UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 20 lipca 2021 r. w sprawie o sygn. akt I C 1400/20, z powództwa P. S. przeciwko Miastu Ł. o ustalenie istnienia stosunku prawnego lub prawa, Sąd Rejonowy dla Łodzi- Śródmieścia w Łodzi:

1.  oddalił powództwo;

2.  nie obciążył P. S. obowiązkiem zwrotu kosztów procesu;

3.  przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi- Śródmieścia w Łodzi na rzecz adw. W. P. kwotę 1.107 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu na rzecz P. S..

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł powód, zaskarżając je w części, tj.
w zakresie punktu 1. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucono obrazę prawa materialnego, a to przepisu art. 189 k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że strony procesu w sprawie o ustalenie winny być jednocześnie podmiotami stosunku prawnego będącego przedmiotem procesu, co skutkowało ustaleniem przez Sąd, że pozwanej w niniejszej sprawie nie przysługuje legitymacja bierna, podczas gdy prawidłowa wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że roszczenie o ustalenie może być skierowane także przeciwko innym podmiotom, jeżeli powodowi przysługuje w tym zakresie interes prawny.

W konsekwencji podniesionego zarzutu apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez ustalenie, że powód P. S. nie jest właścicielem samochodu ciężarowego marki I. (...) nr rej. (...), nr VIN (...), co najmniej od dnia 1 stycznia 2006 r. oraz o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi P. S. z urzędu w postępowaniu apelacyjnym jednocześnie oświadczając, iż koszty te nie zostały uiszczone w całości ani w części. Apelujący, w razie oddalenia przez Sąd apelacji, na mocy art. 102 k.p.c. wniósł o nieobciążanie powoda kosztami postępowania przed Sądem II instancji.

W odpowiedzi na apelację powoda pozwany wniósł o jej oddalenia oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu w tym zastępstwa procesowego za II instancję według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i nie zasługiwała na uwzględnienie.

Tytułem wstępu stwierdzić należy, że Sąd odwoławczy w całości podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji, przyjmując je za własne i czyniąc integralną częścią poniższych rozważań. W konsekwencji, Sąd II instancji nie widzi konieczności ich ponownego, szczegółowego przytaczania.

Zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. Sąd Okręgowy ocenił jako nietrafny.

Opisane w art. 189 k.p.c. powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa, może być uwzględnione wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny oraz wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje. Pierwsza z nich określana jest jako przesłanka skuteczności, druga zaś - zasadności powództwa. Obie muszą być spełnione by powództwo mogło zostać uwzględnione. Z uwagi na wyprzedzający w stosunku do przesłanki zasadności charakter interesu prawnego, powinien on być poddany badaniu w pierwszej kolejności, a stwierdzenie jego braku daje wystarczającą podstawę do oddalenia powództwa, w istocie czyniąc bezprzedmiotową pozostałą analizę. Trzeba przy tym zaznaczyć, że uznanie interesu prawnego za materialnoprawną przesłanką powództwa powoduje, że sąd ma obowiązek badania z urzędu, czy istnieje on w danej sprawie, zarówno na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego, jak
i apelacyjnego (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 kwietnia 2020 r., I ACa 622/18, LEX nr 3044775).

Niewątpliwie, jak w każdym postępowaniu toczącym się na podstawie przepisów postępowania cywilnego, punktem wyjścia do oceny zasadności powództwa jest prawidłowe ustalenie stron procesu, czyli ustalenie, czy powód ma legitymację czynną, a pozwany legitymację bierną do występowania w sprawie. Legitymacja, zarówno bierna, jak i czynna, stanowi przesłankę materialnoprawną, a jej brak prowadzi do oddalenia powództwa. Oddalenie powództwa ze względu na brak legitymacji procesowej oznacza, że powód nie jest uprawniony do wytoczenia powództwa, bądź powództwo zostało skierowane przeciwko osobie, która nie powinna być stroną pozwaną w tym procesie (R. R. - Zdolność procesowa
w sądowym postepowaniu rozpoznawczym w sprawach cywilnych, W. 2018
i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 września 1997 r., III CKN 152/97, Legalis nr 31512).

Legitymacja procesowa wskazuje kwalifikację materialną podmiotów prowadzących spór, w tym znaczeniu, że powód powinien być uprawniony (z mocy norm materialnoprawnych) do występowania z żądaniem udzielenia mu ochrony prawnej w stosunku do pozwanego, a ten (także z mocy norm materialnoprawnych) zobowiązany do określonego zachowania się; dotyczy ona możliwości określenia, czy w procesie występują w charakterze stron te podmioty, które są jednocześnie podmiotami stosunku prawnego będącego przedmiotem procesu. Tak więc w każdym procesie Sąd musi rozstrzygnąć z urzędu, czy strony procesowe są jednocześnie stronami spornego stosunku prawnego. Stwierdzenie braku tej zgodności jest stwierdzeniem braku legitymacji procesowej po stronie powoda lub pozwanego. Sąd, stwierdziwszy brak legitymacji procesowej (zarówno czynnej, jak i biernej), zamyka rozprawę i wydaje wyrok oddalający powództwo (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 lipca 2016 r., Legalis nr 1611886) i to bez potrzeby ustalenia, czy zachodzą wszystkie inne przesłanki prawnomaterialne uzasadniające jego uwzględnienie, a ich badanie w takiej sytuacji staje się zbędne (por. podobnie uzasadnienie uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2006 r. III CZP 84/05, OSNC 2006/7-8/114 oraz uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 2010 r., I CSK 653/09, Lex nr 741022).

Powód w procesie o ustalenie (art. 189 k.p.c.) musi udowodnić, że ma interes prawny
w skierowaniu powództwa przeciwko konkretnemu pozwanemu, tj. osobie, która niekoniecznie będąc stroną stosunku prawnego lub prawa objętego petitum pozwu, istnienie tego prawa lub stosunku prawnego kwestionuje lub nawet je narusza, roszcząc sobie własne prawa lub pozostaje w takim związku z tym stosunkiem prawnym, że stwarza przynajmniej potencjalne zagrożenie prawnie chronionym interesom powoda (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 1995 r., III CZP 176/95, OSNC 1995/5/74 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2000 r., I CKN 853/98, Lex nr 50868 i z dnia 19 marca 2003 r., I CKN 146/01, Lex nr 83825).

Apelujący nie wykazał, by pozwany był stroną stosunku prawnego lub prawa objętego petitum pozwu, jak również, by kwestionował bądź naruszał istnienie takowego prawa lub stosunku prawnego. W ocenie Sądu Okręgowego działanie organu administracyjnego
w zakresie, w jakim wydał decyzję o odmowie wyrejestrowania samochodu ciężarowego marki I. (...), jak również w zakresie, w jakim nałożył na powoda podatek od środków transportowych nie oznacza, że pozwany kwestionuje prawo własności powoda, działając
w sferze dominium.

Proces o ustalenie jest sprawą cywilną prowadzoną pomiędzy równorzędnymi legitymowanymi podmiotami. Jeżeli nawet przebiega on nie pomiędzy podmiotami spornego stosunku prawnego lub nie jest skierowany przeciwko osobie, która bezpośrednio zagraża swoim zachowaniem prawu powoda, np. przez dowodzenie, że ona właśnie jest właścicielem rzeczy, to w każdym razie powoda legitymuje interes prawny jako stan rzeczy, do którego strona przeciwna musi posiadać określony stosunek ze względu na zainteresowanie niepewnością prawną, której usunięciu służy proces. Nie może zatem skutecznie pozywać kogokolwiek, lecz podmiot, który jest prawnie zainteresowany wynikiem sprawy, a przez to również posiada legitymację procesową.

Organ administracyjny, który uprawniony jest do rozpatrzenia na podstawie art. 104 k.p.a. w zw. z art. 79 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym wniosku P. S. o wyrejestrowanie samochodu nie jest zainteresowany usunięciem stanu niepewności prawnej odnośnie tego, czy P. S. przysługuje prawo własności pojazdu. Podobnie w przypadku wydania decyzji podatkowej, działając w sferze dominium na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej, pozwany nie ma interesu prawnego w usunięciu stanu niepewności odnośnie prawa własności pojazdu.

Wobec powyższego należało uznać, że Sąd Rejonowy zasadnie stwierdził brak legitymacji biernej po stronie pozwanego, a zarzut w tym zakresie należało uznać za nietrafny.

Konkludując, stwierdzić należy, iż wywiedziona przez powoda apelacja nie zawierała zarzutów, mogących podważyć trafność rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego, w związku z czym, jako bezzasadna, podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 102 in fine k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. uznając, że zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek powodujący konieczność odstąpienia od głównej zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Mając na względzie okoliczności przedmiotowej sprawy, które właściwie opisał i zinterpretował Sąd Rejonowy odwołując się do zasad słuszności przy orzekaniu o kosztach procesu, a także sytuację majątkową i finansową powoda, Sąd odwoławczy doszedł do przekonania, że obciążenie powoda kosztami postępowania na rzecz pozwanego byłoby niesłuszne.

Ponadto, Sąd przyznał i nakazał wypłacić na rzecz adw. W. P. ze środków Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi kwotę 369 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu, ustalone na podstawie § 8 pkt 5 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 1 i § 4 ust. 1-3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 18).