UZASADNIENIE

1) Decyzją z dnia 24 maja 2017 r., nr (...) Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego MSW, na podstawie art. 15c w zw. z art. 32 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r., poz.708 ze zm.) oraz na podstawie otrzymanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji Nr (...) z dnia 2 marca 2017 r., w której potwierdzono okres służby od 1 lipca 1974 r. do 11 maja 1990 r., ponownie ustalił wysokość emerytury A. C. (1) od 1 października 2017 r. Przy ustaleniu wysokości świadczenia organ emerytalno-rentowy przyjął, że emerytura A. C. (1) wynosi 58,86% podstawy wymiaru w wysokości 3 201,39 zł. Wobec tego, iż ustalona wysokość emerytury okazała się wyższa od kwoty 2 069,02 zł, tj. przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS, ograniczono ją do kwoty 2 069,02 zł brutto miesięcznie. Świadczenie zmniejszono z powodu osiągania przychodów w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego wynagrodzenia o kwotę 517,26 zł.

2) Decyzją z dnia 24 maja 2017 r., nr (...) Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego MSW, na podstawie art. 22a w zw. z art.32 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin oraz na podstawie otrzymanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji Nr (...)z dnia 2 marca 2017 r., ponownie ustalił A. C. (1) wysokość renty inwalidzkiej policyjnej od 1 października 2017 r. Łączna wysokość renty inwalidzkiej z tytułu zaliczenia do III grupy wyniosła 0 zł i została podwyższona do kwoty 750,00 zł. Świadczenie zmniejszono z powodu osiągania przychodów w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego wynagrodzenia o kwotę 517,26 zł. Wypłata renty nie została podjęta ze względu na korzystniejszą emeryturę policyjną.

Odwołania od powyższych decyzji złożył A. C. (1) formułując szereg zarzutów dotyczących naruszenia przepisów Konstytucji RP, naruszenia przepisów Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Protokołu nr (...) do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Odwołujący wniósł o zmianę decyzji poprzez ustalenie przysługującej odwołującemu emerytury jak i renty inwalidzkiej na zasadach obowiązujących przed wydaniem decyzji oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Wyrokiem z 27 października 2022 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu sygn. VIII U 550/22 zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, że stwierdził brak podstaw do ponownego ustalenia wysokości emerytury i renty odwołującego A. C. (1) przy uwzględnieniu przepisów dotyczących zasad obliczania wysokości świadczenia dla osób pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa i przyznaje odwołującemu prawo do emerytury i renty w dotychczasowej wysokości (pkt 1 wyroku) i zasądził od pozwanego na rzecz odwołującego kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2 wyroku).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

A. C. (1) urodził się (...), z zawodu jest technikiem mechanikiem kolejowym o specjalności eksploatacja i naprawa spalinowych pojazdów trakcyjnych. Odwołujący ukończył ponadto wyższe studia magisterskie na Akademii (...)w W..

W okresie od 17 sierpnia 1970 r. do 30 czerwca 1974 r. odwołujący był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) Oddział (...) w P., w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku adiunkta służby trakcji spalinowej, pomocnika maszynisty spalinowego pojazdu trakcyjnego I klasy. W dniu 26 kwietnia 1972 r. został powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej w (...)Wojsku (...) W dniu 9 kwietnia 1974 r. został zwolniony i przeniesiony do rezerwy. W czasie służby wojskowej odwołujący ukończył Szkołę (...) Elektrowni (...).

W dniu 18 kwietnia 1974 r. A. C. (1) złożył podanie o przyjęcie do (...) w (...) w P.. W dniu 1 lipca 1974 r. odwołujący został przyjęty do służby w Milicji Obywatelskiej na okres służby przygotowawczej na stanowisko wywiadowcy Sekcji(...)Wydziału (...) w P., w VIII grupie i 5 kategorii dodatku operacyjnego z uposażeniem 1150 zł miesięcznie. Odwołującemu nadano stopień milicyjny starszego kaprala MO. Do wysługi na dzień 1 sierpnia 1974 r. zaliczono odwołującemu 1 miesiąc.

W okresie od 18 listopada 1974 r. do 20 grudnia 1974 r. odwołujący odbył przeszkolenie na kursie wstępnym dla nowo przyjętych funkcjonariuszy (wywiadowców) Służby Bezpieczeństwa.

Od początku pełnienia służby praca odwołującego polegała na prowadzeniu zewnętrznej obserwacji tzw. figurantów na zlecenie wydziałów (...),(...) lub (...). Odwołujący wiedział kim jest osoba przez niego obserwowana. Po zakończeniu zmiany odwołujący sporządzał komunikat z przeprowadzonej obserwacji figuranta. Po zakończeniu trzeciej zmiany przekazywał wszystkie komunikaty kierownikowi Sekcji I, który przygotowywał zbiorczy komunikat i dostarczał zlecającemu.

Począwszy od 1 listopada 1974 r. odwołujący pełnił obowiązki starszego wywiadowcy Sekcji(...) Wydziału (...) w P..

Z dniem 1 lipca 1977 r. odwołujący został mianowany funkcjonariuszem stałym w związku z upływem okresu służby przygotowawczej.

W okresie od 12 października 1976 r. do 28 czerwca 1978 r. odwołujący był słuchaczem Szkoły (...) w W., w specjalności obserwacji zewnętrznej, którą ukończył z wynikiem pozytywnym w stopniu młodszego chorążego.

W dniu 30 czerwca 1980 r. odwołujący ukończył cykl doskonalenia zawodowego trwający od 1 października 1977 r. do 30 czerwca 1980 r.

W dniu 1 października 1981 r. A. C. (1) został zaliczony w etatowy stan podchorążych Wyższej Szkoły (...) w L. (studia stacjonarne). W trakcie nauki odwołujący był oddelegowywany na praktyki do wydziałów operacyjnych. Z dniem 1 czerwca 1982 r. odwołujący został odwołany ze stanu etatowego słuchaczy Wyższej Szkoły (...) w L. i przeniesiony do dyspozycji Komendanta (...)w P.. Następnie w dniu 1 czerwca 1982 r. został mianowany na stanowisko inspektora Wydziału (...) Komendy (...) w P., który zajmował się szkolnictwem. Praca odwołującego polegała na odbywaniu spotkań z dyrektorami szkół w celu zbadania nastrojów społecznych panujących w szkołach. Odwołujący rozmawiał wyłącznie z dyrektorem danej szkoły. Podczas spotkania przedstawiał się jako funkcjonariusz SB.

W trakcie nauki w szkole oficerskiej odwołujący nie był upoważniony do samodzielnego podejmowania czynności.

Z dniem 1 czerwca 1982 r. odwołujący został mianowany na stanowisko inspektora Wydziału (...) (...) P.. Odwołujący pracował w Sekcji zajmującej się problematyką operacyjnego rozpoznania środowisk naukowych, akademickich i oświatowych.

W dniu 1 października 1983 r. A. C. (1) został zaliczony w etatowy stan podchorążych Wyższej Szkoły (...) w L., a od 10 października 1984 r. w stan etatowy studentów stacjonarnych magisterskich II stopnia w ramach Akademii (...) w W. o profilu kontrwywiadowczym.

Od 1 lipca 1986 r. odwołujący pełnił służbę w Sekcji (...) Wydziału (...)w P. na stanowisku inspektora. Odwołujący zajmował się kontaktami z pełnomocnikami firm polonijnych. W tym okresie nie pozyskał żadnego tajnego współpracownika, przeprowadzał tzw. rozmowy uświadamiające. Chodziło o to by nie były przekazywane informacje, które mogłyby zostać podciągnięte pod działania szpiegowskie. W opinii służbowej z dnia 31 października 1987 r. za okres 1985-1987 wskazano „W okresie 13-letniej pracy w organach resortu Spraw Wewnętrznych, w tym tylko 1-rok w Wydz. II uwidacznia się u por. A. Chojnackiego brak umiejętności w organizowaniu osobowych źródeł informacji i pracy w sprawach. Brak umiejętności praktycznego wykorzystania nabytych wiadomości teoretycznych w całokształcie pracy operacyjnej. (…) Wymieniony prowadzi pracę operacyjną na odcinku kontrwywiadowczego rozpoznania problematyki PPZ-tów oraz wyjazdów na budowy eksportowe. Z zadań tych nie wywiązuje się dostatecznie. W zespole współpracowników jest funkcjonariuszem o najmniejszym doświadczeniu zawodowym, mimo ukończenia trzech szkół resortowych. Posiada trudności w organizowaniu pracy operacyjnej w ogóle, w szczególności na odcinku typowania, pozyskania i pracy z osobowymi źródłami informacji. Jedną z przyczyn takiego stanu jest częsta absencja w pracy spowodowana częstymi chorobami. Z uwagi na stan zdrowia oraz niezadowalające efekty w pracy operacyjnej por. A. Chojnacki nie spełnia kryteriów jakim winien odpowiadać pracownik Wydziału II”.

Raportem z dnia 15 grudnia 1987 r. odwołujący zwrócił się do (...)Urzędu (...)w P. o przeniesienie do wydziału nieoperacyjnego z uwagi na stan zdrowia. Z dniem 1 stycznia 1988 r. odwołujący został odwołany z zajmowanego stanowiska inspektora Wydziału (...) w P. i mianowany na stanowisko inspektora Sekcji (...) Wydziału (...) (...) w P.. W Wydziale (...) odwołujący początkowo zajmował stanowisko odsłuchowego, a po kilku miesiącach objął funkcje kwatermistrzowskie. Odwołujący zajął się prowadzeniem funduszu operacyjnego i obiegiem dokumentów.

W lipcu 1990 r. odwołujący nie został zweryfikowany - wydziały (...), C, (...) i W Służby Bezpieczeństwa nie podlegały weryfikacji.

W okresie od 31 lipca 1990 r. do 15 maja 1999 r. odwołujący pełnił funkcję kierownika Sekcji Wydziału (...) Operacyjnej (...) w P.. Od 16 maja 1999 r. do 30 czerwca 2000 r. zajmował stanowisko starszego specjalisty Wydziału (...) Operacyjnej (...)w P., a od 1 lipca 2000 r. do 28 maja 2002 r. pracował na stanowisku eksperta Wydziału (...) Operacyjnej.

Z analizy akt osobowych nie wynika by odwołujący w okresie od 1 lipca 1974 r. do 11 maja 1990 r. podjął bez wiedzy i zgody przełożonych czynną współpracę z osobami lub organizacjami działającymi na rzecz niepodległości Państwa Polskiego. Wobec odwołującego nie toczyło się żadne postępowanie karne, karno-skarbowe, przygotowawcze czy wyjaśniające związane z wykonywaniem przez niego obowiązków służbowych. Odwołujący nie wykonywał żadnych czynności które można by zakwalifikować do kategorii czynności represyjnych (oprawczych, zbrodniczych, związanych z funkcjonowaniem w okresie (...) aparatu represji). Odwołujący nie brał udziału w przesłuchaniach osób, nie zajmował się analizą materiałów operacyjnych Służby Bezpieczeństwa. Nie zakładał podsłuchu, nie kontrolował korespondencji, nie prowadził przeszukań. Po 1990r. zajmował stanowisko starszego specjalisty Wydziału (...) Operacyjnej (...) w P., a od 1 lipca 2000 r. do 28 maja 2002 r. pracował na stanowisku eksperta Wydziału (...) (...)

A. C. (1) został zwolniony ze służby 28 maja 2002 r. na podstawie art.41 ust.2 pkt 4 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U. Nr 30, poz.179 ze zm.).

Decyzją z dnia 4 lipca 2002 r. N. (...) (...)Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, po rozpoznaniu wniosku z dnia 6 maja 2002 r. ustalił odwołującemu prawo do policyjnej emerytury od 28 maja 2002 r. Emerytura z tytułu wysługi lat wyniosła 75% podstawy wymiaru, co stanowiło kwotę 2 772,23 zł. Wypłatę świadczenia zawieszono do 31 maja 2003 r. z uwagi na pobieranie rocznego uposażenia wynikającego z art. 117 ustawy o Policji.

Do obliczenia wysługi emerytalnej na dzień 28 maja 2002 r. przyjęto:

- okresy składkowe przed służbą: od 17 sierpnia 1970 r. do 25 kwietnia 1972 r. (1 rok, 8 miesięcy i 9 dni), od 10 kwietnia 1974 r. do 30 czerwca 1974 r. (2 miesiące i 21 dni), łącznie 1 rok i 11 miesięcy),

- okres zasadniczej służby wojskowej od 26 kwietnia 1972 r. do 9 kwietnia 1974 r. (1 rok, 11 miesięcy i 14 dni),

- okres służby w Milicji Obywatelskiej, a następnie w Policji od 1 lipca 1974 r. do 28 maja 2002 r. (27 lat, 10 miesięcy i 29 dni).

Emerytura policyjna odwołującego była waloryzowana.

Decyzją z dnia 15 maja 2002 r. N. (...) organ emerytalno-rentowy ustalił odwołującemu prawo do policyjnej renty inwalidzkiej od 28 maja 2002 r. Podstawę faktyczną stanowiło orzeczenie Wojewódzkiej Komisji Lekarskiej MSWiA nr (...) z dnia 18 kwietnia 2003 r. zaliczające odwołującego do III grupy inwalidów pozostającej w związku ze służbą w Policji. Inwalidztwo jest trwałe. Podstawę wymiaru świadczenia stanowiła kwota 3 833,07 zł. Renta z tytułu ustalonego inwalidztwa wyniosła 40% podstawy wymiaru, tj. kwotę 1 533,23 zł. Wypłata świadczenia została zawieszona z uwagi na pobieranie korzystniejszej policyjnej emerytury.

W związku z wejściem w życie ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin organ emerytalno-rentowy otrzymał informację z Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 2 listopada 2009 r. N. (...) o przebiegu służby odwołującego w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, sporządzoną na podstawie posiadanych przez IPN akt osobowych odwołującego. W informacji IPN potwierdzono, że odwołujący w okresie od 1 lipca 1974 r. do 11 maja 1990 r. pełnił służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r., o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów. Z uwagi na powyższe decyzją z dnia 9 grudnia 2009 r. o znaku (...) (...) pozwany organ dokonał ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej odwołującego od 1 stycznia 2010 r., obniżając jej wysokość zgodnie z art.15b w zw. z art.32 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. za okres pełnienia służby w organach bezpieczeństwa państwa z 2,6% podstawy wymiaru do 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok służby we wskazanym okresie. Wysokość emerytury policyjnej odwołującego zmniejszyła się do kwoty 3 159,33 zł brutto miesięcznie.

Do obliczenia wysługi emerytalnej na dzień 1 stycznia 2010 r. pozwany przyjął:

- okres zasadniczej służby wojskowej od 26 kwietnia 1972 r. do 9 kwietnia 1974 r. (1 rok, 11 miesięcy i 14 dni),

- okres służby określone w art.13 ust.1 pkt 1b ustawy zaopatrzeniowej z dnia 23 stycznia 2009 r.,

- okres służby w Policji od 12 maja 1990 r. do 28 maja 2002 r. (12 lat i 17 dni).

Wyrokiem z dnia 28 września 2011 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie sygn. XIII U 2800/10 zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 9 grudnia 2009 r. o znaku (...) (...) w ten sposób, że orzekł, iż okres służby A. C. (1) od 1 października 1981 r. do 17 maja 1982 r. liczony jest wskaźnikiem podstawy wymiaru emerytury po 2,6% za każdy rok służby, a w pozostałym zakresie oddalił odwołanie. Sąd stwierdził, że brak jest przesłanek do zaliczenia do okresu służby w organach bezpieczeństwa państwa okresu studiów w Wyższej Szkole (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych im. F. D. w L.. Pogląd taki wyraził Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 18 listopada 2009 r. sygn. II AKa 322/09 wskazując, że Wyższej Szkoły (...) z L. nie można uznać za organ bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, bo chociaż mieści się w katalogu instytucji wymienionych w art.2 ust.1 pkt 5 ustawy lustracyjnej nie odpowiada kryteriom sformułowanym w art.2 ust.3 tej ustawy.

Sąd Okręgowy w Warszawie zmienił zaskarżoną decyzję w części dotyczącej okresu odbywania studiów przez odwołującego w Wyższej Szkole (...) w L. w okresie od 1 października 1981 r. do 17 maja 1982 r. w ten sposób że ten okres służby uznał za niebędący okresem służby w organach bezpieczeństwa i zaliczył do stażu emerytalnego według współczynnika 2,6% podstawy wymiaru za każdy rok służby. Natomiast z uwagi na odwołanie ubezpieczonego ze stanu etatowego słuchaczy (...) w L. od 18 maja 1982 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uznał, że A. C. (1) pozostawał w służbie w charakterze funkcjonariusza organów bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art.2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz.425 ze zm.) i oddalił odwołanie w pozostałym zakresie. Na skutek apelacji odwołującego i organu emerytalno-rentowego Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 7 sierpnia 2012 r. w sprawie III AUa 586/12 oddalił apelację pozwanego organu (pkt1) zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 2 i poprzedzającą go decyzję z dnia 9 grudnia 2009 r. o znaku (...)PO w ten sposób, że okres służby odwołującego od 1 października 1983 r. do 9 października 1984 r. podlega odliczeniu po 2,6% podstawy wymiaru za każdy rok służby (pkt 2), a w pozostałej części oddalił apelację A. C. (1) (pkt 3). W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał, że podziela argumentację przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku co do tego, że okres nauki w Wyższej Szkole (...) w L. w ramach etatowego zaliczenia funkcjonariusza w poczet słuchaczy tej uczelni nie jest okresem „pełnienia służby”, ale okresem nauki. Sformułowanie pełnienie służby to w ocenie Sądu II instancji faktyczna realizacja zadań służbowych danego funkcjonariusza przypisanych mu do zajmowanego stanowiska w strukturach organizacyjnych danej jednostki. Przy takim założeniu funkcjonariusza kontynuujący naukę w stacjonarnym systemie nauczania będąc zaliczonymi w poczet etatowych danej uczelni nie pełnią służbę lecz pobierają naukę. Dalej Sąd Apelacyjny w Warszawie stwierdził, że na częściowe uwzględnienie zasługuje apelacja wniesiona przez A. C. (1) albowiem z informacji udzielonej na żądanie Sądu Okręgowego przez IPN wynika, że apelujący był słuchaczem Wyższej Szkoły (...) w L., zaliczonym w etatowy stan podchorążych także w okresie od 1 października 1983 r. do 9 października 1984 r. Zatem i ten okres niekwestionowany przez żadną ze stron a wynikający z nadesłanego dokumentu powinien być liczony po 2,6% podstawy wymiaru za każdy rok a nie 0,7% jak przyjął to organ emerytalno-rentowy i Sąd I instancji. Wyrok jest prawomocny.

W dniu 12 kwietnia 2017 r. do organu emerytalno-rentowego wpłynęła informacja Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia 2 marca 2017 r. o przebiegu służby A. N. (...), w której wskazano, na podstawie posiadanych akt osobowych, że odwołujący w okresie od 1 lipca 1974 r. do 11 maja 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r., poz. 708 ze zm.).

Na podstawie powyższej informacji organ emerytalno-rentowy pierwszą zaskarżoną decyzją z dnia 24 maja 2017 r. znak (...) ponownie ustalił wysokość emerytury odwołującego od 1 października 2017 r., przy obniżeniu wskaźnika do 0,0% za okres służby od 1 lipca 1974 r. do 11 maja 1990 r. Drugą zaskarżoną decyzją pozwany ponownie ustalił wysokość renty inwalidzkiej policyjnej odwołującego od 1 października 2017 r. Łączna wysokość renty inwalidzkiej z tytułu zaliczenia do III grupy wyniosła 0 zł i została podwyższona do kwoty 750,00 zł. Wysokość świadczeń zmniejszono z powodu osiągania przez odwołującego przychodów w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego wynagrodzenia o kwotę 517,26 zł. Wypłata renty nie została podjęta ze względu na korzystniejszą emeryturę policyjną.

Sąd Okręgowy uznał, że odwołania zasługiwały na uwzględnienie.

Następnie Sąd I instancji wskazał, że ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin przewiduje obniżenie emerytur i rent inwalidzkich wszystkim funkcjonariuszom, którzy pozostawali w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. i którzy w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. pełnili służbę w wymienionych w ustawie instytucjach i formacjach (tzw. służba na rzecz państwa totalitarnego).

Zgodnie z art. 13b ust. 1 ustawy za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w wymienionych w przepisie cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach. W art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. b, c, d i e ustawy wymieniono służby i jednostki organizacyjne Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, i ich poprzedniczki, oraz ich odpowiedniki terenowe:

b) wypełniające zadania wywiadowcze i kontrwywiadowcze:

– Departament I,

– Departament II,

c) wypełniające zadania Służby Bezpieczeństwa:

– Departament Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa,

– Departament Ochrony Gospodarki,

– Departament Studiów i Analiz,

– Departament III,

d) wykonujące czynności operacyjno-techniczne niezbędne w działalności Służby Bezpieczeństwa:

– Biuro „B”,

– Biuro Informatyki,

– Biuro „C”,

– Biuro „T”, w tym Zakład (...) ,

– Departament Techniki, w tym Zakład Konstrukcji Sprzętu Operacyjnego,

e) odpowiedzialne za szkolnictwo, dyscyplinę, kadry i ideowo-wychowawcze aspekty pracy w Służbie Bezpieczeństwa:

– Departament Kadr, z wyłączeniem terenowych odpowiedników jako całości w wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych komendach Milicji Obywatelskiej oraz w wojewódzkich, rejonowych i równorzędnych urzędach spraw wewnętrznych,

– Departament Szkolenia i Wychowania, z wyłączeniem terenowych odpowiedników jako całości w wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych komendach Milicji Obywatelskiej oraz w wojewódzkich, rejonowych i równorzędnych urzędach spraw wewnętrznych,

– Zarząd Polityczno-Wychowawczy,

– Biuro Historyczne,

– Akademia Spraw Wewnętrznych, a w jej ramach kadra naukowo-dydaktyczna, naukowa i naukowo-techniczna pełniąca służbę w Wydziale (...) Państwa Akademii Spraw Wewnętrznych oraz na etatach Służby Bezpieczeństwa, a także słuchacze i studenci, którzy przed skierowaniem do Akademii Spraw Wewnętrznych pełnili służbę, o której mowa w pkt 5 i 6 oraz ust. 2 pkt 1,

– Centrum Wyszkolenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w L., a w jego ramach kadra naukowo-dydaktyczna, naukowa, naukowo-techniczna oraz słuchacze i studenci,

– Wyższa Szkoła (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w L., a w jej ramach kadra naukowo-dydaktyczna, naukowa, naukowo-techniczna oraz słuchacze i studenci,

– Szkoła Chorążych Biura (...), a w jej ramach kadra naukowo-dydaktyczna, naukowa, naukowo-techniczna oraz słuchacze i studenci,

– Szkoła Chorążych Milicji Obywatelskiej z siedzibą w W., a w jej ramach kadra naukowo-dydaktyczna, naukowa, naukowo-techniczna oraz słuchacze i studenci,

– Wydział Pracy Operacyjnej w Ośrodku (...) w Ł., a w jego ramach kadra naukowo-dydaktyczna, naukowa oraz naukowo-techniczna,

– Samodzielna Sekcja Kadr,

– Samodzielna Sekcja Kadr i (...),

– Samodzielna Sekcja (...) i Sprawozdawczości,

– Samodzielna Sekcja O.-Organizacyjna;

Zgodnie z art. 15c ust. 1, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi:

1) 0 % podstawy wymiaru  za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2) 2,6 % podstawy wymiaru  za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Przepisy art. 14 i art. 15 ust. 1-3a, 5 i 6 stosuje się odpowiednio. Emerytury nie podwyższa się zgodnie z art. 15 ust. 2 i 3, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b (ust. 2).

Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ust. 3).

W celu ustalenia wysokości emerytury, zgodnie z ust. 1-3, organ emerytalno-rentowy występuje do Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z wnioskiem o sporządzenie informacji, o której mowa w art. 13a ust. 1 (ust. 4).

Przepisów ust. 1-3 nie stosuje się, jeżeli osoba, o której mowa w tych przepisach, udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęła współpracę i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego (ust. 5).

Stosownie zaś do treści art. 8a ust. 1 ustawy, minister właściwy do spraw wewnętrznych, w drodze decyzji, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, może wyłączyć stosowanie art. 15c, art. 22a i art. 24a w stosunku do osób pełniących służbę, o której mowa w art. 13b, ze względu na:

1) krótkotrwałą służbę przed dniem 31 lipca 1990 r. oraz

2) rzetelne wykonywanie zadań i obowiązków po dniu 12 września 1989 r., w szczególności z narażeniem zdrowia i życia.

Do osób, o których mowa w ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy art. 15, art. 22 i art. 24 (ust. 2).

Analogiczne rozwiązania ustawodawca przewidział w odniesieniu do renty inwalidzkiej. Zgodnie z art. 22a w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby, o której mowa w art. 13b, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy. Wysokość renty inwalidzkiej, ustalonej zgodnie z ust. 1, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

W dalszej części uzasadnienia Sąd I instancji podkreślił, że istota sporu w przedmiotowej sprawie sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy organ emerytalno-rentowy miał podstawy do ponownego ustalenia wysokości emerytury i renty policyjnej odwołującego A. C. (1). Pozwany wydając zaskarżoną decyzją, ustalił bowiem wysokość emerytury i renty odwołującego na podstawie uzyskanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji nr 291357/2017 z dnia 2 marca 2017 r. o przebiegu służby, w której wskazano, że odwołujący w okresie od 1 lipca 1974 r. do 11 maja 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Następnie Sąd I instancji zaznaczył, że organ emerytalno-rentowy ustalając wysokość emerytury i renty odwołującego był związany treścią informacji IPN o przebiegu jego służby „na rzecz totalitarnego państwa”, bowiem w świetle obowiązujących przepisów organ ten nie ma możliwości kontroli, ani oceny informacji dotyczącej przebiegu służby funkcjonariusza. Sąd orzekający natomiast nie był związany tą informacją, bowiem ubezpieczony ubiegający się o świadczenia z ubezpieczenia społecznego w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych może wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia. W orzecznictwie sądów powszechnych, sądów administracyjnych oraz Sądu Najwyższego ukształtował się jednolity pogląd, zgodnie z którym okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Ponadto przeciwko informacji o przebiegu służby mogą być przeprowadzane przeciwdowody. Sąd Najwyższy (wyroki z dnia 9 kwietnia 2009 r., I UK 316/08, LEX nr 707858; z dnia 6 września 1995 r., II URN 23/95, OSNAPiUS 1996 Nr 5, poz. 77, z dnia 8 kwietnia 1999 r., II UKN 619/98, OSNAPiUS 2000 Nr 11, poz. 439, z 4 października 2007 r. I UK 111/07, LEX nr 275689) na gruncie art. 473 k.p.c. wielokrotnie wypowiadał się, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prawa pracy w postępowaniu przed sądem nie obowiązują ograniczenia dowodowe. W postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Nie może zatem ulegać wątpliwości, że pracownik czy ubezpieczony ubiegający się oświadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia - także wówczas, gdy z dokumentu np. zaświadczenia o zatrudnieniu, wynika co innego. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 9 grudnia 2011 r. sygn. akt II UZP 10/11 (OSNP 2012/23-24/298), wyraził pogląd, że sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Należy podkreślić, że postanowienie Sądu Najwyższego zapadło na tle obniżenia emerytury policyjnej w związku z pierwszą ingerencją ustawodawcy w świadczenia emerytalne funkcjonariuszy reżimu komunistycznego, kiedy to do ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, wprowadzono dodatkowy art. 15b przewidujący, że obniża się emeryturę osobie, która pełniła służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r. Sąd Najwyższy uznał zatem, że informacja IPN stanowi dowód, który nie jest jednak dowodem wyłącznym albo dowodem niepodważalnym, którym sąd byłby związany, bez możliwości jego oceny w ramach przysługującego sądowi prawa do swobodnej i wszechstronnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Inaczej rozumiana uchwała dawałaby IPN przymioty organu rozstrzygającego arbitralnie kwestie wysokości świadczenia emerytalnego bez potrzeby odwoływania się do sądu, a z sądu organ firmujący jedynie ustalenia zawarte w informacji IPN.

Odnosząc się do meritum sprawy Sąd I instancji podał, że wprawdzie z literalnego brzmienia art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 723) powoływanej dalej jako ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, wynika, że jedynym kryterium pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa jest fakt pełnienia służby w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w wymienionych w nim jednostkach organizacyjnych będących częścią aparatu systemu policyjnego, na którym opiera się państwo totalitarne, to jednak - zdaniem Sądu Okręgowego - mając na uwadze wykładnię celowościową ustawy uznać należy, że istotne znaczenie dla interpretacji definicji „służby na rzecz totalitarnego państwa” ma rodzaj i zakres czynności wykonywanych w trakcie służby.

W dalszej części uzasadnienia Sąd I instancji przytoczył stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uchwale 7 sędziów z dnia 16 września 2020 r., sygn. akt III UZP 1/20, w tym szczegółowo odniósł się za określenia służby „na rzecz” państwa totalitarnego.

Następnie Sąd Okręgowy podkreślił, że uwzględniając powołane wyżej poglądy (w ww. uchwale), przeprowadził w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że w przypadku odwołującego nie zachodziły okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie jego służby jako służby na rzecz państwa totalitarnego. W ocenie Sądu I instancji zebrany w sprawie materiał dowodowy zdaniem Sądu nie daje podstaw do stanowczego i jednoznacznego ustalenia, że odwołujący swoimi działaniami naruszał prawa człowieka podczas służby na rzecz państwa totalitarnego, bądź też popełnił jakiekolwiek przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego czy prywatnego. Z akt osobowych odwołującego sygn. IPN Po 619/73 wynika, że w ramach zajmowanego stanowiska wywiadowcy w Sekcji I Wydziału (...) Służby Bezpieczeństwa (...) P. odwołujący prowadził obserwację zewnętrzną, uzyskiwał informacje i sporządzał dokumentację. Od 12 października 1976 r. do 28 czerwca 1978 r. był słuchaczem Szkoły (...) w W., w specjalności obserwacji zewnętrznej, a od 1 października 1981 r. został zaliczony w etatowy stan podchorążych Wyższej Szkoły (...) w L.. Następnie z dniem 1 czerwca 1982 r. odwołany ze stanu etatowego słuchaczy Szkoły (...) w L. i przeniesiony na stanowisko inspektora Wydziału (...) Komendy (...) w P.. W dniu 1 października 1983 r. odwołujący został zaliczony w etatowy stan podchorążych Wyższej Szkoły (...) w L., a od 10 października 1984 r. w stan etatowy studentów stacjonarnych magisterskich II stopnia w ramach Akademii Spraw Wewnętrznych w W. o profilu kontrwywiadowczym. Od 1 lipca 1986 r. odwołujący pełnił służbę w Sekcji (...) Wydziału (...) (...) w P. na stanowisku inspektora. Akta osobowe nie wskazują na to by odwołujący podejmował specyficzne bezpośrednie działania, które zmierzały do nękania obywateli i naruszania ich podstawowych praw i wolności. Brak jest też wskazań, że działania takie podejmował pośrednio przez ich organizowanie, inspirowanie, czy nadzorowanie. W ramach powierzonych obowiązków odwołujący wykonywał zadania tożsame z zadaniami realizowanymi w każdym, w tym i demokratycznym, państwie. Wykonywane przez odwołującego czynności wywiadowcy i prowadzenie tajnej obserwacji wywiadowczej/kontrwywiadowczej były i są związane z realizacją zadań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony każdego państwa, bez względu na jego model. Nie ma tym samym – w ocenie Sądu Okręgowego - podstaw do tego, aby sama okoliczność, iż odwołujący pracował jako wywiadowca Wydziału (...) Służby Bezpieczeństwa miała przekonywać o tym, że w ten sposób pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, skoro w każdym państwie taka praca przez określone podmioty państwowe jest wykonywana. Organ rentowy nie wykazał z kolei, aby sam udział, praca odwołującego w tym pionie, wskazywała na ww. niewątpliwie i bezsprzecznie naganne działania funkcjonariuszy związanych z ówczesnymi organami służby bezpieczeństwa. Takie same wnioski – zdaniem Sądu Okręgowego -należy odnieść do udziału odwołującego w szkoleniach. Sam status bycia słuchaczem ww. szkół, a nawet ukończenie szkół resortowych nie wskazuje na to, aby w ten sposób odwołujący mógł naruszać podstawowe prawa i wolności człowieka. Sąd I instancji wskazał, że z zeznań odwołującego wynika nadto, że w okresie nauki nie posiadał praktycznie żadnych uprawnień wykonawczych, które w tamtym czasie realizowały jednostki terenowe Milicji Obywatelskiej. Organ rentowy, wbrew ciążącemu na nim i w tym zakresie obowiązkowi, nie wykazał, aby takimi właśnie działaniami odwołujący dopuszczał się zwalczania ówczesnej opozycji. Co więcej, z treści opinii służbowej z dnia 31 października 1987 r. jednoznacznie wynika, że w okresie 13-letniej pracy w organach resortu Spraw Wewnętrznych odwołujący miał trudności w organizowaniu pracy operacyjnej, w szczególności na odcinku typowania, pozyskania i pracy z osobowymi źródłami informacji. Z uwagi na stan zdrowia oraz niezadowalające efekty w pracy operacyjnej został przeniesiony do Wydziału (...).

Sąd Okręgowy podkreślił, że organ rentowy zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodu zobowiązany był do wykazania, że odwołujący pełnił służbę na rzecz państwa totalitarnego, a temu obowiązkowi nie sprostał.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c. i powołanych przepisów prawa materialnego zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, że stwierdził brak podstaw do ponownego ustalenia wysokości emerytury i renty odwołującego przy uwzględnieniu przepisów dotyczących zasad obliczania wysokości świadczenia dla osób pełniących służbę na rzecz totalitarnego państwa i przyznał odwołującemu prawo do emerytury i renty w dotychczasowej wysokości.

O kosztach Sąd I instancji orzekł w punkcie 2, na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, obciążając nimi w całości zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu organ emerytalno-rentowy i zasądzając na rzecz odwołującego kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego:

a) art. 15c oraz art. 22a w zw. z art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 723), dalej zwana „ustawę zaopatrzeniową” oraz art. 2 ust 1 i ust. 4 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. D. z 2016 r. poz. 2270), zwanej dalej „ustawę zmieniającą” poprzez ich niezastosowanie w sytuacji gdy bezspornym jest, iż Odwołujący pełnił formalnie służbę na rzecz totalitarnego państwa zdefiniowaną w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, a w związku z tym spełnione zostały przesłanki warunkujące ponowne przeliczenie jego świadczeń z zabezpieczenia społecznego służb mundurowych,

b) art. 15c oraz art. 22a w zw. z art. 13a ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej w zw. z § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r. poz. 1148 ze zm.) poprzez ich niezastosowanie, a tym samym błędne ustalanie wysokości emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej w stosunku do byłego funkcjonariusza pełniącego służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej,

c) art. 2 ust. 1 i ust. 4 ustawy zmieniającej poprzez ich niezastosowanie, w sytuacji gdy z informacji o przebiegu służby N. (...) z dnia 2 marca 2017 r., a także zgromadzonych w aktach sprawy dokumentów dotyczących przebiegu służby Odwołującego wynika jednoznacznie, że w okresie od dnia 14 lipca 1974 r. r. do dnia 11 maja 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej,

d) art. 178 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 r., nr. 78 poz. 483 z późn. zm.) w zw. z art. 15c oraz art. 22a ustawy zaopatrzeniowej oraz art. 2 ust. 1 i 4 ustawy zmieniającej poprzez jego niezastosowanie i wydanie orzeczenia z pominięciem obowiązujących przepisów prawa,

e) art. 13b ustawy zaopatrzeniowej poprzez bezpodstawne przyjęcie iż dla uznania, że służba wykonywana była na rzecz totalitarnego państwa niezbędne jest wykazanie faktu osobistego podejmowania działań polegających na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, naruszaniu podstawowych praw i wolności człowieka, gdy z literalnego brzmienia art. 13b wynika wprost, iż kwalifikacja powyższa uzależniona jest jedynie od ustalenia faktu pełnienia służby w jednej z jednostek wymienionych w tym przepisie,

2. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy:

a) art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów, a w związku z tym bezpodstawne uznanie przez sąd I instancji, wbrew jednoznacznym ustaleniom dokonanym w toku postępowania dowodowego, iż służba Odwołującego nie stanowi „służby na rzecz totalitarnego państwa” w rozumieniu ustawy zaopatrzeniowej, pomimo wymienienia jednostki, w której służył w treści art. 13b ustawy zaopatrzeniowej,

b) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 252 k.p.c. oraz art. 6 k.c., które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, polegające na zakwestionowaniu przez Sąd I instancji informacji IPN, pomimo braku udowodnienia przez Odwołującego faktów przeciwnych,

c) art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. w zw. z art. 13b i art. 15c ustawy zaopatrzeniowej poprzez bezpodstawne uznanie, że pozwany organ emerytalny zobowiązany był do wykazywania, iż Odwołujący się podejmował jakąkolwiek indywidualną działalność polegającą na naruszaniu podstawowych praw i wolności człowieka, pomimo braku takiej przesłanki w treści ww. przepisów ustawy zaopatrzeniowej,

d) art. 87 § 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2021 r., poz. 1904) i art. 390 § 2 k.p.c. poprzez uznanie przez Sąd I instancji związania treścią uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., sygn. akt III UZP 1/20.

Z uwagi na powyższe wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołań A. C. (1) od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA z dnia 24 maja 2017 r. w całości i zasądzenie od Odwołującego się na rzecz Dyrektora Zakładu (...) MSWiA kosztów postępowania za I instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

2. zasądzenie od Odwołującego się na rzecz Dyrektora Zakładu (...) MSWiA kosztów postępowania za II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,

3. ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi 1 instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi decyzję w zakresie zasądzenia na rzecz Pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Odwołujący nie złożył odpowiedzi na apelację organu rentowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlega oddaleniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń i wydał trafne, odpowiadające prawu rozstrzygnięcie. W szczególności, w ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji przeprowadził wystarczające postępowanie dowodowe, a zebrany w sprawie materiał poddał właściwej ocenie, zachowując granice swobodnej oceny dowodów przewidzianej przez art. 233 § 1 k.p.c. Na tej podstawie Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które tutejszy Sąd w pełni podziela i przyjmuje za własne.

Na wstępie wskazać należy, że istota sporu w sprawie sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy organ rentowy miał podstawy do ponownego ustalenia wysokości świadczeń odwołującego A. C. (1).

Organ emerytalny ustalił wysokość świadczenia emerytalnego odwołującego na podstawie uzyskanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji z 2 marca 2017 r. nr (...), w której podał na podstawie posiadanych akt osobowych wnioskodawcy, że w okresie od 1 lipca 1974 r. do 11 maja 1990r. pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.).

Odnosząc się do stanowiska pozwanego organu emerytalno-rentowego, dotyczącego związania informacją o przebiegu służby odwołującego uzyskaną z Instytutu Pamięci Narodowej, należy wskazać, że sąd ubezpieczeń społecznych, jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 12 grudnia 2011 r., II UZP 10/11 (na co również w swoim uzasadnieniu zwrócił uwagę Sąd I instancji), rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wiązać sądu, do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów.

Powyższe stanowisko koresponduje z ugruntowanym poglądem sądów powszechnych, sądów administracyjnych oraz Sądu Najwyższego, zgodnie z którym ograniczenia dowodowe, odnoszące się do dopuszczalnych na etapie postępowania administracyjnego środków dowodowych, nie wiążą sądu ubezpieczeń społecznych, który rozpoznaje sprawy wszczęte na skutek odwołań od decyzji organów rentowych według procedury cywilnej w postępowaniu odrębnym, jako sprawy cywilne w znaczeniu formalnym. Ubezpieczony ubiegający się o świadczenia z ubezpieczenia społecznego w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych może wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia. Okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego. Przeciwko informacji o przebiegu służby mogą być przeprowadzane przeciwdowody. Sąd Najwyższy (por. wyroki z 09.04.2009 r., I UK 316/08, z 06.09.1995 r., II URN 23/95 z 08.04.1999 r., II UKN 619/98, z 04.10.2007 r. I UK 111/07, z 02.02.1996 r., II URN 3/95, z 25.07.1997 r., II UKN 186/97,) na gruncie art. 473 k.p.c. wielokrotnie wypowiadał się, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prawa pracy w postępowaniu przed sądem nie obowiązują ograniczenia dowodowe. W postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Nie może zatem ulegać wątpliwości, że pracownik czy ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia - także wówczas, gdy z dokumentu np. zaświadczenia o zatrudnieniu, wynika co innego.

Każdy istotny fakt może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe (postanowienie SN z dnia 28 marca 2019r., I UK 133/18).

Sąd Najwyższy również w uzasadnieniu cytowanej przez Sąd I instancji uchwały składu siedmiu sędziów z 16 września 2020 r. sygn. akt III UZP 1/20, dotyczącej kwestii obniżania emerytur policyjnych na podstawie aktualnie obowiązujących przepisów potwierdził, że sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby wydana przez IPN w trybie art. 13a ust. 1 ustawy z 1994 r.

W konsekwencji w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji przebiegu służby w konkretnym przypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy. W szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r., miejsca pełnienia służby, zajmowanego stanowiska (pkt 59 uzasadnienia uchwały). W tym zakresie Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (pkt 60).

Na powyższe stanowisko powołał się również Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14 września 2021 r. sygn. akt USK 259/21 (w zakresie rozpoznania skargi kasacyjnej).

Sąd Najwyższy uznaje zatem, że informacja IPN stanowi dowód, który nie jest jednak dowodem wyłącznym albo dowodem niepodważalnym, którym sąd byłby związany, bez możliwości jego oceny w ramach przysługującego sądowi prawa do swobodnej i wszechstronnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). Inne rozumienie stanowiska Sądu Najwyższego dawałoby IPN przymioty organu rozstrzygającego arbitralnie kwestie wysokości świadczeń emerytalno-rentowych, bez potrzeby odwoływania się do sądu, a z sądu organ firmujący jedynie ustalenia zawarte w informacji IPN.

Sąd Okręgowy trafnie zatem uznał, że nie był związany treścią informacji IPN o przebiegu służby odwołującego A. C. (1) „na rzecz totalitarnego państwa”.

Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed zmianą ustroju państwa polskiego, tj. przed rokiem 1990 działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione działały w celu pokrzywdzenia współobywateli. Istotą państwa prawa związanego zasadą rządów prawa i związanej z nim klauzuli sprawiedliwości społecznej jest to, że każdy zostaje potraktowany przez państwo i prawo sprawiedliwie, czyli w sposób, który jest adekwatny do popełnionych przez niego czynów i jego postawy, którą przyjął w czasach PRL.

Wydanie decyzji obniżającej odwołującemu świadczenia bez uwzględnienia indywidualnego charakteru jego służby oraz po niemal 30 latach od czasu przemian ustrojowych w Polsce, nie stanowiło realizacji zasad sprawiedliwości społecznej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego postępowanie dowodowe przed Sądem I instancji wykazało, że odwołujący A. C. (1) choć formalnie w spornym okresie pełnił służbę na stanowisku starszego wywiadowcy Sekcji(...) Wydziału (...) w P., na stanowisku inspektora Wydziału (...) (...) P., a od 1 lipca 1986 r. na stanowisku inspektora w Sekcji (...) Wydziału (...)w P., od 1 stycznia 1988 r. na stanowisko inspektora Sekcji (...) Wydziału (...) (...) w P., jednak wykonując powierzone mu obowiązki nie dopuszczał się czynów, które mogłyby naruszać podstawowe prawa i wolności obywatelskie. Ponadto słusznie Sąd I instancji zauważył, że w opinii służbowej z dnia 31 października 1987 r. za okres 1985-1987 dot. odwołującego wskazano że „W okresie 13-letniej pracy w organach resortu Spraw Wewnętrznych, w tym tylko 1-rok w Wydz. (...) uwidacznia się u por. A. C. brak umiejętności w organizowaniu osobowych źródeł informacji i pracy w sprawach. Brak umiejętności praktycznego wykorzystania nabytych wiadomości teoretycznych w całokształcie pracy operacyjnej. (…) Wymieniony prowadzi pracę operacyjną na odcinku kontrwywiadowczego rozpoznania problematyki (...)tów oraz wyjazdów na budowy eksportowe. Z zadań tych nie wywiązuje się dostatecznie. W zespole współpracowników jest funkcjonariuszem o najmniejszym doświadczeniu zawodowym, mimo ukończenia trzech szkół resortowych. Posiada trudności w organizowaniu pracy operacyjnej w ogóle, w szczególności na odcinku typowania, pozyskania i pracy z osobowymi źródłami informacji. Jedną z przyczyn takiego stanu jest częsta absencja w pracy spowodowana częstymi chorobami. Z uwagi na stan zdrowia oraz niezadowalające efekty w pracy operacyjnej por. A. Chojnacki nie spełnia kryteriów jakim winien odpowiadać pracownik Wydziału II”.

Zatem – w ocenie sądu Apelacyjnego – uznać należy, że w spornym okresie odwołujący nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa w wyżej wskazanym właściwym jej rozumieniu i dokonując subsumcji ustalonego stanu faktycznego pod wskazane normy prawne, Sąd I instancji zasadnie stwierdził, że odwołujący nie spełnia przesłanek wymaganych do obniżenia policyjnej emerytury i renty na zasadach wskazanych w ww. ustawie.

Podkreślić należy, iż Sąd Apelacyjny nie neguje konieczności rozliczenia funkcjonariuszy, którzy w sposób nieprzymuszony, często dla specjalnych gratyfikacji podejmowali służbę w organach policji politycznej państwa komunistycznego, która ze swej istoty naruszała podstawowe prawa i wolności swoich współobywateli, ale w przeciwieństwie do wówczas panujących metod winno się to odbyć z pełnym poszanowaniem demokratycznego porządku prawnego.

Zaakcentować ponownie należy, że do zastosowania rygorów z art. 15c ustawy nie wystarczy samo formalne pełnienie służby w jednostkach wymienionych w art. 13b ustawy w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r., ale pełnienie służby polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli, łamaniu praw człowieka i obywatela.

Inna wykładnia przepisu art. 13b naruszałaby zasady sprawiedliwości społecznej, bowiem dotyczyłaby także osób, których pełniona funkcja czy charakter pracy nie miały charakteru operacyjnego, lecz charakter pomocniczy, techniczny, biurowy, porządkowy, niezwiązany z głównymi funkcjami organów bezpieczeństwa. Poza tym należy mieć na względzie, że wykonywanie „służby na rzecz państwa totalitarnego” było zindywidualizowane, mogło różnić się osobistym zaangażowaniem danej osoby i determinacją na realizowanie określonych zadań i funkcji. Działalność funkcjonariusza mogła być w różnym stopniu ukierunkowana na potrzeby, korzyści totalitarnego państwa. W związku z tym nie każde nawiązanie stosunku prawnego w ramach jednostek organizacyjnych, wskazanych w ustawie, musiało wiązać się ze służbą na rzecz totalitarnego państwa.”. Służba (praca) takiej osoby powinna być oceniana na podstawie indywidualnych czynów, w oparciu o wszystkie okoliczności pełnionej służby. Nie można stosować mechanizmu odpowiedzialności zbiorowej, gdyż stosowanie takiego mechanizmu przybliżyłoby ten mechanizm do mechanizmów stosowanych w czasach państwa totalitarnego.

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę również na potrzebę odróżnienia osób, które kierowały organami państwa totalitarnego, angażowały się w realizację zadań i funkcji państwa totalitarnego, nękały swych obywateli także na innym polu niż styk szeroko rozumianego prawa karnego, a więc tych podmiotów, których ocena jest zdecydowanie negatywna, od osób, których postawa nie pozostawała w bezpośredniej opozycji do zadań i funkcji państwa, lecz sprowadzała się do czynności akceptowalnych i wykonywanych w każdym państwie, także demokratycznym, bez skojarzeń prowadzących do ujemnych ocen. Inaczej każdy podmiot funkcjonujący w systemie państwa w tych latach mógłby się spotkać z zarzutem, że jego działanie, w ogólnym rozrachunku, było korzystne dla państwa totalitarnego (pkt 90).

Mając powyższe na uwadze, zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji prawidłowo uchwycił istotę sprawy i po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, na podstawie zeznań odwołującego złożonych na rozprawie w dniu 27 kwietnia 2022r., jego akt osobowych i akt emerytalno-rentowych, ustalił, że odwołujący jakkolwiek w ocenianym okresie 1974-1990 pełnił służbę m.in. w jednostkach należących do (...)(na stanowisku starszego wywiadowcy Sekcji(...) Wydziału (...) w P., na stanowisku inspektora Wydziału (...) (...) P., a od 1 lipca 1986 r. na stanowisku inspektora w Sekcji (...) Wydziału (...) w P., od 1 stycznia 1988 r. na stanowisko inspektora Sekcji (...)Wydziału (...) (...) w P.), ale jego praca nie stanowiła „służby (pracy) na rzecz totalitarnego państwa”.

Z ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynika, że w ramach zajmowanego stanowiska wywiadowcy w Sekcji I Wydziału (...) Służby Bezpieczeństwa (...) P. odwołujący prowadził obserwację zewnętrzną, uzyskiwał informacje i sporządzał dokumentację. Od 12 października 1976 r. do 28 czerwca 1978 r. był słuchaczem Szkoły (...)w W., w specjalności obserwacji zewnętrznej, a od 1 października 1981 r. został zaliczony w etatowy stan podchorążych Wyższej Szkoły (...) w L.. Następnie z dniem 1 czerwca 1982 r. odwołany ze stanu etatowego słuchaczy Szkoły (...) w L. i przeniesiony na stanowisko inspektora Wydziału (...) Komendy (...) w P.. W dniu 1 października 1983 r. odwołujący został zaliczony w etatowy stan podchorążych Wyższej Szkoły (...) w L., a od 10 października 1984 r. w stan etatowy studentów stacjonarnych magisterskich II stopnia w ramach Akademii (...) w W. o profilu kontrwywiadowczym. Od 1 lipca 1986 r. odwołujący pełnił służbę w Sekcji (...)Wydziału (...) w P. na stanowisku inspektora. Akta osobowe nie wskazują na to by odwołujący podejmował specyficzne bezpośrednie działania, które zmierzały do nękania obywateli i naruszania ich podstawowych praw i wolności. Brak jest też wskazań, że działania takie podejmował pośrednio przez ich organizowanie, inspirowanie, czy nadzorowanie. W ramach powierzonych obowiązków odwołujący wykonywał zadania tożsame z zadaniami realizowanymi w każdym, w tym i demokratycznym, państwie. Wykonywane przez odwołującego czynności wywiadowcy i prowadzenie tajnej obserwacji wywiadowczej/kontrwywiadowczej były i są związane z realizacją zadań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony każdego państwa, bez względu na jego model. Nie ma tym samym – zdaniem Sądu Apelacyjnego - podstaw do tego, aby sama okoliczność, iż odwołujący pracował jako wywiadowca Wydziału (...) Służby Bezpieczeństwa miała przekonywać o tym, że w ten sposób pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, skoro w każdym państwie taka praca przez określone podmioty państwowe jest wykonywana.

Sąd Odwoławczy podkreśla, że organ rentowy nie wykazał z kolei, aby sam udział, praca odwołującego w tym pionie, wskazywała na ww. niewątpliwie i bezsprzecznie naganne działania funkcjonariuszy związanych z ówczesnymi organami służby bezpieczeństwa. Takie same wnioski należy odnieść do udziału odwołującego w szkoleniach. Sam status bycia słuchaczem ww. szkół, a nawet ukończenie szkół resortowych nie wskazuje na to, aby w ten sposób odwołujący mógł naruszać podstawowe prawa i wolności człowieka. Jak wyjaśnił podczas składania zeznań przed Sądem I instancji odwołujący, że w okresie nauki nie posiadał praktycznie żadnych uprawnień wykonawczych, które w tamtym czasie realizowały jednostki terenowe Milicji Obywatelskiej, a organ rentowy, wbrew ciążącemu na nim i w tym zakresie obowiązkowi, nie wykazał, aby takimi właśnie działaniami odwołujący dopuszczał się zwalczania ówczesnej opozycji.

Ponadto zwrócić uwagę należy, że z treści opinii służbowej z dnia 31 października 1987 r. jednoznacznie wynika, że w okresie 13-letniej pracy w organach resortu Spraw Wewnętrznych odwołujący miał trudności w organizowaniu pracy operacyjnej, w szczególności na odcinku typowania, pozyskania i pracy z osobowymi źródłami informacji. Z uwagi na stan zdrowia oraz niezadowalające efekty w pracy operacyjnej został przeniesiony do Wydziału (...) (na własny wniosek).

Prawidłowa wykładnia przepisów ustawy dokonana przez Sąd Okręgowy w szczególności zasadnicza kwestia wykładni art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej i dokonanej w następstwie tego oceny stanu faktycznego sprawy prowadzącego do wniosku, iż przepis ten nie ma zastosowania wobec odwołującego, prowadzi w konsekwencji do wniosku, iż bezzasadne były też pozostałe zarzuty naruszenia prawa materialnego podniesione w apelacji organu rentowego dotyczące niezastosowania przepisów art. 13a ust. 5, art. 13b ust. 1, art. 15c ust. 1-4; art. 22a ustawy zaopatrzeniowej, § 14 ust. 1 pkt 1) rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (Dz. U z 2015 r. poz. 1148 ze zm.) oraz art. 2 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t. j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2270). Z uwagi na to, że służba odwołującego nie jest służbą na rzecz totalitarnego państwa, nie było potrzeby analizowania, czy art. 15c i 22a tej ustawy jest zgodny z Konstytucją RP czy też nie, a zatem i zarzut naruszenia art. 178 ust.1 Konstytucji należało uznać również za niezasadny.

Chybione okazały się także zarzuty naruszenia prawa procesowego.

Niezasadny okazał się zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., art. 252 k.p.c., art. 232 k.p.c. oraz art. 6 k.c. Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów, sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału”, a zatem, jak podkreśla się w orzecznictwie, z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności. Przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których Sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy, jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i wiąże ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego.

Do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby strona skarżąca wykazała uchybienia podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów tj. regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktu (wyrok Sądu Najwyższego z 10.06.1999 r., II UKN 685/98). Apelacja pozwanego organu emerytalno-rentowego nie zawiera żadnych merytorycznych argumentów ograniczając się do polemiki z ustaleniami Sądu i brakiem dowodów przeciwnych, sprowadzała się wyłącznie do przedstawienia własnej oceny zgromadzonych dowodów i interpretacji przepisów.

Organ emerytalno-rentowy nie przejawił odpowiedniej inicjatywy dowodowej, aby wykazać, że zmarły mąż odwołującej „pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa” w rozumieniu wskazanym w uchwale Sądu Najwyższego. Należy mieć na uwadze, że ciężar dowodu (art. 6 k.c.) w niniejszej sprawie spoczywał na organie rentowym, który chciał wywieść w swoim interesie określone skutki prawne. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 22 lutego 2017 r. (III AUa 1234/16, LEX nr 2284958) stwierdził, że: „do postępowania odrębnego z zakresu ubezpieczeń społecznych w zakresie postępowania dowodowego ma zastosowanie - bez żadnych ograniczeń - reguła wynikająca z 232 k.p.c., obowiązuje więc zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń przez stronę. Wydanie decyzji przez organ rentowy w postępowaniu administracyjnym nie zwalnia go więc od udowodnienia przed sądem jej podstawy faktycznej, zgodnie z ogólnymi zasadami rozkładu ciężaru dowodu” (podobnie wyroki Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 8 maja 2018 r., III AUa 103/18, LEX nr 2937508, Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 24 kwietnia 2018 r., III AUa 1471/17, LEX nr 2563109, Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 marca 2018 r., III AUa 1444/17, LEX nr 2545123, Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 4 października 2017 r., III AUa 1038/16, LEX nr 2659455).

Z kolei odnośnie do zarzutu naruszenia art. 87 § 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym to przyznać trzeba, że uchwale z dnia 16 września 2020 r., sygn. III UZP 1/20 co prawda nie nadano mocy zasady prawnej, jednak brak formalnej mocy wiążącej orzecznictwa Sądu Najwyższego, poza związaniem wynikającym z przepisów szczególnych (art. 390 § 2 k.p.c., 398²⁰ k.p.c.), nie oznacza, iż nie mają one realnego wpływu na orzecznictwo sądowe (vide postanowienie z dnia 17.05.2019 r. V CZ 23/19, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17.10.2017 r. III AUa 234/17). Za przyjęciem poglądu wyrażonego w przytoczonej uchwale Sądu Najwyższego, poza wagą jej jurydycznych argumentów, przemawia także potrzeba ujednolicenia orzecznictwa. Uchwała zawiera wykładnię norm prawnych popartą szeroką argumentacją i autorytetem Sądu Najwyższego. Niezastosowanie się do takiej uchwały wymaga zatem przedstawienia pogłębionej kontrargumentacji, a nie tylko wskazania, że nie ma mocy zasady prawnej.

Podkreślenia również wymagało, że w ocenie Sądu Odwoławczego, ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r., zmieniająca ww. ustawę o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy z 1994 r., jak i wydawane na jej podstawie decyzje, uzasadniają wątpliwości, co do ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa (wina zbiorowa), zasadą równości (wadliwa cecha relewantna zróżnicowania), zasadą proporcjonalności (ustawę wydano po niemal 30 latach od transformacji ustrojowej) oraz zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości (ustawodawca zdefiniował winę zbiorową obywateli, a nie ustaliły jej sądy).

Na tle powyżej powołanej ustawy z 2016 r. powstała wątpliwość, czy ustawodawca chce oceniać czyny jednostki, czy zmierza do ustanowienia odpowiedzialności zbiorowej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego pozbawienie uprawnień emerytalnych, często nawet nabytych już w wolnej Polsce na podstawie prawa ustanowionego w demokratycznym państwie, może dotyczyć tych osób, które w trakcie służby na rzecz totalitarnego państwa dopuściły się naruszeń podstawowych praw i wolności człowieka. W ocenie Sądu Odwoławczego właśnie tylko takie rozwiązanie jest sprawiedliwe.

W przypadku odwołującego A. C. (1) zakwalifikowano jego służbę, jako służbę na rzecz totalitarnego państwa, tylko dlatego, że jego stanowisko było usytuowane we wskazanych w ustawie instytucjach i formacjach. W ocenie Sądu Apelacyjnego, wątpliwe jest zastosowanie nie jakichkolwiek, ale surowych represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego, tj. przed rokiem 1990. Co więcej, nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione działały w celu pokrzywdzenia współobywateli. Istotą państwa prawa związanego zasadą rządów prawa i związanej z nim klauzuli sprawiedliwości społecznej jest to, że każdy zostaje potraktowany przez państwo i prawo sprawiedliwie, czyli w sposób, który jest adekwatny do popełnionych przez niego czynów i jego postawy, którą przyjął w czasach PRL.

Wydanie decyzji obniżającej odwołującemu świadczenie emerytalne i rentowe bez uwzględnienia indywidualnego charakteru jego służby oraz po niemal 30 latach (biorąc pod uwagę datę wydania zaskarżonej decyzji) od czasu przemian ustrojowych w Polsce, nie stanowiło realizacji zasad sprawiedliwości społecznej, ale może być w istocie sankcją indywidualnie adresowaną bez uprzedniego ustalenia zdarzeń z udziałem odwołującego, które taką sankcję by uzasadniało.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny uznał, że materiał dowodowy zebrany w rozpoznawanej sprawie dawał podstawy do stwierdzenia, że praca wykonywana przez A. C. (1) w okresie od 1 lipca 1974 r. do 11 maja 1990 r. nie podlega zakwalifikowaniu jako „służba na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r.”.

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie sposób stwierdzić, aby odwołujący w wykonywanych czynnościach w spornym okresie służby stosował przemoc psychiczną, bądź fizyczną, czy jakiekolwiek niegodziwe, niedozwolone i niemoralne praktyki w pełnionej służbie, a tym samym, aby jego działania i czyny naruszały podstawowe prawa i wolności człowieka oraz wypełniały znamiona czynów niedozwolonych. Sąd Apelacyjny w całości podziela stanowisko Sądu I instancji w zakresie ustalonego stanu faktycznego, a w związku z tym również stanowisko zaprezentowane w wyroku z 27 października 2022r.

Zarzuty apelacji choć są dość obszerne to nie podważyły powyższych ustaleń, apelacja stanowi jedynie niezasadną polemikę z prawidłowymi ustaleniami i rozważaniami Sądu Okręgowego.

Uznając zatem zarzuty apelującego za nieuzasadnione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił wniesioną apelację.

sędzia Marta Sawińska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE