UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 7 czerwca 2017 r., znak: (...), Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego (...)w W., na podstawie art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. 2016 r., poz. 708 ze zm.), zwanej dalej „ustawą zaopatrzeniową” albo „ustawą o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin”, a także na podstawie otrzymanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji nr (...) z dnia 5 kwietnia 2017 r., ponownie ustalił od dnia (...) wysokość emerytury policyjnej R. T. w kwocie 4326,68 zł, stanowiącej 52,90% podstawy wymiaru, a ponieważ wysokość emerytury okazała się wyższa od kwoty 2 069,02 zł, tj. przeciętnej emerytury wypłacanej przez ZUS, wysokość przysługującej odwołującemu emerytury policyjnej została ograniczona do kwoty 2 069,02 zł.

W odwołaniu od powyższej decyzji R. T., zarzucając jej naruszenie szeregu przepisów prawa materialnego, w tym przepisów Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, wnosił o jej zmianę przez przyznanie emerytury policyjnej w dotychczasowej wysokości.

W odpowiedzi na odwołanie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego (...) w W. wnosił o oddalenie odwołania oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 11 października 2022 r. Sąd Okręgowy w Zamościu zmienił zaskarżoną decyzję poprzez ustalenie od dnia (...)
wysokości emerytury policyjnej R. T. w kwocie tego świadczenia obowiązującej w dniu 30 września 2017 r. (pkt I wyroku) oraz nie zasądzał między stronami kosztów procesu (pkt II wyroku).

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd I instancji ustalił, że R. T., urodzony w dniu (...), ukończył w 1977 r. Liceum Ogólnokształcące w S., zaś w dniu 27 czerwca 1986 r., po ukończeniu studiów wyższych na Wydziale (...) Uniwersytetu (...)w L., uzyskał tytuł magistra administracji.

Z dniem 1 października 1986 r. podjął służbę w Wydziale (...)Służby Bezpieczeństwa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Z. na stanowisku inspektora. Faktycznie w tym okresie wykonywał zadania operacyjne związane z tzw. „nadbudową” – szkolnictwem, turystyką, służbą zdrowia, kulturą, osobami pozostającymi w opozycji do ówczesnej władzy państwowej. Pozyskiwał tajnych informatorów, prowadził sprawy operacyjne, zbierał informacje dotyczące tych sfer i przekazywał je przełożonym. W sumie pozyskał kilkunastu tajnych współpracowników i osób zaufanych. Od tych osób pozyskiwał informacje o nieprawidłowościach występujących w funkcjonowaniu instytucji państwowych i społecznych. Chodziło np. o skandale obyczajowe, nadużycia finansowe, przestępstwa kryminalne. Jako młody stażem funkcjonariusz najmniej miał do czynienia z opozycją polityczną.

Od listopada 1987 r. do czerwca 1988 r. odbywał szkolenie zawodowe w Oficerskim Studium (...) w L.. W tym okresie nie pełnił służby. Uczestniczył w kształceniu i jednorazowo tylko brał udział w zabezpieczaniu wyborów powszechnych, polegającym na ochronie komisji wyborczych. Po ukończeniu szkolenia, w dniu 24 czerwca 1988 r. został minowany na stopień podporucznika. Od tego czasu zajmował się „rozpracowywaniem” młodzieżówki opozycyjnej, w tym młodzieżówki (...), liczącej w Z. i jego okolicach kilkanaście osób. Chodziło w tym o rozpoznanie operacyjne środowiska, celem podjęcia działań zapobiegawczych. Jednak żadna z tych osób nie miała postępowania karnego, a nawet nie została zatrzymana.

Od 1 listopada 1989 r. odwołujący pełnił służbę na stanowisku starszego inspektora Wydziału Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (...) w Z..

W lutym 1990 r. odwołujący został skierowany do Wydziału Kryminalnego (...) w Z..

R. T., na podstawie art. 131 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz.U. Nr 30, poz. 180), z dniem 31 lipca 1990 r. został zwolniony ze służby w związku ze zorganizowaniem tego Urzędu.

Odwołujący w 1990 r. przeszedł pozytywnie weryfikację, jakiej podlegali funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa i od dnia 1 sierpnia 1990 r. pełnił służbę w Wydziale Dochodzeniowo-Śledczym Komendy Powiatowej Policji w Z..

Z opinii Wojewódzkiej Komisji Kwalifikacyjnej wynika, że odwołujący spełniał wówczas wymagania przewidziane dla funkcjonariuszy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, określone w ustawach o Urzędzie Ochrony Państwa i o Policji.

Dalszą służbę w Policji, ostatnio w stopniu młodszego inspektora, na stanowisku I zastępcy Komendanta Miejskiego Policji w Z., pełnił do dnia (...), kiedy przeszedł na emeryturę.

