UZASADNIENIE

do postanowienia z dnia 7 czerwca 2024r.

W dniu 31 maja 2024 roku Fundacja (...) z siedzibą w G. wniosła o nadanie tytułowi egzekucyjnemu – nakazowi zapłaty wydanemu przez Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie z dnia 19 listopada 2018 roku w sprawie VI Nc-e (...) – klauzuli wykonalności na jej rzecz jako nowego wierzyciela, przeciwko B. Ł., w zakresie kwoty 26.096,18 zł – na podstawie art.518 par. 1 pkt 1 k.c. W przypadku oddalenia tego wniosku – Fundacja wniosła o wydanie dalszego tytułu wykonawczego w postaci w.w nakazu zapłaty zaopatrzonego w klauzulę wykonalności na rzecz poprzednika prawnego Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej w G. z zaznaczeniem, że tytuł ma zostać wydany celem prowadzenia egzekucji na rzecz Fundacji (...) w G. przeciwko dłużnikowi w zakresie kwoty 26.096,18 zł stanowiącej wartość wierzytelności przysługującej aktualnemu wierzycielowi na podstawie art. 518 §1 pkt 1 k.p.c. ( wniosek k. 2-5, pełnomocnictwo k. 6).

Na uzasadnienie wniosku Fundacja (...) powołała następująca sekwencję zdarzeń prawnych. Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. F. S. z siedzibą w G. udzieliła pożyczki dłużniczce B. Ł.. Kolejno - Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. F. S. z siedzibą w G. zawarła umowę poręczenia z Fundacją Fundusz (...) w G. nr (...), na podstawie której Fundacja Fundusz (...) poręczyła za zobowiązanie dłużniczki wobec Kasy w 80% wysokości wykorzystanej i niespłaconej kwoty kapitału pożyczki, bez odsetek i innych kosztów związanych z udzieloną pożyczką. Wierzytelność była dochodzona przez Spółdzielczą (...) przed Sądem Rejonowym Lublin-Z. w L., który wydał nakaz zapłaty w sprawie Nc-e (...), któremu została również nadana klauzula wykonalności. Po wydaniu tytułu wykonawczego Fundacja Fundusz (...) wykonała zobowiązanie z tytułu umowy poręczenia w części i w dniu 22.10.2020r. dokonała zapłaty na rzecz Kasy kwoty 26.096,18 zł. Tym samym Fundacja Fundusz (...) nabyła spłaconą wierzytelność Kasy w kwocie dokonanej zapłaty zgodnie z art.518 §1 pkt 1 k.c. Następnie w dniu 31 grudnia 2021r. Fundacja Fundusz (...) zawarła umowę przelewu wierzytelności z Fundacja (...), na podstawie której Fundacja (...) nabyła wierzytelność względem dłużniczki. Fundacja (...) oświadczyła, że dotychczas wystawiony tytuł wykonawczy pozostał u pierwotnego wierzyciela, ponieważ jemu, tj. Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej nadal przysługuje wierzytelność w wysokości niespłaconej przez Fundację Fundusz (...) i może ona dokonywać czynności windykacyjnych. Fundacja (...) wnioskuje o tytuł wykonawczy w celu dochodzenia należności w drodze postępowania egzekucyjnego w miejsce Fundacji Fundusz (...).

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 788 § 1 k.p.c., jeżeli uprawnienie lub obowiązek po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu przeszły na inną osobę, sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz lub przeciwko tej osobie, gdy przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym.

Wnioskodawca wykazał, że po powstaniu tytułu egzekucyjnego – nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie z dnia 19 listopada 2018 roku w sprawie Nc-e (...) nabył wierzytelność działając jako poręczyciel, objętą tym nakazem, do wysokości zapłaconej należności głównej 26,096,18 zł. w trybie art. 518 §1 pkt 1 kpc. Przedłożył bowiem oświadczenie pierwotnego wierzyciela Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. w G. z dnia 14 grudnia 2021r. , iż Fundacja Fundusz (...) wykonał zobowiązanie z tytułu poręczenia poprzez zapłatę w dniu 22 października 2020 r. kwoty 26.096,18 zł na poczet części zadłużenia B. Ł. wynikającej z umowy pożyczki, która została objęta nakazem zapłaty ze sprawy Nc-e (...).

Wnioskodawca przedłożył także: formularz umowy o udzielenie poręczenia nr (...), umowę poręczenia numer (...), a także umowę przekazania wierzytelności z dnia 15 czerwca 2022r. między Fundacją Fundusz (...) a Fundacją (...) w zakresie wierzytelności objętej powołanym powyżej szczegółowo nakazem zapłaty - w zakresie kwoty 26.096,18 zł.

Wskazać dalej należy, że Prof. dr hab. M. Z. ( w komentarzu: Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 3, Warszawa 2023) wyraził pogląd, że zgodnie z art.518 § 1 pkt 1 k.p.c., osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty, jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi. W wyroku z dnia 21 kwietnia 2016 roku (III CSK 245/15, OSNC-ZD 2018, Nr A, poz. 6, dostępny również w L. ) Sąd Najwyższy trafnie wywiódł, że poręczenie ma charakter akcesoryjny wobec zobowiązania głównego (art. 879 § 1 i art. 883 § 1 k.c.); poręczyciel – wykonując własne zobowiązanie – spłaca cudzy dług, za który odpowiada osobiście. Zaspokojenie wierzyciela przez poręczyciela nie powoduje jednak wygaśnięcia długu głównego. Poręczyciel wstępuje z mocy ustawy w prawa zaspokojonego wierzyciela do wysokości spełnionego świadczenia i może żądać od dłużnika głównego wszystkiego, co sam świadczył wierzycielowi z tytułu długu głównego (art. 518 § 1 pkt 1 k.c.).

W orzecznictwie także przyjmuje się, że do skutków wstąpienia ex lege w prawa zaspokojonego wierzyciela stosuje się odpowiednio przepisy o przelewie wierzytelności ( wyr. SN z 1.6.2011 r., II CSK 548/10, OSNC 2012, Nr 2, poz. 23; wyr. SN z 17.2.2011 r., IV CSK 293/10, L.; wyr. SA w Katowicach z 7.3.2014 r., V ACa 530/13, L. ). Chociaż poręczyciel odpowiada jak współdłużnik solidarny, to jednak w razie spełnienia przez niego świadczenia zastosowanie ma art. 518 § 1 pkt 1 k.c., a nie art. 376 § 1 k.c. ( por. także wyrok SN z 12.9.2019 r., V CSK 283/18, L. ).

W przedmiotowej sprawie, jak wynika z treści uzasadnienia wniosku, tytuł wykonawczy został wystawiony na rzecz pierwotnego wierzyciela, tj. Spółdzielczą Kasę Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. w G. w dniu 19 listopada 2018 roku, któremu nadal przysługują uprawnienia do egzekwowania na jego podstawie roszczenia nim objętego. Zakres skonsumowania tytułu wykonawczego przez pierwotnego wierzyciela jest na obecnym etapie postępowania nieznany. Istnieje prawdopodobieństwo, że pierwotny wierzyciel egzekwował całość roszczenia, które zostało w całości zaspokojone. W sytuacji gdy postępowanie egzekucyjne z wniosku (...) toczy się, wnioskodawca Fundacja (...) jest uprawniona do wstąpienia do tego postępowania i egzekwowania kwoty (23.198,08zł.) w zakresie której jest wierzycielem na zasadzie art. 804 (1) k.p.c. Nie sposób podzielić twierdzenia wnioskodawcy, że art. 804 (1) k.p.c., 804 (2) k.p.c. i art. 788 § 1 k.p.c. stanowią alternatywę. Ustawodawca zadbał by eliminować sytuacje wydania kilku tytułów wykonawczych przeciwko dłużnikowi w zakresie tego samego roszczenia bez wyraźnego wskazania majątku, z którego prowadzona ma być egzekucja. Narzucił obowiązek oznaczania każdego kolejnego tytułu numerem i celem, do którego został wydany (art. 793 k.p.c., np. w celu egzekucji z wynagrodzenia za pracę, z nieruchomości, z określonych ruchomości itd.). Ponadto w przypadku umowy poręczenia nie dochodzi do przeniesienia wierzytelności na skutek czynności prawnej wierzyciela, lecz nabycie wierzytelności nastąpiło z mocy samego prawa przez osobę trzecią (poręczyciela), która spłaca wierzyciela (art. 518 § 1 k.c.). Jest to co do zasady skutkiem braku spłaty zobowiązania przez dłużnika ze stosunku podstawowego i zapłatą poręczonego zobowiązania przez poręczyciela.

W przedmiotowej sprawie nie zostało wykazane, że dłużniczka B. Ł. nie dokonała spłaty zobowiązania ze stosunku podstawowego (na rzecz (...)), nie zostało wykazane w ogóle czy roszczenie pierwotnego wierzyciela, który był uprawniony do egzekwowania całości roszczenia objętego nakazem zapłaty, istnieje i w jakiej wysokości. Ponadto zgodnie z art. 518 § 3 k.p.c., wstąpienie w prawa dotychczasowego wierzyciela następuje tylko do wysokości w jakiej nastąpiła spłata wierzytelności, zaś w przypadku spłaty tylko części wierzytelności, wierzyciel może wykonywać swe prawa co do pozostałej reszty z pierwszeństwem przed osobą wstępującą w jego miejsce. Istotna jest zatem kwestia wyznaczenia zakresu i pierwszeństwa poszczególnych wierzycieli w dochodzeniu poszczególnych kwot od dłużnika, co niniejszym wnioskiem nie zostało w ogóle wykazane i uzasadnione.

Natomiast wniosek zgłoszony przez wnioskodawcę alternatywnie o wydanie na rzecz Fundacji (...) z siedzibą w G. dalszego tytułu wykonawczego nakazowi zapłaty wydanemu przez Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie z dnia 19 listopada 2018 roku w sprawie VI Nc-e (...) zaopatrzonego w klauzulę wykonalności na rzecz Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej w G., z zaznaczeniem, że tytuł zostaje wydany celem prowadzenia egzekucji na rzecz Fundacji (...) w G. przeciwko dłużniczce, w zakresie kwoty 23.198,08zł. stanowiącej wartość wierzytelności przysługującej aktualnemu wierzycielowi na podstawie art. 518 §1 pkt 1 k.p.c. –podlegał oddaleniu jako nieznany ustawie.

W tym miejscu wskazać należy jednak i na kolejne okoliczności. Jak wynika z treści art. 788 § 1 k.p.c. jeżeli uprawnienie lub obowiązek po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu przeszły na inną osobę, sąd nada klauzulę wykonalności na rzecz lub przeciwko tej osobie, gdy przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym. Jak wynika dalej z treści art. 788 § 3 k.p.c. sąd odmawia nadania klauzuli wykonalności, jeżeli wszczęcie lub dalsze prowadzenie egzekucji możliwe jest na zasadach przewidzianych w art. 804 (1) k.p.c. i art. 804 (2) k.p.c. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli wnioskodawca wykaże, że organ egzekucyjny prawomocnym postanowieniem nie dopuścił go do udziału w postępowaniu (zgodnie z treścią wniosku postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnicze jest w toku).

Co prawda, w treści wniosku o nadanie klauzuli wykonalności wierzyciel domagał się również wskazania celu w jakim wydawany jest dalszy tytuł wykonawczy, jednak treścią wniosku w tym zakresie tutejszy Sąd Rejonowy nie był związanym rozpoznając sprawę w oparciu o treść art. 788 k.p.c., a jedynie posiłkowo opierając się o treść art. 793 k.p.c. Jak wynika z jego treści - w razie potrzeby prowadzenia egzekucji na rzecz kilku osób lub przeciwko kilku osobom albo z kilku składowych części majątku tego samego dłużnika, sąd oprócz pierwszego tytułu wykonawczego może wydawać dalsze tytuły, oznaczając cel, do którego mają służyć, i ich liczbę porządkową.

Legitymowanym do złożenia wniosku o wydanie dalszego tytułu wykonawczego jest wierzyciel wymieniony w pierwotnym tytule wykonawczym – tylko i wyłącznie on. Następca prawny wierzyciela (jak w przedmiotowej sprawie) nie jest uprawnionym do złożenia tego wniosku. Podkreślenia wymaga, że przepis art. 793 k.p.c. ma charakter wyjątkowy i ściśle reglamentuje dopuszczalność wydania dalszego tytułu wykonawczego, wykładnia tego przepisu nie może być wykładnią rozszerzającą.

W ocenie Sądu orzekającego w przedmiotowej sprawie w polskim systemie prawnym w chwili wejścia w życie przepisów art. 804 (1) k.p.c., art. 804 (2) k.p.c. i art. 788 ust. 3 k.p.c. pojawiła się oczywista sprzeczność cytowanych przepisów prawa z art. 793 k.p.c. i jedynie zmiany ustawodawcze sprzeczność tę mogą usunąć. Żadnego z tych przepisów prawa nie można bowiem wykładać rozszerzająco.

Odwołać w tym miejscu można się i do tej okoliczności, że w postępowaniu o wydanie dalszego tytułu wykonawczego sąd nie rozstrzyga o nadaniu klauzuli wykonalności, a jedynie o potrzebie wydania (wyjątkowo) po raz drugi tego samego tytułu wykonawczego, który już wcześniej został wystawiony. Decyzję w tym zakresie ma podjąć Sąd, który wydał pierwotnie tytuł wykonawczy. Zakłada się, że kognicja sądu w tym postępowaniu obejmuje wyłącznie badanie, czy spełnione zostały przesłanki przewidziane w art. 793 k.p.c. (potrzeba prowadzenia egzekucji np. przeciwko kilku osobom albo z kilku składowych części majątku tego samego dłużnika przed innym organem egzekucyjnym, ewentualnie potrzeba uzyskania hipoteki przymusowej na nieruchomości dłużnika). Do zadań sądu w sprawie o wydanie dalszego tytułu wykonawczego, tak samo zresztą jak w postępowaniu o wydanie tytułu w miejsce utraconego, nie należy natomiast weryfikacja, czy doszło do przejścia uprawnienia na rzecz nowego wierzyciela. Pogląd ten pozostaje w zbieżności z zapatrywaniem, że wskutek nadania klauzuli wykonalności na rzecz nowego wierzyciela (na podstawie art. 788 § 1 k.p.c.) po uprzednim wydaniu tytułu jego poprzednikowi, powstaje de iure nowy tytuł wykonawczy, tj. tytuł odmienny od tytułu wydanego wierzycielowi pierwotnemu (klauzula wykonalności z innego dnia). Przyjmuje się więc, że dopiero tytuł wykonawczy powstały w sytuacji z art. 788 § 1 k.p.c. może być – w razie przewidzianej w art. 793 k.p.c. potrzeby wydania go ponownie – wydawany w kolejnych egzemplarzach, a więc jako dalszy tytuł, nowemu wierzycielowi. Zakłada się zatem, że nowy wierzyciel nie może przy takich założeniach otrzymać od sądu drugiego egzemplarza tytułu wykonawczego wydanego jego poprzednikowi prawnemu. Możliwość uzyskania przez nowego wierzyciela tytułu wykonawczego w trybie art. 788 § 1 k.p.c. wyłącza wszak jego prawo do otrzymania drugiego egzemplarza tego tytułu wykonawczego, który wydano wcześniej jego poprzednikowi ( tak też: dr. A. S. w „zmiana wierzyciela a legitymacja do uzyskania dalszego tytułu wykonawczego – uwagi”, M. (...), numer 22). Oczywiście konsekwencje takiego ujęcia problemu pojawią się dopiero w stanach faktycznych zaistniałych po zmianach przepisów k.p.c. wprowadzonych z dniem 8 września 2016 roku oraz z dniem 21 sierpnia 2019 roku, a więc w sytuacji gdy nowy wierzyciel egzekwuje świadczenie nie w oparciu o nowy tytuł wykonawczy z art. 788 § 1 k.p.c., ale na podstawie tytułu wykonawczego wydanego jego poprzednikowi prawnemu. Nowy wierzyciel może bowiem, wykazując przed organem egzekucyjnym przejście uprawnień na swoją rzecz, doprowadzić do wszczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko dłużnikowi dołączając do wniosku tytuł wykonawczy uprawniający do egzekucji wierzyciela pierwotnego (art. 804 (2) k.p.c.). Zachowując tutaj konsekwencję i odwołując się do rozłącznych zakresów kognicji w postępowaniach z art. 788 k.p.c. i art. 793 k.p.c. (odmienne od siebie instytucje) należy stwierdzić, że w tej sytuacji, w razie potrzeby prowadzenia kolejnej egzekucji, wierzyciel nie powinien domagać się od sądu wydania mu drugiego egzemplarza tytułu wykonawczego wydanego wcześniej jego poprzednikowi prawnemu. Do rozważenia pozostaje czy mógłby on w takiej sytuacji starać się o uzyskanie niejako „w to miejsce” na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. nowego tytułu wykonawczego. Wskazanemu zapatrywaniu sprzeciwia się jednak treść art. 788 § 3 zd. 1 k.p.c., który przeczy takiej możliwości.

Gdyby jednak przyjąć – za wierzycielem składającym wniosek – wbrew literalnej treści przepisu art. 788 § 3 k.p.c., że jest on uprawnionym do złożenia takiego wniosku w trybie art. 788 § 2 k.p.c. zrodziłoby to szereg dalszych konsekwencji prawnych, które są nie do zaakceptowania przez Sąd Rejonowy. Wydanie bowiem nowego tytułu wykonawczego wierzycielowi prowadzącemu już egzekucję przeciwko dłużnikowi lub dysponującemu tytułem wykonawczym uprawniającym go do jego wszczęcia stwarza ryzyko wykorzystania go w tym samym celu, w którym wykorzystano pierwszy tytuł wykonawczy. Nadając klauzulę wykonalności z art. 788 § 1 k.p.c., sąd nie ma bowiem żadnego ustawowego obowiązku oznaczania celu wydania nowego (nie dalszego) tytułu wykonawczego.

Rozwiązanie to prowadzi również do mało konsekwentnego rozróżnienia podstaw ewentualnych kolejnych egzekucji prowadzonych na rzecz tego samego wierzyciela. Jak wskazano, nadając klauzulę wykonalności z art. 788 § 1 k.p.c., sąd kreuje de iure nowy tytuł wykonawczy. Skutkiem jego wydania w rozważanych sytuacjach może być zatem prowadzenie dwóch egzekucji tego samego świadczenia na rzecz tego samego wierzyciela i przeciwko temu samemu dłużnikowi, ale w oparciu o dwa różne tytuły wykonawcze – tytuł wydany poprzednikowi oraz nowy tytuł, wydany w związku z przejściem uprawnień. Rozwiązanie to może wydawać się więc od strony systemowej mało spójne i bardziej skomplikowane od rozwiązania opartego na rozumowaniu a maiori ad minus zakładającego, że nie tylko pierwsza, ale i każda kolejna egzekucja tego samego świadczenia powinna mieć taką samą podstawę (tj. ten sam tytuł wydany w kolejnym egzemplarzu).

Nadawanie w omawianych przypadkach klauzuli wykonalności z art. 788 § 1 k.p.c. prowadzi także w istocie do obejścia zasady jednokrotnego wydawania tego samego tytułu wykonawczego, od której wyjątki przewiduje się przecież tylko w art. 793–794 k.p.c. a nie w przepisach o tzw. klauzuli konstytutywnej z art. 787–789 k.p.c. (przepisy te pozwalają bowiem wykreować nowy tytuł wykonawczy, a nie wydawać drugi egzemplarz tytułu powstałego wcześniej). Formalnie mowa jest wprawdzie o wydaniu innego co do swej treści tytułu wykonawczego (co prima facie daje obraz działania sądu niesprzecznego z wymienioną zasadą), w praktyce jednak nadanie nowej klauzuli wykonalności we wskazanych okolicznościach prowadzi do powstania tytułu pozwalającego temu samemu wierzycielowi, który skorzystał z art. 804 (1) k.p.c. czy też art. 804 (2) k.p.c. egzekwować to samo świadczenie, które stwierdzono w tytule wykonawczym wydanym na rzecz jego poprzednika. Stanowisko wierzyciela wyrażone we wniosku złożonym w tej sprawie również tego powodu jawi się jako wątpliwe ( tak też: dr. A. S. w „zmiana wierzyciela a legitymacja do uzyskania dalszego tytułu wykonawczego – uwagi”, M. (...), numer 22).

Wydawanie nowego tytułu wykonawczego na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. w rozważanych sytuacjach może wydawać się dyskusyjne również, gdy uwzględnimy to, jaka jest podstawowa funkcja postępowania o nadanie klauzuli wykonalności. Służy ono przecież ustaleniu, czy istnieją podstawy, aby w oparciu o określony dokument przymusowo wykonywać zobowiązanie dłużnika, a więc czy wierzyciel może żądać wszczęcia egzekucji przeciwko dłużnikowi. Można więc zastanawiać się, czy w rozważanych przypadkach nowe postępowanie klauzulowe spełnia swoją tradycyjną, zasadniczą funkcję, jeśli uprawnienie nowego wierzyciela do domagania się przymusowego wykonania obowiązku stwierdzonego w tytule egzekucyjnym potwierdził już wcześniej, przed tym postępowaniem klauzulowym, komornik sądowy na podstawie art. 804 (2) k.p.c. Postępowanie klauzulowe prowadzi bowiem w tym przypadku do innego skutku, tj. do skutku, którego osiągnięcie przed zmianami ustawodawczyni z dnia 8 września 2016 roku było możliwe tylko pod ścisłą kontrolą sądu w postępowaniu z art. 793 k.p.c., a nie w postępowaniu z art. 788 § 1 k.p.c. jako zmierzającym do innego celu.

Wobec powyższego, Sąd uznał złożone przez wierzyciela wnioski jako niezasadne i wnioski te oddalił.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE