UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 2 lutego 2016 roku, wydaną na podstawie przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 748 ze zm.), odmówił M. W. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, wskazując, że nie legitymuje się on wymaganym 5-letnim okresem składkowym i nieskładkowym przypadającym w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę ani w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed dniem powstania niezdolności do pracy. ZUS podniósł, że w ostatnim dziesięcioleciu przed datą zgłoszenia wniosku o rentę (tj. w okresie od 28 października 2005 roku do 27 października 2015 roku) udowodnił okres ubezpieczenia wynoszący 3 lata, 11 miesięcy i 2 dni, zaś w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem powstania niezdolności do pracy (tj. w okresie od 25 czerwca 2005 roku do 24 czerwca 2015 roku) udowodnił okres ubezpieczenia wynoszący 3 lata i 11 miesięcy. Łączny udowodniony okres składkowy wnioskodawcy wyniósł 28 lat, 7 miesięcy i 3 dni.

M. W. odwołał się od powyższej decyzji, domagając się jej zmiany
i przyznania prawa do dochodzonego świadczenia. Podniósł, że legitymuje się łącznym okresem składkowym i nieskładkowym w wymiarze 29 lat i 4 miesięcy (ZUS nie uwzględnił mu okresu składkowego przypadającego po 27 października 2015 roku). Nadto wskazał,
że udokumentował okres 7 lat, 4 miesięcy i 17 dni opłacania składek na fundusz ubezpieczenia społecznego rolników, który stanowi okres uzupełniający.

Sąd Okręgowy w Białymstoku po rozpoznaniu powyższego odwołania wyrokiem
z 20 września 2016 roku odwołanie oddalił. Z ustaleń Sądu I instancji wynikało, że M. W. urodził się (...). Sąd Okręgowy w celu ustalenia stanu zdrowia odwołującego przeprowadził dowód z opinii biegłego lekarza sądowego z zakresu hematologii. Biegły lekarz specjalista po zapoznaniu się z aktami sprawy, dokumentacją lekarską oraz po zbadaniu odwołującego rozpoznał u niego przewlekłą białaczkę limfocytową. W ocenie biegłego, stwierdzone schorzenie oraz stopień jego zaawansowania powoduje okresową całkowitą niezdolność do pracy od 25 czerwca 2015 roku do 31 grudnia 2017 roku. Nadto biegły podniósł, że z powodu braku dokumentacji medycznej
z wcześniejszego okresu, jedynie data 25 czerwca 2015 roku może być uznana za datę powstania u odwołującego niezdolności do pracy. Strony nie kwestionowały opinii biegłego. Sąd I instancji poczynił ustalenia w kwestii stanu zdrowia odwołującego na podstawie tejże opinii, uznając, że stanowi ona wiarygodny i miarodajny do czynienia ustaleń w sprawie dowód. Sąd Okręgowy wskazał, że na podstawie art. 116 ust. 5 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na odwołującym spoczywał ciężar dowodu, tj. obowiązek udowodnienia posiadanych okresów ubezpieczenia. Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynikało, że M. W. legitymuje się okresem składkowym wynoszącym 28 lat, 7 miesięcy i 3 dni. Odwołujący nie przedłożył nowej dokumentacji, z której wynikałoby, że podlegał ubezpieczeniem społecznym
w okresach nieuwzględnionych przez organ rentowy. Z zeznań odwołującego, przesłuchanego w charakterze strony wynikało, że do 20 lipca 2015 roku prowadził działalność gospodarczą, natomiast po tej dacie nie podlegał ubezpieczeniom społecznym i nie opłacał składek. Sąd
I instancji wskazał, iż wbrew twierdzeniom odwołującego, organ rentowy przy ustalaniu prawa do renty uwzględnił jako okresy składkowe okresy ubezpieczenia rolniczego. Reasumując, Sąd Okręgowy stwierdził, że M. W. nie wykazał określonego
w art. 58 ust. 1 pkt 5 w zw. z art. 58 ust. 2 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych pięcioletniego okresu składkowego
i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy oraz nie legitymuje się okresem składkowym wynoszącym co najmniej 30 lat, o którym mowa w art. 58 ust. 4
w/w ustawy, co zwalniałoby go z obowiązku spełnienia przesłanki do przyznania prawa
do renty, o jakiej mowa w art. 58 ust. 2 ustawy. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c.

M. W. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 58 ust. 1 i 2 w zw. z art. 58 ust. 4 w zw. z art. 10 ust. 1
i 2 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych – poprzez niezaliczenie okresów ubezpieczenia rolniczego jako okresów uzupełniających, co skutkowało przyjęciem, że M. W. nie legitymuje się okresem składkowym wynoszącym 30 lat, o którym mowa w art. 58 ust. 4 w/w ustawy.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, że Sąd I instancji błędnie wskazał,
iż okresy ubezpieczenia rolniczego zostały uwzględnione przez organ rentowy przy ustalaniu prawa do renty jako okresy składkowe. Wskazał, że z załącznika do zaskarżonej decyzji ZUS z 2 lutego 2016 roku wynika, iż udokumentowane okresy ubezpieczenia pracowniczego oraz rolniczego nie są tożsame. W ocenie skarżącego, w świetle przepisu art. 10 ustawy
z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych należy przyjąć, że udowodniony okres ubezpieczenia rolniczego w wymiarze 7 lat, 4 miesięcy
i 17 dni uzupełnia okres ubezpieczenia pracowniczego, wynoszący 29 lat, 1 miesiąc i 26 dni, przez co została spełniona przesłanka przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności
do pracy, o jakiej mowa w art. 58 ust. 4 w/w ustawy.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku w całości i uwzględnienia odwołania oraz zasądzenia od organu rentowego na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy Sądowi I instancji
do ponownego rozpoznania.

Na rozprawie apelacyjnej 7 czerwca 2017 roku skarżący sprecyzował, że okres składkowy wynoszący 28 lat, 7 miesięcy i 3 dni, to okres bez uwzględnienia okresu ubezpieczenia rolniczego. Nie kwestionował innych ustaleń faktycznych poza nieuwzględnieniem do 30-letniego okresu składkowego okresu podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd Okręgowy mimo błędnego uzasadnienia wydał wyrok zgodny z prawem. Rację ma bowiem skarżący M. W., że organ rentowy przy ustalaniu prawa do renty
z tytułu niezdolności do pracy nie uwzględnił mu do okresów składkowych okresów opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Z załącznika do zaskarżonej decyzji ZUS z 2 lutego 2016 roku (k. 42 akt rentowych) jednoznacznie wynika, że uznany przez ten organ łączny okres składkowy wynosi 28 lat, 7 miesięcy oraz 3 dni, zaś nadto udokumentowany został okres 7 lat, 4 miesięcy oraz 17 dni okresów uzupełniających (opłacania składek na fundusz ubezpieczenia społecznego rolników).

Zgodnie z treścią art. 57 ust. 1 ustawy renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1) jest niezdolny do pracy;

2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;

3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-3, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy (art. 57 ust. 2 w/w ustawy).

Stosownie natomiast do przepisu art. 58 ust. 1 pkt 5 ustawy warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, w myśl art. 57 ust. 1 pkt 2, uważa się
za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

Okres, o którym mowa w art. 58 ust. 1 pkt 5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej (art. 58 ust. 2 ustawy).

Przepisu art. 58 ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy (art. 58 ust. 4 ustawy).

Stosownie natomiast do treści art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy przy ustalaniu prawa
do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również, traktując je,
z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe - okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki.

Okresy wymienione w art. 10 ust. 1 pkt 1 uwzględnia się także przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe ustalone
na zasadach określonych w art. 5-7 są krótsze od okresu wymaganego do przyznania renty,
w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu (art. 10 ust. 2 ustawy).

Na obecnym etapie postępowania poza sporem pozostawało, iż odwołujący M. W. jest osobą okresowo całkowicie niezdolną do pracy od 25 czerwca 2015 roku,
a zatem niezdolność powstała u niego w wieku powyżej 30 lat (urodzony (...)). Nie było również kwestionowane to, że odwołujący udowodnił łączny okres składkowy w wymiarze 28 lat, 7 miesięcy oraz 3 dni (nie uwzględniając do niego okresu opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników).

Poza sporem było więc to, że odwołujący spełnia przesłankę do przyznania prawa
do renty z tytułu niezdolności do pracy, o jakiej mowa w art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy, zaś
z obowiązku spełnienia przesłanki określonej w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy jest zwolniony
z mocy art. 57 ust. 2 ustawy, jako że legitymuje się ponad 25-letnim okresem składkowym
i nieskładkowym oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Nie było miedzy stronami sporne również to, że odwołujący nie legitymuje się
5-letnim okresem składkowym i nieskładkowym przypadającym w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy, a zatem nie spełnia przesłanki do przyznania prawa do renty, o jakiej mowa
w art. 58 ust. 1 pkt 5 w zw. z art. 58 ust. 2 ustawy.

Kwestię sporną stanowiła zaś możliwość zaliczenia wykazanych przez niego okresów opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników (k. 19 oraz k. 42 akt rentowych)
do łącznego okresu składkowego, o jakim mowa w art. 58 ust. 4 ustawy (w stosunku
do mężczyzny wynoszącego co najmniej 30 lat), którego osiągnięcie w powiązaniu
z istnieniem stanu całkowitej niezdolności do pracy zwalnia z konieczności wykazania przesłanek do przyznania renty, o jakich mowa w art. 57 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 58 ust. 1 pkt 5 i art. 58 ust. 2 ustawy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak jest podstaw do uwzględnienia do okresów składkowych (art. 6 ustawy), o jakich mowa w art. 58 ust. 4 ustawy okresów ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki stosownie do treści art. 10 ustawy.

Tożsame stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 5 kwietnia 2016 roku, sygn. akt I UK 136/15 (legais numer 1441456), wskazując, iż niedopuszczalna jest rozszerzająca wykładnia art. 58 ust. 4 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych polegająca na zaliczeniu do okresów składkowych, o których mowa w art. 6, okresów ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki stosownie do treści art. 10 tej ustawy. Art. 10 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zezwala na uwzględnianie okresów ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono składki na ubezpieczenie społeczne przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe ustalone na zasadach określonych w art. 5-7 są krótsze od okresu wymaganego do przyznania renty, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu wyłącznie w zakresie uregulowanym w art. 57 ust. 2 oraz art. 58 ust. 1 pkt 1-5 i ust. 2 ustawy. Natomiast
art. 58 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi lex specialis w stosunku do przesłanek określonych w art. 57 ust. 1 pkt 2 w związku
z art. 58 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy. Oznacza to, że powinien być interpretowany i stosowany w sposób restryktywny bowiem dopuszcza on jedynie dla ubezpieczonych całkowicie niezdolnych do pracy możliwość złagodzenia warunku posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego w ostatnim dziesięcioleciu przed złożeniem wniosku o rentę lub powstaniem niezdolności do pracy. Wobec wyraźnego pominięcia przez ustawodawcę okresów nieskładkowych, które należą do powszechnego systemu ubezpieczeń, nie jest również możliwe odwoływanie się do okresów uzupełniających, o których stanowi art. 10 ustawy o emeryturach i rentach i przyjęcie, że przepis art. 58 ust. 4 ustawy ma szerszy zakres zastosowania niż wynika to z jego wykładni językowej. W sytuacji bowiem, gdy wykładnia językowa w sposób wystarczający pozwala zrozumieć treść przepisu, zastosowanie innej wykładni nie jest dopuszczalne (interpretatio cessat in claris). Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w całości podziela powyższy pogląd Sądu Najwyższego.

Reasumując, udowodnione przez odwołującego M. W. okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników (od 26 lipca 2000 roku do 31 grudnia 2000 roku, od 16 lutego 2001 roku do 31 grudnia 2001 roku, od 10 stycznia 2002 roku
do 31 grudnia 2003 roku oraz od 24 lutego 2004 roku do 31 marca 2008 roku) nie podlegają uwzględnieniu do łącznego uznanego przez ZUS okresu składkowego, o jakim mowa
w art. 58 ust. 4 ustawy. Niewątpliwe doliczenie tych okresów do uznanego przez organ rentowy okresu składkowego wynoszącego 28 lat, 7 miesięcy oraz 3 dni skutkowałoby tym, że staż ten przekroczyłby wymagany przepisem art. 58 ust. 4 ustawy 30-letni okres. Okresy opłacania przez odwołującego składek na ubezpieczenie społeczne rolników podlegają natomiast uwzględnieniu przy ustalaniu stażu ubezpieczeniowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę oraz w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed dniem powstania niezdolności do pracy (art. 58 ust. 1 pkt 5
w zw. z art. 58 ust. 2 ustawy) i w tym zakresie zostały przez ZUS uwzględnione. Okazały się jednak niewystarczające, bowiem skutkowały tym, że odwołujący w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę (tj. w okresie od 28 października 2005 roku
do 27 października 2015 roku) udowodnił okres ubezpieczenia wynoszący 3 lata, 11 miesięcy i 2 dni, zaś w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem powstania niezdolności do pracy
(tj. w okresie od 25 czerwca 2005 roku do 24 czerwca 2015 roku) udowodnił okres ubezpieczenia wynoszący 3 lata i 11 miesięcy.

Podnieść należy również, że przywołane w apelacji orzeczenia Sądu Najwyższego zostały wydane przed wejściem w życie przepisu art. 58 ust. 4 ustawy, tj. przed wrześniem 2011 roku, zatem nie dotyczą obecnie obowiązującego stanu prawnego.

Końcowo należało dodać, że M. W. może wystąpić do Prezesa ZUS
z wnioskiem o rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w drodze wyjątku w trybie określonym w art. 83 ust. 1 w/w ustawy.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku
na podstawie art. 385 k.p.c.

SSO del. Teresa Suchcicka SSA Bożena Szponar - Jarocka SSA Sławomir Bagiński

A.K.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE