UZASADNIENIE

Decyzją z 26 kwietnia 2021 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P., na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2021 r., poz. 291 ze zm.) i ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (Dz. Ust. Z 2020 r., poz. 1790 ze zm.) i ustawy z 13 marca 2019 r. o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz niektórych innych ustaw (Dz. Ust. Z 2019 r., poz. 752) odmówił J. F. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy inwalidy wojennego oraz dodatku pieniężnego do tej renty, albowiem ww. jest trwale całkowicie niezdolny do pracy w związku z pobytem w więzieniu z przyczyn politycznych.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył J. F., wnosząc o zmianę i przyznanie dodatku pieniężnego w wysokości 850,00 złotych.

Wyrokiem z dnia 10 lutego 2022r., w sprawie VIII U 1792/21, Sąd Okręgowy oddalił odwołanie.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

J. F. urodził się (...)

W dniu 10 lutego 1992 r. Urząd (...) wystawił J. F. zaświadczenie uprawniające do ulg i świadczeń określonych w ustawie z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, zaliczając okres od marca 1950 r. do listopada 1951 r. z tytułu udziału organizacji niepodległościowych oraz okres od listopada 1951 r. do lutego 1955 r. – więzienie w przyczyn politycznych.

Decyzją Ministra Pracy i Polityki Socjalnej przyznano J. F. uprawnienia określone ustawą o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz zaliczono mu okres działalności w organizacji niepodległościowej (...) od marca 1950 r. do listopada 1951 r. oraz okres pozbawienia wolności za działalność polityczną od listopada 1951 r. do lutego 1955 r. – łącznie 5 lat.

Orzeczeniem Lekarza Orzecznika ZUS z 5 maja 1998 r. ww. został uznany za całkowicie i trwale niezdolnego do pracy w związku z represjami politycznymi i więzieniem w PRL.

Decyzją z 7 maja 1998 r. J. F., na podstawie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, przyznano rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z pobytem w miejscach odosobnienia.

W dniu 21 grudnia 1998 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. wystawił i wydał odwołującemu książeczkę inwalidy wojennego, zamieszczając w niej informację, iż w/w jest całkowicie niezdolny do pracy w związku z pobytem w miejscach odosobnienia.

W oparciu o wyżej ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z ustawą o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. Ust. Z 2021 r., poz. 1858) – ustawę tę stosuje się również do osób, które podlegały represjom wojennym i okresu powojennego. Represjami w rozumieniu ustawy są okresy przebywania: w więzieniach lub innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski na mocy skazania w latach 1944-1956, na podstawie przepisów wydanych przez władze polskie, przez sądy powszechne, wojskowe i specjalne albo w latach 1944-1956 bez wyroku - za działalność polityczną bądź religijną, związaną z walką o suwerenność i niepodległość. (art. 4 ust. 1 pkt 4).

Kombatantom będącym inwalidami wojennymi lub wojskowymi przysługują świadczenia pieniężne i inne uprawnienia przewidziane w przepisach ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (Dz.U. z 2020 r. poz. 1790 oraz z 2021 r. poz. 353). Świadczenia pieniężne i inne uprawnienia przewidziane w przepisach ustawy, o której mowa w ust. 1, z wyłączeniem uprawnień określonych w art. 12a i art. 23b tej ustawy, przysługują na zasadach określonych w tych przepisach również: osobom, które zostały uznane za niezdolne do pracy wskutek niezdolności do pracy pozostającej w związku z pobytem w miejscach, o których mowa w art. 3 i art. 4 ust. 1. (art. 12 ust. 1 i 2 pkt 1).

Zgodnie z art. 12a ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych (Dz.U z 2021 r. poz. 1656) do renty inwalidzkiej przysługuje dodatek pieniężny w wysokości 850 zł.

Sąd Okręgowy wskazał, że przepis ten dodany został przez art. 2 pkt 1 ustawy z 15 marca 2019 r. o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2019 poz. 752) zmieniającej ustawę z dniem 10 maja 2019 r. Tym niemniej, ustawa, która wprowadziła powyższy przepis, zawiera też w art. 1 ust. 2b zmianę treści art. 12 ust. 1 ustawy z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.

Zgodnie z poprzednim brzmieniem art. 12 ust. 1 ustawy z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego - kombatantom będącym inwalidami wojennymi lub wojskowymi przysługują świadczenia pieniężne i inne uprawnienia przewidziane w przepisach ustawy z 29 maja 1974r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin.

Obecnie (od 10 maja 2019 r.) przepis ten zawiera wyłączenie uprawnień określonych w art. 12a ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych, tj. spornego dodatku, spośród świadczeń przysługujących jednocześnie kombatantom oraz osobom będącym ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.

Zdaniem Sądu Okręgowego odwołujący ma prawo do renty na podstawie przepisów ustawy z 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego w związku z pobytem w miejscu odosobnienia, a więc nie uzyskał uprawnienia do dodatku pieniężnego na podstawie art. 12a ustawy z 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych, ponieważ uprawnienie to wyłącza art. 12 ust. 2 ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.

Świadczenia pieniężne i inne uprawnienia przewidziane w ustawie o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin przysługują odwołującemu się – z wyłączeniem uprawnień określonych w art. 12a ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych, tj. z wyłączeniem dodatku pieniężnego do renty inwalidzkiej. Nie ma więc znaczenia, iż odwołującemu wystawiono książeczkę inwalidy wojennego. W stosunku do niego zastosowania mają przepisy ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, na podstawie których uzyskał on rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z pobytem w miejscach odosobnienia.

W konsekwencji Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie.

Apelację od powyższego wyroku złożył ubezpieczony, w całości, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 24 stycznia 1991r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego poprzez niezasadne przyjęcie, iż w jego treści zawarta jest wyłączenie możliwości przyznania dodatku do renty ubezpieczonemu w sytuacji, gdy powołany przepis nie zawiera tego wyłączenia. Wskazując na powyższe odwołujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie dodatku do renty inwalidy wojennego oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych za obie instancje, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji wraz z pozostawieniem temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

W pierwszej kolejności należało wskazać, że przedmiotem postępowania przed sądem ubezpieczeń społecznych, na skutek odwołania od decyzji rentowej, jest kontrola tej decyzji, której zakres wyznacza także granice późniejszego postępowania sądowego. W związku z tym istotą niniejszej sprawy była ocena prawidłowości decyzji ZUS z dnia 26 kwietnia 2021r. Na mocy powołanej decyzji ZUS po rozpoznaniu wniosku odwołującego z dnia 29 marca 2021r., odmówił odwołującemu prawa do renty inwalidy wojennego oraz dodatku pieniężnego do tej renty.

Uzasadniając zaskarżoną decyzję z 26 kwietnia 2021r. ZUS wskazał, że zgodnie z art. 9 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych oraz ich rodzin, prawo do renty inwalidy wojennego przysługuje żołnierzowi, który stal się niezdolny do pracy w związku z działaniami wojennymi lub mającymi charakter wojenny, natomiast odwołujący nie stał się niezdolny do pracy w związku z działaniami wojennymi lub mającymi charakter wojenny. Pozwany stwierdził, że zgodnie z orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS odwołujący stał się trwale całkowicie niezdolny do pracy w związku z pobytem w więzieniu z przyczyn politycznych. Nadto pozwany wskazał, że w związku z powyższym odwołujący ma prawo do renty z tytułu pobytu w miejscach odosobnienia. Ponieważ odwołujący nie ma prawa do renty inwalidy wojennego, to zdaniem pozwanego brak też podstaw do przyznania dodatku pieniężnego do takiej renty.

W konsekwencji należało ocenić prawidłowość wyżej wymienionej decyzji i przesłanki do opisanego wyżej świadczenia.

Przede wszystkim należy podkreślić, że Sąd Okręgowy błędnie przyjął, że odwołujący ma prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy inwalidy wojennego, a w konsekwencji nie badał przesłanek prawa do świadczenia będącego istotą niniejszej sprawy. Tym samym Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty niniejszej sprawy, co skutkowało koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania.

Co prawda odwołujący w toku rozprawy przed Sądem I instancji oświadczył, że ma rentę z tytułu niezdolności do pracy jako inwalida wojenny, a domaga się jedynie przyznania prawa do dodatku pieniężnego, jednakże wynikało to z nieporadności odwołującego i niezrozumienia przez niego istoty przedmiotowego prawa. W związku z czym Sąd meriti zobowiązany był do tego, aby z urzędu rozstrzygnąć, czy odwołujący spełnia przesłanki do nabycia prawa do renty inwalidy wojennego, a w konsekwencji i prawa do dodatku do tej renty.

W aktach organu rentowego znajduje się decyzja z dnia 7 maja 1998r., z której wynika, że odwołujący nabył prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z pobytem w miejscach odosobnienia na podstawie ustawy z dnia 24 stycznia 1991r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego. Nie jest to jednak prawo równoznaczne z prawem do renty inwalidy wojennego będącej przedmiotem niniejszej sprawy.

Podkreślić należy, że zaskarżoną decyzją z 26 kwietnia 2021r. odmówiono odwołującemu właśnie prawa do renty inwalidy wojennego oraz dodatku pieniężnego do tej renty.

W toku postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny zobowiązał organ rentowy do jednoznacznego wyjaśnienia:

a/ czy odwołujący ma (miał) przyznaną rentę inwalidy wojennego w związku z posiadaniem przez niego statusu kombatanta, tj. uznawany jest za jedną z osób, o których mowa w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. 2022.2039 t.j. z dnia 2022.10.03) w zw. z art. 7 pkt 5 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (Dz.U.2023.1100 t.j. z dnia 2023.06.13);

b/ czy, a jeśli tak to jaki okres działalności odwołującego został przez organ rentowy uznany za działalność kombatancką i na jakiej podstawie;

c/ czy odwołujący pobierał dodatek kombatancki, jeśli tak to przez jaki okres i jaka była podstawa do jego przyznania.

W odpowiedzi na zobowiązanie Sądu Apelacyjnego organ rentowy wyjaśnił, że odwołujący:

a) nie ma (nie miał) przyznanej renty inwalidy wojennego w związku z posiadaniem przez niego statusu kombatanta, w zw. z art. 7 pkt 5 ustawy z dnia 29 maja 1974r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (Dz.U.2023.1100 t.j. z dnia 13.06.2023),

b) za działalność kombatancką organ rentowy uznał okresy:

- od 01.03.1950r. do 30.11.1951r. - organizacja niepodległościowa - Art. 1;

- od 01.11.1951r. do 28.02.1955r. - więzienie z przyczyn politycznych - Art. 3. Okresy uznane zostały na podstawie Zaświadczenia (...)- (...) wydanego przez Urząd (...)

c) odwołujący pobiera dodatek kombatancki od 16.04.1998r. - dodatek przyznany został na podstawie Zaświadczenia (...)- (...) zgodnie z art. 15 ustawy z dnia 24.01.1974r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U.2022.20239 t.j z dnia 03.10.2022).

W związku z powyższym przedmiotem sporu podlegającym rozpoznaniu w niniejszej sprawie było czy odwołujący spełnia przesłanki do przyznania prawa do renty inwalidy wojennego w związku z posiadaniem przez niego statusu kombatanta, tj. uznawany jest za jedną z osób, o których mowa w art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. 2022.2039 t.j. z dnia 2022.10.03) w zw. z art. 7 pkt 5 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (Dz.U.2023.1100 t.j. z dnia 2023.06.13); w konsekwencji także, czy ma prawo do dodatku pieniężnego do tej renty.

Należy wskazać, że zgodnie z ustawą z dnia 29 maja 1974r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (Dz.U.2023.1100 t.j. z dnia 13.06.2023), renta inwalidzka przysługuje żołnierzowi, który został zaliczony do jednej z grup inwalidów wskutek inwalidztwa powstałego w związku z działaniami wojennymi lub mającymi charakter wojennych, choćby nawet inwalidztwo to powstało po zwolnieniu ze służby wojskowej (art. 9 ww. ustawy). Pojęcie inwalidy wojennego zawiera art. 6 ww. ustawy.

Za inwalidztwo powstałe w związku z działaniami wojennymi lub mającymi charakter wojennych uważa się inwalidztwo będące następstwem zranień, kontuzji i innych obrażeń lub chorób doznanych m.in. w związku z udziałem w ruchu podziemnym lub partyzanckim oraz z pobytem w niewoli, w obozach koncentracyjnych lub w więzieniach za udział w tym ruchu (art. 7 ust. 5 ww. ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych).

Istotne jest w tym miejscu podkreślenie, że w sprawie niniejszej wobec odwołującego Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych potwierdził, że pobyt w więzieniu był skutkiem prowadzenia działalności kombatanckiej lub równorzędnej z działalnością kombatancką. Na tej podstawie ZUS wydał odwołującemu książkę inwalidy wojennego z 14.02.2020r. (protokół rozprawy z dnia 7.10.2021r. - k.19 i pismo ZUS z 21.10.2021r. - k.24). Za działalność kombatancką organ rentowy uznał okresy: od 01.03.1950r. do 30.11.1951r. - organizacja niepodległościowa (art. 1 ust.2 pkt 5 ustawy o kombatantach) oraz od 1.11.1951 do 28.02.1955r. - więzienie z przyczyn politycznych (art. 3 pkt 2 ustawy o kombatantach). Okresy te uznane zostały na podstawie Zaświadczenia (...)- (...) wydanego przez Urząd (...)

Z zeznań odwołującego złożonych przed Sądem Okręgowym wynikało, że działał w organizacji niepodległościowej (...). Była to tajna organizacja niepodległościowa działająca na terenie T. w latach 1950-1951. W związku z działalnością w organizacji odwołujący przebywał następnie w więzieniu w latach 1951-1955. Odwołujący zeznał, że celem organizacji była m.in. pomoc innym organizacjom zbrojnym, zaś aresztowany został za walkę z ustrojem (komunistycznym).

Wskazać też należy, że zgodnie z art. 12a ustawy z dnia 29 maja 1974r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin - do renty inwalidzkiej przysługuje dodatek pieniężny w wysokości 850 zł. Waloryzacji dodatku, o którym mowa w ust. 1, dokonuje się na zasadach i w terminach przewidzianych w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Z kolei w myśl art. 1 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 24 stycznia 1991r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego – za działalność kombatancką uznaje się m.in. pełnienie służby w polskich podziemnych formacjach wojskowych lub organizacjach niepodległościowych na terytorium Państwa Polskiego w jego granicach sprzed dnia 1 września 1939 r. oraz w granicach powojennych w okresie od wkroczenia armii Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) do dnia 21 października 1963 r., jeżeli były to formacje lub organizacje stawiające sobie za cel niepodległość i suwerenność Rzeczypospolitej.

Stosownie do art. 3 ww. ustawy o kombatantach - do okresów działalności kombatanckiej lub równorzędnej z działalnością kombatancką zalicza się również czas przebywania:

1) w niewoli lub obozach internowanych oraz w obozach podległych(...) Zarządowi (...) a od marca 1946 r. (...), i obozach podległych Wydziałowi (...), a od marca 1946 r. (...)spowodowanego działalnością kombatancką, o której mowa w art. 1 ust. 2;

2) w hitlerowskich więzieniach, obozach koncentracyjnych i ośrodkach zagłady oraz w innych miejscach odosobnienia, w których warunki pobytu nie różniły się od warunków w obozach koncentracyjnych, a osoby tam osadzone pozostawały w dyspozycji hitlerowskich władz bezpieczeństwa, a także w więzieniach i poprawczych obozach pracy oraz poprawczych koloniach pracy podległych (...) Zarządowi (...), a od marca 1946 r. (...) a także w więzieniach lub innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski - spowodowanego działalnością, o której mowa w art. 1 ust. 2 i art. 2.

W myśl art. 4 ust. 1 pkt 4 ww. ustawy o kombatantach - przepisy ustawy stosuje się również do osób, które podlegały represjom wojennym i okresu powojennego. Represjami w rozumieniu ustawy są okresy przebywania: w więzieniach lub innych miejscach odosobnienia na terytorium Polski na mocy skazania w latach 1944-1956, na podstawie przepisów wydanych przez władze polskie, przez sądy powszechne, wojskowe i specjalne albo w latach 1944-1956 bez wyroku - za działalność polityczną bądź religijną, związaną z walką o suwerenność i niepodległość.

Należy także wskazać, że zgodnie z art. 12 ust. 1 cyt. ustawy o kombatantach - kombatantom będącym inwalidami wojennymi lub wojskowymi przysługują świadczenia pieniężne i inne uprawnienia przewidziane w przepisach ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin. Zgodnie z art. 12 ust. 2 pkt 1 ww. ustawy - świadczenia pieniężne i inne uprawnienia przewidziane w przepisach ustawy, o której mowa w ust. 1, z wyłączeniem uprawnień określonych w art. 12a i art. 23b tej ustawy, przysługują na zasadach określonych w tych przepisach również: osobom, które zostały uznane za niezdolne do pracy wskutek niezdolności do pracy pozostającej w związku z pobytem w miejscach, o których mowa w art. 3 i art. 4 ust. 1. Natomiast na podstawie art. 12 ust. 5 ustawy o kombatantach - dokumentem potwierdzającym prawo do korzystania z uprawnień, o których mowa w ust. 1, jest legitymacja osoby represjonowanej wystawiona przez organ rentowy.

Stosownie do art. 15 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 marca 2019 r. o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2019, poz. 752) - osobom, którym do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy organy rentowe wydały legitymacje osoby represjonowanej, są wydawane, na wniosek tych osób, książki inwalidy wojennego. Warunkiem wydania przez organ rentowy książki inwalidy wojennego jest przedłożenie przez osobę, o której mowa w ust. 1, zaświadczenia wydanego przez Szefa Urzędu (...), potwierdzającego, że pobyt w niewoli, więzieniu, obozie koncentracyjnym lub obozie dla internowanych był skutkiem prowadzenia przez tę osobę działalności kombatanckiej lub równorzędnej z działalnością kombatancką, o której mowa w ustawie zmienianej w art. 1.

Istotne jest, że odwołujący otrzymał książkę inwalidy wojennego wydaną na podstawie art. 15 ustawy z dnia 15 marca 2019r. o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz niektórych innych ustaw. Jak wyjaśnił pozwany (pismo pozwanego k.24) warunkiem wydania przez organ rentowy książki inwalidy wojennego było przedłożenie przez osobę represjonowaną zaświadczenia wydanego przez Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, potwierdzającego, że pobyt w więzieniu, był skutkiem prowadzenia przez tę osobę działalności kombatanckiej lub równorzędnej z działalnością kombatancką. Ponieważ odwołujący przedłożył takie zaświadczenie, to została mu wydana książka inwalidy wojennego. Jednocześnie ZUS wyjaśnił, że wydanie książki inwalidy wojennego nie jest tożsame z uprawnieniem do renty inwalidy wojennego.

Należy w tym miejscu wskazać, że - jak wyjaśniono w uzasadnieniu projektu ww. ustawy o zmianie ustawy o kombatantach z dnia 15 marca 2019r. - celem ustawy było także rozwiązanie problemu niezgodnego z prawem wydawania kombatantom przez niektóre organy rentowe legitymacji osoby represjonowanej, zamiast należnych im książek inwalidy wojennego. Problem ten ma swoje źródło w nowelizacji ustawy kombatanckiej dokonanej ustawą z dnia 11 października 2002 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych (Dz. U. poz. 1515, z późn. zm.). W wyniku tej nowelizacji wprowadzono do obrotu nowy dokument - legitymację osoby represjonowanej, która w zamierzeniach miała poświadczać uprawnienia osób, które doznały trwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek pobytu w obozach lub więzieniach, który to pobyt nie miał jednak związku z prowadzeniem przez daną osobę działalności kombatanckiej. Tym osobom, które znalazły się w obozach wskutek prowadzenia działalności kombatanckiej i tam doznały trwałego uszczerbku na zdrowiu, winna być wydana książka inwalidy wojennego.

Po wejściu w życie w listopadzie 2002 r. ww. ustawy nowelizującej organy rentowe zaczęły automatycznie wydawać legitymacje osoby represjonowanej części dotychczasowych posiadaczy książek inwalidy wojennego. Niestety, wskutek przyjęcia przez organy rentowe zbyt wąskiej definicji pojęcia inwalidy wojennego, część kombatantów została nienależnie pozbawiona książek inwalidy wojennego, a wydano im legitymacje osoby represjonowanej. Jednakże w wyniku korzystnego dla kombatantów orzecznictwa sądowego, a także interwencji Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w organach rentowych, po kilku latach organy te zaczęły stosować prawidłową wykładnię pojęcia inwalidy wojennego i część kombatantów odzyskała należne im książki inwalidy wojennego.

Dlatego, by ostatecznie rozwiązać ten istotny dla środowisk kombatanckich problem, w ustawie nowelizującej zawarto rozwiązania, na mocy których organy rentowe będą na wniosek kombatanta, niejako automatycznie (czyli bez konieczności stawania danej osoby po raz kolejny przed wojskową komisją lekarską), wydawać książki inwalidy wojennego tym posiadaczom legitymacji osoby represjonowanej (czyli osobom, co do których już stwierdzono inwalidztwo powstałe wskutek pobytu w obozie czy więzieniu), co do których Urząd (...) stwierdzi, że ich pobyt w obozie czy więzieniu był skutkiem prowadzenia działalności kombatanckiej lub działalności z nią równorzędnej w rozumieniu ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.

Nadto jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 15 marca 2019r. - w art. 1 wprowadzone są zmiany w ustawie z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego. Zmiany w art. 1 pkt 2 lit. a i b polegają na doprecyzowaniu zakresu uprawnień przysługujących członkom rodzin pozostałym po kombatantach będących inwalidami wojennymi oraz osobom, które przebywały w miejscach represji (w szczególności rozstrzygają jednoznacznie, że nie przysługuje im dodatek pieniężny do renty inwalidzkiej).

Sąd Apelacyjny zwraca również uwagę na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 9 listopada 1993r. II UZP 24/93, w której wskazano, że działalność kombatancka określona w art. 1 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, upoważnia do uznania kombatanta za inwalidę wojennego, jeżeli jego inwalidztwo powstało w okolicznościach określonych w art. 7 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin.

W uzasadnieniu powołanej uchwały Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że logicznym jest wywód, że skoro art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach stanowi, że świadczenia pieniężne i inne uprawnienia przysługują kombatantom będącym inwalidami wojennymi - to należy przez to rozumieć kombatantów wymienionych w art. 1 ust. 2 powołanej ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r., którzy równocześnie spełniają warunki określone w art. 6 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych.

Zdaniem Sądu Najwyższego przyjęcie poglądu, że w myśl art. 12 ustawy o kombatantach świadczenia pieniężne i inne uprawnienia przewidziane w ustawie o z.i.w. przysługują tylko tym kombatantom, którzy równocześnie byli żołnierzami w rozumieniu art. 6 ustawy o z.i.w. lub osobami, o których mowa w art. 8 ustawy o z.i.w., oraz stali się inwalidami w okolicznościach określonych w art. 7 tej ustawy prowadziłoby do wniosku, że świadczenia te nie przysługują kombatantom, którzy pełnili służbę w polskich formacjach wojskowych lub organizacjach niepodległościowych w granicach Polski przed dniem 1 września 1939 r. oraz w granicach powojennych w okresie od wkroczenia armii ZSRR na te tereny do końca 1956 r., pomimo że były to formacje lub organizacje stawiające sobie za cel niepodległość i suwerenność Rzeczypospolitej (art. 1 ust. 2 pkt 5 ustawy o kombatantach ).

Sąd Najwyższy nie podzielił poglądu, że wolą ustawodawcy było wyłączenie z zakresu podmiotowego art. 12 ust. 1 ustawy o kombatantach niektórych kombatantów poprzez ograniczenie przyznania uprawnień do świadczeń pieniężnych i innych świadczeń przewidzianych w ustawie o z.i.w., do kombatantów będących równocześnie żołnierzami w rozumieniu art. 6 tej ustawy, wobec czego - zdaniem Sądu Najwyższego - konieczne jest odwołania się do wykładni celowościowej oraz odtwarzanie intencji ustawodawcy.

Oczywiste jest stwierdzenie, że już sam tytuł ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. wskazuje, że ma ona szerszy zakres w stosunku do podmiotów objętych ustawą o z.i.w., a jej preambuła, wskazując, że kombatantom oraz ofiarom represji należna jest szczególna troska i opieka ze strony instytucji państwowych, wymienia: "(...) tych wszystkich obywateli polskich, którzy walczyli o suwerenność i niepodległość Ojczyzny (...) - w formach Wojska Polskiego, armii sojuszniczych, a także w podziemnych organizacjach niepodległościowych i w działalności cywilnej - (...)". Osobom, które doznały represji wojennych poświęcony jest odrębny akapit. Zdaniem Sądu Najwyższego, intencją ustawodawcy było więc potraktowanie w jednakowy sposób wszystkich kombatantów, a jedynym ograniczeniem czasowym są terminy wskazane w ustawie o kombatantach.

