Sygn. akt III Ca 1525/22
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 24 maja 2022 roku w sprawie z powództwa Gminy Ż. przeciwko L. G. (1) o zapłatę, Sąd Rejonowy w Skierniewicach:
zasądził od pozwanego L. G. (1) na rzecz Gminy Ż. kwotę 800 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:
od kwoty 400 zł od dnia 1 kwietnia 2018 roku do dnia zapłaty,
od kwoty 400 zł od dnia 1 kwietnia 2019 roku do dnia zapłaty
oraz kwotę 1.100 zł (jeden tysiąc sto złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty, tytułem kosztów procesu,
oddalił powództwo w pozostałej części.
Powyższe rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych:
Pozwanemu przysługuje w 2/3 części prawo użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiącej własność powódki, obejmującej działkę ewidencyjną nr (...), położonej w Ż., przy ul. (...), zapisanej w Sądzie Rejonowym w Żarach w księdze wieczystej nr (...). Opłata roczna z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości w okresie objętym pozwem wynosi 600 zł, a zatem pozwanego obciąża ona w kwocie 400 zł rocznie. W latach 2010 – 2019 pozwany nie uiścił opłaty rocznej w żadnej części.
Sąd Rejonowy uznał, że powództwo zasługuje na uwzględnienie w części. Wskazał, że stosownie do treści art. 238 k.c., wieczysty użytkownik uiszcza przez czas trwania swego prawa opłatę roczną. W myśl art. 71 ust. 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. 2021, poz. 1899) opłaty roczne wnosi się przez cały okres użytkowania wieczystego, w terminie do dnia 31 marca każdego roku, z góry za dany rok. W niniejszej sprawie wysokość opłaty rocznej pozostawała poza sporem. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy są argumenty podniesione przez pozwanego w sprzeciwie od nakazu zapłaty. Zgodnie z treścią art. 71 ust. 4 w/w. ustawy, na użytkowniku wieczystym spoczywa bowiem obowiązek regulowania opłat za użytkowanie wieczyste w terminie określonym ustawą, a nie wynikającym z wezwania do zapłaty.
Roszczenie o zapłatę opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego ma charakter okresowy i przedawnia się w terminie trzyletnim (art. 118 zd. I k.c.), przy czym koniec termin przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego (art. 118 zd. II k.c.). Przepis art. 118 k.c. w brzmieniu tu przytoczonym obowiązuje od dnia 9 lipca 2018 roku kiedy weszła w życie ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2018, poz. 1104). Termin przedawnienia opłaty rocznej za 2018 rok uległ zatem wydłużeniu do dnia 31 grudnia 2021 roku. Ponieważ pozew w przedmiotowej sprawie został wniesiony w dniu 15 czerwca 2021 roku, w dacie jego złożenia do Sądu nie uległy przedawnieniu roszczenia o zapłatę opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego za rok 2018 i 2019. Roszczenia z tego tytułu za lata 2010 - 2017 są przedawnione.
Wspomniana ustawa wprowadziła do kodeksu cywilnego przepis art. 117 § 2 1 , który obliguje sąd do badania kwestii przedawnienia z urzędu w każdej rozpoznawanej sprawie w której jako pozwany występuje konsument. Jak bowiem stanowi art. 117 § 2 1 k.c. po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. W ocenie Sądu pozwanego na gruncie regulacji określonej w art. 117 § 2 1 k.c. należy traktować jako konsumenta także w odniesieniu do opłaty rocznej za użytkowanie wieczyste. W sensie przyczynowym pierwotnym źródłem jego odpowiedzialności na podstawie art. 238 k.c. i art. 71 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami było zawarcie umowy o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego z właścicielem nieruchomości – jednostką samorządu terytorialnego. W orzecznictwie ugruntowało się stanowisko, zgodnie z którym gmina jako jednostka samorządu terytorialnego, wykonując zadania o charakterze użyteczności publicznej, co do zasady może być uznana za podmiot prowadzący działalność gospodarczą, przy czym bez znaczenia pozostaje tu fakt, że jej działalność nie ma zarobkowego charakteru. Działalność prowadzona przez gminę jest działalnością gospodarczą jeśli odpowiada kryteriom tego rodzaju aktywności, posiada jej cechy charakterystyczne takie jak: fachowość, podporządkowanie regułom opłacalności i zysku lub zasadzie racjonalnego gospodarowania, jest działaniem na własny rachunek, powtarzalnym, związanym z uczestnictwem w obrocie gospodarczym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2013 roku, I CSK 522/12, opubl. w programie komputerowym L.). Oddając nieruchomość w użytkowanie wieczyste gmina wykonuje wprawdzie przysługujące jej prawo własności, a nie zadanie własne lub zlecone, niemniej jej działalnie w tym zakresie podlega wszystkim w/w. zasadom. Wydaje się zatem, że słusznym jest utrzymanie ochrony należnej konsumentowi także wobec osób, które są obowiązane do zapłaty opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego. Przesłanki od których uzależnione było jej przyznanie przez ustawodawcę na gruncie przedmiotowej sprawy zachowują swoją aktualność. R. legis wprowadzenia do k.c. art. 117 § 2 1 k.c., jak można przypuszczać, sprowadzało się do wyrównania w procesie cywilnym nierównowagi spowodowanej ekonomicznie silniejszą pozycją przedsiębiorcy i zmobilizowanie przedsiębiorców do wnoszenia powództw przed upływem przedawnienia oraz niewytaczania powództw o roszczenia już przedawnione (można zatem bronić poglądu, że konsumentem w zamierzeniu ustawodawcy miał być każdy kto nie jest przedsiębiorcą). Gmina, choć nie przysługuje jej status przedsiębiorcy, w obrocie prawnym występuje jako podmiot profesjonalny, działający w myśl reguł rządzących opłacalnością podejmowanych przedsięwzięć. W ocenie Sądu, określony podmiot niekiedy może być zakwalifikowany do kategorii konsumentów, mimo, że nie jest stroną umowy z przedsiębiorcą. Możliwe jest zatem bardziej elastyczne ustalanie, kto jest konsumentem na potrzeby ustaw, które same nie tworzą definicji konsumenta (por. komentarz do art. 221 k.c. pod red. K. Osajdy, opubl. w programie komputerowym Legalis). Brak w związku z tym podstaw, aby poprzez wąskie, literalne ujęcie definicji konsumenta na gruncie k.c. przesądzać o równie wąskim rozumieniu tego pojęcia na gruncie ustawy o gospodarce nieruchomościami.
Jak stanowi art. 5 ust. 4 ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2018 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104) roszczenia przedawnione w dniu wejścia w życie ustawy przysługujące przeciwko konsumentowi, co do których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podlegają z tym dniem skutkom przedawnienia określonym w kodeksie cywilnym, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą. Oznacza to, że niezależnie od tego, kiedy powstała i uległa przedawnieniu wierzytelność objęta żądaniem pozwu, a także, kiedy wszczęto postępowanie przed sądem, w przypadku, gdy dłużnikiem jest konsument, Sąd obligowany jest uwzględnić fakt przedawnienia wierzytelności z urzędu.
Strona powodowa nie wykazała, aby w tej sprawie zachodził wyjątkowy przypadek, o którym mowa w art. 117 1 k.c., który, po rozważeniu interesów stron, zważywszy na względy słuszności, stanąłby na przeszkodzie uwzględnieniu upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko pozwanemu jako konsumentowi. Z tego względu powództwo należało oddalić co roszczeń za lata 2010 – 2017.”
Powódka Gmina Ż. w swej apelacji zaskarżyła wyrok w części, tj. w zakresie punktu 2) zarzucając skarżonemu orzeczeniu naruszenie:
naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwą wykładnię i błędne zastosowanie art. 117 § 2 1 k.c. w sytuacji, powódka oddając grunt w użytkowanie wieczyste nie dokonywała czynności związanych z działalnością gospodarczą, nadto gdy pozwany nabył prawo użytkowania wieczystego gruntu z przeznaczeniem pod budownictwo usługowo-handlowe, następnie na gruncie wzniesiono budynki handlowo - usługowe co prowadzi do wniosku, że pozwany zawierając umowę o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste nie mógł być konsumentem, o którym mowa w art. 22 1 k.c.
naruszenie prawa materialnego przez niezastosowanie art. 123 § 1 pkt 2 k.c. w sytuacji, gdy pozwany uznał roszczenie składając wniosek o rozłożenie zaległości w wysokości 4000 zł na raty, co skutkowało przerwaniem biegu terminu przedawnienia o którym mowa w art. 118 k.c.
W konkluzji powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt 2) przez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 3200 zł wraz z odsetkami z opóźnienie liczonymi w sposób wskazany w pozwie. Nadto skarżąca wniosła o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania przed Sądem Odwoławczym według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Okręgowy zważył co następuje:
Apelacja okazała się skuteczna o tyle, że skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku w zakresie zaskarżonego punktu 2) i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Niniejsze rozstrzygnięcie było zaś podyktowane tym, że Sąd I instancji dopuścił się poważnego uchybienia, które negatywnie wpłynęło na ocenę kontrolowanego wyroku. Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, wobec czego orzeczenie w istocie rzeczy nie nadawało się do weryfikacji w toku instancji, co wymagało wyeliminowania go z obrotu prawnego.
Pojęcie "istoty sprawy", o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c., dotyczy jej aspektu materialno-prawnego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że do nie rozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie Sądu I instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy. W szczególności chodzi zaś tutaj o różnego rodzaju zaniedbania, które w ogólnym rozrachunku polegają na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania albo pominięciu merytorycznych zarzutów stron przy jednoczesnym bezpodstawnym przyjęciu, że istnieje przesłanka materialno-prawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. wyrok SN z dnia 9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315; postanowienia SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, opubl. OSNC Nr 1/1999 poz. 22; z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, opubl. baza prawna LEX Nr 50750; z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, opubl. baza prawna LEX Nr 519260 oraz wyroki SN z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, opubl. OSP Nr 3/2003 poz. 36; z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, opubl. baza prawna LEX Nr 178635.; z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, opubl. OSNP Nr 1-2/2009 poz. 2 oraz wyrok Sąd Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 grudnia 2007 r., I ACa 209/06, LEX nr 516551 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 8 listopada 2012 r. sygn. I ACa 486/12). Inaczej mówiąc "nierozpoznanie istoty sprawy" oznacza uchybienie procesowe sądu pierwszej instancji polegające na całkowitym zaniechaniu wyjaśnienia istoty lub treści spornego stosunku prawnego przez co rozumie nie wniknięcie w podstawę merytoryczną dochodzonego roszczenia, a w konsekwencji pominięcie tej podstawy przy rozstrzyganiu sprawy. Oceny, czy Sąd I instancji rozpoznał istotę sprawy, dokonuje się zaś na podstawie analizy żądań pozwu, stanowisk stron i przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę rozstrzygnięcia.
W niniejszej sprawie Sąd I instancji uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie ponad kwotę 800 zł z uwagi na przedawnienie roszczenia, które Sąd zobowiązany był wziąć pod uwagę z urzędu. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd I instancji przyjął art. 117 § 2 1 k.c., zgodnie z którym po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.
Sąd Okręgowy po dokonaniu własnej oceny materiału procesowego nie podziela stanowiska Sądu I instancji, zgodnie z którym oddanie nieruchomość w użytkowanie wieczyste związane jest z prowadzoną przez gminę działalność gospodarczą, które to stanowisko determinowało przyjęcie, że doszło do przedawnienia dochodzonego w niniejszym procesie roszczenia.
Ustalenie terminu przedawnienia konkretnego roszczenia przysługującego gminie zależy od oceny, z jaką sferą działań ma ono związek. Dokonując owej oceny Sąd powinien brać pod uwagę okoliczności konkretnej sprawy i kontekst prawny. Działania gminy muszą mieć charakter aktywny (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2003 r., IV CK 288/02, OSNC 2005, nr 1, poz. 15). Statyczne czerpanie korzyści z nieruchomości za korzystanie z niej bez umowy nie może stanowić prowadzenia działalności gospodarczej, której cechą jest dynamiczny charakter. Działalność ograniczająca się do np. pobierania pożytków z rzeczy nie może być uznana za gospodarczą. Ponadto w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 2001. nr 142, poz. 1591) określono zadania własne gminy jako zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Wśród tych potrzeb znajdują się sprawy gospodarki nieruchomościami (art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o samorządzie gminnym). W tym miejscu odnieść należy się do regulacji ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. 2010. nr 102, poz. 651 i.t.) Zgodnie z art. 25 ust. 2 w zw. z art. 23 ust. 1 pkt 5 i 8 tej ustawy czynności związane z naliczaniem należności za nieruchomości udostępniane z zasobu oraz windykacja tych należności wchodzą w skład gospodarowania nieruchomościami. Dotyczy to wszelkich należności, a więc zarówno należności z tytułu czynszu najmu lub dzierżawy, jak i należności z tytułu opłat za użytkowanie wieczyste, a także opłat z tytułu bezumownego korzystania - korzystania bez tytułu prawnego (tak: wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 grudnia 2006 r., I OSK (...), LEX nr 320835). Działanie takie nie jest działaniem nastawionym na zysk, co jest istotną cechą prowadzenia działalności gospodarczej i jest związane z wykonywaniem zadań publicznych.
Ponadto Sąd I Instancji nie wyjaśnił w treści uzasadnienia skarżonego orzeczenia dlaczego przyjął, że pozwany przy zawieraniu umowy użytkowania wieczystego był konsumentem. Jak wynika z załączonej do akt sprawy kopii aktu notarialnego – umowy użytkowania wieczystego, przedmiotowa działka przeznaczona jest pod budownictwo handlowo – usługowe. Natomiast zgodnie z art. 22 1 k.c. konsumentem jest osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Definicja konsumenta łączy więc kryterium podmiotowe i przedmiotowe, wskazując, że za konsumenta może być uważana tylko osoba fizyczna znajdująca się w sytuacji prawnej, polegającej na dokonywaniu czynności cywilnoprawnej, mającej wywołać skutek prawny w jej relacji z przedsiębiorcą, a ta czynność nie może być bezpośrednio związana z prowadzoną działalnością gospodarczą lub zawodową. W przedmiotowej sprawie Sąd I instancji błędnie przyjął, że L. G. (1) zawierając umowę użytkowania wieczystego gruntu działał jako konsument. O zawodowym charakterze czynności świadczy przede wszystkim fakt, że umowa użytkowania wieczystego dotyczy gruntu przeznaczonego pod budownictwo usługowo- handlowe. W następstwie wykonania obowiązku z § 6 umowy użytkowania wieczystego na gruncie wzniesiono budynek handlowo- usługowy, co szczegółowo wynika, z załączonej do pozwu informacji o nieruchomości (Informacja o działce k. 26).
Należy zauważyć także, że Sąd Rejonowy nie odniósł się do kwestii stanowiska pozwanego odnośnie do wniosku o rozłożenie zaległości w wysokości 4000 zł na raty, a to w kontekście oceny, czy doszło ewentualnie do uznania powództwa, co mogło skutkować przerwaniem biegu terminu przedawnienia, o którym mowa w art. 123 § 1 pkt 2 k.c.. L. G. (2) w swym piśmie z dnia 20.12.2021 r. stanowiącym odpowiedź na pozew zaproponował bowiem spłatę zaległych 4000 zł w ratach po 200 zł miesięcznie. Następnie Sąd I instancji pismem z dnia 16 marca 2022 r. zobowiązał powódkę do ustosunkowania się do wniosku pozwanego o rozłożenie należności na raty.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego zwrócenie się przez dłużnika do wierzyciela o rozłożenie należności głównej na raty i zwolnienie z obowiązku zapłaty odsetek za opóźnienie może stanowić uznanie roszczenia również wówczas, gdy proponowane porozumienie między stronami nie doszło do skutku (Wyrok Sadu Najwyższego z dnia 19.09.2002 r., II CKN 1312/00, OSNC 2003, nr 12, poz. 168). Wskazać należy, że uznanie roszczenia w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 2 k.c. występuje w wypadku wyraźnego oświadczenia woli lub innego jednoznacznego zachowania się dłużnika wobec wierzyciela, z którego wynika, że dłużnik uważa roszczenie za istniejące (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7.03.2003 r., I CKN 11/01, LEX nr 83834).
Wobec powyższego na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. wyrok w zakresie punktu 2) podlegał uchyleniu, a sprawa w tym zakresie została przekazana Sądowi Rejonowemu w Skierniewicach do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia, w tym również rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego (art. 108 §2 k.p.c.).
Sąd Rejonowy ponownie rozpoznając sprawę, rozważy kwestię, czy pozwany zawierając umowę użytkowania wieczystego z powódką posiadał status konsumenta, a to w kontekście zbadania przedawnienia roszczenia z urzędu, a także - w tym kontekście - oceni stanowisko pozwanego w postaci złożonego wniosku o rozłożenia dochodzonej przez stronę powodową należności na raty, i po ponownej analizie materiału, stanowiącego podstawę ustaleń faktycznych, oceni zasadność żądania powódki.