Z informacji Instytutu Pamięci Narodowej o przebiegu służby nr (...) z dnia 5 kwietnia 2017 r. wynika, że R. T. w okresie od dnia 1 października 1986 r. do 31 lipca 1990 r., pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin.

Wobec odwołującego nie było prowadzone postępowanie karne ani dyscyplinarne. W czasie służby nie naruszył on podstawowych praw i wolności obywateli. Jego działania ograniczały się wyłącznie do zbierania informacji, dotyczących różnych środowisk związanych z tzw. „nadbudową”.

Powyższych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy dokonał na podstawie akt osobowych odwołującego (płyta CD – k. 31 i 51) oraz w oparciu o zeznania R. T. złożone w charakterze strony w trybie art. 299 k.p.c. (k. 78-79).

Wiarygodność danych wynikających z dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych nie była przez strony kwestionowana. Sąd I instancji obdarzył wiarą również zeznania odwołującego jako spójne, logiczne i przekonujące oraz mające potwierdzenie w dokumentach zawartych w jego aktach osobowych.

We wstępie do oceny prawnej powyższego stanu faktycznego Sąd Okręgowy zauważył, że istota sporu w sprawie niniejszej sprowadza się do oceny, czy służbę odwołującego R. T. w okresie od dnia 1 października 1986 r. do dnia 31 lipca 1990 r. należy zakwalifikować jako służbę na rzecz „totalitarnego państwa”, w rozumieniu art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin. Ustawa ta nie definiuje pojęcia „totalitarnego państwa”, dlatego posiłkowo należy stosować wskazania zawarte w preambule do ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (t.j. Dz.U. 2020 r., poz. 2141 ze zm.), w której, w kontekście służby w organach bezpieczeństwa państwa komunistycznego, wspomniano o zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, prowadzących do łamania praw człowieka i obywatela.

Zdaniem Sądu Okręgowego, zgromadzony w sprawie niniejszej materiał nie daje podstaw do przyjęcia, że odwołujący w spornym okresie służby popełnił wymienione wyżej czyny lub inne czyny o charakterze przestępczym.

W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20, przyjęto, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin, powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 r., II UZP 10/11, (OSNP 2012, nr 23-24, poz. 298), stwierdzono, że sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego(...), w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej, zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej, nie mogą wiązać sądu - do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów.

Sąd Okręgowy podzielił w całości przytoczone poglądy, a oceniając przebieg służby odwołującego w spornym okresie, w oparciu o przedstawione dowody, uznał, że nie była to „służba na rzecz totalitarnego państwa”. Sama służba w określonym organie bezpieczeństwa państwa, nie może być uznana za jedyne kryterium obniżenia świadczeń emerytalnych i rentowych, jeżeli nie zostały ujawnione konkretne dowody działalności danego funkcjonariusza przeciwko podstawowym prawom i wolnościom człowieka.

W rezultacie, w ocenie Sądu Okręgowego podzielającego trafność zarzutów odwołania, należało przy orzekaniu, pominąć przepis art. 15c ustawy zaopatrzeniowej, dotyczący ponownego ustalania wysokości emerytury (obniżenia jej wysokości), gdyż ten przepis w okolicznościach faktycznych, z uwagi na rzeczywisty charakter służby odwołującego nie powinien być stosowany.

Sąd I instancji podniósł nadto, że odmowa zastosowania ustawy przez sąd powszechny nie narusza konstytucyjnych kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, ponieważ przedmiotem orzekania sądu jest indywidualny stosunek społeczny poddany jego osądowi, a Trybunał Konstytucyjny orzeka o prawie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2001 r., III ZP 12/01 – OSNP 2002, nr 2, poz. 34).

Sąd I instancji podkreślił, że zgodnie z art. 232 zdanie pierwsze k.p.c., strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Przepis ten ustanawia zasadę, że to strony, a nie sąd, powinny przedstawiać materiał pozwalający poczynić ustalenia faktyczne, z których wywodzą skutki prawne. Sąd nie jest odpowiedzialny za wynik procesu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 1998 r., II UKN 244/98 – OSNP 1999, nr 20, poz. 662), jak również nie jest jego rzeczą zarządzanie dochodzenia w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie. Sąd nie jest też zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1996 r., I CKU 45/96 – OSNC 1997, nr 6-7, poz. 76).

Dowody przedstawione przez organ rentowy, w tym w/w informacja IPN o przebiegu służby oraz akta osobowe odwołującego, nie potwierdzają, że w okresie od dnia 1 października 1986 r. do dnia 31 lipca 1990 r. pełnił on „służbę na rzecz totalitarnego państwa”.

Sąd Okręgowy miał także na uwadze, przy uwzględnieniu obowiązującej w procesie cywilnym zasady kontradyktoryjności, że zarówno przepisy art. 3 k.p.c. oraz art. 232 zdanie pierwsze k.p.c. są adresowane do stron, a nie do sądu. To strony obowiązane są przedstawiać dowody. Sąd nie jest władny tego obowiązku wymuszać, ani – poza zupełnie wyjątkowymi sytuacjami – zastępować stron w wypełnieniu tego obowiązku – na podstawie art. 232 zdanie drugie k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2007 r., II CSK 293/07). Stosownie do art. 232 zdanie drugie k.p.c., stanowiącego wyjątek od zasady kontradyktoryjności, dopuszczenie przez sąd dowodu z urzędu może nastąpić jedynie wtedy, gdy nie ma innej możliwości doprowadzenia do właściwego rozstrzygnięcia sprawy. Jest to prawo sądu, a nie obowiązek i skorzystanie z tego uprawnienia uzależnione jest od oceny sytuacji procesowej danej sprawy, natomiast nie może być wynikiem niekorzystania ze środków procesowych przez stronę, zwłaszcza reprezentowaną przez zawodowego pełnomocnika (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2017 r., V CSK 296/16).

Podczas rozprawy poprzedzającej bezpośrednio wydanie wyroku strony nie zgłaszały wniosków dowodowych.

Zdaniem Sądu Okręgowego, zaakcentowania wymaga również okoliczność, że służba odwołującego w spornym okresie nie stanowiła przeciwwskazania do jego dalszej służby w Policji, którą kontynuował on do dnia(...), tj. do czasu przejścia na emeryturę.

Mając to wszystko na uwadze, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477¹⁴§ 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję poprzez ustalenie od dnia (...)
wysokości emerytury policyjnej R. T. w kwocie tego świadczenia obowiązującej w dniu 30 września 2017 r.

Sąd Okręgowy wskazał, że orzeczenie o kosztach procesu uzasadnia art. 108 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku Sądu Okręgowego wniósł Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego (...). Zaskarżając wyrok Sądu I instancji w całości, pozwany organ rentowy zarzucił mu naruszenia:

1/ przepisów postępowania, które miały wpływ na treść rozstrzygnięcia, a mianowicie:

a/ art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c., polegające na bezpodstawnym przeniesieniu ciężaru dowodu na organ rentowy w zakresie udowodnienia, że świadczeniobiorca realizował służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, gdy powyższe wynika z informacji o przebiegu służby przekazanej przez Instytut Pamięci Narodowej;

b/ art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 252 k.p.c., polegające na zakwestionowaniu przez Sąd I instancji treści informacji IPN, pomimo braku udowodnienia przez odwołującego okoliczności przeciwnych;

c/ art. 233 § 1 k.p.c. poprzez naruszenie swobodnej, bo zastąpienie jej dowolną oceną dowodów, pozostającą w sprzeczności ze zgromadzonym materiałem dowodowym, a polegającą na uznaniu, że formacja, w której służył odwołujący nie była istotna dla funkcjonowania ówczesnego państwa, wbrew stanowisku ustawodawcy popartemu badaniami Instytutu Pamięci Narodowej, podczas gdy odwołujący pełnił służbę w formacji wyszczególnionej w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej;

d/ art. 233 § 1 k.p.c. poprzez naruszenie swobodnej, bo zastąpienie jej dowolną oceną dowodów, pozostającą w sprzeczności ze zgromadzonym materiałem dowodowym i uznaniu, że przepisy ustawy zaopatrzeniowej prowadzące do ponownego ustalenia wysokości świadczenia nie mają zastosowania wobec odwołującego, pomimo ustalonego zakresu zadań realizowanych przez formację, w której pełnił on służbę;

2/ przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

a/ art. 13b w związku z art. 15c ust. 1-3 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin poprzez ich niezastosowanie i uznanie, że fakt służby w formacji wyszczególnionej w tym przepisie nie jest wystarczający dla zastosowania regulacji ponownie ustalających wysokość świadczenia, a także brak kompletnego zbadania przez Sąd Okręgowy kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa”, co zostało wywołane naruszeniami w/w przepisów postępowania, jak też dokonanie modyfikacji definicji służby na rzecz totalitarnego państwa i utworzeniu przez Sąd I instancji własnej definicji, co stanowi o kreowaniu przez sąd ubezpieczeń społecznych prawa w tym zakresie;

b/ art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej w związku z § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra (...)z dnia 18 października 2018 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Celno-Skarbowej oraz ich rodzin (Dz.U. 2018 r., poz. 2373 ze zm.) poprzez niezastosowanie tych przepisów i uznanie, że informacja o przebiegu służby nie jest równoznaczna z zaświadczeniem o przebiegu służby;

c/ art. 178 ust. 1 Konstytucji RP poprzez jego błędną wykładnię i odmowę uznania mocy obowiązującej przepisom ustawy zaopatrzeniowej oraz dokonanie modyfikacji definicji ustawowej „służby na rzecz totalitarnego państwa”.

W konsekwencji tych zarzutów pozwany organ rentowy wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego (...) z dnia 7 czerwca 2017 r., znak: (...) o ponownym ustaleniu wysokości emerytury oraz wnosił o zasądzenie od odwołującego na rzecz pozwanego organu rentowego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych za obie instancje. Apelant ewentualnie wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, w tym kosztach zastępstwa procesowego, za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja częściowo zasługiwała na uwzględnienie.

W apelacji pozwanego organu rentowego przedstawione zostały zarówno zarzuty naruszenia prawa materialnego, jak i procesowego. W tym miejscu należy zauważyć, że prawidłowość zastosowania lub wykładni prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie na kanwie niewadliwie ustalonej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Skuteczne zatem zgłoszenie zarzutu dotyczącego naruszenia prawa materialnego wchodzi zasadniczo w rachubę tylko wtedy, gdy ustalony przez sąd pierwszej instancji stan faktyczny, będący podstawą zaskarżonego wyroku, nie budzi zastrzeżeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1997 r., II CKN 60/97 – OSNC 1997, z. 9, poz. 128; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 1997 r., II CKN 188/97 – LEX nr 1228728; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1999 r., II CKN 525/98 – LEX nr 1213499; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2000 r., II CKN 1061/98 – LEX nr 749997; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2002 r., IV CKN 1547/00 – LEX nr 78324 oraz uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2007 r., II CSK 273/07 – LEX nr 621239).

W pierwszej kolejności należy więc odnieść się do przedstawionych w apelacji zarzutów naruszenia przepisów art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c., art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 252 k.p.c., a także art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej w związku z § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2018 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Celno-Skarbowej oraz ich rodzin (Dz.U. 2018 r., poz. 2373 ze zm.). Zarzut naruszenia tych dwóch ostatnich przepisów należy oceniać łącznie z pozostałymi zarzutami obrazy przepisów prawa procesowego, jako przepisów dotyczących postępowania przed organem rentowym.

Sąd I instancji nie dopuścił się obrazy dwóch ostatnio powołanych przepisów, tj. art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej w związku z § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra (...) z dnia 18 października 2018 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Celno-Skarbowej oraz ich rodzin (Dz.U. 2018 r., poz. 2373 ze zm.). Jeżeli chodzi o ten ostatni przepis należy nadto zauważyć, że nie obowiązywał on jeszcze w dacie wydania zaskarżonej decyzji, tj. 7 czerwca 2017 r., a więc nie miał on również zastosowania w postępowaniu administracyjnym poprzedzającym wydanie zaskarżonej decyzji. Z pewnością autorowi apelacji chodziło o poprzednio obowiązujący przepis § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin (Dz.U. 2015 r., poz. 1148 ze zm.). Należy w tym miejscu z całą mocą podkreślić, że ostatnio powołany przepis oraz art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej nie miały zastosowania w postępowaniu przed Sądem I instancji. Ich adresatem jest organ rentowy i mają one zastosowanie wyłącznie w postępowaniu administracyjnym przed tym organem. Zgodnie z tymi przepisami informacja o przebiegu służby, sporządzona przez Instytut Pamięci Narodowej w trybie art. 13a ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, wiąże jedynie organ emerytalny, który wydając decyzję o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej (policyjnej renty inwalidzkiej, policyjnej renty rodzinnej) musi się kierować danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby (por. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 stycznia 2012 r., K 36/09 – OTK ZU 2012, nr 1A, poz. 3; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 r., II UZP 10/11 – LEX nr 1230289 oraz uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20 – OSNP 2021, nr 3, poz. 28). W postępowaniu odwoławczym wszczętym poprzez wniesienie odwołania od decyzji organu emerytalnego, sąd rozpoznający to odwołanie, zgodnie z art. 473 § 1 k.p.c., nie doznaje żadnych ograniczeń w dopuszczaniu dowodów niezbędnych dla prawidłowego rozpoznania sprawy. Z tych względów Sąd Okręgowy nie mógł się dopuścić obrazy przepisów art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej oraz § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. 2015 r., poz. 1148 ze zm.). Informacja IPN o przebiegu służby była jednym z wielu dowodów, na podstawie których Sąd Okręgowy dokonał ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy niniejszej.

Za trafny należało natomiast uznać zarzut obrazy art. 233 § 1 k.p.c., bowiem Sąd I instancji dokonał oceny pozostałego zgromadzonego w sprawie niniejszej materiału dowodowego, a zwłaszcza dokumentów zgromadzanych w aktach osobowych odwołującego, z przekroczeniem granic swobodnej oceny dowodów zakreślonych dyspozycją tego przepisu, co doprowadziło do nieprawidłowego ustalenia, że R. T. w okresie wskazanym w informacji IPN o przebiegu służy nr (...) z dnia 5 kwietnia 2017 r. nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej. Należy podkreślić, że sąd ma obowiązek oceny całego zgromadzonego materiału dowodowego łącznie z treścią informacji IPN o przebiegu służby. Oceny tej nie zmienia to, że informacja o przebiegu służby jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 k.p.c., bowiem przeciwko niemu mogą być przeprowadzone przeciwdowody, ponieważ każdy istotny fakt w postępowaniu z zakresu zabezpieczenia społecznego może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011 r., II UZP 10/11 – OSNP 2012, nr 23-24, poz. 298; uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 stycznia 2012 r., K 36/09 – OTK-A 2012, nr 1, poz. 3 oraz uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20 – OSNP 2021, nr 3, poz. 28). Sąd w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie informacji IPN o przebiegu służby jest zobowiązany do rekonstrukcji jej przebiegu w konkretnym przypadku uwzględniającej w szczególności długość okresu pełnienia służby w organach bezpieczeństwa PRL, jej historyczne umiejscowienie w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., miejsce pełnienia służby, zajmowane stanowiska oraz stopnie służbowe. Weryfikacja przebiegu służby winna być dokonywana z wykorzystaniem opinii służbowych dotyczących danego funkcjonariusza, innych dokumentów związanych z przebiegiem tej służby, w tym dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych funkcjonariusza (por. uzasadnienie ostatnio powołanej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20). Wniosek jaki Sąd Okręgowy wyprowadził ze zgromadzonego w sprawie niniejszej materiału dowodowego, że odwołujący nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa, nie może być uznany za prawidłowy.

Ocena materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie niniejszej, o czym była już wyżej mowa, jest związana z istotą sporu sprowadzającą się, również na etapie postępowania apelacyjnego, do zagadnienia, czy odwołujący R. T. w okresie wskazanym w informacji IPN o przebiegu służy nr (...) z dnia 5 kwietnia 2017 r., tj. w okresie od dnia 1października 1986 r. do dnia 31 lipca 1990 r., pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin. Na tak postawione pytanie należy udzielić jednoznacznie twierdzącej odpowiedzi. Ustalenie Sądu I instancji, że R. T. w spornym okresie nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa pozostaje w sprzeczności ze zgromadzonym w sprawie niniejszej materiałem dowodowym, w szczególności z dowodami z dokumentów zgromadzonych w jego aktach osobowych.

R. T. w okresie od dnia 1 października 1986 r. do dnia 31 października 1989 r. pełnił służbę na stanowisku inspektora Wydziału (...) Służby Bezpieczeństwa (...) w Z.. Od dnia 1 listopada 1989 r. do dnia 31 lipca 1990 r. pełnił służbę na stanowisku inspektora Wydziału Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (...) w Z..

W tym miejscu należy zauważyć, że Sąd I instancji prawidłowo ustalił przebieg służby odwołującego R. T. w okresie wskazanym w informacji Instytutu Pamięci Narodowej o przebiegu służby nr (...) z dnia 5 kwietnia 2017 r., tj. w okresie od dnia 1 października 1986 r. do dnia 31 lipca 1990 r., w zakresie zajmowanych stanowisk oraz jednostek, w których służba ta była pełniona. Sąd Okręgowy nieprawidłowo jednak uznał, że do tego okresu służby R. T. nie ma zastosowania przepis art. 15c ust. 1 pkt 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin, ponieważ w okresie pełnienia służby w(...) Wydziale SB oraz w Wydziale Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (...) w Z. nie naruszał on podstawowych praw i wolności obywateli, zaś jego działania ograniczały się wyłącznie do zbierania informacji dotyczących różnych środowisk związanych z tzw. „nadbudową”. Zdaniem Sądu Okręgowego, nie dopuścił się on w spornym okresie czynów wymienionych w preambule ustawy lustracyjnej.

W związku z tak dokonaną przez Sąd I instancji oceną służby odwołującego w spornym okresie należy zauważyć, że w trakcie kwalifikacji służby na podstawie art. 13b ust. 1 w związku z art. 15c ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej nie jest wystarczające stwierdzenie, że odwołujący osobiście nikomu nie szkodził i że nie prowadził sam działalności operacyjnej. Należy tu bowiem brać pod uwagę czym zajmowała się dana jednostka, w której odwołujący pełnił służbę, a także zajmowane przez niego stanowiska i stopnie służbowe oraz przebieg służby (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 marca 2023 r., II USKP 120/22 – OSNP 2023, nr 9, poz. 104; z dnia 18 kwietnia 2023 r., I USKP 40/22 – LEX nr 3602783 oraz z dnia 24 maja 2023 r., II USKP 40/23 – LEX nr 3568174).

Dokonując kwalifikacji służby odwołującego w spornym okresie należy mieć również na uwadze, że przepisy dodane do ustawy zaopatrzeniowej jej nowelizacją dokonaną ustawą z dnia 16 grudnia 2016 r., precyzując pojęcie służby na rzecz totalitarnego państwa przez stworzenie, odrębnego od katalogu zawartego w ustawie lustracyjnej, wykazu jednostek, w których tak określona służba była pełniona, nie bez przyczyny uznał, że w organach bezpieczeństwa PRL służbę pełnili funkcjonariusze, których znaczenie dla efektywnego funkcjonowania aparatu represji państwa totalitarnego było zróżnicowane z uwagi na realizowane zadania. Wśród ogółu funkcjonariuszy były więc stanowiska kluczowe, decyzyjne o zasadniczym znaczeniu dla sprawnego działania aparatu bezpieczeństwa, ale były też osoby zajmujące stanowiska pomocnicze, wspierające czy techniczne, których jednak znaczenie dla całokształtu działania organów bezpieczeństwa było nie mniej istotne. Należy jednak uznać, że brak wyłączenia spod w/w nowych regulacji ustawy zaopatrzeniowej tych funkcjonariuszy, których zadania nie były wiodące, ale pomocnicze lub techniczne, był zabiegiem celowym, gdyż wynikał z uzasadnionego przekonania, że komunistyczny ustrój totalitarny opierał się na sprawnym działaniu organów bezpieczeństwa państwa tworzących celowo skonstruowany i niezwykle rozbudowany organizm, w którego strukturze każdy element przyczyniał się do skutku polegającego na zwalczaniu niepodległościowej opozycji demokratycznej, łamaniu praw człowieka i obywatela, zwalczaniu związków zawodowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności, pokoju i bezpieczeństwa obywateli. Działania organów bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990 miały charakter systemowy, wobec czego dopiero suma poszczególnych działań funkcjonariuszy tworzyła system uznany powszechnie za bezprawny, skierowany przeciwko prawom człowieka i obywatela, służący zwalczaniu dążeń niepodległościowych, niejednokrotnie prowadzący, na skutek całego łańcucha działań różnych osób, do czynów przestępczych, a nawet zbrodniczych. Zważywszy zatem na całokształt funkcjonowania aparatu bezpieczeństwa państwa i jego charakter oraz cele, brak jest uzasadnionych podstaw do ustalania indywidualnej odpowiedzialności konkretnych funkcjonariuszy (przez pryzmat współcześnie rozumianej odpowiedzialności karnej), co jest niewątpliwie także sprzeczne z intencją ustawodawcy. Z przepisów ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin jednoznacznie wynika, że sama przynależność służbowa do struktur organów bezpieczeństwa państwa, nie kwestionowana przez strony w sprawie niniejszej, i wykonywanie zadań, chociażby o charakterze wspierającym, pomocniczym, w ramach służby w tych organach została przez ustawodawcę zakwalifikowana jako służba na rzez totalitarnego państwa.

Zgromadzony w sprawie niniejszej materiał dowodowy, zdaniem Sadu Apelacyjnego, pozwala na jednoznaczną ocenę służby odwołującego w w/w okresie jako służby na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin. Z dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych R. T. wynika, że do pełnienia służby w organach Służby Bezpieczeństwa przystąpił on w pełni świadomie. W podaniu do Szefa (...) w Z. z dnia 28 lipca 1986 r. o przyjęcie do służby zwracał się o przyjęcie „do pracy w Służbie Bezpieczeństwa”. Prośbę tę uzasadnił następująco: „pracą swą pragnę przyczynić się do pełnego utrwalenia ładu, bezpieczeństwa i porządku publicznego w naszym państwie”. Podanie to napisał miesiąc po ukończeniu studiów administracyjnych na Wydziale (...) (...) w L.. Jako absolwent tego wydziału był dobrze zorientowany w tym jakie zadania w ówczesnym państwie komunistycznym realizuje Służba Bezpieczeństwa. Nic wówczas nie wskazywało na to, że za trzy lata w Polsce nastąpią zmiany zapoczątkowane obradami Okrągłego Stołu i następnie częściowo wolnymi wyborami do Sejmu. W związku z tym zawartą w w/w podaniu deklarację odwołującego dotyczącą „pełnego utrwalenia ładu, bezpieczeństwa i porządku publicznego” należy odczytywać jako wolę przyczyniania się do utrwalania ładu, bezpieczeństwa i porządku publicznego ówczesnego państwa komunistycznego, które zostało jednoznacznie negatywnie ocenione w obecnej Konstytucji RP (m.in. preambuła, art. 13 Konstytucji RP).

Zgromadzony w sprawie niniejszej materiał dowodowy jednoznacznie wskazuje na to, że R. T. w spornym okresie służby wykonywał czynności operacyjne, pozyskiwał agenturę oraz pracował z osobowymi źródłami informacji. Pion(...) Służby Bezpieczeństwa, w którym głównie odwołujący pełnił służbę w spornym okresie, zajmował się zwalczaniem zagrożeń dywersji i nieprawidłowości w funkcjonowaniu nadbudowy państwa i społeczeństwa obejmującej sferę niematerialną (ideologię, kulturę, naukę), kontrolował środowiska naukowe, twórcze, dziennikarskie, rewizjonistyczne, dogmatyczne, socjaldemokratyczne, młodzież akademicką i szkół ponadpodstawowych, mniejszości narodowe, zjazdy, kongresy. Wydziały (...)SB prowadziły działania przeciwko opozycji politycznej. Na mocy zarządzenia Ministra (...) nr (...) z dnia 15 czerwca 1979 r. wydziały (...) SB zostały zobowiązane do zorganizowania i prowadzenia pracy operacyjnej w zakresie „rozpoznawania, wykrywania, ograniczania i likwidowania antypaństwowej działalności wymierzonej przeciw konstytucyjnemu ustrojowi PRL”. Zadania pionu(...) SB zostały znacznie poszerzone po wprowadzeniu stanu wojennego i w okresie po zniesieniu tego stanu. Zdania te dotyczyły m.in. przeciwdziałania działalności podziemnych struktur (...), (...) Zrzeszenia (...) oraz organizacji niepodległościowych i wolnościowych, jak np. (...).

Służba odwołującego R. T. w spornym okresie była pozytywnie oceniana przez jego ówczesnych przełożonych, co potwierdza treść opinii służbowych i wniosków personalnych zgromadzonych w jego aktach osobowych. Treść tych dokumentów łącznie z dowodem z przesłuchania odwołującego pozwala na stwierdzenie, że w spornym okresie pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin.

Z opinii służbowej z dnia 3 kwietnia 1987 r., sporządzonej przez Naczelnika Wydziału (...) SB (...) w Z. kpt R. W., wynika, że odwołujący „w okresie dotychczasowej pracy zaprezentował się pozytywnie. Jest funkcjonariuszem zdyscyplinowanym, koleżeńskim, na miarę swoich zawodowych wiadomości samodzielny i zaangażowany. Pomimo krótkiego stażu pracy potrafi rozwiązywać skomplikowane zadania operacyjne, czego dowodem jest samodzielna praca i prowadzenie jednej sprawy operacyjnej”. Podobnie w uzasadnieniu wniosku personalnego o podwyższenie od dnia 1 marca 1989 r. dodatku specjalnego, jego autor Naczelnik Wydziału (...) SB (...) w Z. mjr R. W. podkreślił, że „tow. T. R. charakteryzuje wysoki stopień zdyscyplinowania i zaangażowania w pracy operacyjnej. Jest dyspozycyjny, odważny i dociekliwy w działaniach. Osiąga pozytywne, wymierne efekty w pracy z posiadanym potencjałem operacyjnym i w jego rozbudowie”. Pozytywnie została oceniona służba R. T. również w kolejnej opinii służbowej za okres od 1 października 1986 r. do 1 października 1989 r., sporządzonej w dniu 27 września 1989 r. przez Naczelnika Wydziału (...) SB (...) w Z. mjr R. W.. Ponownie potwierdzono w tej opinii służbowej, że odwołujący „jest pracownikiem zdyscyplinowanym, pracowitym, zaangażowanym, posiada zdolności organizatorskie, przejawia wiele inicjatywy i samodzielności w rozwiązywaniu skomplikowanych zadań służbowych. Odpowiada kryteriom oficera operacyjnego.” Podkreślono, że „zadania operacyjne na zajmowanym stanowisku realizuje prawidłowo. Osiąga wymierne wyniki”.

W postępowaniu przed Sądem I instancji odwołujący twierdził, że w spornym okresie nie pełnił „służby na rzecz totalitarnego państwa”. Nie powołał jednak przy tym żadnych dowodów, które potwierdzałyby to twierdzenie. W związku z tym należy zauważyć, że samo twierdzenie strony nie jest dowodem, a twierdzenie dotyczące istotnej dla sprawy okoliczności (art. 227 k.p.c.) powinno być udowodnione przez stronę to twierdzenie zgłaszającą, zgodnie z art. 232 k.p.c. i art. 6 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2001 r., I PKN 660/00 – OSNP 2003, nr 20, poz. 487).

Mając na uwadze treść tych opinii służbowych, a także pozostałych dowodów zgromadzonych w sprawie niniejszej, należało uznać, że R. T. w spornym okresie pełniąc służbę w Wydziale (...) SB (do dnia 31 października 1989 r.) oraz Wydziale Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa (...) w Z., tj. jednostkach wymienionych w art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. „c” tiret 1 i 4 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin, pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa. W związku z tym przedstawiony w apelacji zarzut obrazy art. 233 § 1 k.p.c. należało uznać za trafny.

Reasumując, należało więc uznać, że cały okres wskazany w informacji IPN o przebiegu służby nr (...) z dnia 5 kwietnia 2017 r., tj. okres od dnia 1 października 1986 r. do dnia 31 lipca 1990 r., winien być traktowany jako okres służby na rzecz totalitarnego państwa, do którego ma zastosowanie przepis art. 15c ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej. Z zastosowaniem tego przepisu należało więc ustalić od dnia (...)wysokość emerytury policyjnej R. T..

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie można natomiast uznać za trafne zastosowanie przez pozwany organ rentowy wobec R. T. przepisu art. 15c ust. 3 ustawy zaopatrzeniowej.

Należy mieć na uwadze, że R. T. (wyłączając okres 3 lat i 10 miesięcy służby w SB) posiada okresy: 16 lat, 8 miesięcy i 2 dni służby w Policji (od 1 sierpnia 1990 r. do (...).), 1 roku i 10 miesięcy służby w MO (od 28 grudnia 1978 r. do 27 kwietnia 1980 r.) oraz 2 miesięcy i 1 dnia zasadniczej służby wojskowej (od (...) do (...)), a także okres składkowy przed służbą w wymiarze 4 miesięcy i 24 dni (od 8 sierpnia 1977 r. do 31 grudnia 1977 r.) oraz okres nieskładkowy przed służbą w wymiarze 5 lat (od 28 października 1980 r. do 27 października 1985 r.), do których nie ma zastosowania wskaźnik podstawy wymiaru emerytury po 0% za każdy rok służby. Sąd Apelacyjny w pełni podziela pogląd Sądu Najwyższego, że przepis art. 15c ust. 3 ustawy zaopatrzeniowej, z uwagi na jego niezgodność z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 64 ust. 1-3 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji RP, nie może kształtować sytuacji prawnej odwołującego się byłego funkcjonariusza, posiadającego często odpowiednio długi okres służby w Policji po dniu 31 lipca 1990 r., w rezultacie czego ustalenie wysokości emerytury policyjnej odwołującego począwszy od dnia 1 października 2017 r. winno być dokonane bez zastosowania art. 15c ust. 3 ustawy zaopatrzeniowej. W tym miejscu Sąd Apelacyjny poprzestaje na odesłaniu do obszernych wywodów w tym zakresie zawartych w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2023 r., II USKP 120/22 (OSNP 2023, nr 9, poz. 104; por. także wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 kwietnia 2023 r., I USKP 40/22 – LEX nr 3602783; z dnia 24 maja 2023 r., II USKP 40/23 – LEX nr 3568174; z dnia 12 września 2023 r., III USKP 52/23 – LEX nr 3606488 oraz postanowienia Sadu Najwyższego: z dnia 21 czerwca 2023 r., III USK 268/22 – LEX nr 3571906 i z dnia 18 lipca 2023 r., III USK 272/22 – LEX nr 3589193).

Przedstawiony w apelacji zarzut obrazy art. 15c ust. 1 w związku z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej należało więc uznać za trafny, natomiast za chybiony należało uznać zarzut obrazy art. 15c ust. 3 w związku z art. 13b tej ustawy.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. (w części uwzględniającej apelację) oraz na podstawie art. 385 k.p.c. (w pozostałym zakresie), orzekł jak w pkt I i II sentencji wyroku.

O kosztach instancji odwoławczej Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. (pkt III sentencji wyroku).

Przewodniczący	sędzia Krzysztof Szewczak (spr.)

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Krzysztof Wiater

WYROK

UZASADNIENIE