmowania zasad rozliczania wpływów z opłat eksploatacyjnych itp. Wprowadzenie zmiany wysokości opłat eksploatacyjnych na podstawie art. 4 ust. 7 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych jest wyłączną kompetencją Zarządu Spółdzielni, nie zaś syndyka masy upadłości.

W ocenie strony powodowej skoro zaskarżona czynność prawna Syndyka została dokonana bez kompetencji sprzecznie z ustawą, tym samym powinna zostać uznana za nieważną na podstawie art. 58 § 1 k.c. lub ewentualnie za bezskuteczną wobec adresatów zarządzenia.

W uzasadnieniu wskazano ponadto, że zmiana wysokości opłat eksploatacyjnych dokonana zarządzeniem nr (...) z dnia 25 września 2019 r. jest nieuzasadniona. Wynika bowiem z wybiórczego stosowania przez pozwanego Syndyka przepisów ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych. Polega to na zaliczaniu przez Syndyka do funduszów masy upadłości Spółdzielni przychodów z mienia i pożytków w oderwaniu od kosztów uzyskania tych pożytków (z jednoczesnym obciążeniem mieszkańców, członków Spółdzielni kosztami uzyskania tego przychodu), co jest niezgodne z art. 335 Prawa upadłościowego, art. 19 § 3 Prawa spółdzielczego, art. 4 ust. 6³, 5 ust. 1, 6 ust. 1 i 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz art. 63 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 831 § 1 pkt 10 k.p.c.

Powódka wskazała wreszcie, że jako podstawę do dokonania rozliczenia niedoboru GZM i kalkulacji opłat Syndyk przyjął ustanowiony przez siebie Regulamin rozliczania kosztów GZL z dnia 28 lipca 2017 r. (ze zmianą dokonaną § 3 zarządzenia nr (...) z dnia 26 września 2018 r.), z pominięciem kompetencji Rady Nadzorczej do zmiany zasad rozliczania przychodów i kosztów GZM (§ 82 pkt 18 statutu). W ocenie powódki zmianą tą Syndyk wprowadził klauzule abuzywne do zasad rozliczania przychodów z mienia i pożytków z nieruchomości, które prowadzą do pośredniego przerzucenia kosztów upadłości na mieszkańców zasobów mieszkaniowych Spółdzielni (§ 12 ust. 1 i 2 Regulaminu GZL w brzmieniu wprowadzonym zarządzeniem nr (...) Syndyka) (pozew – k. 3-17).

Pozwany Syndyk masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na jego rzecz od powódki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwany powołał się na uzasadnienie postanowienia Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy z dnia 7 stycznia 2019 r., wydanego w sprawie X GUp 169/16 Guz 85/18, w którym sąd upadłościowy wskazał syndyka jako podmiot, który zarządza i rozlicza środki jakie wpływają do spółdzielni, i to zarówno w zakresie opłat, o których mowa w art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, jak i innych wpływów i ma obowiązek opisać je w sprawozdaniu w sposób pozwalający na ich identyfikację. Odnosząc się do przyczyn powstania niedoboru w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej (...) wskazał, że nie są to bynajmniej skutkiem jego niewłaściwych działań, ale to że stawki opłat za lokale od wielu lat – także przed ogłoszeniem upadłości i także za czasów sprawowania funkcji przez obecny Zarząd – nie pokrywały rzeczywiście ponoszonych przez Spółdzielnię kosztów ich utrzymania i nie były uaktualniane – także przed ogłoszeniem upadłości przez obecny Zarząd – do poziomu niezbędnego do zachowania równowagi między przychodami i kosztami. Pozwany podkreślił, że postanowieniem z dnia 29 czerwca 2018 r., wydanym w sprawie o sygn. akt X GUp 169/15, sędzia-komisarz oddalił wniosek Zarządu o oznaczenie, że wierzytelności z tytułu opłat, o których mowa w art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz wpłacane środki w związku z wnoszeniem tych opłat nie wchodzą do masy upadłości. Z uzasadnienia postanowienia wynika jednoznacznie, że Sad uznał argumentacje powódki powieloną w niniejszej sprawie za błędną.

W ocenie strony pozwanej powódka nie wykazała interesu prawnego w wytoczeniu powództwa w rozumieniu art. 189 k.p.c. Zdaniem pozwanego w sprawie nie zachodzi niepewność stanu prawnego lub prawa. Syndyk podkreślił, że takich wątpliwości nie mają na pewno sami mieszkańcy spółdzielni zobowiązani do pokrywania opłat za lokale na podstawie art. 4 ust. 1 – 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Mieszkańcy ci, w ogromnej większości reprezentowani przez profesjonalnych pełnomocników, pozywają w trybie art. 4 ust 8 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych Syndyka masy upadłości, a nie Spółdzielnię reprezentowaną przez Zarząd (z pominięciem Syndyka). W sporach tych mieszkańcy kwestionują zasadność poniesienia danego rodzaju wydatków i zasadność sposobu ich rozłożenia. Pozwany zaprzeczył również, aby powódka miała jakikolwiek interes faktyczny w wytoczeniu powództwa z art. 189 k.p.c. Zdaniem Syndyka nie ma żadnego dowodu potwierdzającego fakt, że Syndyk zarządza Spółdzielnią w sposób nienależyty. W szczególności nie ma dowodów, że Syndyk przeznacza środki pochodzące z opłat za lokale na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego lub na zaspokojenie wierzycieli Spółdzielni, ani na to że niedobór w majątku Spółdzielni wynika z niewłaściwych działań Syndyka i powstał z jego winy, ani wreszcie na to, że Syndyk doprowadził do szkody w majątku Spółdzielni.

Pozwany podkreślił, że w omawianym zagadnieniu występuje prymat przepisów prawa upadłościowego nad przepisami ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Syndyk podniósł, że stosownie do treści art. 54¹ ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, do podmiotu takiego jak spółdzielnia w upadłości, stosuje się przepisy ww. ustawy odpowiednio. Użyty w przytoczonym przepisie zwrot „odpowiednio” nakazuje uwzględnić szczególne regulacje w tym przedmiocie, a zatem przepisy Prawa upadłościowego z uwzględnieniem obowiązków, jakie nałożone zostają przez tę ustawę na Syndyka. Zdaniem pozwanego nie budzi wątpliwości, że to Syndyk zobowiązany jest w świetle przepisów Prawa upadłościowego, a zwłaszcza art. 173, do objęcia, zarządzania majątkiem upadłego, do jego zabezpieczenia przed zniszczeniem lub uszkodzeniem. Syndyk jest zatem zobowiązany na mocy ww. przepisu do realizacji celu Spółdzielni wynikającego z art. 1 ust. 3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, tj. do zarządzania nieruchomościami stanowiącymi mienie Spółdzielni. W ocenie strony pozwanej nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że wobec niewchodzenia do masy upadłości środków, o których mowa w art. 831 § 1 pkt 10) k.p.c., środkami tymi zarządzają organy upadłej spółdzielni, nie zaś Syndyk. Cały pozostały majątek upadłego, w tym wszystkie nieruchomości spółdzielni z dniem ogłoszenia upadłości weszły do masy upadłości, zgodnie z dyspozycją art. 61 Prawa upadłościowego.

Zdaniem pozwanego skoro przepis art. 831 § 1 pkt 10 k.p.c. należy czytać nie tylko w kontekście art. 63 ust. 1 pkt 1 Prawa upadłościowego, ale także w kontekście art. 61 i art. 173 Prawa upadłościowego, to logicznie rozumując należy czytać go w taki sposób, aby za nałożonym na syndyka obowiązkiem (zarządzenie, zabezpieczenia nieruchomości upadłej Spółdzielni wchodzących w skład masy upadłości) szły narzędzia, aby ten obowiązek wykonać (dysponowanie opłatami mieszkańców za lokale), z tym wszakże ograniczeniem – wynikającym z art. 831 § 1 pkt 10) k.p.c. – że kwoty uzyskiwane z tytułu opłaty za lokale Syndyk ma obowiązek przeznaczać na utrzymanie nieruchomości zgodnie z dyspozycją art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Skoro bowiem obowiązkiem i odpowiedzialnością Syndyka, nie zaś samego upadłego czy też innego podmiotu trzeciego, jest zarządzanie mieniem Spółdzielni, to Syndykowi przysługuje nie tylko uprawnienie do pobierania opłat eksploatacyjnych od mieszkańców Spółdzielni czy przychodów z prowadzonej działalności gospodarczej, ale także do rozporządzania tym środkami zgodnie z ich szczególnym celem i do ustalania ich wysokości.

Reasumując, pozwany wskazał że przepis art. 831 § 1 pkt 10 k.p.c. w zw. z art. 63 ust. 1 pkt 1 Prawa upadłościowego należy interpretować ze względu na cel jako obowiązek nałożony na Syndyka, aby ze środków uzyskanych z opłat za lokale nie prowadził egzekucji, a więc nie pokrywał jej kosztów i nie spłacał wierzycieli (odpowiedź na pozew – k. 159-166v).

Pismami procesowymi z 8 stycznia 2021 r., 17 marca 2021 r. i 9 września 2021 r. powódka rozszerzyła powództwo wnosząc dodatkowo o:

1) uznanie zarządzenia nr (...) Zarządcy Tymczasowego (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 28 lipca 2017 r. w sprawie wprowadzenia Regulaminu rozliczania kosztów GZL i ustalania wysokości opłat za lokale mieszkalne oraz lokale w pozostałej działalności w okresie prowadzonego postępowania upadłościowego za nieważne lub ewentualnie bezskuteczne;

2) uznanie zarządzenia nr (...) Zarządcy Tymczasowego (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. K. G. z dnia 18 grudnia 2017 r. w sprawie podwyższenia stawki opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości przy ul. (...) w W. oraz pokrycia różnicy między kosztami utrzymania nieruchomości z tytułu opłaty za użytkowanie wieczyste a przychodami z opłat za lata 2016-2017 za nieważne lub ewentualnie bezskuteczne;

3) uznanie zarządzenia nr (...) Syndyka Masy Upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. K. G. z dnia 21 lutego 2018 r. w sprawie zmiany Zarządzenia Zarządcy Tymczasowego (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej w W. z dnia 18 grudnia 2017 r. za nieważne lub ewentualnie bezskuteczne;

4) uznanie zarządzenia nr (...) Syndyka masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 26 września 2018 r. w sprawie: zmiany opłaty za lokale mieszkalne i użytkowe z tytułu stawki opłaty wynikającej z eksploatacji podstawowej oraz pokrycia różnicy między przychodami a kosztami utrzymania nieruchomości z tytułu eksploatacji podstawowej za rok 2017; zmiany opłaty za lokale mieszkalne i użytkowe z tytułu stawki opłaty na fundusz remontowy oraz zmiany sposobu ustalania opłaty za windy/dźwigi na obliczenie uwzględniające powierzchnię lokali, a nie ilość osób w nich zamieszkujących, - wyłączenia ze stawki opłaty z tytułu eksploatacji podstawowej, opłat z tytułu energii elektrycznej i podatku od nieruchomości oraz opłat z tytułu dzierżawcy nieruchomości stanowiących drogi i umieszczenia stawek opłat z tego tytułu w osobnych pozycjach kalkulacji i indywidualnych informacji o opłatach za lokale oraz określenia wysokości nowych stawek z tego tytułu, zmiany opłaty z tytułu eksploatacji podstawowej za miejsca postojowe dla osób mających prawa do wyłącznego korzystania z miejsc postojowych będących właścicielami lokali, zmiany opłaty z tytułu ochrony osób i mienia oraz za tzw. pracownie za nieważne lub ewentualnie bezskuteczne;

5) uznanie zarządzenia nr (...) Syndyka (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 14 października 2020 r. w sprawie kosztów postępowania upadłościowego, w całości lub ewentualnie w zakresie § 1 ust. 3 i § 4 ust. 2 tego zarządzenia za nieważne lub ewentualnie bezskuteczne;

6) uznanie zarządzenia nr (...) Syndyka masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. K. G. z dnia 16 listopada 2020 r. w sprawie stawki opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości przy al. (...) za lata 2019 i 2020 (lokale mieszkalne i użytkowe) za nieważne lub ewentualnie bezskuteczne;

7) uznanie zarządzenia nr (...) Syndyka Masy Upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 30 września 2020 r. w sprawie: zmiany opłaty za lokale mieszkalne i użytkowe z tytułu stawki opłaty wynikające z eksploatacji podstawowej oraz pokrycia różnicy między przychodami a kosztami utrzymania nieruchomości z tytułu eksploatacji podstawowej za rok 2019; zmiany opłaty z tytułu eksploatacji podstawowej za miejsca postojowe dla osób mających prawa do wyłącznego korzystania z miejsc postojowych będących właścicielami lokali, za nieważne lub bezskuteczne;

8) uznanie zarządzenia nr (...) Syndyka Masy Upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 31 sierpnia 2021 r. w sprawie: zmiany opłaty za lokale mieszkalne i użytkowe z tytułu stawki opłaty wynikające z eksploatacji podstawowej oraz pokrycia różnicy między przychodami a kosztami utrzymania nieruchomości z tytułu eksploatacji podstawowej za rok 2020; zmiany opłaty z tytułu eksploatacji podstawowej za miejsca postojowe dla osób mających prawa do wyłącznego korzystania z miejsc postojowych będących właścicielami lokali, za nieważne lub bezskuteczne;

9) uznanie zarządzenia nr (...) Syndyka Masy Upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 31 sierpnia 2021 r. w sprawie stawki opłaty za bezumowne korzystanie z nieruchomości przy ul. (...) (lokale mieszkalne i użytkowe) za nieważne lub bezskuteczne ( pismo procesowe powódki z dnia 8 stycznia 2021 r. – k. 292-294; pismo procesowe powódki z dnia 17 marca 2021 r. – k. 491-512; pismo procesowe powódki z dnia 9 września 2021 r. – k. 1411-1417).

W piśmie procesowym z dnia 15 lutego 2022 r. powód ponownie rozszerzył powództwo i wniósł dodatkowo o:

1) ustalenie, że pozwany – Syndyk masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. – w zakresie podejmowania przyszłych czynności w ramach zarządu mieniem spółdzielni nie jest uprawniony do podejmowania czynności prawnych, lub alternatywnie wszelkich czynności (prawnych i faktycznych) mających za przedmiot tzw. opłaty eksploatacyjne, o których mowa w art. 4 ust.1-2 i 4 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych;

2) ustalenie, że wierzytelności z tytułu opłat eksploatacyjnych oraz pobrane opłaty eksploatacyjne pozostają w zarządzie Spółdzielni z wyłączeniem pozwanego;

3) zakazanie pozwanemu Syndykowi podejmowania czynności prawnych dotyczących opłat eksploatacyjnych oraz wykonywania zarządu wierzytelnościami z tytułu opłat eksploatacyjnych oraz pobranymi opłatami eksploatacyjnymi (pismo procesowe powoda z dnia 15 lutego 2022 r. – k. 1964-1967v).

Do czasu zamknięcia rozprawy sprawy podtrzymywały swoje stanowiska procesowe. Pozwany konsekwentnie wnosił o oddalenie powództwa, w tym w zakresie zmodyfikowanym pismami z dnia 8 stycznia 2021 r., 17 marca 2021 r., 9 września 2021 r. i 16 lutego 2022 r. ( protokół rozprawy – k. 2813-2814).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

(...) Spółdzielnia Mieszkaniowa z siedzibą w W. od dnia 20 kwietnia 2015 r. pozostaje w upadłości likwidacyjnej. Pierwotnie funkcję syndyka pełnił W. O., który został odwołany w dniu 12 grudnia 2016 r. i z tym dniem Zarządcą Tymczasowym został ustanowiony K. G.. Z dniem 21 grudnia 2017 r. K. G. zaczął pełnić funkcję syndyka w postępowaniu przed Sądem Rejonowym dla Warszawy o sygn. akt X GUp 169/15 (obecnie pod sygn. akt XVIII GUp 43/19). Postanowieniem z dnia 23 lutego 2024 r. Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy w Warszawie, XVIII Wydział Gospodarczy dla spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych wyznaczył dla powodowej Spółdzielni syndyka w osobie M. K. ( bezsporne, także: postanowienie – k. 80; postanowienie – k. 81; postanowienie – k. 82; postanowienie – k. 2755).

Zarządca tymczasowy i Syndyk upadłej Spółdzielni wydali następujące zarządzenia w przedmiocie obowiązujących w Spółdzielni opłat eksploatacyjnych:

1) zarządzenie nr (...) Syndyka masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 25 września 2019 r. w sprawie zmiany opłaty za lokale mieszkalne i użytkowe;

2) zarządzenie nr (...) Zarządcy Tymczasowego (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 28 lipca 2017 r. w sprawie wprowadzenia Regulaminu rozliczania kosztów GZL i ustalania wysokości opłat za lokale mieszkalne oraz lokale w pozostałej działalności w okresie prowadzonego postępowania upadłościowego za nieważne lub ewentualnie bezskuteczne;

3) zarządzenie nr (...) Zarządcy Tymczasowego (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. K. G. z dnia 18 grudnia 2017 r. w sprawie podwyższenia stawki opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości przy ul. (...)w W. oraz pokrycia różnicy między kosztami utrzymania nieruchomości z tytułu opłaty za użytkowanie wieczyste a przychodami z opłat za lata 2016-2017 za nieważne lub ewentualnie bezskuteczne;

4) zarządzenie nr (...) Syndyka Masy Upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. K. G. z dnia 21 lutego 2018 r. w sprawie zmiany Zarządzenia Zarządcy Tymczasowego (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej w W. z dnia 18 grudnia 2017 r. za nieważne lub ewentualnie bezskuteczne;

5) zarządzenie nr (...) Syndyka masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 26 września 2018 r. w sprawie: zmiany opłaty za lokale mieszkalne i użytkowe z tytułu stawki opłaty wynikającej z eksploatacji podstawowej oraz pokrycia różnicy między przychodami a kosztami utrzymania nieruchomości z tytułu eksploatacji podstawowej za rok 2017; zmiany opłaty za lokale mieszkalne i użytkowe z tytułu stawki opłaty na fundusz remontowy oraz zmiany sposobu ustalania opłaty za windy/dźwigi na obliczenie uwzględniające powierzchnię lokali, a nie ilość osób w nich zamieszkujących, - wyłączenia ze stawki opłaty z tytułu eksploatacji podstawowej, opłat z tytułu energii elektrycznej i podatku od nieruchomości oraz opłat z tytułu dzierżawcy nieruchomości stanowiących drogi i umieszczenia stawek opłat z tego tytułu w osobnych pozycjach kalkulacji i indywidualnych informacji o opłatach za lokale oraz określenia wysokości nowych stawek z tego tytułu, zmiany opłaty z tytułu eksploatacji podstawowej za miejsca postojowe dla osób mających prawa do wyłącznego korzystania z miejsc postojowych będących właścicielami lokali, zmiany opłaty z tytułu ochrony osób i mienia oraz za tzw. pracownie za nieważne lub ewentualnie bezskuteczne;

6) zarządzenie nr (...) Syndyka (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 14 października 2020 r. w sprawie kosztów postępowania upadłościowego, w całości lub ewentualnie w zakresie § 1 ust. 3 i § 4 ust. 2 tego zarządzenia za nieważne lub ewentualnie bezskuteczne;

7) zarządzenie nr (...) Syndyka masy upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w W. K. G. z dnia 16 listopada 2020 r. w sprawie stawki opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości przy al. (...) za lata 2019 i 2020 (lokale mieszkalne i użytkowe) za nieważne lub ewentualnie bezskuteczne;

8) zarządzenie nr (...) Syndyka Masy Upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 30 września 2020 r. w sprawie: zmiany opłaty za lokale mieszkalne i użytkowe z tytułu stawki opłaty wynikające z eksploatacji podstawowej oraz pokrycia różnicy między przychodami a kosztami utrzymania nieruchomości z tytułu eksploatacji podstawowej za rok 2019; zmiany opłaty z tytułu eksploatacji podstawowej za miejsca postojowe dla osób mających prawa do wyłącznego korzystania z miejsc postojowych będących właścicielami lokali, za nieważne lub bezskuteczne;

9) zarządzenie nr (...) Syndyka Masy Upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 31 sierpnia 2021 r. w sprawie: zmiany opłaty za lokale mieszkalne i użytkowe z tytułu stawki opłaty wynikające z eksploatacji podstawowej oraz pokrycia różnicy między przychodami a kosztami utrzymania nieruchomości z tytułu eksploatacji podstawowej za rok 2020; zmiany opłaty z tytułu eksploatacji podstawowej za miejsca postojowe dla osób mających prawa do wyłącznego korzystania z miejsc postojowych będących właścicielami lokali, za nieważne lub bezskuteczne;

10) zarządzenie nr (...) Syndyka Masy Upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w upadłości likwidacyjnej z dnia 31 sierpnia 2021 r. w sprawie stawki opłaty za bezumowne korzystanie z nieruchomości przy ul. (...) (lokale mieszkalne i użytkowe) za nieważne lub bezskuteczne ( bezsporne w dodatku: k. 49-67; k. 295-306v; 566-583; 667-674; 1418-1428).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów w postaci wyżej wskazanych dokumentów i ich odpisów zgromadzonych w aktach sprawy. Sąd uznał przedstawione dokumenty i ich odpisy za wiarygodny materiał dowodowy. Strony nie kwestionowały ich autentyczności ani prawdziwości, a Sąd nie znalazł podstaw do ich podważenia z urzędu.

Należy przy tym podkreślić, że w niniejszej sprawie stan faktyczny nie był przedmiotem sporu pomiędzy stronami. Strony, zarówno powód jak i pozwany wskazywali w swoich pismach i wystąpienia ponadto na szereg innych faktów, dotyczących chociażby decyzji procesowych wydawanych przez sąd upadłościowy, podejmowania działań natury sprawozdawczej ze strony syndyka. Poszczególne działania stron – zarówno syndyka masy upadłości, jak i samego upadłego nie determinowały odpowiedzi na zasadnicze pytania, stanowiącej istotę sporu w niniejszej sprawy – kto uprawniony jest do podejmowania decyzji odnośnie opłat eksploatacyjnych pobieranych od członków spółdzielni oraz jaki kompleks majątkowy (masa upadłości czy też nie) pobrane opłaty zasilają.

Spór w niniejszej sprawie dotyczył kwestii prawnych i ogniskował się wokół odpowiedzi na pytanie czy Syndyk masy upadłości powodowej Spółdzielni w ogóle może zarządzać wierzytelnościami z tytułu opłat eksploatacyjnych oraz pobranymi opłatami eksploatacyjnymi wchodzącymi do masy upadłości (czy może modyfikować wysokość tych opłat), a w konsekwencji kto jest podmiotem wyłącznie uprawnionym do wniesienia powództwa w zakresie tych opłat.

Sąd zważył, co następuje:

W ocenie tutejszego Sądu niniejsza sprawa obejma w zasadzie spór kompetencyjny, dotyczący tego, kto w ramach szeroko rozumianych struktur Spółdzielni (będącej w stanie upadłości) może podejmować czynności zarządu względem opłat eksploatacyjnych. Tak też przedstawione to zostało w pozwie, jak i pismach procesowych stanowiących rozszerzenie powództwa.

Przed wydaniem rozstrzygnięcia merytorycznego należało z urzędu poddać analizie kwestie formalne, tj. dotyczące dopuszczalności drogi sądowej i istnienia zdolności sądowej oraz procesowej po obu stronach postępowania. Kwestia ta była zresztą przedmiotem zarzutów stron oraz ich obszernych wypowiedzi (pismo strony pozwanej z 18 marca 2021 r. - k. 810, w którym wniesiono o odrzucenia pozwu). Zagadnienie to częściowo zostało również rozstrzygnięte w toku postępowania, przez tut. Sąd procedujący w innym składzie. Postanowieniem z dnia 8 listopada 2021 r. odmówiono odrzucenia pozwu (k. 1663). Orzeczenie to uprawomocniło się, wobec jego bezskutecznego zażalenia (postanowieniem z dnia 23 czerwca 2022 r. – k. 2034 odrzucono zażalenie).

Jakkolwiek treść sentencji postanowienia z 8 listopada 2021 r. nie wskazuje literalnie, czy Sąd objął nim wówczas całość żądania procesowego (które przecież w toku postępowania było wielokrotnie rozszerzane) to całokształt okoliczności sprawy oraz treść art. 316 w w. z art. 361 k.p.c. pozwala przyjąć, że postanowieniem tym Sąd przesądził o braku podstaw do odrzucenia pozwu względem żądania zaprezentowanego pierwotnie w pozwie, a także rozszerzonego pismami z 8 stycznia 2021 r., 17 marca 2021 r. i 9 września 2021 r. Żądanie wynikające z pozwu i tych pism istniało w znaczeniu procesowym w dacie orzekania przez tut. Sąd postanowieniem z 8 listopada 2021 r. Dalsze żądania (objęte pismem z dnia lutego 2022 r.) zostały przedstawione do osądu już po dacie ww. orzeczenia, a przez to – zdaniem Sądu w aktualnym składzie - nie zostały objęte tym postanowieniem.

W ocenie tutejszego Sądu prawomocna odmowa odrzucenia pozwu wiąże Sąd w ramach danego postępowania. Postanowienie to nie może podlegać swobodnej zmianie przez sąd orzekający, bez kolejnego, konkretnego środka odwoławczego (wyrok z dnia 30 listopada 2017 r. Sądu Apelacyjnego w Białymstoku w sprawie I ACa 126/17). Stosując ten pogląd tut. Sąd przyjął, że w zakresie w jakim rozstrzygnięto postanowieniem z dnia 8 listopada 2021 r. nie ma możliwości odrzucenia pozwu, nawet gdyby uznać, że przesłanki uzasadniające konieczność takiego orzeczenia faktycznie występują.

Powyższe, pozwala przyjąć, że w zakresie wynikającym z pozwu i pism z 8 stycznia 2021 r., 17 marca 2021 r. i 9 września 2021 r. tut. Sąd mógł dokonywać oceny jedynie merytorycznej, w kierunku uwzględnienia lub oddalenia powództwa. W pozostałym zaś zakresie (wynikającym z pisma z lutego 2022 r.), w obliczu braku objęcia go postanowieniem z 8 listopada 2021 r., możliwe było również rozpatrywanie kwestii związanych z istnieniem pozytywnych lub negatywnych przesłanek procesowych (art. 199 k.p.c.).

Mając na względzie powyższe tut. Sąd uznał, że pozew podlegał odrzuceniu jedynie w zakresie żądań zaprezentowanych w piśmie z lutego 2021 r., tj. w zakresie :

d. ustalenia, że pozwany Syndyk w zakresie podejmowanych przyszłych czynności w ramach zarządu mieniem spółdzielni nie jest uprawniony do podejmowania czynności prawnych lub wszelkich czynności (prawnych i faktycznych), mających za przedmiot opłaty, o których mowa w art. 4 ust. 1 – 2 i 4 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych,

e. ustalenia, że wierzytelności z tytułu opłat eksploatacyjnych oraz pobrane opłaty eksploatacyjne pozostają w zarządzie powodowej Spółdzielni z wyłączeniem pozwanego Syndyka,

f. zakazania pozwanemu Syndykowi podejmowania czynności prawnych, dotyczących opłat eksploatacyjnych oraz wykonywania zarządu wierzytelnościami z tytułu opłat eksploatacyjnych oraz opłatami pobranymi.

W pozostałym zakresie, objętym prawomocnym postanowieniem tut. Sądu z dnia 8 listopada 2021 r. o odmowie odrzucenia pozwu, powództwo podlegało zaś oddaleniu.

Podstawą wytoczonego powództwa deklaratoryjnego był art. 189 k.p.c. W ocenie tutejszego Sądu słuszny jest pogląd o szerokim rozumieniu „interesu prawnego” w rozumieniu ww. przepisu. Jeśli zatem przyjąć, że w sprawie nie zachodzą negatywne przesłanki procesowe obligujące do odrzucenia pozwu (chociażby w obliczu mocy wiążącej postanowienia z 8 listopada 2021 r.) to zasadnym było przyjąć, że stronie powodowej przysługuje interes w usunięciu sygnalizowanej przez nią niepewności prawnej. Interes prawny o jakim mowa w art. 189 k.p.c. przysługuje m.in. wtedy, gdy brak jest innego, bardziej bezpośredniego instrumentu pranego służącego do realizacji danego celu. Takim instrumentem mogą być m.in. powództwo o ustalenie lub powództwo prawnokształcujące. Przedmiotowej niepewności nie wyłącza to, że w innych postępowaniach sądy (przynajmniej przesłankowo) zajmowały odmienny od lansowanego przez powoda pogląd. Nie wyłączą tego również, że ewentualnym narzędziem do kontroli przedstawionego w stanu faktycznego mogą być czynności nadzorcze dokonywane przez sędziego komisarza. Sędzia komisarz nadzoruje bowiem czynności dokonane przez syndyka w ramach postępowania upadłościowego (tj. dokonane zgodnie z kompetencją syndyka jako organu tego postępowania). Skorzystanie przez powoda z tej tylko drogi (czynności nadzorczych sędziego komisarza) byłoby działaniem sprzecznym z intencją powoda, który przecież w toku całego niniejszego postępowania utrzymywał, że syndyk nie ma prawa do zarządu wierzytelnościami i opłatami eksploatacyjnymi. Jeśli zaś nie posiada takich kompetencji, to jego decyzje wyłamują się spod nadzoru sędziego komisarza.

W niniejszej sprawie powódka wnosiła o uznanie wymienionych przez nią zarządzeń Zarządcy Tymczasowego (Syndyka) w przedmiocie opłat eksploatacyjnych za nieważne lub ewentualnie bezskuteczne, ustalenie, że wierzytelności z tytułu opłat eksploatacyjnych oraz pobrane opłaty eksploatacyjne pozostają w zarządzie Spółdzielni z wyłączeniem Syndyka, a także zakazanie pozwanemu podejmowania czynności prawnych dotyczących opłat eksploatacyjnych oraz wykonywania zarządu wierzytelnościami z tytułu opłat eksploatacyjnych oraz pobranymi opłatami eksploatacyjnymi.

Pozwany konsekwentnie wnosił o oddalenie powództwa podnosząc, że to Syndyk jest podmiotem wyłącznie legitymowanym do wystąpienia z roszczeniami objętymi pozwem.

Ogłoszenie upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w W. obejmującej likwidację majątku nastąpiło na mocy postanowienia Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie – X Wydziału Gospodarczego dla spraw upadłościowych i naprawczych z dnia 20 kwietnia 2015 r., sygn. akt X GU 340/15. Wydając ww. postanowienie Sąd wyznaczył syndyka.

Nie ulega wątpliwości, że z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego, co wprost wynika z art. 61 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U.2022.1520 t.j.). Zaznaczyć jednak należy, że wniosek o ogłoszenie upadłości (...) Spółdzielni Mieszkaniowej został zgłoszony przed wejściem w życie ustawy z dnia 15 maja 2015 r. Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U.2022.2309 t.j.) (wejście w życie: 1 stycznia 2016 r.), a zatem zgodnie z jej art. 449, w sprawach, w których przed dniem wejścia w życie ustawy wpłynął wniosek o ogłoszenie upadłości, stosuje się przepisy dotychczasowe. W sprawie należało zatem stosować przepisy ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U.2012.1112 t.j.). W art. 61 tej ustawy znalazła się regulacja dotycząca masy upadłości, której treść jest identyczna z aktualnym brzmieniem art. 61 ustawy Prawo upadłościowe. W art. 63 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze wskazano następnie, że nie wchodzi do masy upadłości mienie, które jest wyłączone od egzekucji według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego.

Przechodząc do regulacji zawartej w art. 831 k.p.c. należy przypomnieć, że pkt 10 znajdujący się w § 1 tego artykułu został dodany przez art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo spółdzielcze (Dz.U.2017.1596) zmieniającej k.p.c. z dniem 9 września 2017 r. Zgodnie z treścią tego przepisu nie podlegają egzekucji wierzytelności przysługujące spółdzielni mieszkaniowej wobec członków spółdzielni i osób niebędących członkami spółdzielni, którym przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu albo własność lokalu, z tytułu opłat, o których mowa w art. 4 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz.U.2023.438 t.j.), jak również środki, będące w dyspozycji spółdzielni w związku z wnoszeniem tych opłat, chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z wykonaniem przez wierzyciela zobowiązań, które miały być zaspokojone z opłat, o których mowa w art. 4 tej ustawy (np. dostawy wody, odbiór ścieków, wywóz śmieci, sprzątanie, podatek od nieruchomości itp.). Na mocy art. 54¹ ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, przepisy ustawy stosuje się odpowiednio do spółdzielni mieszkaniowych będących w likwidacji lub w upadłości.

W niniejszym postępowaniu sporem objęta była kwestia czy syndyk jest władny zarządzać opłatami za lokale uiszczanymi przez mieszkańców upadłej spółdzielni i czy jest władny ustalać ich wysokość (a w konsekwencji czy będzie mu przysługiwać legitymacja procesowa). Powódka twierdziła, że syndyk masy upadłości nie ma uprawnienia do zmiany wysokości opłat przeznaczonych na cele statutowe spółdzielni mieszkaniowej i że zmiana wysokości opłat należy do kompetencji rady nadzorczej zgodnie z § 82 pkt 19 statutu. Powódka twierdziła również, że skoro upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym do masy upadłości na skutek ogłoszenia upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego, to a contrario upadły nie traci swoich praw co do rozporządzania mieniem, które nie wchodzi do masy upadłości. Powodowa spółdzielnia wskazała, że jedynie zarząd spółdzielni posiada wyłączne prawo do zarządzania opłatami eksploatacyjnymi, informowania o dokonanych zmianach opłat przez radę nadzorczą, ich ściągania, windykowania, zawierania porozumień co do rozkładania zaległości z tytułu opłat na raty, w tym przyjmowania zasad rozliczania wpływów z opłat eksploatacyjnych. Pozwany twierdził z kolei, że przepis art. 831 § 1 pkt 10 k.p.c. należy czytać nie tylko w kontekście art. 63 ust. 1 pkt 1 Prawa upadłościowego i naprawczego, ale także w kontekście art. 61 i art. 173 Prawa upadłościowego i naprawczego. W jego ocenie, za nałożonym na syndyka obowiązkiem (zarządzanie i zabezpieczenie nieruchomości upadłej spółdzielni wchodzących w skład masy upadłości) muszą iść narzędzia, aby ten obowiązek wykonać (dysponowanie opłatami mieszkańców za lokale), z tym wszakże ograniczeniem – wynikającym z art. 831 § 1 pkt 10 k.p.c. – że kwoty uzyskiwane z tytułu opłat za lokale syndyk ma obowiązek przeznaczać na utrzymanie nieruchomości zgodnie z dyspozycją art. 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 marca 1993 r. (I CRN 121/92, LEX nr 1402772) wskazał, że upadłość ma na celu likwidację majątku upadłego i podział funduszów pomiędzy wszystkich wierzycieli. Stanowi ona egzekucję uniwersalną, w odróżnieniu od egzekucji singularnej prowadzonej według zasad kodeksu postępowania cywilnego. Co ważne, sam ustawodawca w art. 2 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze wskazał, że postępowanie uregulowane ustawą należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą – dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane.

Zgodnie z art. 75 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego, jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego, upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym do masy upadłości. Kompetencję w tym zakresie z chwilą ogłoszenia upadłości nabywa syndyk masy upadłości. Stosownie do treści art. 173 ww. ustawy, syndyk niezwłocznie obejmuje majątek upadłego, zarządza nim, zabezpiecza go przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zabraniem go przez osoby postronne oraz przystępuje do jego likwidacji.

Syndyk masy upadłości zarządza majątkiem upadłego pod nadzorem sędziego-komisarza, a także rady wierzycieli, jeżeli oczywiście taka rada została ustanowiona. Nadzór sprawowany jest zarówno pod kątem legalności, jak i celowości wykonywanych przez syndyka czynności. Czynności zarządcze (czynności faktyczne i prawne) sprowadzają się przede wszystkim do ustalenia stanu czynnego oraz biernego masy upadłości, sporządzenia inwentarza, bilansu, a także uregulowania stanu prawnego masy upadłości. Ponadto do zadań syndyka, zgodnie z treścią art. 173 Prawa upadłościowego i naprawczego, należy zabezpieczenie majątku upadłego przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zabraniem przez osoby postronne. Realizacja tego obowiązku uprawnia syndyka do podejmowania wszelkich czynności, które zmierzają do uchronienia zarządzanego majątku (tak A. Pokora [w:] „Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, wyd. V” pod red. Aleksandra Witosza i Antoniego Witosza).

Zarządcą nieruchomości, które generują zobowiązania pokrywane z opłat eksploatacyjnych, jest syndyk. Obowiązkiem syndyka jest więc zabezpieczenie tych nieruchomości przed zniszczeniem bądź uszkodzeniem (art. 173 p.u.). Syndyk nie może zostać zwolniony z tego obowiązku. Wykonanie tego obowiązku wiąże się również z koniecznością zapewnienia niezakłóconych dostaw mediów, zatrudnieniem dozorców, przeprowadzaniem napraw, usuwaniem usterek, co rodzi konieczność pokrywania bieżących kosztów. Koszty te jest zobowiązany pokrywać syndyk. Oznacza to, że wierzyciele, których wierzytelności powinny być zaspokajane z opłat eksploatacyjnych, niejako „dochodzą” swoich wierzytelności w postępowaniu upadłościowym (por. A. Hrycaj „ Status prawny opłat eksploatacyjnych w postępowaniu upadłościowym” w: „Problematyka upadłości spółdzielni mieszkaniowych w części dotyczącej składników majątku spółdzielni, które nie wchodzą w skład masy upadłości – art. 63 ust. 1 pkt 1 Prawa upadłościowego w zw. z art. 831 § 1 pkt 10 Kodeksu postępowania cywilnego” Instytut Wymiaru Sprawiedliwości 2021)

Zakaz egzekucji w zakresie opłat eksploatacyjnych nie jest bezwzględny i jest dopuszczalny zawsze w sytuacji, w której wierzycielowi należne jest świadczenie za wykonanie jego świadczenia wzajemnego, które miało zostać sfinansowane z opłat, o których mowa w art. 4 ust. 1-2 i 4 u.s.m. Wobec jednoznacznego brzmienia art. 831 § 1 pkt 10 k.p.c. nie ma wątpliwości, że jeśli zaległość spółdzielni dotyczy np. opłat za dostarczenie wody, to dostawca jest uprawniony do prowadzenia egzekucji z wierzytelności i środków wynikających z opłat eksploatacyjnych, o których mowa w art. 4 ust. 1-2 i 4 u.s.m. Jeszcze raz należy podkreślić, że celem wyłączenia spod egzekucji było zabezpieczenie interesów mieszkańców Spółdzielni. Tożsama sytuacja występuje na gruncie postępowania upadłościowego czyli egzekucji uniwersalnej, w której

W tym stanie rzeczy, w ocenie Sądu opłatami eksploatacyjnymi, jako niewyłączonymi od egzekucji na rzecz wierzycieli uprawnionych do otrzymania z nich zaspokojenia, zarządza tylko i wyłącznie syndyk. Syndyk jest także wyłącznie legitymowany do ustalania wysokości przedmiotowych opłat. Zastrzec przy tym, że syndyk może zaspokajać w tym zakresie wierzytelności powstałe w związku z wykonaniem przez wierzyciela zobowiązań, które miały być zaspokojone z tych opłat.

Pozostawienie zarządu syndyka w zakresie ww. opłat jest uzasadnione także względami prakseologicznymi – to syndyk ma dostęp do pełnej dokumentacji upadłego, informacji na temat jego finansów itd. Sprawowanie zarządu przez syndyka realizuje cel, dla którego wyłączenie spod egzekucji zostało przewidziane – ochrona mieszkańców przed ryzykiem odcięcia dostaw mediów oraz świadczenia innych usług niezbędnych dla realizowania potrzeb mieszkaniowych. Rozszczepienie uprawnień w zakresie zarządzania masą upadłości, a wierzytelnościami z tytułu opłat eksploatacyjnych mogłoby ten cel unicestwić. Niezrozumiałe byłoby przyznanie upadłemu prawa do zarządzania opłatami eksploatacyjnymi, podczas gdy wszelkie informacje niezbędne do wykonywania tego zarządu, jak również uprawnienie do zaciągania zobowiązań dotyczących masy upadłości pozostawałyby po stronie syndyka.

W ocenie tutejszego Sądu uprawnionym byłoby stwierdzenie, że art. 831 § 1 punkt 10 k.p.c. zawiera nie „wyłączenie” z egzekucji, a de facto jej przedmiotowo – podmiotowe ograniczenie. Pomimo bowiem sugestywnego umieszczenia tej normy właśnie w ramach art. 831 k.p.c. (faktycznie obejmującego wyłączenia spod egzekucji) to przepis ten nie wyjmuje danych rodzajów należności spod egzekucji „upadłości”, ale przewiduje, że należności te będą służyć zaspokajaniu wyłącznie jednego tylko rodzaju wierzytelności (i wierzycieli). Wniosek taki płynie z drugiej części przedmiotowego przepisu (rozpoczynającego się od słów „chyba że”). Słuszny w związku z tym jest pogląd, pojawiający się w doktrynie, że ww. rozróżnienie pomiędzy należnościami o jakich mowa w art. 831 § 1 punkt 10 k.p.c. a pozostałymi powoduje, że w momencie ogłoszenia upadłości tworzą się dwie różne masy upadłości. Jednej, w której znajdują się ww. należności i które będą służyć zaspokojeniu konkretnych wierzycieli oraz druga, która obejmie cały pozostały majątek upadłego, który będzie służył zaspokojeniu reszty wierzycieli. Zasadnym jest w związku z tym tworzenie nie jednej, a dwóch list wierzytelności.

Powyższa dwurodzajowość należności pod kątem typu wierzytelności, zaspokojeniu których mogą one służyć nie oznacza jednak, że zarządzanie którymikolwiek z nich może zostać powierzone upadłemu, a nie syndykowi. Nawet jeśli należności z art. 831 § 1 punkt 10 k.p.c. mogą służyć zaspokojeniu wąskiej kategorii wierzytelności (czemu w zasadzie nie sposób zaprzeczyć) to brak jest jakichkolwiek podstaw by zarządzanie tego wąskiego zakresu majątku upadłego mogło zostać powierzone jemu samemu. Wciąż bowiem jest to kompleks majątkowy, który może służyć zaspokojeniu wierzycieli.

Sąd nie podziela w tym zakresie stanowiska tut. Sądu wyrażonego m.in. w wyroku z dnia 2 lutego 2021 r. (sygn. akt XXV C 212/20), w myśl którego opłaty eksploatacyjne nie stanowią masy upadłości i nie mogą być przeznaczane na zaspokojenie wierzycieli. Stanowisko to nie uwzględnia bowiem, że wyłączenie spod egzekucji przewidziane w art. 831 par. 1 pkt 10 nie jest bezwzględne – wskazuje na to zwrot „chyba, że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z wykonaniem przez wierzyciela zobowiązań, które miały być zaspokojone z opłat, o których mowa w art. 4 tej ustawy”. Zakaz egzekucji w zakresie opłat eksploatacyjnych nie jest bezwzględny i jest ona dopuszczalna w sytuacji, w której wierzycielowi należne jest świadczenie za wykonanie jego świadczenia wzajemnego, które miało być sfinansowane właśnie z tych opłat.

Powyższy wniosek, dotyczący charakteru należności o jakich mowa w art. 831 § 1 punkt 10 k.p.c. ma dwa skutki, zasadnicze z punktu widzenia istoty sporu w niniejszej sprawie. Po pierwsze, przyjęcie że należności te wchodzą w skład masy upadłości (nawet jeśli służących zaspokojeniu wąskiej kategorii wierzytelności) powoduje, że to nie upadły, a syndyk posiada zdolność sądową do wytaczania powództw ich dotyczących (art. 145 ustawy – Prawo upadłościowe). Po drugie zaś pozwala na przyjęcie, że uprawnienie syndyka względem tych należności nie ogranicza się jedynie do zdolności sądowej i legitymacji procesowe, ale obejmuje ogólne uprawnienie dotyczące zarządzania nimi, ustalania należności, w tym również wydawania zarządzeń, o jakich mowa w pozwie (rozszerzonym dalszymi pismami) – art. 75 ustawy – Prawo upadłościowe.

Wniosek, że zarząd jak i ustalenie ww. opłat eksploatacyjnych przysługuje tylko i wyłącznie syndykowi miał decydujący wpływ na legitymację powódki w niniejszej sprawie.

Legitymacja procesowa oznacza, że dany podmiot jest uprawniony do występowania w charakterze strony w konkretnym procesie w stosunku do jego przedmiotu. Należy przy tym odróżnić legitymację materialną od legitymacji formalnej. Podstawą legitymacji materialnej jest posiadanie przez powoda prawa lub interesu prawnego mogącego podlegać ochronie sądowej, zaś podstawą legitymacji formalnej jest uprawnienie do wytoczenia powództwa i popierania go w celu uzyskania ochrony praw podmiotowych własnych lub cudzych, które podlega indywidualnej ocenie w każdym procesie i musi wynikać z własnego prawa procesowego lub przepisu (tak: Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 16 września 2016 r. w sprawie o sygn. akt IV CSK 711/15 Legalis nr 1532493).

Brak legitymacji materialnej prowadzi do oddalenia powództwa, zaś brak legitymacji formalnej prowadzi do odrzucenia pozwu (legitymacja formalna stanowi pozytywną bezwzględną przesłankę procesową). Legitymacji formalnej nie można domniemywać.

Zgodnie z art. 75 ust. 1 p.u. jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego, upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania i rozporządzania mieniem wchodzącym w skład masy upadłości. Art. 144 ust. 1 p.u. stanowi zaś, że jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego, postępowania sądowe i administracyjne dotyczące masy upadłości mogą być wszczęte i dalej prowadzone jedynie przez syndyka lub przeciwko niemu.

Należy przy tym odróżnić sprawy dotyczące przedmiotów wchodzących w skład masy upadłości od spraw dotyczących masy upadłości.

W orzecznictwie sądów powszechnych jak i Sądu Najwyższego panuje konsensus co do tego, że syndyk skupia po ogłoszeniu upadłości wszystkie sprawy dotyczące masy upadłości, w których przysługuje mu tak czynna, jak i bierna legitymacja procesowa formalna (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2008 r. sygn. akt I CSK 93/08, wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 10 marca 2016 r., sygn. akt VI ACa 114/15).

W realiach niniejszej sprawy konieczne jest jednak ustalenie, czy objęte pozwem roszczenia dotyczą masy upadłości. Sąd aprobuje stanowisko zgodnie z którym zwrot „postępowanie dotyczące masy upadłości” należy rozumieć szeroko, jako wszelkie czynności mające związek z masą upadłości, czyli sprawy dotyczące bezpośrednio masy upadłości jak i sprawy pozostające w związku z masą upadłości:

„ Regulacje dotyczące wpływu ogłoszenia upadłości na postępowania sądowe dotyczące masy upadłości odnoszą się do każdego postępowania sądowego, zarówno procesu, jak i postępowania nieprocesowego, jeśli tylko dane postępowanie dotyczy masy upadłości (por. też art. 174 § 1 pkt 4 w z w. z art. 13 § 2 KPC). Przez postępowanie sądowe dotyczące masy upadłości rozumieć należy postępowania odnoszące się do praw i obowiązków dotyczących mienia wchodzącego w skład masy upadłości. Sprawami dotyczącymi masy upadłości są sprawy, których rozstrzygnięcie może oddziaływać (korzystnie albo niekorzystnie) na majątek wchodzący w skład masy upadłości, bez względu na to, czy rozstrzygnięcie polega na zasądzeniu świadczenia, ustaleniu albo ukształtowaniu ” (Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 18 maja 2017 r., sygn. akt III CZP 6/17 Legalis nr 1591719).

Jak wskazano wcześniej, opłatami eksploatacyjnymi, jako niewyłączonymi od egzekucji na rzecz wierzycieli uprawnionych do otrzymania z nich zaspokojenia, zarządza tylko i wyłącznie syndyk. Prowadzić to musi do wniosku, że tylko syndykowi przysługuje legitymacja formalna do wniesienia pozwu w sprawie zarządzeń dotyczących ww. opłat. Zarząd upadłej Spółdzielni nie posiada legitymacji formalnej do zaskarżenia zarządzenia syndyka, zatem powództwo w tej sprawie powinno być odrzucone, w oparciu o art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. z uwagi na brak zdolności procesowej. Należy przy tym zaznaczyć, że nie ma znaczenia, że brak zdolności procesowej ma charakter przejściowy (na czas postępowania upadłościowego).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy tut. Sąd zmuszony był stwierdzić, że powodowa spółdzielnia nie posiada zdolności sądowej w sprawach dotyczących masy upadłości, gdyż – jak wyjaśniono wcześniej - zdolność taką z chwilą ogłoszenia upadłości uzyskuje syndyk.

Brak zdolności sądowej determinuje konieczność odrzucenia pozwu. Pozew podlegał zatem odrzuceniu w zakresie: ustalenia, że pozwany w zakresie podejmowania przyszłych czynności w ramach zarządu mieniem spółdzielni nie jest uprawniony do podejmowania czynności prawnych, lub alternatywnie wszelkich czynności (prawnych i faktycznych) mających za przedmiot tzw. opłaty eksploatacyjne, o których mowa w art. 4 ust. 1-2 i 4 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, ustalenia, że wierzytelności z tytułu opłat eksploatacyjnych oraz pobrane opłaty eksploatacyjne pozostają w zarządzie Spółdzielni z wyłączeniem pozwanego oraz zakazania pozwanemu Syndykowi podejmowania czynności prawnych dotyczących opłat eksploatacyjnych oraz wykonywania zarządu wierzytelnościami z tytułu opłat eksploatacyjnych oraz pobranymi opłatami eksploatacyjnymi (pkt I).

Wierzytelności z tytułu opłat eksploatacyjnych oraz pobrane opłaty eksploatacyjne pozostają w zarządzie syndyka zatem pozwanej Spółdzielni nie przysługiwała legitymacja procesowa do wystąpienia z przedmiotowym powództwem.

Na zasadzie art. 365 § 1 k.p.c. tut. Sąd był związany prawomocnym postanowieniem tut. Sądu z dnia 8 listopada 2021 r. o odmowie odrzucenia pozwu w zakresie roszczeń o uznanie za nieważne lub ewentualne bezskuteczne wskazanych przez powódkę zarządzeń. W tym zakresie niedopuszczalne było odrzucenie pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. Tym niemniej z uwagi na fakt, że jak wskazano wcześniej, zarząd opłatami eksploatacyjnymi w Spółdzielni pozostaje w wyłącznej kompetencji syndyka (a nie powodowej Spółdzielni) powództwo podlegało oddaleniu jako bezzasadne o czym Sąd orzekł w pkt. II wyroku.

Na powyższe stanowisko tutejszego Sądu nie miały wpływu przepisy ustawy – Prawo spółdzielcze oraz ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, którym znaczną uwagę poświęciła strona powodowa. Nie sposób zanegować ogólnych uprawnień organów spółdzielni do samostanowienia i zarządu swoimi sprawami. Sytuacja powodowej spółdzielni jest jednak odmienna o tyle, że znajduje się ona w stanie upadłości. Nie sposób zatem tracić z pola widzenia tego, że zgodnie z art. 75 i 173 ustawy – Prawo upadłościowe to nie upadły czy też jego organy, ale właśnie syndyk obejmuje wyłączny zarząd majątkiem składającym się na masę upadłości.

Nie dostrzegł tut. Sąd żadnych przesłanek, które uzasadniałyby ograniczenie prawa syndyka do zarządu ww. wierzytelnościami i opłatami do samego dysponowania tymi środkami, pozostawiając prawo do ustalania wysokości i zmiany zasad ich rozliczenia organom Spółdzielni. Podstawą do tego nie jest samo brzmienie przepisów ustawy – Prawo spółdzielcze oraz ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. W obliczu ogłoszenia upadłości, treści ww. art. 75 i 173 ustawy – Prawo upadłościowe, nie sposób podzielić poglądu, by upadły mógł zachować jakiekolwiek uprawnienia względem majątku (wierzytelności czy też pobranych w wyniku ich realizacji opłat) jakiekolwiek uprawnienie. Nie sposób tracić z pola widzenia również tego, że proponowany przez powoda podział w zasadzie wyłączałby jakiekolwiek uprawnienie po stronie syndyka, który przejąłby jedynie odpowiedzialność za kwestie opłat i wierzytelności, a końcowo również za realizacje wierzytelności, które mają być zaspokajane z tych środków (art. 831 § 1 punkt 10 k.p.c.). Swobodą syndyka zdecydowanie nie byłoby przecież objęte decydowanie na co środki mają być wydatkowane – to jest już uregulowane przepisami (w tym przywołanym art. 831 § 1 punkt 10 k.p.c.). Podzielenie poglądu powódki w zasadzie wyłączyłoby zastosowanie art. 173 ustawy – Prawo upadłościowe.

Nie sposób też podzielić poglądu powódki, jakoby „przyznanie” syndykowi prawa do zarządzania przedmiotowymi opłatami naruszyłoby interesy członków Spółdzielni. Z istoty przepisu art. 831 § 1 punkt 10 k.p.c. wynika bowiem, że interesy te de facto pozostają zabezpieczone. Formuła tej normy sprowadza się do tego właśnie, by należności konkretnych wierzycieli (np. dostawców mediów) były spłacane ze środków uiszczanych przez członków Spółdzielni pod tytułem opłat eksploatacyjnych i na ten tylko cel mają zostać przeznaczone (czemu może służyć chociażby stworzenie drugiej listy wierzytelności, o czym mowa była we wcześniejszej części niniejszego uzasadnienia).

Nie podziela tut. Sąd poglądu powoda, by zasada równego traktowania wszystkich wierzycieli stanowiła przeszkodę do uwzględnienie stanowiska pozwanej. W ocenie tutejszego Sądu intencją wprowadzenia art. 831 § 1 punkt 10 k.p.c. był właśnie prymat interesów członków Spółdzielni oraz tego, by wierzytelności pośrednio ich obciążające, a dotyczące szeroko rozumianych „mediów” nad interesami wierzycieli i przysługującej im zasadzie równego dostępu do zaspokojenia swoich należności. Takie rozumienie tego stanu rzeczy jest sprawiedliwe. Jasnym jest bowiem, że stan upadłości spółdzielni stanowi sam z siebie dolegliwość dla jej członków. Stan ten jest również co do zasady w żaden sposób przez tych członków niezawiniony. Zasadnym było zatem wprowadzenia przepisu i reguły, która zabezpieczałaby codzienną ich egzystencję. Wyobrazić sobie można z łatwością sytuację, w której członkowie spółdzielni opłacają należności tytułem mediów, zaś należności te, z różnych powodów składających się na specyfikę postępowania upadłościowego nie trafiają do dostawców tych mediów. „Uprzywilejowanie” tej kategorii wierzycieli stanowi de facto narzędzie do zabezpieczenia interesów samych członków. Sami zaś wierzyciele są tylko niejako ubocznie beneficjentami tego tej normy.

Tutejszy Sąd dostrzegł, że przedmiotem procesowych wypowiedzi powoda była również prawidłowość (a w zasadzie sugerowane nieprawidłowości) dysponowania ww. środkami przez syndyka m.in. tego, czy ww. opłaty są faktycznie „rezerwowane” dla zaspokojenia pożądanej kategorii wierzycieli czy też dysponowane na inne cele (np. pokrywanie kosztów upadłości). Strona powodowa poświęciła znaczną część swojej uwagi właśnie temu, że pozwany (syndyk masy upadłości) wydatkował przedmiotowe środki na inne cele, niż te wynikające z art. 831 § 1 punkt 10 k.p.c. Kwestia ta jednak – wobec powyższych wniosków odnośnie uprawnienia syndyka do wydawania przedmiotowych zarządzeń – wykraczała poza zakres kognicji sądu cywilnego. To bowiem sędzia komisarz, zgodnie z art. 152 ustawy – Prawo upadłościowe, wykonuje stały nadzór nad czynnościami syndyka.

Tutejszy Sąd podziela przy tym pogląd powoda, że nie ma podstaw do tego, by swobodnie dysponować przedmiotowymi należnościami. Intencją ustawodawcy było to, należności te przeznaczać na realizację jednego tylko celu. Analiza niniejszego uzasadnienia powinna doprowadzić do wniosku, że ta intencja została inkorporowana do przedmiotowego rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego. Brak jest jakichkolwiek podstaw do tego, by uznać, że środkami tymi można pokryć inne potrzeby postępowania upadłościowego. Nawet jeśli faktycznie jednak w realiach niniejszej sprawo dochodziło do takiego, nieprawidłowego – zdaniem tut. Sądu – wydatkowania przedmiotowych należności, to konwalidacja tych czynności powinna odbyć się na innym forum przy wykorzystaniu innych narzędzi niż powództwo deklaratoryjne. Forum tym jest postepowanie upadłościowe, zaś narządziem - czynności podejmowane przez uczestników tego postępowania przed jego organami.

Na zasadzie art. 102 k.p.c. Sąd odstąpił od obciążenia strony powodowej kosztami procesu uznając, że w realiach niniejszej sprawy, gdzie formalnie pozwanym jest Syndyk, lecz materialnie – upadła Spółdzielnia, zasądzenie zwrotu kosztów procesu byłoby de facto zasądzeniem świadczenia od upadłego na rzecz upadłego. Charakter niniejszej sprawy polegającej w istocie rzeczy na sporze kompetencyjnym pomiędzy „organami” tego samego podmiotu uzasadniał odstąpienie od zasady zasądzenia kosztów procesu na rzecz podmiotu, w tym przypadku tylko formalnie - wygrywającego.

sędzia Łukasz Szyszka

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

ZARZĄDZENIE