Porównanie obu ustępów art. 12 ustawy o kombatantach wskazuje zdaniem Sądu Najwyższego - że zamierzone przez ustawodawcę wyłączenia z zakresu podmiotowego ustawy znajdują się jedynie w ust. 2. Wyłączenia takiego nie zawiera ust. 1, gdyż ustawodawca posługuje się określeniem "kombatant" w rozumieniu art. 10 tej ustawy, a więc obejmuje nim wszystkie osoby wymienione w art. 1.

Ograniczenie kręgu kombatantów uprawnionych do świadczeń określonych w art. 12 ust. 1 ustawy do tych tylko kombatantów, którzy równocześnie byli żołnierzami w rozumieniu art. 6 ustawy o z.i.w., prowadzi do rozszerzenia kręgu osób wyłączonych z zakresu podmiotowego art. 12 ustawy o kombatantach, a więc stanowi interpretację rozszerzającą, podczas gdy przepis ten, jako szczególny, podlega wykładni ścisłej.

Zdaniem Sądu Najwyższego, takie zróżnicowanie kombatantów nie leżało w intencjach ustawodawcy i dlatego wskazano, że art. 12 ust.1 ustawy o kombatantach stanowi samodzielną normę prawną regulującą prawo kombatantów do świadczeń pieniężnych i innych uprawnień przewidzianych w ustawie o z.i.w. Skoro bowiem ustawodawca, który w art. 10 w zw. z art. 1 ustawy o kombatantach określa, kto jest kombatantem, a kto "innymi osobami uprawnionymi", używa tego samego pojęcia w art. 12 ust. 1, to logiczny jest wniosek, że kombatantami, w rozumieniu tego przepisu, są wszystkie osoby wymienione w art. 1 ust. 2 cyt. ustawy, a intencją ustawodawcy i celem tego przepisu jest przyznanie tym właśnie osobom świadczeń, o których przepis ten stanowi. Ponieważ jednak intencją ustawodawcy nie było nadanie tych uprawnień wszystkim kombatantom, z tytułu samego faktu spełnienia warunków do uzyskania statutu kombatanta, logiczny jest także wniosek, że ograniczeniem podmiotów uprawnionych z art. 12 ust. 1 ustawy o kombatantach jest określenie: "będącym inwalidami wojennymi lub wojskowymi". Określenie to oznacza, że krąg kombatantów uprawnionych do świadczeń został zawężony do tych, których inwalidztwo jest następstwem okoliczności wymienionych w art. 7, 8 i 30 ustawy o z.i.w.

Uwzględniając powyższe Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd Okręgowy - mając na uwadze przytoczone regulacje prawne oraz rozważania prawne - winien rozstrzygnąć czy odwołujący spełnia przesłanki do przyznania mu prawa do renty inwalidy wojennego, w szczególności czy może być uznawany za jedną z osób, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 24 stycznia 1991r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego w zw. z art. 7 pkt 5 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin. Sąd Okręgowy winien zatem przede wszystkim ustalić, czy odwołujący brał udział w organizacjach niepodległościowych, ruchu podziemnym lub przebywał w więzieniu za udział w tym ruchu, o których mowa w powołanych regulacjach prawnych. Następnie zaś należy ocenić, czy istnieje związek między powyższym udziałem w organizacjach niepodległościowych lub pobytem w więzieniu a niezdolnością do pracy odwołującego, a w konsekwencji czy przysługuje mu prawo do renty inwalidy wojennego. Należy tutaj wskazać, że zgodnie z orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS odwołujący stał się trwale całkowicie niezdolny do pracy, przy czym pozwany upatrywał związek przyczynowy tej trwałej całkowitej niezdolności jako „w związku z represjami okresu powojennego i pobytem w więzieniu z przyczyn politycznych w latach 1950-1955”. Kwestia ta również podlegać będzie ocenie Sądu Okręgowego. W dalszej kolejności należy ocenić, czy odwołujący spełnia przesłanki do dodatku pieniężnego do renty inwalidy wojennego.

Reasumując - powyższe uchybienia i nierozpoznanie istoty sprawy, skutkowały koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.

Wiesława Stachowiak

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE