III Ca 2335/22
Zaskarżonym postanowieniem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z 19 września 2022 roku w sprawie I Ns 266/20 z wniosku K. Ł. (1) przy udziale I. Ł. o podział majątku wspólnego I. Ł. i S. Ł. oraz o dział spadku po S. Ł.:
w punkcie 1 ustalono, że w skład majątku wspólnego I. Ł. i S. Ł. wchodzą: (a) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego numer (...) przy ulicy (...) w Ł., należącego do zasobów Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w Ł., dla którego nie została urządzona księga wieczysta, o wartości 233.310 zł, (b) lodówka, pralka, telewizor marki N. i etażerka, bez wartości rynkowej, (c) środki pieniężne zgromadzone na rachunkach prowadzonych przez (...) Bank spółkę akcyjną w W.: o numerze (...) w kwocie 64,54 zł oraz o numerze (...) w kwocie 25.000 zł;
w punkcie 2 ustalono, że udziały I. Ł. i S. Ł. w majątku wspólnym są równe;
w punkcie 3 ustalono, że w skład spadku po S. Ł. wchodzi: (a) udział w wysokości 1/2 części w spółdzielczym prawie własnościowym do lokalu numer (...) przy ulicy (...) w Ł. o wartości 116.655 zł, (b) samochód osobowy marki P. (...) o numerze rejestracyjnym (...), wyprodukowany w 2006 roku, o wartości 3.000 zł, (c) środki pieniężne zgromadzone na rachunku prowadzonym przez (...) Bank (...) spółkę akcyjną w W. o numerze (...) w kwocie 16.022,58 zł, (d) udział w wysokości 1/2 części w prawie własności ruchomości bez wartości rynkowej, (e) udział w wysokości 1/2 części w kwocie środków pieniężnych zgromadzonych na wyżej wskazanych rachunkach bankowych, prowadzonych przez (...) Bank spółkę akcyjną w W.;
w punkcie 4 ustalono, że I. Ł. dokonała nakładu z majątku osobistego na powstanie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego numer (...) przy ulicy (...) w Ł. o wartości 162.103,79 zł;
w punkcie 5 dokonano podziału majątku wspólnego I. Ł. i S. Ł. oraz działu spadku po S. Ł. w ten sposób, że składniki majątku wspólnego i majątku spadkowego wymienione w punktach 1 i 3 postanowienia przyznano w całości wyłącznie I. Ł.;
w punkcie 6 zasądzono od I. Ł. na rzecz K. Ł. (1) 13.701,83 zł tytułem spłaty płatnej w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia;
w punkcie 7 umorzono postępowanie w zakresie roszczenia I. Ł. o zasądzenie od K. Ł. (1) 3.260,50 zł;
w punkcie 8 oddalono wzajemne roszczenia o zapłatę zgłoszone przez K. Ł. (1) i I. Ł. w pozostałym zakresie;
w punkcie 9 nakazano pobrać od K. Ł. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi 1.175,86 zł tytułem niepokrytych wydatków na poczet wynagrodzenia biegłego sądowego;
w punkcie 10 ustalono, że wnioskodawczyni i uczestniczka ponoszą koszty postępowania związane z ich udziałem w sprawie w pozostałym zakresie.
W świetle uzasadnienia wskazanego orzeczenia Sąd I instancji ustalił, że I. Ł. i S. Ł. zawarli związek małżeński 13 sierpnia 1988 roku. W całym okresie trwania małżeństwa pozostawali we wspólności majątkowej małżeńskiej.
S. Ł. zmarł 5 lipca 2013 roku w Ł., a spadek po nim nabyły na podstawie ustawy żona I. Ł. w 1/2 części, matka M. Ł. i bratanica K. Ł. (1) po 1/4 części. M. Ł. zmarła 29 sierpnia 2019 roku, a spadek po niej na podstawie ustawy nabyła wnuczka K. Ł. (1).
W skład majątku wspólnego I. Ł. i S. Ł. wchodziło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego numer (...) przy ulicy (...) w Ł., znajdujące się w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w Ł., o wartości 233.310 zł. Dla przedmiotowego prawa nie została urządzona księga wieczysta. Powierzchnia użytkowa lokalu wynosi 42,42 m 2.
W skład spadku po S. Ł. wchodzi udział wynoszący 1/2 części w spółdzielczym prawie do opisanego wyżej lokalu mieszkalnego.
Wskazany lokal został przydzielony I. Ł. w ramach lokatorskiego prawa do lokalu w dniu 5 maja 1993 r., które również było objęte wspólnością ustawową. Wkład mieszkaniowy związany z lokalem wynosił 15.695.400 st. zł, a wartość dodatkowego wyposażenia wynosiła 2.150 st. zł. Środki zgromadzone na wkład mieszkaniowy pochodziły z przeksięgowania wpłat własnych na mieszkanie rotacyjne w wysokości 237.650 st. zł, likwidacji książeczki mieszkaniowej I. Ł. w wysokości 12.106.600 st. zł, oraz waloryzacji wkładu mieszkaniowego w wysokości 11.212.300 st. zł. Nadpłata w wysokości 7.861.150 [st. – SO] zł została przeksięgowana na dodatkowe wyposażenie do wysokości 2.150 st. zł i wypłacona w ostatecznej wysokości 7.859.000 st. zł.
Trzydziestego pierwszego marca 1999 roku dokonano przekształcenia prawa lokatorskiego w prawo własnościowe na rzecz I. Ł. i S. Ł.. Na tej podstawie została sporządzona umowa o warunkach uzupełnienia wkładu mieszkaniowego do wysokości wymaganego wkładu budowlanego wynoszącego na dzień przekształcenia 27.679,04 zł. Ustalona na dzień przekształcenia wysokość zwaloryzowanego wkładu mieszkaniowego wyniosła 19.232,16 zł, a do uzupełnienia pozostała kwota 8.446,88 zł, która została wpłacona zgodnie z harmonogramem. Książeczka mieszkaniowa została przekazana do banku podczas jej likwidacji.
Z dniem 1 stycznia 2019 roku prawo użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej przy ulicy (...) w Ł., ujęte w księdze wieczystej (...), uległo przekształceniu w prawo własności. Stosunkowa część opłaty z tytułu przekształcenia obciążała konta czynszowe uprawnionych do lokalu spadkobierców S. Ł., jednakże nie oznaczało to powiązania udziałów w nieruchomości wspólnej ze spółdzielczym prawem do lokalu mieszkalnego.
Uczestniczka cały czas zamieszkuje w przedmiotowym lokalu oraz pokrywa wszystkie koszty związane z jego eksploatacją i utrzymaniem. Wnioskodawczyni nigdy nie zgłaszała woli korzystania z lokalu w jakimkolwiek zakresie, bądź też wynajęcia go innej osobie.
W skład spadku po S. Ł. wchodzi również prawo własności samochodu osobowego marki P. z 2006 roku, o numerze rejestracyjnym (...), którego wartość wynosi 3.000 zł. Spadkodawca S. Ł. nabył prawo własności przedmiotowego pojazdu w drodze dziedziczenia po K. Ł. (1), zmarłej 29 maja 2012 roku, oraz na podstawie umów sprzedaży udziałów zawartych w dniu 10 kwietnia 2013 roku z pozostałymi jej spadkobiercami, to jest z T. D., wnioskodawczynią K. Ł. (1) i J. L.. Po śmierci S. Ł. uczestniczka pokrywała składki ubezpieczeniowe związane z obowiązkowym ubezpieczeniem OC przeznaczając na nie kwoty 358,26 zł (w latach 2014/2015), 444 zł (w latach 2016/2017), 564 zł (w latach 2017/2018), 587 zł (w latach 2018/2019) i 618 zł (w latach 2019/2020) i 754 zł (w latach 2020/2021).
Na rachunkach bankowych prowadzonych dla spadkodawcy przez (...) Bank spółkę akcyjną w W. w dniu 5 lipca 2013 roku znajdowały się środki w kwotach: na rachunku numer (...) – 64,54 zł, zaś na rachunku numer (...) – 25.000 zł. Przedmiotowe środki należały do majątku wspólnego.
Na rachunku bankowym numer (...), prowadzonym dla spadkodawcy przez (...) Bank (...) spółkę akcyjną w W. na dzień 5 lipca 2013 roku znajdowały się środki pieniężne w kwocie 16.022,58 zł. Z tej kwoty w okresie od 11 lipca 2013 roku do 2 sierpnia 2013 roku wypłacono łącznie 4.000 zł. Tytułem rozliczenia z tytułu działu spadku uczestniczka pobrała 6.525,99 zł, a wnioskodawczyni i M. Ł. – po 3.260,50 zł. Do rozliczenia pozostawało 2.975,59 zł.
Środki na przedmiotowym rachunku należały do majątku osobistego S. Ł.. Środki te pochodziły ze sprzedaży spółdzielczych własnościowych praw do lokali mieszkalnych numer (...) przy ulicy (...) w Ł., w których udziały S. Ł. nabył w drodze dziedziczenia po K. Ł. (1) oraz po J. Ł.. Spadkodawca otrzymał z tego tytułu kwoty 29.825 zł i 25.796 zł.
Do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn zgłoszono majątek S. Ł. obejmujący 1/2 środków pieniężnych zgromadzonych w (...) Banku (...) spółce akcyjnej w W. w kwocie 13.064 zł oraz 1/2 środków pieniężnych zgromadzonych w (...) Bank spółce akcyjnej w W. w kwocie 12.665 zł.
W piśmie z 13 czerwca 2017 roku wnioskodawczyni wezwała uczestniczkę do podjęcia rozmów w przedmiocie działu spadku po zmarłym S. Ł.. Również w pismach z 4 stycznia i 18 lutego 2019 roku wnioskodawczyni wezwała uczestniczkę do dobrowolnego, zgodnego podziału majątku oraz działu spadku po spadkodawcy.
Możliwy do uzyskania rynkowy czynsz w przypadku wynajęcia lokalu numer (...) przy ulicy (...) w Ł. wynosił w poszczególnych latach w skali miesiąca:
- w 2013 r. – 961 zł;
- w 2014 r. – 913 zł;
- w 2015 r. – 995 zł;
- w 2016 r. – 1.055 zł;
- w 2017 r. – 1.139 zł;
- w 2018 r. – 1.139 zł;
- w 2019 r. – 1.185 zł;
- w 2020 r. – 1.232 zł;
- w 2021 r. – 1.294 zł.
Współczynnik efektywności najmu w okresie od dnia 1 lipca 2013 r. do dnia 10 marca 2020 r. wynosił 91,7 %, a w okresie od dnia 11 marca 2013 r. do dnia 10 września 2021 r. – 87,5 %. Czynsz najmu możliwy do uzyskania, przy uwzględnieniu efektywności najmu, wynosił w poszczególnych latach:
- w 2013 r. (od lipca do grudnia) – 5.286 zł;
- w 2014 r. – 10.044 zł;
- w 2015 r. – 10.949 zł;
- w 2016 r. – 11.604 zł;
- w 2017 r. – 12.540 zł;
- w 2018 r. – 12.540 zł;
- w 2019 r. – 13.033 zł;
- w 2020 r. – 13.057 zł;
- w 2021 r. (od stycznia do września) – 9.435 zł.
W przypadku lokali stanowiących współwłasność bądź objętych udziałami w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego, na rynku nie obserwuje się umów najmu dotyczących udziałów w tych prawach, a tym bardziej umów dotyczących udziałów mniejszościowych. Dlatego też dla potrzeb określenia wynagrodzenia za korzystanie ponad przysługujący udział przyjmuje się założenie, że lokal jest kierowany na rynek najmu w całości w wyniku zgodnego stanowiska uprawnionych. Wynagrodzenie określone na podstawie czynszu możliwego do uzyskania przy założeniu wspólnego i zgodnego rozporządzania przedmiotem najmu odnoszone jest następnie do przysługujących stronom udziałów.
W tak ustalonym stanie faktycznym zważono, że w sprawie o podział majątku wspólnego, jego stan ustala się według stanu z chwili ustania wspólności ustawowej, a jego wartość – na chwilę dokonywania podziału. Analogiczne reguły należy przyjmować w ramach działu spadku z tą modyfikacją, że stan majątku należy ustalać na datę otwarcia spadku. Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że obie uczestniczki postępowania zgodnie przyjęły, że sposobem podziału majątku wspólnego S. Ł. i I. Ł. oraz działu spadku po S. Ł. będzie przyznanie uczestniczce I. Ł. wszystkich ich składników oraz zasądzenie odpowiedniej spłaty na rzecz wnioskodawczyni K. Ł. (1), przy czym nie domagano się ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków. Nie budziła zastrzeżeń również wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego. Sąd I instancji wskazał przy tym, że nie wiąże się z tym prawem ani udział w prawie użytkowania wieczystego gruntu, na którym posadowiony jest budynek wielomieszkaniowy, ani również udział w prawie własności, powstałym wskutek przekształcenia użytkowania wieczystego.
Nie było sporu co do wyposażenia lokalu w postaci wskazanych w sentencji ruchomości domowych i braku ich rynkowej wartości, a także środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych prowadzonych przez (...) Bank spółkę akcyjną w W..
Powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego wskazano, że wartość nakładu z majątku odrębnego jednego z małżonków na ich majątek wspólny, polegającego na wpłacie dokonanej przez tego małżonka na wkład mieszkaniowy związany ze spółdzielczym prawem do lokalu, odpowiada w chwili podziału tego majątku takiej części wartości spółdzielczego prawa do lokalu, jaką część stanowiła ta wpłata w stosunku do całego wkładu mieszkaniowego wpłaconego przez małżonków, od zgromadzenia którego uzależniony był przydział mieszkania. Skoro wymagany wkład budowlany wynosił 27.679,04 zł, a zwaloryzowany wkład mieszkaniowy, w całości pokryty z majątku osobistego uczestniczki, wynosił 19.232,16 zł, tedy kwota niezbędna do uzupełnienia wymaganego wkładu budowlanego wynosiła 8.446,88 zł. Kwota wkładu mieszkaniowego 19.232,16 zł stanowi 69,48 % wymaganego wkładu budowlanego i w takiej proporcji uczestniczka sfinansowała – ze środków stanowiących jej majątek osobisty – nabycie do majątku wspólnego najistotniejszego składnika tego majątku, to jest spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Wartość tego prawa wynosi 233.310 zł, a zatem nakład uczestniczki wynosi 162.103,79 zł, natomiast uczestniczce przysługuje jej własna część prawa w rozmiarze 1/2 części oraz część udziału nabyta w spadku po mężu, to jest 1/4 części, zatem łącznie 3/4 części. Z uwagi na to, że nakład uczestniczki przyczynił się do nabycia do majątku wspólnego prawa do lokalu w bardzo wysokim stopniu, ale nie w całości, Sąd Rejonowy przyjął iż zachodzi konieczność pomniejszenia spłaty należnej wnioskodawczyni, przy czym nie może oznaczać jej całkowitego lub niemal całkowitego wyłączenia. Jeżeli 69,48 % wartości prawa do lokalu zostało pokryte z majątku osobistego, to pozostała część (30,52 %) została pokryta z majątku wspólnego małżonków. Wartość udziału wnioskodawczyni w przedmiotowym prawie wynosi więc 58.327,50 zł (233.310 zł x 1/4), ale zdaniem Sądu I instancji tylko 30,52 % tej kwoty podlega rozliczeniu w ramach podziału majątku wspólnego i działu spadku. W konsekwencji wnioskodawczyni może skutecznie żądać rozliczenia jedynie 1/4 części kwoty służącej sfinansowaniu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu z majątku wspólnego, to jest w przybliżeniu kwoty 4.450,39 zł (58.327,50 zł x 30,52 % x 1/4).
Sąd Rejonowy uznał, że wartość udziału wnioskodawczyni w prawie własności środków pieniężnych zdeponowanych na rachunkach w (...) Bank spółce akcyjnej w W. wynosi 6.266,14 zł [(64,54 zł + 25.000 zł) x 1/4].
Wartość udziału wnioskodawczyni w prawie własności samochodu osobowego, należącego do majątku osobistego spadkodawcy, wynosi 1.500 zł (3.000 zł x 1/2), ponieważ wnioskodawczyni nabyła po spadkodawcy 1/4 części spadku oraz jest jedyną spadkobierczynią M. Ł..
Sąd Rejonowy przyjął, że wartość udziału wnioskodawczyni w prawie własności środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku w (...) Banku (...) spółce akcyjnej w W. wynosi 8.011,58 zł (16.022,58 zł x 1/2), tym niemniej M. Ł. i wnioskodawczyni otrzymały już kwoty po 3.260,50 zł (łącznie 6.521 zł). Wprawdzie zdaniem tamtejszego Sądu materiał dowody uzasadniał przyjęcie, że kwotą środków nierozliczonych przez spadkobierców jest 2.975,59 zł, jednakże wnioskodawczyni wnosiła o rozliczenie 2.970,60 zł. W tym układzie przyjąć należy kwotę wskazaną we wniosku, zgodnie z zasadą związania żądaniem wnioskodawcy. W skład spadku wchodzi więc nadal 2.975,59 zł, a środki te należały do majątku osobistego spadkodawcy. Przy założeniu, że wnioskodawczyni domaga się rozliczenia 2.970,60 zł, należy przyjąć iż spłata powinna obejmować także kwotę 1.485,30 zł (2.970,60 zł : 2).
Podsumowując swoje rozważania Sąd I instancji wskazał, że należna wnioskodawczyni spłata wynosi 13.701,83 zł (4.450,39 zł + 6.266,14 zł + 1.500 zł + 1.485,30 zł). Kwotę tę zasądzono od uczestniczki na rzecz wnioskodawczyni oraz ustalono, że będzie ona płatna w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia, celem uniknięcia wątpliwości co do wymagalności i czasu realizacji spłaty.
Sąd Rejonowy umorzył postępowanie co do 3.260,50 zł cofniętego żądania wnioskodawczyni.
Oddalono pozostałe roszczenia. Co do roszczenia o zapłatę za używanie lokalu ponad przysługujący udział w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego Sąd I instancji stanął na stanowisku, że – po pierwsze – jak wynika z opinii biegłego, na rynku nie odnotowuje się najmu udziałów w spółdzielczym prawie do lokalu mieszkalnego. Jedynie na potrzeby wyliczeń matematycznych można przyjmować wartość czynszu w takim przypadku jako odpowiednią część czynszu najmu całego lokalu, stosownie do wysokości udziałów, co nie oznacza, że istnieje rzeczywista możliwość wynajęcia udziału w rzeczonym prawie. Czyni to, zdaniem tamtejszego Sądu, bezzasadnym roszczenie o dokonanie rozliczenia z tego tytułu w ramach przyznania wnioskodawczyni wynagrodzenia za korzystanie przez uczestniczkę z lokalu ponad jej własny udział. Po wtóre Sąd Rejonowy uwzględnił, że wnioskodawczyni nigdy wprost nie wyraziła woli korzystania z lokalu, choćby w zakresie przysługującego jej udziału, czy też wynajęcia części lokalu. Nie można przy tym zapominać, że w lokalu tym zamieszkuje uczestniczka, której zasoby – pochodzące z majątku osobistego – w większej części przyczyniły się do powstania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Lokal ten stanowi centrum jej aktywności i interesów życiowych, a opłaty i wydatki z nim związane ponosi w całości uczestniczka. W tej sprawie nie miała miejsca sytuacja polegająca przykładowo na wyzuciu współuprawnionego spadkobiercy z posiadania lokalu, czy odmowy udzielenia dostępu do lokalu. W lokalu zamieszkiwali od początku jedynie spadkodawca i uczestniczka, a po jego śmierci wyłącznie uczestniczka, która dysponuje zresztą większościowym (3/4) udziałem w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu. Oznacza to w ocenie Sądu I instancji, że wnioskodawczyni nie dysponowała i nie dysponuje żadnym uprawnieniem do korzystania z przedmiotowego lokalu, to jest współposiadania rzeczy, a w konsekwencji nie przysługuje jej roszczenie o zapłatę za korzystanie przez uczestniczkę z lokalu ponad jej własny udział.
Jednocześnie Sąd Rejonowy za niezasadne uznał roszczenie wnioskodawczyni o zasądzenie od wnioskodawczyni 10.048,18 zł tytułem zwrotu odpowiedniej części wydatków i ciężarów związanych z utrzymaniem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Roszczenie to uznano za niewykazane co do wysokości, a nadto zwrócono uwagę, że uczestniczka korzysta w całości z przedmiotowego lokalu i zaspokaja w nim swoje potrzeby mieszkaniowe. Uczestniczka nie rozważała i nie proponowała uczestniczce [zapewne Sąd I instancji miał tu na myśli osobę wnioskodawczyni – SO] możliwości dopuszczenia wnioskodawczyni do współkorzystania z lokalu, co mogłoby uzasadniać partycypację przez nią w kosztach utrzymania lokalu i w pozostałych opłatach. Wobec tego zrozumiałe jest, zdaniem Sądu Rejonowego, że to uczestniczka ponosi koszty związane z utrzymaniem lokalu, jak również we własnym zakresie pokryła zaległości, do których powstania doszło w przeszłości. Uczestniczka nie dysponuje więc in casu roszczeniem o zasądzenie od wnioskodawczyni żadnej części kosztów utrzymania i eksploatacji lokalu, w którym zamieszkuje tylko uczestniczka.
Za bezzasadne uznano również roszczenie uczestniczki przeciwko wnioskodawczyni o zwrot 934,56 zł tytułem części wydatków poczynionych tytułem pokrycia składek na obowiązkowe ubezpieczenie OC, dotyczące pojazdu mechanicznego wchodzącego w skład spadku. Sąd I instancji wskazał w szczególności, że adresatem obowiązku ubezpieczeniowego jest uczestniczka, jako wyłącznie posiadająca przedmiotowy pojazd.
Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia, w przedmiocie kosztów orzeczono zgodnie z zasadą iż w postępowaniu nieprocesowym każdy z jego uczestników ponosi koszty swojego udziału w sprawie. Przywołując stanowisko Sądu Najwyższego wskazano, że w szeroko rozumianych sprawach działowych brak jest sprzeczności interesów. Analogicznie orzeczono o nieuiszczonych kosztach sądowych, obciążając nimi wnioskodawczynię, z której inicjatywy koszty te, w postaci niepokrytej zaliczką części wynagrodzenia biegłego, zostały poniesione.
Apelacje od omówionego wyżej postanowienia wywiodła zarówno wnioskodawczyni, jak i uczestniczka.
Wnioskodawczyni, działając przez swojego pełnomocnika w osobie adwokata, występującego również w I instancji, zaskarżyła postanowienie w części obejmującej punkty 1.c, 3.e, 5, 6, 8 w zakresie oddalającym roszczenia wnioskodawczyni, oraz 9 i 10 postanowienia. W apelacji zarzucono naruszenie zarówno prawa procesowego, jak i materialnego.
W zakresie prawa procesowego zdaniem apelującej wnioskodawczyni doszło do naruszenia:
art. 233 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.1 przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, sprzecznej z zasadami wiedzy, polegającej na nieuzasadnionym przyjęciu, iż:
środki pieniężne zgromadzone na rachunkach prowadzonych przez (...) Bank spółkę akcyjną w W. o numerach: (...) w kwocie 64,54 zł i (...) w kwocie 25.000 zł wchodzą w skład majątku wspólnego I. Ł. i S. Ł., podczas gdy środki te stanowiły majątek osobisty S. Ł. (zarzut W.I),
przyznanie w całości wyłącznie I. Ł. środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku prowadzonym przez (...) Bank (...) spółkę akcyjną w W. o numerze (...) w kwocie 16.022,58 zł, podczas gdy ustalono, że środki te zostały częściowo wypłacone z konta i strony podzieliły je między sobą fizycznie (zarzut W.II),
wnioskodawczyni może skutecznie żądać rozliczenia jedynie 1/4 części kwoty służącej sfinansowaniu spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu z majątku wspólnego to jest 4.450,39 zł, podczas gdy po uwzględnieniu wartości spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu – 233.310 zł oraz wartości nakładów poczynionych przez uczestniczkę – 162.103,79 zł, udział Wnioskodawczyni jest równy 17.801,55 zł (zarzut W.III),
wnioskodawczyni nigdy nie wzywała uczestniczki do dopuszczenia do współposiadania lokalu i rozliczenia wynagrodzenia za korzystanie z lokalu ponad udział, podczas gdy żądania takie znajdują się w pismach przedsądowych pełnomocników wnioskodawczyni (zarzut W.IV);
art. 316 § 1 k.p.c. przez niewzięcie za podstawę orzekania stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy, to jest nieuwzględnienie, iż na dzień orzekania stan konta bankowego o numerze (...) był wyższy aniżeli 25.000 zł (zarzut W.V);
art. 520 § 2 k.p.c. przez jego niezastosowanie i nierozdzielenie pomiędzy stronami kosztów postępowania, w sytuacji kiedy wnioskodawczyni wielokrotnie wzywała uczestniczkę do dokonania działu spadku, a bierność uczestniczki doprowadziła do konieczności sądowego rozstrzygnięcia sporu i poniesienia w związku z tym kosztów, w tym niezbędnych dla wykazania spornych okoliczności pomiędzy stronami, w szczególności mając na względzie iż przedmiotowe rozstrzygnięcie w równym stopniu oddziałuje na prawa uczestniczki (zarzut W.VI).
W zakresie prawa materialnego zarzucono naruszenie:
art. 33 pkt 2 k.r.o.2 przez jego niezastosowanie i zaliczenie do majątku wspólnego środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach prowadzonych przez (...) Bank spółkę akcyjną w W. o numerach: (...) w kwocie 64,54 zł i (...) w kwocie 25.000 zł, podczas gdy środki te zgodnie z ustaleniami Sądu I instancji pochodziły z dziedziczenia i powinny zostać zaliczone do majątku osobistego (zarzut W.VII);
art. 45 § 1 i 2 k.r.o. w związku z art. 567 § 1 k.p.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie wyrażające się w nieprawidłowej metodologii obliczenia wartości udziału w spółdzielczym własnościowym lokalu mieszkalnym nr (...) przy ul. (...) w Ł. (zarzut W.VIII);
art. 206 w związku z art. 224 § 2 i art. 225 k.c.3 przez jego niezastosowanie w sytuacji, w której istniały ku temu przesłanki, to jest korzystanie przez uczestniczkę I. Ł. z lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...) w Ł. ponad udział, a w konsekwencji oddalenie zasadnego roszczenia wnioskodawczyni z tego tytułu (zarzut W.IX);
art 140 w związku z art. 206 k.c. przez jego niezastosowanie przejawiające się w stwierdzeniu, iż wnioskodawczyni nie dysponowała i nie dysponuje żadnym uprawnieniem do korzystania z przedmiotowego lokalu, podczas gdy roszczenie to wynika bezpośrednio z ustawowego kształtu własności i praw współwłaścicieli wskazanych w art. 206 k.c. (zarzut W.X).
Z tych względów wniesiono o zmianę zaskarżonego postanowienia przez uchylenie punktu 1.c, zmianę w punkcie 3.e i ustalenie iż w skład spadku po S. Ł. wchodzą środki pieniężne zgromadzone na rachunkach prowadzonych przez (...) Bank spółkę akcyjną w W. o numerach: (...) i (...) w całości, zmianę w punkcie 5 i dokonanie podziału majątku wspólnego I. Ł. i S. Ł. oraz działu spadku po S. Ł., w ten sposób, że składniki majątku wspólnego i majątku spadkowego wymienione w punktach 1 i 3.a, b, d oraz e postanowienia przyznać w całości wyłącznie I. Ł., zmianę w punkcie 6 i zasądzenie od I. Ł. na rzecz K. Ł. (1) 34.329,25 zł tytułem spłaty oraz 1/2 wysokości pożytków od kwoty 27 020,26 zł znajdującej się na rachunku bankowym (...) Bank spółki akcyjnej w W. o numerze (...) za okres od 18 sierpnia 2021 roku do dnia orzekania, płatnej w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia, zmianę w punkcie 8 i zasądzenie od I. Ł. na rzecz K. Ł. (1) 35.390,50 zł tytułem wynagrodzenia za korzystanie z lokalu mieszkalnego ponad udział, a także poprzez zasądzenie od I. Ł. na rzecz K. Ł. (1) dalszej kwoty wynagrodzenia z tytułu korzystania przez uczestniczkę z lokalu mieszkalnego ponad udział w wysokości 323,50 zł miesięcznie liczonej za okres od sierpnia 2022 roku do dnia orzekania, zmianę w punkcie 9 i nakazanie pobrania od I. Ł. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi- Śródmieścia w Łodzi 1.175,86 zł tytułem niepokrytych wydatków na poczet wynagrodzenia biegłego sądowego, zmianę w punkcie 10 i zasądzenie od uczestniczki na rzecz wnioskodawczyni 1.000 zł tytułem zwrotu połowy opłaty od wniosku. Złożono nadto wniosek o zasądzenie od uczestniczki na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przewidzianych.
Wnioskodawczyni zawarła w apelacji również wniosek dowodowy o wystąpienie do (...) Banku spółki akcyjnej w W., celem ustalenia aktualnego salda rachunku o numerze (...).
Uczestniczka, działając przez swojego pełnomocnika w osobie adwokata, występującego również w I instancji, zaskarżyła postanowienie w zakresie rozstrzygnięcia z punktów 5, 6 oraz 8 w zakresie oddalającym roszczenia I. Ł. przeciwko K. Ł. (1).
W zakresie prawa procesowego zdaniem apelującej uczestniczki doszło do naruszenia:
art. 233 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.4 przez dokonanie błędnej oceny, że ze środków zdeponowanych na rachunku bankowym prowadzonym dla spadkodawcy w (...) Banku (...) spółce akcyjnej w W. pozostało jeszcze do rozliczenia 2.970,60 zł podczas, gdy brak było podstaw do takiej oceny (zarzut U.I);
art. 233 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważania ferowanych przez uczestniczkę dowodów i w konsekwencji dokonanie dowolnej oceny, że zgłoszone przez I. Ł. roszczenia o zapłatę części kosztów i wydatków na utrzymanie lokalu będącego przedmiotem działu spadku nie zostały wykazane ponieważ obejmowały opłaty i koszty zapewnienia mediów pobieranych i zużywanych wyłącznie przez uczestniczkę i że są to składniki opłat, które wiążą się wyłącznie z korzystaniem z lokalu przez uczestniczkę w zakresie jej indywidualnych potrzeb podczas, gdy z treści znajdujących się w aktach sprawy pism od Spółdzielni Mieszkaniowej (...) wynika, że składowymi zgłoszonego roszczenia były wyłącznie te opłaty i wydatki, które były naliczone od metrażu lokalu, a nie ilości zamieszkujących w nim osób (zarzut U.II);
art. 233 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. przez dowolną ocenę, że to wyłącznie uczestniczka postępowania powinna ponosić ciężary finansowe utrzymania pojazdu wchodzącego w skład spadku, w tym obowiązek zapłaty składki ubezpieczeniowej, a w konsekwencji oddalenie roszczenia uczestniczki w tym zakresie jako bezzasadnego (zarzut U.III);
art. 233 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. przez orzeczenie ponad żądanie i zasądzenie od I. Ł. na rzecz K. Ł. (2) kwoty 1.485,30 złotych ze środków zgromadzonych na rachunku spadkodawcy w (...) Banku (...) spółce akcyjnej w W. w sytuacji, gdy wnioskodawczym nie sformułowała w tym zakresie żadnego roszczenia (zarzut U.IV).
W zakresie naruszenia prawa materialnego zarzucono naruszenie:
art. 207 w związku z art. 1035 k.c. przez ich niezastosowanie w realiach faktycznych i prawnych rozpoznawanej sprawy, a w konsekwencji wadliwe uznanie, że zgłoszone przez uczestniczkę postępowania roszczenia o zwrot wydatków i ciężarów poniesionych na rzeczy wchodzące w skład spadku (lokal oraz pojazd marki P.) są nieuprawnione co do zasady, gdyż art. 207 k.c., zgodnie z którym współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną w stosunku do wielkości udziałów, ma jedynie odpowiednie zastosowanie na gruncie działu spadku (art. 1035 k.c.) (zarzut U.V).
Z tych względów wniesiono o zmianę zaskarżonego postanowienia przez zmianę w punkcie 5 postanowienia i dokonanie podziału majątku wspólnego I. Ł. i S. Ł. oraz działu spadku po S. Ł. w ten sposób, że składniki majątku wspólnego i majątku spadkowego wymienione w punktach 1 i 3.a-c postanowienia w zakresie kwoty 6.525,99 zł przyznać na wyłączną własność I. Ł., a składniki wymienione w punkcie 3.c postanowienia w zakresie kwoty 6.521 złotych przyznać na wyłączną własność K. Ł. (1), w konsekwencji dokonać zmiany w punkcie 6 postanowienia i zasądzić od I. Ł. na rzecz K. Ł. (1) 12.216,53 zł tytułem spłaty płatnej w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia, ewentualnie w punkcie 5 postanowienia dokonać podziału majątku wspólnego I. Ł. i S. Ł. oraz działu spadku po S. Ł. w ten sposób, że składniki majątku wspólnego i majątku spadkowego wymienione w punktach 1 i 3.a-b postanowienia przyznać w całości wyłącznie I. Ł., a składniki wymienione w pkt 3.c postanowienia przyznać w całości wyłącznie K. Ł. (1) i zasądzić od K. Ł. (1) na rzecz I. Ł. 1.485,30 zł tytułem spłaty z tego składnika majątku spadkowego, nadto zmiany w punkcie 8 w ten tylko sposób, że zasądzić od K. Ł. (1) na rzecz I. Ł. 10.982,74 zł tytułem zwrotu wydatków i ciężarów poniesionych na ubezpieczenie OC pojazdu marki P. (...) oraz związanych z utrzymaniem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu nr (...). W zakresie kosztów postępowania apelacyjnego, wniesiono o zastosowanie reguły ogólnej postępowania nieprocesowego.
Na terminie rozprawy 4 kwietnia 2023 roku w imieniu uczestniczki sprostowano wnioski apelacyjne o tyle, że przyznanie składników majątkowych I. Ł. w każdym przypadku winno obejmować również te składniki, które wymienione zostały w punktach 3.d i 3.e zaskarżonego postanowienia.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje.
Każda z apelacji okazała się częściowo zasadna.
W pierwszej kolejności rozważyć należy zarzuty w zakresie prawa procesowego z obu apelacji, jako determinujące prawidłowość ustaleń faktycznych, przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia.
Zarzut W.I uznano za zasadny o tyle, że Sąd Okręgowy odmiennie ocenił zgromadzone w sprawie w I instancji dowody i ustalił, że środki zgromadzone na rachunkach prowadzonych przez (...) Bank spółkę akcyjną w W. o numerach: (...) i (...), pochodziły ze środków nabytych wskutek spieniężenia praw do nieruchomości, nabytych przez S. Ł. wskutek dziedziczenia. Przemawiają za tym zarówno historie operacji na rachunkach – przy czym rachunek (...) to w istocie lokata terminowa założona ze środków na rachunku (...). Nie potwierdzają się natomiast depozycje uczestniczki (k. 360), jakoby środki na rachunkach w (...) Bank spółce akcyjnej w W. pochodziły z jej dochodów. Jak zeznała uczestniczka, mąż pracował w ochronie, zaś ona próbowała prowadzić sklep w ramach jednej z sieci franczyzowych osiedlowych sklepów spożywczych. Nie potwierdzają się również twierdzenia uczestniczki, w których wskazywała iż żadna z kwot ze sprzedaży odziedziczonych praw do mieszkań nie wpłynęła na rachunek w (...) Bank spółce akcyjnej w W.; co więcej, sama uczestniczka zeznawała iż nie umie tego powiedzieć na pewno. Tymczasem w świetle historii operacji, wpływ wynagrodzenia pochodzi od przedsiębiorstwa ochroniarskiego, jest to przy tym uznanie na 529,12 zł. Jedynym istotniejszym kwotowo wpływem na ten rachunek jest 29.825 zł tytułem zakupu lokalu mieszkalnego przy ulicy (...) w Ł., co zaksięgowano 10 kwietnia 2013 roku. Analiza historii rachunku (...) prowadzi do wniosku, że założenie lokaty 25.000 zł 17 kwietnia 2013 roku jest następstwem wpływu środków ze sprzedaży, zaksięgowanego 10 kwietnia 2013 roku. Oba wymienione rachunki prawidłowo należało uznać zatem za gromadzące majątek osobisty S. Ł.. Sąd I instancji nie przedstawił w części uzasadnienia dotyczącej oceny dowodów żadnej bliższej argumentacji, przemawiającej za odmienną oceną w tym zakresie. W tych okolicznościach zarzut W.I uznać należało za zasadny.
Zarzuty W.II i U.I należy rozpoznać łącznie, gdyż w istocie dotyczą one ustaleń faktycznych dotyczących jednego składnika majątkowego, a to wierzytelności z umowy rachunku bankowego o numerze (...), prowadzonego dla S. Ł. przez (...) Bank (...) spółkę akcyjną w W.. Zarówno wnioskodawczyni, jak i uczestniczka, zgodnie twierdzą o konieczności reformacyjnego rozstrzygnięcia co do tego składnika z uwagi na jego co najmniej częściowe rozdysponowanie, zaś w przypadku uczestniczki – twierdzenie iż w ogóle doszło do pozasądowego podziału spadku w tym zakresie. W ocenie Sądu Okręgowego zasadnym w tej mierze jest ustalenie na podstawie dowodu z przesłuchania wnioskodawczyni i uczestniczki, że w wyniku podejmowanych działań związanych z organizacją pogrzebu oraz późniejszych decyzji spadkobierczyń, doszło do pozasądowego, częściowego działu spadku po S. Ł., obejmującego wierzytelność zmarłego z tytułu wspomnianej wyżej umowy rachunku bankowego, zawartej z (...) Bankiem (...) spółką akcyjną w W.. Sąd Okręgowy uwzględnił w tym zakresie, że depozycje wnioskodawczyni i uczestniczki w tym zakresie były składane na terminie rozprawy 26 lipca 2022 roku, przeszło rok po przesłaniu pełnomocnikom historii operacji na przedmiotowym rachunku, co nastąpiło 28 maja 2021 roku (k. 168, 181 – 182). Nie jest zatem przekonujące twierdzenie wnioskodawczyni z odpowiedzi na apelację uczestniczki w tym zakresie, co do rzekomego braku znajomości danych rachunku, dokumentacji, w tym zakresie. Skoro zaś w toku postępowania działowego Sąd ma obowiązek ustalić skład i wartość spadku podlegającego podziałowi (art. 684 k.p.c.), tedy przyjąć należy, że jeżeli doszło do pozasądowego, częściowego działu spadku (art. 1038 § 2 k.c.), skład i wartość spadku ulegającego podziałowi w postępowaniu sądowym nie obejmuje już tych składników spadku pierwotnego, rozumianego jako ogół praw oraz obowiązków majątkowych zmarłego, przechodzących z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów Kodeksu cywilnego (art. 922 § 1 i nast. k.c.), które objęte zostały wcześniejszym, umownym działem częściowym spadku. Odmienna wykładnia prowadziłaby do wniosku, że zastrzeżenie w art. 684 k.p.c. iż chodzi o spadek „ulegający podziałowi” nie ma znaczenia normatywnego, skoro w każdym przypadku chodziłoby o stan spadku z art. 922 § 1 k.c. niezależnie od tego, czy spadkobiercy przed wszczęciem sądowego postępowania o dział spadku, skorzystali z przysługującego im uprawnienia do umówienia się o podział choćby co do części spadku. Jednocześnie przyjąć należy, że tak zawarta umowa nie może być w żadnym przypadku przedmiotem kontroli w postępowaniu nieprocesowym. Nie można w szczególności sądowego działu spadku wykorzystywać do korygowania sposobu umówionego przez spadkobierców poza postępowaniem sądowym, już choćby z tej tylko przyczyny, że – jak wskazano wyżej – ta część spadku, którą objęto podziałem umownym, w ogóle przestaje być przedmiotem oceny sądowej w ramach postępowania działowego. W tym zakresie zarzuty tak W.II, jak i U.I okazują się zasadne, przy czym zasadność zarzutu uczestniczki, jako dalej idącego, pochłania zasadność zarzutu wnioskodawczyni, odnoszącego się jedynie do części przyjętego w tym zakresie przez Sąd Rejonowy rozliczenia.
Zarzut W.III odnosi się w istocie do oceny materialnoprawnej, a to określenia części nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny, jaka winna być uwzględniona. Nie jest przedmiotem sporu wynik analizy Sądu I instancji co do źródła pochodzenia środków na wkład mieszkaniowy. Spór dotyczy jedynie kwestii prawidłowości przyjęcia określonych skutków prawnych poczynionych w tym zakresie ustaleń. Zarzut ma charakter zarzutu naruszenia prawa materialnego, w szczególności art. 45 § 1 zd. II k.r.o., i podlegać będzie w tym zakresie omówieniu w dalszej kolejności. Nie ma natomiast w zakresie ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Rejonowy co do owych nakładów: ich źródeł ani rozmiarów w chwili dokonywania, żadnego naruszenia art. 233 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. – z punktu widzenia takiej podstawy prawnej, zarzut W.III jest bezzasadny. Natomiast w zakresie materialnoprawnym został w istocie ujęty w zarzucie W.VIII.
Nie przekonuje również zarzut W.IV. Rzekomo wadliwe ustalenie Sądu I instancji co do braku wzywania uczestniczki przez wnioskodawczynię do dopuszczenia do współposiadania przedmiotowego lokalu, jest jak najbardziej trafne. Nie sposób w szczególności ogólnej wzmianki o możliwości rozważenia przez wnioskodawczynię dochodzenia przeciwko uczestniczce ewentualnych roszczeń pieniężnych z tytułu posiadania ponad udział, zawartej w piśmie datowanym na 13 czerwca 2017 roku (k. 124 – 126), traktować jako tego rodzaju wezwania. Jest oczywistym w świetle całości rzeczonego pisma, że nie chodziło w tym wezwaniu o rzeczywistą wolę współposiadania, a jedynie o nakłonienie do umownego działu spadku, ewentualnie działu sądowego, ale zgodnego.
Zarzut W.V okazał się o tyle skuteczny, że doprowadził do uwzględnienia wniosku dowodowego, zawartego w apelacji wnioskodawczyni, co pozwoliło ustalić aktualny stan wierzytelności z tytułu umowy wskazanego w zarzucie rachunku bankowego w postaci lokaty terminowej o numerze (...). Saldo owego rachunku wynosi obecnie 27.095,57 zł (k. 515).
Oceniając trafność zarzutu W.VI Sąd Okręgowy nie uznał izby Sąd Rejonowy dopuścił się naruszenia art. 520 § 2 k.p.c., gdyż Sąd Okręgowy w obecnym składzie podziela zapatrywanie, że w szeroko rozumianych postępowaniach działowych co do zasady interes uczestników pozostaje zbieżny i wyraża się w chęci zakończenia stanu tymczasowego, wywołanego – jak w niniejszej sprawie – ustaniem wspólności majątkowej między małżonkami i spadkobraniem, a to wskutek śmierci jednego z małżonków. W niniejszej sprawie jawi się to skądinąd szczególnie wyraziście gdy zważyć, że w istocie sam sposób podziału majątku wspólnego i działu spadku nie jest przedmiotem sporu – ten dotyczy jedynie okoliczności ubocznych względem istoty postępowania, w każdym razie z prawnego punktu widzenia, a to rozliczeń w zakresie spłat oraz nakładów i przychodów, aczkolwiek zaznaczyć należy iż rzeczywiście, spór taki uniemożliwia zastosowanie przepisów dotyczących przykładowo kosztów sądowych, dotyczących zgodnego sądowego podziału majątku i działu spadku.
Przystępując do oceny zarzutów proceduralnych z apelacji uczestniczki, zarzut U.I został już wyżej omówiony wspólnie z zarzutem W.II i okazał się zasadny.
Zarzut U.II nie jest pozbawiony podstaw. Zaoferowany przez uczestniczkę materiał dowodowy w postaci zaświadczeń i informacji spółdzielni mieszkaniowej o wysokości opłat pozwala na wyodrębnienie tych nakładów na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, wchodzące w skład spadku po S. Ł., które nie są wynikiem zaspokajania wyłącznie indywidualnych potrzeb uczestniczki, lecz związane są z kosztami utrzymania samego prawa. Wykazana wartość takich nakładów wyniosła 40.048,82 zł. Niemniej zasygnalizować w tym miejscu należy, że Sąd Okręgowy w obecnym składzie podziela pogląd Sądu I instancji co do niezasadności uwzględnienia tego rodzaju nakładów przeciwko wnioskodawczyni niekorzystającej w żaden sposób z przedmiotowego prawa, zatem jakkolwiek zarzut naruszenia prawa procesowego w zakresie oceny dowodów jest zasadny, nie doprowadził samodzielnie do zmiany rozstrzygnięcia.
Zarzut U.III dotyczy w istocie prawa materialnego. Chodzi mianowicie o ustalenie prawidłowych granic wykładni przepisów zakreślających podmiotową hipotezę obowiązku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych. Uczestniczka nie kwestionuje wszak tego, że samochód pozostaje w jej wyłącznym posiadaniu. Z tego względu zarzut zostanie omówiony w części poświęconej prawu materialnemu.
Rozpatrywanie zarzutu U.IV okazało się zbędne, z racji skuteczności zarzutu U.II, prowadzącego do dalej idącej korekty ustaleń faktycznych.
W świetle powyższych uwag ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy jawią się jako wymagające korekty co do konieczności przyjęcia, że środki zgromadzone na rachunkach prowadzonych przez (...) Bank spółkę akcyjną w W. pochodzą z majątku odrębnego spadkodawcy, co do dokonania umownego częściowego działu spadku w zakresie wierzytelności spadkodawcy z umowy rachunku bankowego z (...) Bankiem (...) spółką akcyjną w W., a także co do ustalenia aktualnego salda rachunku bankowego o numerze (...). W pozostałym istotnym dla rozstrzygnięcia zakresie ustalenia Sądu I instancji okazały się prawidłowe, ponieważ mieszczą się w granicach swobodnej – w przeciwieństwie do dowolnej – oceny przeprowadzonych dowodów jako spójne, logicznie powiązane z materiałem dowodowym, niebudzące wątpliwości w świetle życiowego doświadczenia oraz zupełne z punktu widzenia zakresu ustaleń niezbędnego do prawidłowego rozstrzygnięcia. Jako takie nie mogą być skutecznie zwalczane polemicznymi twierdzeniami apelujących. W konsekwencji Sąd Okręgowy przyjmuje owe ustalenia Sądu Rejonowego, ze wskazanymi korektami, za własne.
Przystępując do oceny zarzutów naruszenia prawa materialnego, za trafny należało uznać w jego istocie zarzut W.VII. Zmiana ustalenia co do pochodzenia środków zdeponowanych na wskazanych rachunkach musiała w konsekwencji doprowadzić do zmiany kwalifikacji prawnej wierzytelności z umów tych rachunków bankowych. Rację ma wnioskodawczyni podnosząc, że wierzytelności te w całości traktowane winny być jako wchodzące w skład majątku osobistego S. Ł. na podstawie art. 33 pkt 2 i 10 k.r.o. Dodanie pkt 10 jest zasadne, skoro mamy do czynienia nie tyle z udziałami w prawach do nieruchomości, co wierzytelnością wobec banku z racji umowy rachunku bankowego (art. 726 k.c. w zakresie obciążającego bank obowiązku zwrotu środków) oraz zdeponowania w jej ramach środków pochodzących ze zbycia rzeczonych udziałów; jest to zatem przykład tzw. surogacji.
Zarzut W.VIII jawi się jako zasadny o tyle, że doprowadził do zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia. W pierwszej kolejności podkreślić należy, że Sąd Okręgowy w obecnym składzie podziela stanowisko Sądu I instancji co do tego, że zasadnym jest odniesienie wartości nakładu, dokonanego przed wieloma laty, do całkowitej wartości wkładu mieszkaniowego, wyrażonego w ówczesnej walucie, oraz ustalenie samej wartości nakładu na chwilę orzekania przez odniesienie do aktualnej wartości samego prawa tej samej proporcji. Działanie takie, jak słusznie zwraca uwagę Sąd Rejonowy, znalazło aprobatę w orzecznictwie Sądu (...), a przy tym pozostaje w zgodzie z obowiązkiem ustalenia wartości nakładów według cen aktualnych na chwilę orzekania, a nie na chwilę dokonania nakładu. Skoro zatem pokryto wkład mieszkaniowy w 69,48 % z majątku osobistego, a wartość prawa wynosi bezspornie 233.310 zł, zatem uznać należy nakład uczestniczki w rozmiarze: 233.310 zł × 0, (...) ≈ 162.103,79 zł. Skoro uczestniczka dysponuje ostatecznie udziałem w wysokości 3/4 w prawie, tedy do rozliczenia zgłosić skutecznie może: 162.103,79 zł × 1/4 ≈ 40.525,95 zł, gdyż w 3/4 dokonywała nakładu z majątku osobistego na ostatecznie własny udział, co nie rodzi obowiązku zwrotu.
Zarzut W.IX nie okazał się skuteczny. Sąd I instancji przekonująco argumentuje w tej części, w jakiej wywodzi iż wnioskodawczyni w żaden sposób nie wskazała iżby kiedykolwiek wzywała uczestniczkę do dopuszczenia do współposiadania. Trudno zatem mówić o korzystaniu ponad udział, skoro w żaden sposób nie wykazano, w jakim zakresie miałyby się wyrażać granice korzystania przez wnioskodawczynię z przedmiotowego prawa, a które miałyby być zatem przekroczone przez uczestniczkę. Powołanie się na art. 206 k.c. jest w tym przypadku chybione o tyle, że przepis ten odwołuje się do stanu, w którym korzystanie przez posiadacza „daje się pogodzić” z posiadaniem przez innych współwłaścicieli. Jak się zatem wydaje, granice w tym zakresie wyznacza spokojne posiadanie. Prawidłowo zatem wywodzi Sąd Rejonowy, że spokojne posiadanie uczestniczki w niniejszej sprawie obejmowało całość lokalu przy ulicy (...) w Ł.. Powoływanie się w podstawie zarzutu na art. 224 § 2 i art. 225 k.c. nie jest przy tym przekonujące już choćby z tej przyczyny, że nie wytoczono powództwa o wydanie rzeczy – w tym przypadku należałoby raczej mówić o dopuszczeniu do współposiadania, a wnioskodawczyni nawet na obecnym etapie nie domaga się w żaden sposób umożliwienia korzystania w jakikolwiek sposób z przedmiotowego lokalu. Ów element sporu co do zakresu władania rzeczą wspólną jasno wyraża również Sąd Najwyższy. W szczególności w sprawie III CZP 3/086 wprost wskazano, że dla dochodzenia wynagrodzenia za „nieuprawnione korzystanie z rzeczy” konieczne jest „wyzucie współwłaściciela ze współposiadania”. Nie chodzi zatem o sytuację jak w niniejszej sprawie, gdzie nie wykazano iżby kiedykolwiek wnioskodawczyni w jakikolwiek sposób domagała się od uczestniczki umożliwienia korzystania z lokalu, którego dotyczy przedmiotowe prawo, lecz o istniejący realnie spór co do granic fizycznie ujmowanego współposiadania. Zauważyć przy tym należy, że stosowanie tych reguł w przypadku ograniczonego prawa rzeczowego, jakim jest spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (art. 244 § 1 k.c.), mogłoby następować tylko w drodze ostrożnej analogii7; art. 1035 k.c. odnosi się wszak w pierwszej kolejności do spadku jako jednej masy majątkowej, zaś stosowanie wyrażonej tam reguły do uprawnień z poszczególnych praw wchodzących do spadku winno następować ze szczególną rozwagą. Z tych wszystkich względów oddalenie roszczenia wnioskodawczyni przeciwko uczestniczce o wynagrodzenie za korzystanie ponad udział ze spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu jawi się w przedmiotowych okolicznościach jako prawidłowe.
Zarzut W.X skonstruowany jest podobnie jak zarzut W.IX – opiera się o przepisy regulujące własność i współwłasność, nie angażując się bliżej w rozważania dotyczące sposobu, w tym przede wszystkim zakresu stosowania tych przepisów, w przypadku ograniczonego prawa rzeczowego. Należy zauważyć, że Kodeks cywilny wprost zastrzega dla ograniczonych praw rzeczowych stosowanie odpowiednie wyłącznie przepisów o ochronie własności (art. 251 k.c.), a więc tych ujętych w dziale V tytułu I księgi drugiej Kodeksu cywilnego (art. 222 – 231 k.c.). Obecne uregulowanie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w przepisach szczególnych, do których odsyła Kodeks cywilny (art. 244 § 2 k.c.) jest nader skąpe, w każdym razie w zakresie przedmiotowo istotnym (art. 17 1 – 17 19 u.s.m.8). Zgodzić się jednak należy z wnioskodawczynią kwestionującą prawidłowość zdecydowanie nazbyt stanowczego twierdzenia Sądu I instancji, jakoby wnioskodawczyni nie dysponowała i nie dysponuje żadnym uprawnieniem do korzystania z przedmiotowego lokalu, aczkolwiek w świetle powyższych uwag twierdzenie wnioskodawczyni jakoby roszczenie wynikało „bezpośrednio z ustawowego kształtu własności i praw współwłaścicieli wskazanych w art. 206 k.c.” graniczy z przeoczeniem faktu, że nie mamy w niniejszej sprawie do czynienia ani z własnością, ani ze współwłasnością. Jednakże sam ten zarzut nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia i służyć może jedynie wyklarowaniu niezbyt fortunnego stanowiska, zawartego w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.
W zakresie zarzutów prawa materialnego z apelacji uczestniczki, jak wyżej wskazano otwiera je zarzut U.III, błędnie zakwalifikowany w apelacji jako zarzut prawnoprocesowy. Stanowisko Sądu Rejonowego w tej mierze jest prawidłowe. Do zawarcia umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdu, obowiązany jest jego posiadacz (art. 23 ust. 1 u.u.o.9). Parlament świadomie nakłada obowiązek nie na właściciela pojazdu, ale na posiadacza, dając zatem prymat faktycznym uwarunkowaniom, a nie stosunkom własnościowym. Jest to uzasadnione, gdyż chodzi o to, by do zawarcia umowy ubezpieczenia zobowiązany był ten, kto faktycznie może spowodować udział pojazdu w ruchu drogowym. Jest niewątpliwym, że w niniejszej sprawie możliwość taka występuje wyłącznie po stronie uczestniczki. Wnioskodawczyni nie sprawuje faktycznego władztwa nad przedmiotowym pojazdem. Nie jest zatem obowiązana bezpośrednio z racji przepisów o ubezpieczeniach obowiązkowych do zawarcia umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC odnośnie tego samochodu.
Nie ma też podstaw, jak wskazywałby zarzut U.V, by przerzucać na wnioskodawczynię obowiązek partycypacji w tych kosztach z mocy postanowień Kodeksu cywilnego. Odnośnie kosztów utrzymania lokalu aktualność zachowują powyższe rozważania dotyczące konieczności uwzględnienia, że nie mamy tutaj do czynienia ze współwłasnością, lecz ograniczonym prawem rzeczowym. W przypadku pojazdu mamy wprawdzie do czynienia ze współwłasnością spadkobierców, jednakże nawet w takim przypadku zastosowanie znajduje aktualny i w obecnych warunkach społeczno-gospodarczych pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony w sprawie III CZP 80/7910, gdzie wskazano iż współwłaściciel, który dokonał nakładów koniecznych na nieruchomość będącą przedmiotem współwłasności, nie może żądać zwrotu wartości tych nakładów, odpowiadających udziałowi pozostałych współwłaścicieli w całości nieruchomości, jeżeli w drodze umownego bądź sądowego podziału rzeczy do korzystania (quoad usum) nie korzystają oni z tej części nieruchomości, na którą zostały te nakłady dokonane. Sąd Najwyższy stanął przekonująco na stanowisku, że w sytuacji dokonania takiego podziału, skoro każdy oddzielnie używa swojej części i oddzielnie czerpie z niej pożytki, tedy oddzielnie winien pokrywać wydatki na tak otrzymaną część. W sprawie niniejszej wprawdzie nie doszło do zawarcia umowy wprost, ale wspomniany, ustalony długotrwały brak stanowczego żądania dopuszczenia do współposiadania, odnosi analogiczny skutek. Uczestniczka samodzielnie, bez żadnych ograniczeń, mogła korzystać zarówno z lokalu, jak i z pojazdu. Brak jest przeto argumentów, by kosztami utrzymania obciążać wnioskodawczynię. Rozstrzygnięcie Sądu I instancji co do obu zgłoszonych roszczeń jest prawidłowe, zaś zarzut U.V – chybiony.
Jak już wyżej wskazano, Sąd Rejonowy trafnie odwołał się przy rozstrzyganiu o kosztach postępowania do zasady obowiązującej w postępowaniu nieprocesowym, a wyrażonej w art. 520 § 1 k.p.c.
Z tych wszystkich względów, wobec braku podstaw do stwierdzenia nieważności postępowania, co należy brać pod uwagę z urzędu (art. 378 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.), konieczna okazała się zmiana zaskarżonego postanowienia w części (art. 386 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Należało usunąć punkt 1.c sentencji, jako wadliwie włączający środki zgromadzone na rachunkach prowadzonych przez (...) Bank spółkę akcyjną w W. do majątku wspólnego S. Ł. i uczestniczki, podczas gdy środki te stanowiły majątek osobisty S. Ł., a więc należało ująć je w punkcie 3.e sentencji, przy uwzględnieniu aktualnej wartości roszczenia wobec banku. Należało również usunąć punkt 3.c sentencji, jako dotyczący składników już objętych umownym działem spadku. Zmiany wymagało również zasądzenie roszczeń pieniężnych. Należało uwzględnić łączne spłaty uczestniczki na rzecz wnioskodawczyni w wysokości 73.407,56 zł, w tym: 58.327,50 zł za udział w rozmiarze 1/4 w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego (233.310 zł × 1/4), 1.500 zł spłaty za udział w rozmiarze 1/2 w prawie własności samochodu (3.000 zł × 1/2), 13.580,06 zł spłaty za udział w rozmiarze 1/2 w wierzytelnościach z tytułu umów rachunków bankowych w (...) Bank spółce akcyjnej w W. ((64,54 zł + 27.095,57) × 1/2). Natomiast z racji poczynionych nakładów, uczestniczka może dochodzić 40.525,95 zł. W tych okolicznościach zasądzono od uczestniczki na rzecz wnioskodawczyni 32.881,61 zł, pozostawiając warunki zapłaty jak w zaskarżonym orzeczeniu.
W pozostałym zakresie obie apelacje podlegały oddaleniu, jako bezzasadne (art. 385 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).
O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., uznając analogicznie jak w rozważaniach dotyczących zarzutu W.VI.
1 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (j.t. – Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.).
2 Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (j.t. – Dz. U. z 2020 r. poz. 1359 z późn. zm.).
3 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (j.t. – Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 z późn. zm.).
4 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (j.t. – Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.).
5 Por. np.: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2020 r., IV CSK 40/19, LEX nr 3150968.
6 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2008 r., III CZP 3/08, OSNC z 2009 r., nr 4, poz. 53.
7 Por.: G. J. (red.): Kodeks cywilny. Komentarz. Tom II. Własność i inne prawa rzeczowe , W. K. 2016 [el.], teza 2 do art. 251.
8 Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (j.t. – Dz. U. z 2023 r. poz. 438 z późn. zm.).
9 Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (j.t. – Dz. U. z 2022 r. poz. 2277 z późn. zm.).
10 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1980 r., III CZP 80/79, OSNC z 1980 r., nr 9, poz. 157.