UZASADNIENIE

wyroku z dnia 5 września 2024 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 28 lipca 2022 r., sygn. akt V U 598/22, oddalił odwołanie A. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 10.03.2022 r. nr (...).

Rozstrzygnięcie Sądu I instancji poprzedzone zostało następującymi ustaleniami: A. S. w okresie od 1 grudnia 1985 r. do 31 lipca 1990 r. pełnił służbę w Milicji Obywatelskiej. Od dnia 19 lutego 1992 r. ma ustalone prawo do policyjnej renty inwalidzkiej. Po przyznaniu prawa do policyjnej renty inwalidzkiej ubezpieczony pracował. W dniu 5 listopada 2021 r. A. S. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. wniosek o emeryturę. Decyzją z dnia 10 marca 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. przyznał A. S. emeryturę na podstawie art. 24 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 roku, poz. 504), od dnia 1 listopada 2021 r., tj. od miesiąca w którym zgłoszono wniosek i ustalił jej wysokość zgodnie z art. 26 tej ustawy na kwotę 1911,41 zł brutto. Jednocześnie zaskarżoną w sprawie niniejszej decyzją organ rentowy zawiesił wypłatę tego świadczenia z powodu zbiegu z prawem do renty policyjnej. Po przyznaniu przez organ rentowy emerytury ubezpieczony dokonał wyboru do wypłaty policyjnej renty inwalidzkiej, jako świadczenia korzystniejszego.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie nie jest zasadne. W uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy argumentował, że zgodnie z art. 95 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego. W myśl art. 95 ust. 2 przepis ust. 1 ustawy emerytalnej stosuje się również, z uwzględnieniem art. 96, w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w ustawie z prawem do świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym osób, o których mowa w art. 2 ust. 2, z wyjątkiem przypadku, gdy emerytura wojskowa lub policyjna została obliczona według zasad określonych w art. 15a albo art. 18e ustawy z 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin lub w art. 15a, 15d lub art. 18e ustawy z 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

W przedmiotowej sprawie nie było sporu między stronami co do tego, że ubezpieczony jest uprawniony do renty policyjnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1626), jak również posiada prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Spór sprowadzał się do interpretacji przepisów i ustalenia, czy A. S. jest uprawniony do pobierania jednocześnie obu tych świadczeń. Z art. 95 ust. 1 powołanej wyżej ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynika prawo do pobierania jednego świadczenia (wyższego lub wybranego przez uprawnionego) w sytuacji tzw. zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie. Zasada ta obowiązuje również (zgodnie z art. 95 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - " z uwzględnieniem art. 96") w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w ustawie z prawem do świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, "z wyjątkiem przypadku, gdy emerytura policyjna została obliczona według zasad określonych w art. 15a (...) lub art. 18e ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (...) oraz ich rodzin", co w okolicznościach sprawy niniejszej nie miało miejsca. Przepis art. 15a ostatnio powołanej ustawy dotyczy bowiem emerytury funkcjonariusza Policji, "który został przyjęty do służby po raz pierwszy po dniu 1 stycznia 1999 r.". Ubezpieczony został przyjęty do służby w Milicji Obywatelskiej z dniem 1 grudnia 1985 r. i służbę tę pełnił do dnia 31 lipca 1990r. Nie został on więc przyjęty po raz pierwszy do służby w Policji po dniu 1 stycznia 1999 r. Z kolei przepis art. 18e ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (...) oraz ich rodzin nie ma w sprawie niniejszej zastosowania, ponieważ dotyczy on emerytury funkcjonariusza przyjętego do służby po raz pierwszy po dniu 31 grudnia 2012 r. Zgodnie z powołanym w art. 95 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przepisem art. 96 ust. 1 pkt 1, odrębne przepisy określają prawo do pobierania świadczeń w zbiegu u jednej osoby prawa do emerytury z prawem do renty inwalidy wojennego i wojskowego, którego niezdolność do pracy pozostaje w związku ze służbą wojskową. Te "odrębne przepisy" - nieznajdujące zastosowania w okolicznościach sprawy niniejszej - to w tym przypadku art. 54 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1790 z późn. zm.), który dopuszcza pobieranie przez inwalidę wojennego i wojskowego, którego niezdolność do służby wojskowej powstała w związku z tą służbą, rentę powiększoną o połowę emerytury albo emeryturę powiększoną o połowę renty. W sprawie niniejszej do ubezpieczonego uprawnionego do renty policyjnej z ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (...) oraz ich rodzin, znajduje zastosowanie art. 7 tej ustawy, zgodnie z którym w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty przewidzianych w ustawie z prawem do emerytury lub renty albo uposażenia w stanie spoczynku lub uposażenia rodzinnego przewidzianych w odrębnych przepisach wypłaca się świadczenie wyższe lub wybrane przez osobę uprawnioną, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Ten ostatni przepis wyklucza zatem możliwość zbiegu świadczeń policyjnych ze świadczeniami z ubezpieczeń powszechnych, poza sygnalizowaną wyżej sytuacją prawną.

A. S. będąc uprawnionym do renty policyjnej i pobierając to świadczenie nie może jednocześnie pobierać emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, mimo że spełnił warunki do jej nabycia i prawo do tego ostatniego świadczenia zostało mu przyznane zaskarżoną decyzją.

Należy podkreślić, że sprawy zbiegu prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z prawem do emerytury policyjnej z ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji rozstrzyga się zgodnie z powszechnymi regułami określonymi w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i tzw. zasadą jednego świadczenia. Zasada ta dotyczy również zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w ostatnio powołanej ustawie z prawem do świadczeń przewidzianych w odrębnych przepisach z zakresu zabezpieczenia społecznego (m.in. w ustawie o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji), niezależnie od ich ubezpieczeniowego czy też zaopatrzeniowego charakteru, z wyjątkami wskazanymi w art. 96 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2019 r., I UK 426/17 dokonując wykładni ostatnio powołanych przepisów, Sąd Najwyższy stwierdził, że użyte w art. 95 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych sformułowanie: "emerytura (...) obliczona według zasad określonych w art. 15a albo art. 18e ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych" oznacza odwołanie się do zasad obliczenia emerytury wojskowej określonych w tych przepisach, a więc z uwzględnieniem wyłącznie służby wojskowej, co z kolei uzasadnia prawo do pobierania dwóch emerytur "wypracowanych" niezależnie od siebie. Zatem o wyjątku od zasady pobierania jednego świadczenia nie decyduje data przyjęcia do służby, ale brak możliwości obliczenia emerytury wojskowej przy uwzględnieniu "cywilnego" stażu emerytalnego. Przy czym ten "brak możliwości" nie występuje wtedy, gdy emeryt wojskowy nie decyduje się na złożenie wniosku o doliczenie, po zwolnieniu ze służby wojskowej, okresów składkowych i nieskładkowych, choć mogą one zwiększyć podstawę wymiaru emerytury do 75%. Wspólnym bowiem mianownikiem uzasadniającym prawo do dwóch świadczeń są uwarunkowania wynikające z przepisów prawa niepozwalające na wykorzystanie stażu "cywilnego" w emeryturze wojskowej, a nie wybór emeryta wojskowego. O zastosowaniu wyjątku od zasady wypłacania jednego świadczenia decyduje brak możliwości obliczenia emerytury wojskowej przy uwzględnieniu "cywilnego" stażu emerytalnego, a nie data przyjęcia żołnierza zawodowego do służby wojskowej (art. 95 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Ten kierunek wykładni powołanych wyżej przepisów został jednak zanegowany w uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2021 r., III UZP 7/21 w której stwierdzono, że ubezpieczonemu, który pozostawał w zawodowej służbie wojskowej przed dniem 2 stycznia 1999 r. i pobiera emeryturę wojskową wynoszącą 75% podstawy jej wymiaru obliczoną bez uwzględnienia okresów składkowych i nieskładkowych, z tytułu których jest uprawniony również do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez niego (art. 95 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 291 z późn. zm. w związku z art. 7 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin - tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 586 z późn. zm.). Sąd Okręgowy w pełni podzielił ten pogląd. Ma on zastosowanie w przedmiotowej sprawie, bowiem powołany w tej uchwale przepis art. 7 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin - tj. Dz. U. z 2022 r. poz. 520) ma dokładnie takie samo brzmienie jak mający tu zastosowanie przepis art. 7 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz.1626.). Identyczne brzmienie mają również przepisy art. 15a oraz art. 18e obu ostatnio powołanych ustaw, które zostały wymienione w art. 95 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 506).

W związku z tym należy stwierdzić, że w stosunku do A. S. ma zastosowanie zasada wypłacania jednego świadczenia (art. 95 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych), bowiem nie podlega on wyjątkowi, o którym mowa w art. 95 ust. 2 ostatnio powołanej ustawy. Ubezpieczony może pobierać tylko jedno świadczenie emerytalne (rentę policyjną) pomimo tego, że spełnił również warunki do nabycia prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Prawidłowo zatem organ rentowy zawiesił wypłatę emerytury, ponieważ pobierana przez niego renta policyjna – jako świadczenie wyższe - jest dla niego korzystniejsza i została przez niego wybrana jako świadczenie do wypłaty. Dlatego Sąd na podstawie art. 477¹⁴ § 1 kpc, oddalił odwołanie A. S. jako bezzasadne.

W apelacji od wyroku A. S. podniósł, że Sąd Okręgowy nie odniósł się do merytorycznych zarzutów zawartych w odwołaniu, a mianowicie czy można wbrew zasadom konstytucyjnym art. 2 oraz art. 32 Konstytucji RP traktować różnie obywateli spełniających wymogi prawne do przyznania emerytury. Zarzucił także, że nie podano przepisu odnośnie tego, co ze składkami emerytalnymi i nie odniesiono się do kwestii „sensowności ich pobierania bez możliwości ich skonsumowania”, a także możliwości naprawienia powstałej nieprawidłowości. Zdaniem skarżącego należy postępować zgodnie z ustawą wyższej rangi, jaką jest Konstytucja RP, bo zachodzi kolizja prawna. W związku z powyższym wniesiono o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez uchylenie wyroku „w ten sposób, że Sąd przyzna że przedstawione tu fakty są logiczne, a prawo powinno być systemem wewnętrzne spójnym”.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację odwołującego należało oddalić jako niezasadną.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własne zarówno poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne, jak i ocenę prawną przedstawioną w sposób wyczerpujący w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, czyniąc je - na podstawie art. 387 § 2¹ pkt 1 i 2 kpc - podstawą własnego rozstrzygnięcia i wobec tego za zbędne uznaje ponowne ich w tym miejscu przytaczanie.

Wątpliwości co do zgodnej z prawem - w tym i z normami ustawy zasadniczej - wykładni powołanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przepisów zostały rozstrzygnięte uchwałą składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 15 grudnia 2021 r. III UZP 7/21, OSNP 2022, Nr 6, poz. 58). Stwierdzono w niej, że ubezpieczonemu, który pozostawał w zawodowej służbie wojskowej przed dniem 2 stycznia 1999 r. i pobiera emeryturę wojskową wynoszącą 75% podstawy jej wymiaru obliczoną bez uwzględnienia okresów składkowych i nieskładkowych, z których tytułu jest uprawniony również do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez niego (art. 95 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej w zw. z art. 7 ustawy zaopatrzeniowej). Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy przyznał, że w dotychczasowym orzecznictwie tego Sądu dotyczącym wykładni art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej, a w szczególności użytego w tym przepisie zwrotu "z wyjątkiem przypadku, gdy emerytura wojskowa lub policyjna została obliczona według zasad określonych w art. 15a albo art. 18e ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin lub w art. 15a lub art. 15d lub art. 18e ustawy..." ujawniała się rozbieżność. W wyroku Sądu Najwyższego z 24 stycznia 2019 r. I UK 426/17, OSNP 2019, Nr 9, poz. 114) przyjęto, że użyte w art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej sformułowanie "emerytura (...) obliczona według zasad określonych w art. 15a albo art. 18e ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych" oznacza odwołanie się do zasad obliczenia emerytury wojskowej określonych w tych przepisach, a więc z uwzględnieniem wyłącznie służby wojskowej, co z kolei uzasadnia prawo do pobierania dwóch emerytur "wypracowanych" niezależnie od siebie. Zatem o wyjątku od zasady pobierania jednego świadczenia nie decyduje data przyjęcia do służby, ale brak możliwości obliczenia emerytury wojskowej przy uwzględnieniu "cywilnego" stażu emerytalnego. Jednakże we wcześniejszym orzecznictwie zajmowano odmienne stanowisko. W uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 17 lutego 2010 r. II UZP 10/09, OSNP 2010, Nr 1718, poz. 215) oraz w wyrokach: z 8 maja 2012 r. II UK 237/11, OSNP 2013, nr 7-8, poz. 91), 4 grudnia 2013 r. II UK 223/13, LEX nr 1394110) i 17 kwietnia 2024 r. I USKP 38/23, Legalis nr 3069694) stwierdzono bowiem, że zasada pobierania jednego świadczenia (wyższego lub wybranego przez uprawnionego) w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń dotyczy również zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w tej ustawie z prawem do świadczeń przewidzianych w ustawie zaopatrzeniowej.

W polskim prawie zabezpieczenia społecznego obowiązuje zasada prawa do jednego świadczenia z tytułu tego samego ryzyka ubezpieczeniowego, zwana też zasadą niewystępowania kumulacji świadczeń. W systemie powszechnym zasada ta znajduje potwierdzenie w regulacji art. 95 ust. 1 ustawy emerytalnej, który stanowi, że w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń przewidzianych w ustawie wypłaca się jedno z tych świadczeń - wyższe lub wybrane przez zainteresowanego, a także w art. 95 ust. 2 in principio tej ustawy, zgodnie z którym przepis ust. 1 stosuje się również, z uwzględnieniem art. 96, w razie zbiegu prawa do emerytury lub renty określonych w ustawie z prawem do świadczeń przewidzianych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym osób, o których mowa w art. 2 ust. 2, czyli m.in. funkcjonariuszy Policji.

Podobną regulację zawiera także art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Również szczególne ustawy dotyczące sędziów i prokuratorów, to jest ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz ustawa z dnia 28 stycznia 2016 r. Prawo o prokuraturze, regulują w podobny sposób przypadki zbiegu prawa do uposażenia w stanie spoczynku z prawem do emerytury powszechnej. Opisane wyżej przypadki potwierdzają zatem zasadę niewystępowania kumulacji świadczeń przysługujących na wypadek spełnienia się ryzyka "starości" w ramach różnych systemów, zarówno ubezpieczenia społecznego, jak i zaopatrzenia. Zasada ta doznaje jedynie ustanowionych ustawowo wyjątków (art. 33 ust. 2a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników; art. 42 ust. 2 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych).

Wyjątku takiego nie ustanowiono jednak dla zbiegu emerytury/renty policyjnej i powszechnej, ponieważ systemowa wykładnia użytego w art. 95 ust. 2 ustawy emerytalnej zwrotu "z wyjątkiem przypadku, gdy emerytura wojskowa (...) została obliczona według zasad określonych w art. 15a albo 18e ustawy (zaopatrzeniowej)" daje podstawę do przyjęcia, że ów wyjątek należy interpretować nie tylko przedmiotowo, to znaczy wyłącznie przez pryzmat zasad obliczania emerytury wojskowej wynikających z art. 15a albo 18e ustawy zaopatrzeniowej, ale także podmiotowo, co oznacza konieczność wzięcia pod uwagę adresatów tych przepisów. To dla nich ustawodawca wprowadził bowiem (na przyszłość) możliwość równoczesnego pobierania emerytury wojskowej i emerytury powszechnej, odbierając im równocześnie prawo do wzrostu emerytury wojskowej z tytułu doliczenia stażu "cywilnego" i pozostawiając jednak taką samą możliwość (prawo wyboru) także dla żołnierzy powołanych do służby przed dniem 2 stycznia 1999 r., po spełnieniu (poczynając od dnia 1 stycznia 2025 r.) przesłanek określonych w art. 18i ustawy zaopatrzeniowej.

W uzasadnieniu powołanej uchwały z 15 grudnia 2021 r. III UZP 7/21 Sąd Najwyższy wyjaśnił powody, dla których nie można zaakceptować stanowiska skarżącego, że powinien otrzymywać dwa świadczenia, albo że należy mu zwrócić kwotę pobranych od niego składek na ubezpieczenia społeczne, a tym samym wyznaczył standard interpretacyjny. Mając na względzie przede wszystkim przywołaną wyżej argumentację zawartą w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego, należy uznać, że wyrok Sądu Okręgowego jest zgodny z prawem. Nie zachodzą przy tym podstawy do wątpliwości z punktu widzenia konstytucyjności wskazanych wyżej przepisów art. 95 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ponieważ wątpliwości na tle wykładni powołanych przepisów zostały rozstrzygnięte w judykaturze i to w sposób odpowiadający interpretacji tychże przepisów zaprezentowanej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Podsumowując; Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się żadnego uchybienia ze strony Sądu Okręgowego, który wydał zaskarżony wyrok i mając powyższe na względzie oddalił apelację, o czym orzeczono na podstawie art. 385 kpc.

sędzia Zuzanna Drukała

Kraków, 10 września 2024 r.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE