Sygn. akt III Ca 405/22
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 21 grudnia 2021 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi w sprawie z wniosku T. J. z udziałem A. N. (1) o dział spadku:
ustalił, iż w skład spadku po Z. N. i A. N. (2) wchodzi surogat wkładu mieszkaniowego związanego z lokatorskim prawem do lokalu spółdzielczego numer (...) położonego w Ł. przy ulicy (...) o wartości 244 000 złotych;
dokonał działu spadku po Z. N. i A. N. (2) w ten sposób, że surogat wkładu mieszkaniowego związanego z lokatorskim prawem do lokalu spółdzielczego numer (...) położonego w Ł. przy ulicy (...) o wartości 244 000 złotych przyznał wyłącznie na rzecz uczestnika A. N. (1);
zasądził od A. N. (1) na rzecz T. J. kwotę 122 000 złotych tytułem spłaty płatną w terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia terminowi zapłaty;
oddalił wniosek w pozostałym zakresie;
zasądził od A. N. (1) na rzecz T. J. kwotę 6 417 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania;
nieuiszczone koszty sądowe przeniósł na rachunek Skarbu Państwa.
Sąd Rejonowy ustalił między innymi:
Wnioskodawczyni T. J. i uczestnik A. N. (1) są rodzeństwem. W dniu 1 grudnia 1989 roku zmarła ich matka Z. N., a 15 kwietnia 2013 roku - ojciec A. N. (2). Aktem poświadczenia dziedziczenia z dnia 25 kwietnia 2013 roku sporządzonym przed notariuszem w Ł. G. G., rep. A nr 833/2013 poświadczono, że spadek zmarłej Z. N. na podstawie ustawy nabyli wprost mąż A. N. (2), syn A. N. (1) oraz córka T. J., każde z nich po 1/3. Tego samego dnia sporządzono przed notariuszem w Ł. G. G. akt poświadczenia dziedziczenia rep. A nr 826/2013, zgodnie z którym spadek po A. N. (2) na podstawie ustawy nabyli wprost syn A. N. (1) i córka T. J., każde z nich po ½ części.
W chwili śmierci Z. N. pozostawała w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej z A. N. (2) toteż przysługiwało im łącznie spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) w bloku nr 465 przy ul. (...) w Ł. o powierzchni 46,03 m 2. W chwili śmierci A. N. (2) był członkiem Spółdzielni Mieszkaniowej im. (...). Uiszczony wkład mieszkaniowy stanowił 70% wartości rynkowej lokalu.
Wnioskodawczyni pokryła koszty związane z pochówkiem spadkodawcy A. N. (2), wystawieniem pomnika oraz sporządzeniem aktów poświadczenia dziedziczenia ze zgromadzonych przez niego w gotówce oszczędności. Wnioskodawczyni spożytkowała przekazane jej przez ojca środki w kwocie 15.000 zł zgodnie z przeznaczeniem.
Zgodnie z przyjętą przez SM procedurą w przypadku śmierci lokatora, któremu przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu jego spadkobiercy każdorazowo wskazują jedną osobę, której ma przysługiwać prawo do lokalu bądź w braku konsensusu co do osoby zdają lokal do spółdzielni, która dokonuje jego sprzedaży, a następnie zwraca im wkład. Wnioskodawczyni i uczestnik zdecydowali się na pierwszą z możliwości. 26 kwietnia 2013 roku w siedzibie Spółdzielni Mieszkaniowej im. (...) w Ł. T. J. podpisała oświadczenie, iż nabyte w drodze spadku po zmarłych rodzicach prawo do wkładu mieszkaniowego w Spółdzielni Mieszkaniowej o wartości 70% wartości rynkowej lokalu przenosi na brata A. N. (1).
Tego samego dnia wnioskodawczyni złożyła w Urzędzie Skarbowym zgłoszenie o nabyciu praw majątkowych w postaci wkładu mieszkaniowego z tytułu dziedziczenia.
Strony ustaliły, iż uczestnik dokona zamiany lokalu na prawo własnościowe, dalej nastąpi sprzedaż mieszkania, a uzyskaną z jej tytułu kwotę mieli podzielić po połowie. Po śmierci A. N. (2) czynsz za przedmiotowy lokal opłacała wnioskodawczyni z pozostałości po oszczędnościach spadkodawcy przekazanych jej przed śmiercią. T. J. umieszczała również ogłoszenia dotyczące sprzedaży mieszkania oraz rozmawiała z częścią ewentualnych nabywców.
Do zawarcia między uczestnikiem z Spółdzielnią Mieszkaniową im. (...) w Ł. umowy ustanowienia odrębnej własności lokalu i przeniesienia prawa własności doszło 7 sierpnia 2013 roku przez notariuszem w Ł. P. C. (rep. A nr 4168/2013). Uczestnik po uzyskaniu prawa odrębnej własności lokalu numer (...) przy ulicy (...) w Ł. zbył przedmiotowy lokal za cenę 150.000 zł. Do zawarcia umowy sprzedaży między uczestnikiem a W. G. i J. K. doszło 7 lipca 2014 roku przed notariuszem w Ł. K. N. (rep. A nr 2618/2014). Wnioskodawczyni nie brała udziału w czynnościach związanych z przekształceniem praw do lokalu, nie została również poinformowana o sprzedaży lokalu.
12 grudnia 2014 roku T. J. wystąpiła do Spółdzielni Mieszkaniowej o wydanie aktu odrębnej własności lokalu motywując prośbę zamiarem wystąpienie na drogę sądową z żądaniem spłaty należnej jej części spadku. SM odmówiła uczynienia zadość żądaniu wnioskodawczyni z uwagi na wydanie aktu odrębnej własności lokalu nr (...) wobec jej brata, a nie rodziców.
Pismem z dnia 11 marca 2015 roku skierowanym do A. N. (1) powódka złożyła oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w dniu 26 kwietnia 2013 roku w Spółdzielni Mieszkaniowej pod wpływem błędu, na skutek którego doszło do nieodpłatnego przekazania jej udziału spadkowego po zmarłych rodzicach na rzecz brata A. N. (1). Powyższe oświadczenie zostało przesłane pozwanemu na ostatni znany powódce adres zamieszkania brata tj. na ulicę (...).
8 września 2015 roku T. J. wniosła do Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi o dokonanie doręczenia jej oświadczenia z 11 marca 2015 roku w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego przez nią pod wpływem błędu w dniu 26 kwietnia 2013 roku A. N. (1), którego miejsce pobytu nie jest znane. W toku postępowania prowadzonego pod sygn. akt I C 732/15, mając na uwadze treść odpowiedzi na pozew pozwanego, powódka zmodyfikowała powództwo w ten sposób, że wniosła o stwierdzenie nieważności oświadczenia woli złożonego przez nią 26 kwietnia 2013 roku jak złożonego pod wpływem błędu oraz uznanie, iż doręczenie oświadczenia jej woli nastąpiło z dniem 31 marca 2015 roku, tj. z upływem terminu do podjęcia przez pozwanego pierwszej wysłanej do niego przez powódkę i prawidłowo awizowanej przesyłki.
Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa wyrokiem z 10 listopada 2016 roku wydanym w sprawie prowadzonej pod sygn. akt I C 732/15 oddalił powództwo. W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy wskazał na występowanie po stronie powódki dalej idącego żądania (uzyskanie prawa do spadku), które spowodowało brak interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie stwierdzenia nieważności złożonego oświadczenia.
W dacie śmierci A. N. (2) nie posiadał rachunku bankowego w Banku (...) S.A. z siedzibą w W..
Wnioskodawczyni za życia spadkodawców nie uzyskała od nich środków na wkład mieszkaniowy na lokal nr (...) przy ul. (...) w Ł.. Środki na ten cel w kwocie 29.000 zł uzyskała z zakładu pracy (...).
Po śmierci spadkodawców wnioskodawczyni i uczestnik podzielili się znajdującymi w lokalu kryształami, rodzeństwo podzieliło się również pozostałą po matce biżuterią.
Wartość spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu jest równa wartości rynkowej prawa odrębnej własności lokalu stanowiącego odrębną własność pomniejszonej o opłaty niezbędne, tj. przeniesienia prawa własności (przekształcenia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu w prawo odrębnej własności). Wartość spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu nr (...) według stanu z 1 grudnia 1989 roku i cen aktualnych na dzień 30 czerwca 2021 roku wynosiła 249.000 zł. Mając na uwadze stan lokalu na dzień 14 kwietnia 2013 roku wartość spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu według cen na dzień 30 czerwca 2021 roku opiewałaby z kolei na kwotę 244.000 zł.
Apelację od powyższego postanowienia wywiódł uczestnik postępowania. Zaskarżonemu orzeczeniu apelujący zarzucił:
naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:
art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. i art. 365 k.p.c. w zw. z art. 366 k.p.c. poprzez dokonanie ustaleń faktycznych sprzecznych ze zgromadzonym materiałem dowodowym i niewszechstronną oraz dowolną ocenę tego materiału:
poprzez nieprawidłowe ustalenie, że oświadczenie wnioskodawczyni z dnia 26 kwietnia 2013 roku nie jest jasne w sytuacji, gdy jego literalna treść nie budzi wątpliwości, a nadto wskazywana przez Sąd w uzasadnieniu postanowienia motywacja uczestników postępowania prowadzi do wniosku, iż celem tego oświadczenia było przekazanie prawa do wkładu mieszkaniowego na rzecz uczestnika postępowania, tj. dokonanie umownego działu tej części spadku, co znajduje również potwierdzenie w zeznaniach uczestników i świadków M. N. oraz K. S.,
poprzez pominięcie w rozważaniach, iż wnioskodawczyni przyznaje fakt skutecznego dokonania czynności prawnej (złożenia oświadczenia woli z dnia 26 kwietnia 2013 roku), w wyniku której doszło do przekazania prawa do wkładu mieszkaniowego na rzecz uczestnika, nieskutecznie usiłując uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli, a tym samym uznaje, że prawo to już zostało przez spadkobierców rozdysponowane, co znajduje również potwierdzenie w zeznaniach uczestników i świadków M. N. oraz K. S.,
poprzez błędne ustalenie, że oświadczenie wnioskodawczyni z dnia 26 kwietnia 2013 roku nie było elementem pozasądowego działu spadku, pomimo braku wątpliwości co do jego treści i skuteczności oraz pomimo związania Sądu prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Widzewa w Łodzi z dnia 10 listopada 2016 roku (prawomocny od dnia 29 grudnia 2016 roku), sygn. akt I C 732/15 oddalającym powództwo o uchylenie się przez T. J. od skutków prawnych oświadczenia z dnia 26 kwietnia 2013 roku, a przez to błędne ustalenie, że w skład masy spadkowej podlegającej działowi w niniejszym postępowaniu wchodził surogat wkładu mieszkaniowego związanego z lokatorskim prawem do lokalu spółdzielczego numer (...) położonego w Ł. przy ulicy (...) o wartości 244.000,00 zł,
poprzez błędne ustalenie, że działania wnioskodawczyni były ukierunkowane na przyznanie uczestnikowi członkostwa w Spółdzielni Mieszkaniowej im. (...) w Ł., pomimo że uczestnik był członkiem tej Spółdzielni od ok. 25 lat, a co wynika z zeznań uczestnika,
poprzez całkowicie dowolne ustalenie, że uczestnicy ustalili, że A. N. (1) dokona zamiany lokalu na prawo własnościowe, a następnie sprzeda mieszkanie, aby podzielić uzyskaną kwotę po połowie, pomimo braku potwierdzenia takiej okoliczności przez materiał dowodowy,
poprzez pominięcie zeznań uczestnika w zakresie biżuterii wchodzącej w skład masy spadkowej i dowolne ustalenie, że uczestnik widział ją raz w życiu, podczas gdy z jego zeznań wynika, że widział ją wielokrotnie i znał ją doskonale (rozprawa z dnia 30 listopada 2021 roku minuta 00:34:19-00:59:39),
poprzez przyznanie waloru wiarygodności zeznaniom wnioskodawczyni, podczas gdy są one wewnętrznie sprzeczne, w szczególności w zakresie wysokości gotówki zgromadzonej przez spadkodawcę A. N. (2), które miały w całości zostać przeznaczone na koszty pogrzebu, podczas gdy wnioskodawczyni na rozprawie z dnia 26 października 2017 roku wskazała, że kwota ta wynosiła 10.000,00 zł, natomiast na rozprawie z dnia 30 listopada 2021 roku wskazała, że wynosiły one 20.000,00 zł (minuta 00:16:03-00:19:26), co podważa jej depozycje w zakresie dokonania równego podziału, czy przeznaczenia tych środków oraz rzeczywistej wysokości gotówki w chwili śmierci spadkodawcy, którą to wysokość uczestnik wskazywał na 50.000,00 zł, a co doprowadziło do nierozpoznania istoty sprawy i braku ustalenia rzeczywistego składu majątku podlegającego działowi,
poprzez brak ustalenia rzeczywistej wartości gotówki wchodzącej w skład spadku i wskazaniu w uzasadnieniu wyroku różnych jej wartości tj. 10.000,00 zł (str. 1 uzasadnienia), 15.000,00 zł (str. 6 uzasadnienia), co nie koresponduje z materiałem dowodowym,
poprzez nieprawidłowe ustalenie, że pomiędzy uczestnikami doszło do podziału gotówki pomimo, że żaden z uczestników takiej okoliczności nie wskazał, a wydatki na pogrzeb zgodnie z zeznaniami wnioskodawczyni wyniosły 9.300,00 zł, a na tę kwotę składał się również zasiłek pogrzebowy z ZUS, a dalsza część gotówki z 15.000,00 zł została przejęta bez podziału przez wnioskodawczynię,
poprzez brak ustalenia wysokości środków zgormadzonych na rachunku bankowym w (...) S.A., pomimo zamknięcia tego rachunku przez wnioskodawczynię, co wynika z jej zeznań z rozprawy z dnia 26 października 2017 roku (minuta 00:15:53- 00:20:03),
poprzez błędne ustalenie, że gdyby spadkodawcy posiadali odpowiednie środki pieniężne to doprowadziliby do przekształcenia lokatorskiego spółdzielczego prawa do lokalu nr (...) przy ul. (...) w Ł. w odrębną własność, podczas gdy z zeznań wnioskodawczyni z rozprawy z dnia 26 października 2017 roku (minuta 00:29:55-00:34-16) wynika, że spadkodawca nie chciał przekształcać lokatorskiego spółdzielczego prawa do lokalu w odrębną własność, co potwierdzał na tej rozprawie również uczestnik (minuta 00:48:06-00:51:41),
poprzez całkowite pominięcie zeznań świadka M. N. w zakresie składu majątku spadkowego podlegającego działowi oraz ustaleń uczestników ze spadkobiercą co do przekazania lokalu numer (...) położonego w Ł. przy ulicy (...) na rzecz uczestnika, które zostały złożone na rozprawie z dnia 11 stycznia 2018 roku (minuta 00:40:35-01:07:17), a przez to oparcie rozstrzygnięcia bez wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału,
poprzez pominięcie okoliczności, że wnioskodawczyni dostała od spadkodawców darowiznę w wysokości co najmniej 29.000,00 zł na wkład mieszkaniowy lokalu nr (...) przy ul. (...), który wnioskodawczyni zamieszkuje, a co winno zostać rozliczone w ramach działu spadku, a na co wskazują zeznania świadka M. N., które zostały złożone na rozprawie z dnia 11 stycznia 2018 roku (zapis od minuty 00:42:16) oraz uczestnika,
poprzez nieprawidłowe pominięcie opinii biegłego ds. wyceny biżuterii, podczas gdy w sprawie konieczne było określenie jej wartości,
a co doprowadziło do nierozpoznania istoty sprawy i braku ustalenia rzeczywistego składu majątku podlegającego działowi, a przez to do nieprawidłowego ustalenia, iż pozasądowo doszło jedynie do częściowego umownego działu spadku, a nie jak to miało miejsce w rzeczywistości do całkowitego działu spadku;
art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 286 k.p.c. poprzez brak dopuszczenia dowodu z uzupełniającej opinii biegłego w zakresie wyceny ruchomości, pomimo braku zupełności opinii podstawowej, a przez to brak ustalenia rzeczywistej wartości biżuterii wchodzącej w skład masy spadkowej podlegającej działowi w niniejszym postępowaniu;
art. 684 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 2 § 2 Prawa o notariacie poprzez dokonanie nieprawidłowych i dowolnych ustaleń wartości lokalu spółdzielczego numer (...) położonego w Ł. przy ulicy (...), podczas gdy wartość wkładu mieszkaniowego według stanu na dzień otwarcia spadku wynosiła 70% wartości rynkowej lokalu, a lokal jako odrębna własność został sprzedany za cenę 150.000,00 zł, która stanowiła jego wartość rynkową;
art. 235 1 k.p.c. w zw. z art. 235 2 § 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez brak rozpoznania wniosku dowodowego uczestnika o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego ds. wyceny nieruchomości, złożonego w piśmie z dnia 27 września 2021 roku, a co miało istotny wpływ na błędne ustalenie wartości surogatu wkładu mieszkaniowego lokalu spółdzielczego numer (...) położonego w Ł. przy ulicy (...);
art. 235 2 § 1 pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. w zw. z art. 684 k.p.c. poprzez niezasadne pominięcie dowodów z zeznań świadka O. N. oraz uzupełniającej opinii biegłego z zakresu biżuterii, pomimo istotnych okoliczności, które powinny zostać ustalone na podstawie tych dowodów oraz konieczności ustalenia z urzędu przez Sąd składu masy spadkowej podlegającej działowi oraz jej wartości;
art. 684 k.p.c. poprzez:
brak ustalenia rzeczywistej wartości wchodzącej w skład masy spadkowej podlegającej działowi gotówki, biżuterii, ruchomości,
błędne ustalenie, że w skład masy spadkowej podlegającej działowi w niniejszym postępowaniu wchodzi surogat wkładu mieszkaniowego związanego z lokatorskim prawem do lokalu spółdzielczego numer (...) położonego w Ł. przy ulicy (...) o wartości 244.000,00 zł, pomimo braku podstawy prawnej do ustalenia surogacji oraz braku wchodzenia w skład spadku nieruchomości lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w Ł. przy ulicy (...) oraz nieistnienia tego składnika majątkowego w chwili działu spadku wobec jego sprzedaży przez uczestnika,
dokonanie sądowego działu spadku pomimo faktu, że pomiędzy uczestnikami doszło do umownego pozasądowego całkowitego działu spadku, polegającego na przejęciu przez wnioskodawczynię ruchomości w postaci gotówki w wysokości 55.000,00 zł (15.000,00 zł przekazane przez spadkodawcę przed śmiercią oraz 40.000,00 zł znajdujące się w mieszkaniu spadkodawcy w chwili jego śmierci), biżuterii o wartości szacunkowej 80.000,00 zł (z wyłączeniem biżuterii, której podział jest bezsporny pomiędzy uczestnikami), co wyczerpywało roszczenia wnioskodawczyni w zakresie podziału prawa do wkładu mieszkaniowego;
art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niedostateczne wskazanie podstawy prawnej rozstrzygnięcia w zakresie odmowy skuteczności pisemnego oświadczenia z dnia 26 kwietnia 2013 roku „o przekazaniu praw do wkładu na rzecz brata” złożonego przez wnioskodawczynię oraz wskazania podstaw prawnych ustalenia, że w skład spadku wchodzi surogat wkładu mieszkaniowego związanego z lokatorskim prawem do lokalu spółdzielczego numer (...) położonego w Ł. przy ulicy (...) o wartości 244.000,00 zł;
art. 386 § 6 k.p.c. poprzez brak realizacji w postępowaniu wytycznych Sądu II instancji zawartych w postanowieniu Sądu Okręgowego w Łodzi, III Wydział Cywilny Odwoławczy, sygn. akt III Ca 1813/18 i brak zbadania składu spadku i jego wartości oraz ustalenia okoliczności czy pomiędzy uczestnikami doszło do częściowego czy całkowitego pozasądowego umownego działu spadku, co doprowadziło do nierozpoznania istoty sprawy;
art. 320 k.p.c. poprzez jego niezasadne niezastosowanie w sytuacji, gdy uczestnik, jako osoba zwolniona od kosztów sądowych w całości (stan majątkowy uczestnika się nie zmienił) nie jest w stanie jednorazowo uiścić przyznanej na rzecz wnioskodawczyni kwoty, co stanowi szczególnie uzasadniony wypadek;
naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:
art. 56 k.c. w zw. z art. 15 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i nieuprawnioną ocenę, że oświadczenie z dnia 26 kwietnia 2013 roku złożone przez wnioskodawczynię było „oświadczeniem związanym z niepodzielnością prawa do lokalu” w sytuacji, gdy co innego wynika z brzmienia oświadczenia oraz w sytuacji, w której nie mogło być to tego rodzaju oświadczenie, albowiem w chwili jego złożenia sporne spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu już nie istniało - wygasło z chwilą śmierci A. N. (2);
art. 65 § 1 k.c. poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie polegające na błędnej ocenie, iż oświadczenie wnioskodawczyni z dnia 26 kwietnia 2013 roku nie jest jasne w sytuacji, gdy jego treść nie budzi wątpliwości, a nadto wskazywana przez Sąd w uzasadnieniu postanowienia motywacja uczestników postępowania prowadzi do wniosku, iż celem tego oświadczenia było wywołanie skutku prawnego w postaci przeniesienia uprawnień do wkładu mieszkaniowego przez wnioskodawczynię na uczestnika postępowania tj. dokonanie umownego działu tej części spadku;
art. 56 k.c. poprzez jego niezastosowanie do ustalonego stanu faktycznego i uznanie, że nie doszło do przeniesienia prawa do wkładu mieszkaniowego na uczestnika, w sytuacji gdy z ustalonego przez Sąd stanu faktycznego wynika, że wnioskodawczyni miała na celu przekazanie praw do wkładu na rzecz brata - A. N. (1);
art. 1036 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że uczestnik potrzebował zgody wnioskodawczyni na zbycie jego własności - nieruchomości - lokalu mieszkalnego numer (...) położonego w Ł. przy ulicy (...) stanowiącego odrębną własność, podczas gdy w sprawie doszło do umownego działu spadku pomiędzy uczestnikami z przekazaniem wkładu mieszkaniowego na rzecz uczestnika, nieruchomość stanowiła początkowo prawo osobiste uczestnika (lokatorskie spółdzielcze prawo do lokalu), a następnie jego wyłączną własność i taka zgoda wymagana nie była, gdyż nieruchomość nie należała do spadku;
art. 1037 § 1 k.c. w zw. z art. 1038 § 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy miały one zastosowanie w niniejszym postępowaniu, albowiem ustalona przez Sąd czynność wnioskodawczyni polegająca na złożeniu pisemnego oświadczenia z dnia 26 kwietnia 2013 roku „o przekazaniu praw do wkładu na rzecz brata” poprzedzona notarialnym poświadczeniem dziedziczenia po A. N. (2) winna zostać uznana za skuteczny umowny dział spadku obejmujący prawo majątkowe w postaci prawa do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej;
art. 1039 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i niezaliczenie na schedę spadkową wnioskodawczyni uzyskanej przez nią od spadkodawców darowizny na wkład mieszkaniowy;
art. 218 § 1 i 2 prawa spółdzielczego poprzez zastosowanie przepisów nieistniejących w chwili wydawania orzeczenia, co stanowi rażące naruszenie prawa materialnego.
W konsekwencji podniesionych zarzutów uczestnik wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozstrzygnięcia Sądowi Rejonowemu dla Łodzi-Widzewa w Łodzi lub alternatywnie o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku w całości. We wniesionym środku zaskarżenia zawarto wniosek o zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika zwrotu kosztów postępowania za I instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. Skarżący wniósł również o zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.
Uczestnik na podstawie art. 380 k.p.c. wniósł o rozpoznanie postanowienia Sądu Rejonowego z rozprawy z dnia 30 listopada 2021 roku o pominięciu dowodu z uzupełniającej opinii biegłego z zakresu biżuterii (zgłoszony w piśmie z dnia 11 października 2011 roku) i dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego z zakresu biżuterii na okoliczność wyliczenia wartości złota na dzień wydania opinii uzupełniającej według cen obowiązujących aktualnie dla wyrobu oraz wyliczenia wartości złota za wyrób obowiązujących w kwietniu 2013 roku dla złota o próbie 585 dla biżuterii oraz 750 dla kolii i bransoletki opisanej w poz. 7 opinii podstawowej.
Nadto skarżący wniósł o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłej K. P..
W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Apelacja wywiedziona w niniejszej sprawie jest o tyle zasadne, że skutkuje koniecznością uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy, aczkolwiek z zupełnie innych przyczyn niż wskazane w zarzutach apelacji.
Sąd Rejonowy nie rozpoznał bowiem istoty sprawy.
Składniki majątkowe objęte niniejszym postępowaniem wchodziły w skład majątku wspólnego Z. i A. małżeństwa N.. Składniki majątkowe nie stanowią schedy spadkowej z żadnego innego tytułu niż wspólność ustawowa małżeńska. Oceny tej w żaden sposób nie zmienia fakt, że aktualnie obydwoje małżonkowie nie żyją, a uczestnicy są ich spadkobiercami.
Wspólność ustawowa małżeńska Z. i A. N. (2) ustała w chwili śmierci Z. N. w dniu 1 grudnia 1989 roku.
Dla dokonania działu spadku koniecznym jest więc przeprowadzenie w pierwszej kolejności postępowania o podział majątku wspólnego.
W piśmie z dnia 9 listopada 2017 roku (data wpływu do sądu) wnioskodawczyni wniosła o ustalenie, iż w skład majątku dorobkowego, zgromadzonego w czasie trwania małżeństwa A. i Z. N. wchodzi prawo do 70% wkładu mieszkaniowego związanego z lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego w SM im. (...) w Ł., wniesionego na podstawie umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w Ł., następnie przekształconego w spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, złota biżuteria i przedmioty z kryształu, dalej wskazują, iż wnosi o ustalenie równych udziałów w tym majątku. W uzasadnieniu wniosku wnioskodawczyni wskazała, że skoro przez sądem toczy się postępowanie o dział spadku po Z. i A. N. (2), koniecznym stało się ustalenie składu majątku wspólnego małżonków N., które pozwoli na orzeczenie w zakresie majątku spadkowego.
Sąd Rejonowy odnotował fakt modyfikacji wniosku, wskazując na str. 2 uzasadnienia postanowienia, iż „pismem procesowym z dnia 9 listopada 2017 roku (data prezentaty) wnioskodawczyni dodatkowo wniosła o dokonanie podziału majątku dorobkowego Z. i A. N. (2) oraz dział spadku”. Również w części rozważań prawnych Sąd I instancji wskazał, że „wniosek złożony w niniejszej sprawie obejmował ostatecznie podział majątku wspólnego byłych małżonków Z. i A. N. (2) oraz dział spadku po każdym z nich”. Pomimo tak sformułowanego wniosku, Sąd I instancji dokonał jedynie działu spadku po małżonkach N., nie rozpoznając wniosku o podział majątku wspólnego, a tym samym nie rozpoznając istoty sprawy.
Postępowania o podział majątku wspólnego i o dział spadku są innymi postępowaniami, mającymi zastosowanie stosownie do źródła, z którego wywodzi się majątek objęty postępowaniem działowym i nie mogą być stosowane zamiennie.
Należy podkreślić, że jedynie w toku postępowania o podział majątku wspólnego uczestnik może zgłosić żądanie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym (art. 43 § 2 krio), jak również dochodzić zwrotu nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek odrębny i z majątku odrębnego na majątek wspólny (art. 45 krio).
Art. 45 krio nie reguluje rozliczeń między małżonkami z tytułu wydatków i nakładów dokonanych przez każdego z nich w czasie od chwili ustania wspólności ustawowej do chwili podziału majątku wspólnego. Zgodnie z zasadą ustaloną w art. 46 krio, do takich wydatków i nakładów stosuje się przepisy k.c., w szczególności odpowiednio stosowane przepisy o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku, z kolei zaś art. 1035 k.c. odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych (zob. J.S. Piątowski, Glosa do uchw. SN z 3.10.1969 r., III CZP 71/69, OSPiKA 1970, Nr 10, poz. 189). Rozliczenie z tego tytułu, podobnie jak rozliczenie z tytułu wydatków i nakładów, o których mowa w art. 45 § 1 krio, następuje w postępowaniu o podział majątku wspólnego, jednakże podstawę tego rozliczenia stanowią przepisy art. 567 § 1 w zw. z art. 686 k.p.c.. Odpowiednie stosowanie ostatnio wymienionego artykułu w postępowaniu o podział majątku wspólnego polega na tym, że tak samo jak w postępowaniu o dział spadku sąd orzeka o przewidzianych w tym artykule roszczeniach współspadkobierców, które powstały w czasie trwania wspólności majątku spadkowego, również w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd orzeka o roszczeniach między małżonkami (albo między pozostałym przy życiu małżonkiem i spadkobiercami drugiego z małżonków) z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów należących do majątku, który był objęty wspólnością ustawową, pobranych pożytków i innych przychodów oraz poczynionych na ten majątek nakładów i spłaconych długów w czasie od chwili ustania wspólności ustawowej do chwili podziału (zob. post. SN z 9.9.1976 r., III CRN 83/76, OSPiKA 1977, Nr 9, poz. 157 i uchw. SN z 19.12.1977 r., III CZP 85/77, OSNCP 1978, Nr 6, poz. 90). Roszczenia te są objęte swoistą prekluzją, nie mogą bowiem być dochodzone po podziale majątku wspólnego (art. 567 § 3 w zw. z art. 688 i 618 § 3 k.p.c.).
Reasumując w postępowaniu o podział majątku wspólnego, i tylko w nim, sąd rozstrzyga kompleksowo zarówno o roszczeniach przewidzianych w art. 45 krio, jak i o roszczeniach za czas od ustania wspólności ustawowej do chwili podziału majątku wspólnego.
Mając na względzie, że majątek spadkowy, o którego dział wnoszą uczestnicy ma swe źródło we wspólności ustawowej małżeńskiej, koniecznym staje się ustalenie majątku wspólnego zmarłych małżonków i dokonanie jego podziału, a dopiero kolejnym etapem postępowania winno być dokonanie działu spadku po zmarłych Z. i A. N. (2).
Wskazać ponadto należy, że Sąd Rejonowy był związany wnioskiem o przeprowadzenie postępowania o podział majątku wspólnego, a następnie działu spadku, podczas gdy przedmiotem rozpoznania w postępowaniu pierwszoinstancyjnym był jedynie wniosek o dział spadku.
Z tych wszystkich przyczyn, działając z mocy art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla Łodzi – Widzewa w Łodzi, pozostawiając z mocy art. 108 § 2 k.p.c. temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.
Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Rejonowy rozpozna całość złożonego przez wnioskodawczynię wniosku o podział majątku wspólnego byłych małżonków Z. i A. N. (2) oraz dział spadku po każdym z nich, a następnie dokona stosownej oceny materialnoprawnej każdego z żądań.