Sygn. akt III Ca 906/21
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 3 marca 2021 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi oddalił wniosek M. K. i A. K. o stwierdzenie, że Skarb Państwa – Agencja Mienia Wojskowego nabył przez zasiedzenie z dniem 9 lipca 2009 roku własność nieruchomości położonej w Ł., przy ul. (...), na którą składają się działki geodezyjne o numerach 12/9, 12/10 i 12/11, dla których Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi prowadzi księgę wieczystą (...).
Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:
Przedmiotem zasiedzenia są działki gruntu oznaczone numerami:
- 12/9 w obrębie B-4, o powierzchni 0,0752 ha, położona w Ł. przy ul. 11 listopada 43, stanowiąca część nieruchomości pod blokiem mieszkalnym w Ł. przy ul. 11 listopada 43. Blok ten znajduje się na działkach (...);
- 12/10 w obrębie B-4, o powierzchni 0,1091 ha, położona w Ł. przy ul. 11 listopada 43/45, stanowiąca część nieruchomości pod blokami mieszkalnymi w Ł. przy ul. 11 listopada 43 i 11 listopada 45. Blok przy ul. 11 listopada 43 znajduje się na działkach (...). Blok przy ul. 11 listopada 45 znajduje się na działkach (...);
- 12/11 w obrębie B-4, o powierzchni 0,0546 ha, położona w Ł. przy ul. 11 listopada 43, stanowiąca część nieruchomości pod blokiem mieszkalnym w Ł. przy ul. 11 listopada 43. Blok ten znajduje się na działkach (...)
Objęte wnioskiem w niniejszej sprawie działki:
- nr 12/9 w obrębie B-4, o powierzchni 0,0752 ha,
- nr 12/10 w obrębie B-4, o powierzchni 0,1091 ha,
- nr 12/11 w obrębie B-4, o powierzchni 0,0546 ha
wraz z działkami
- nr 12/5 w obrębie B-4, o powierzchni 0,0024 ha,
- nr 12/6 w obrębie B-4, o powierzchni 0,0939 ha
- nr 12/8 w obrębie B-4 o powierzchni 0,1180 ha,
stanowią działkę nr (...) w obrębie B-4 o powierzchni 0,4534 ha, uregulowaną w księdze wieczystej (...), prowadzonej dla nieruchomości położonej w Ł. przy ul. 11 listopada 43/45. W dziale II tej księgi ujawniony jest Skarb Państwa – Wojskowa Agencja Mieszkaniowa. Z księgi dokonano odłączeń szeregu samodzielnych lokali mieszkalnych.
Wpisu Skarbu Państwa dokonano w dziale II księgi wieczystej (...):
- odnośnie tej części obecnie uregulowanej w niej działki nr (...) w obrębie B-4, która odpowiada objętej żądaniem wniosku działce nr (...) w obrębie B-4, o powierzchni 0,0752 ha po odłączeniu tej części nieruchomości z księgi wieczystej KW (...), jako działki nr (...) o powierzchni 752 m 2, i po przepisaniu Skarbu Państwa ujawnionego w tej księdze jako właściciela na podstawie umowy sprzedaży z dnia 13 października 1977 roku, Rep. A nr I – (...). Sprzedającymi, były osoby (F. i W. małż. W.), które nabyły własność tej nieruchomości na podstawie aktu własności ziemi z dnia 13 stycznia 1973 roku, wydanego przez Prezydium (...) Ł., nr 152/73, na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 października 1971 roku o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. nr 27, poz. 250, ze zm.).
- odnośnie tej części obecnie uregulowanej w niej działki nr (...) w obrębie B-4, która odpowiada objętej żądaniem wniosku działce nr (...) w obrębie B-4, o powierzchni 0,1091 ha po odłączeniu tej części nieruchomości z księgi wieczystej KW (...), jako działki nr (...) o powierzchni 1091 m 2, i po przepisaniu Skarbu Państwa ujawnionego w tej księdze jako właściciela na podstawie decyzji Naczelnika Dzielnicy Ł. z dnia 18 października 1977 roku o wywłaszczeniu części nieruchomości, nr IV-W-VI- (...). Wywłaszczani (J. i T. małż. Ś.) nabyli własność tej nieruchomości na podstawie aktu własności ziemi z dnia 6 stycznia 1973 roku, wydanego przez Prezydium (...) Ł., nr 139/73, na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 października 1971 roku o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych.
- odnośnie tej części obecnie uregulowanej w niej działki nr (...) w obrębie B-4, która odpowiada objętej żądaniem wniosku działce nr (...) w obrębie B-4, o powierzchni 0,0546 ha po odłączeniu tej części nieruchomości z księgi wieczystej KW (...), jako działki nr (...) o powierzchni 546 m 2, i po przepisaniu Skarbu Państwa ujawnionego w tej księdze jako właściciela na podstawie decyzji Naczelnika Dzielnicy Ł. z dnia 11 października 1977 roku o wywłaszczeniu nieruchomości, nr IV-W-VI- (...). Wywłaszczani (N. i S. małż. Ś.) nabyli własność tej nieruchomości na podstawie aktu własności ziemi z dnia 6 stycznia 1973 roku, wydanego przez Prezydium (...) Ł., nr 138/73, na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 października 1971 roku o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych.
W dziale II księgi wieczystej KW (...) (obecny numer (...)) wpisano Wojskową Agencję Mieszkaniową jako podmiot wykonujący prawo własności i inne prawa w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa odnośnie nieruchomości pozostających w zarządzie organów wojskowych. Wpisu dokonano na podstawie art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 roku o Zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (tekst pierwotny: Dz. U. z 1995 roku, nr 86, poz. 433, ze zm.).
Jednocześnie teren obecnie oznaczony jako objęte wnioskiem działki nr (...) stanowi część większego obszaru o powierzchni 1,2545 m 2 dla którego nadal prowadzona jest księga wieczysta (...). W dziale II tej księgi jako właściciele ujawnione są różne osoby fizyczne, w tym F. i W. małż. W. (do (...) części), J. i T. małż. Ś. (do (...) części) oraz N. i S. małż. Ś. (do (...) części). Wpisów tych dokonano dnia 19 kwietnia 1961 roku.
Autorem opracowania operatu roboty prawnej nr (...) jest biegły sądowy i geodeta uprawniony inż. J. C.. Opracowanie to, obejmujące badanie ksiąg wieczystych i innych dokumentów oraz sporządzenie mapy, wykonywał na zlecenie Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w Ł.. Teren spółdzielni stanowił własność Skarbu Państwa ale przy modernizacji gruntów i budynków okazało się, że na terenie pozostającym w zasobie tej Spółdzielni znajdują się działki stanowiące własność prywatną. Są księgi wieczyste, w tym księga wieczysta KW (...), w której są wpisy osób fizycznych. To są wpisy z lat 60 XX wieku. Podczas prac nad operatem J. C. dokonał szczegółowego badania ksiąg wieczystych i dokumentów w Wydziale Ksiąg Wieczystych na ul. (...) w Ł.. Wyniki badań prowadziły do jednoznacznego wniosku, że te same fragmenty terenów mają tytuł własności osób prywatnych i tytuł własności Skarbu Państwa. To jest tzw. „podwójne hipotekowanie” nieruchomości. Tytuły własności Skarbu Państwa były z lat 70-tych XX wieku, były późniejsze niż prywatne tytuły własności. Mapa miała służyć wykazaniu, jak się do siebie mają księgi wieczyste w których ujawnieni są jako właściciele osoby prywatne do ksiąg, w których ujawniono Skarb Państwa. Na podstawie tej mapy Spółdzielnia powinna wystąpić o uregulowanie stanu prawnego. Wszystkie dokumenty, które świadek badał i wziął pod uwagę przy sporządzaniu mapy są załączone w operacie. Spółdzielnia podjęła jakieś działania w oparciu o powyższą mapę, świadek nie wie czy były one skuteczne. Wśród terenu rozliczonego mapą był też blok wojskowy przy ul. 11 listopada 43/45 i w jego zakresie było właśnie to „podwójne hipotekowanie”. Świadek rozliczył to na mapie. Chodzi tu o działki rozliczone w wykazie powierzchni i pokazane graficznie na mapie. Teren bloku w całości ma tytuł własności Skarbu Państwa.
Wnioskodawca M. K. mieszka w bloku przy ul. 11 listopada 43. To jest blok wojskowy. M. K. jest żołnierzem zawodowym. Zajmuje w tym bloku mieszkanie nr (...). To mieszkanie jest jego mieszkaniem służbowym. Agencja Mienia Wojskowego chce zbyć ten lokal, a wnioskodawca chce go wykupić na własność, ale Agencja nie może sprzedać lokalu bo jest postępowanie dotyczące ustalenia właściciela gruntu na którym stoi blok. Z informacji spółdzielni wynika, że miało być prowadzone postępowanie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym a zakończenie tego postępowania miało być warunkiem sprzedaży mieszkania wnioskodawcy. Było też pismo w którym Spółdzielnia zwracała się do Urzędu Miasta Ł. o wystąpienie z wnioskiem o zasiedzenie tej nieruchomości. Wnioskodawca orientował się u prawników jak tę sprawę załatwić i doradzono mu, żeby wystąpił o zasiedzenie. Stąd ten wniosek. Wnioskodawca nie może załatwić sprawy wykupu mieszkania od Agencji Mienia Wojskowego, odsyłany jest od urzędu do urzędu, a sprawa nie jest załatwiona. Nie może wykupić mieszkania. Poniósł wydatki na remont, chce tam zamieszkać na stałe.
Między wojskowym zarządcą nieruchomości (Wojskowa Agencja Mieszkaniowa, a następnie Agencja Mienia Wojskowego), Spółdzielnią Mieszkaniową (...) w Ł. i właściwymi jednostkami organizacyjnymi Urzędu Miasta Ł. prowadzona jest od wielu lat korespondencja dotycząca uregulowania stanu prawnego nieruchomości położonej w Ł. przy ul. 11 listopada 43 i 45, tak aby możliwym był zbycie lokali mieszkalnych w położonych na tych nieruchomościach blokach.
Przed tutejszym Sądem wszczęte zostało postępowanie z powództwa Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta Ł. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Sprawa prowadzona była pod sygn. akt III C 748/16. Z uwagi na nieuzupełnienie braków pozwu w zakreślonym terminie zarządzeniem z dnia 23 stycznia 2017 roku pozew został zwrócony. Zarządzenie o zwrocie pozwu nie było skarżone i uprawomocniło się 4 lutego 2017 roku.
Agencja Mienia Wojskowego jest następcą prawnym Wojskowej Agencji Mieszkaniowej.
Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy wskazał, że wniosek podlegał oddaleniu.
W ocenie Sądu Rejonowego materialną podstawę żądania wniosku o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie stanowi przepis art. 172 k.c, zgodnie z którym posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie), po upływie zaś lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.
Wobec tego, do nabycia prawa własności nieruchomości w drodze zasiedzenia muszą być łącznie spełnione dwie przesłanki:
- posiadanie nieruchomości w sposób nieprzerwany jako posiadacz samoistny;
- wykazanie odpowiednio długiego, określonego ustawowo okresu (terminu) posiadania samoistnego.
Kwestia dobrej (bądź złej) wiary posiadacza w momencie wejścia w posiadanie nie jest przesłanką zasiedzenia, lecz czynnikiem wpływającym na długość okresu (terminu) zasiedzenia.
Przedmiotem wniosku może być, jak w niniejszej sprawie, nieruchomość gruntowa.
Wniosek podlega oddaleniu z jednej podstawowej przyczyny.
Wnioskodawcy wystąpili o stwierdzenie, że Skarb Państwa – Agencja Mienia Wojskowego nabył przez zasiedzenie z dniem 9 lipca 2009 roku własność nieruchomości gruntowej położonej w Ł. przy ul. 11 listopada 43, na którą składają się działki geodezyjne o numerach 12/9, 12/10 i 12/11 w obrębie B-4.
Postępowanie dowodowe jednoznacznie wykazało, że dla nieruchomości objętych wnioskiem, czyli działek nr (...) w obrębie B-4, stanowiących część terenu pod blokiem mieszkalnym położonym w Ł. przy ul. 11 listopada 43 istnieją tytuły własności Skarbu Państwa:
- działka nr (...) o powierzchni 0.0752 ha została nabyta przez Skarb Państwa na podstawie umowy sprzedaży z dnia 13 października 1977 roku, Rep. A nr I – (...),
- działka nr (...) o powierzchni 0,1091 ha została nabyta przez Skarb Państwa na podstawie decyzji Naczelnika Dzielnicy Ł. z dnia 18 października 1977 roku, nr IV-W-VI- (...) o wywłaszczeniu części nieruchomości,
- działka nr (...) o powierzchni 0,0546 ha została nabyta przez Skarb Państwa na podstawie decyzji Naczelnika Dzielnicy Ł. z dnia 11 października 1977 roku, nr IV-W-VI- (...) o wywłaszczeniu nieruchomości.
Zasiedzenie jest instytucją mającą usankcjonować trwający przez dłuższy czas stan faktyczny inny, niżby to wynikało ze stanu prawnego. Ze względu na to, że celem instytucji zasiedzenia jest doprowadzenie do zgodności długotrwałych stanów faktycznych ze stanem prawnym, a także ze względu na nabycie prawa własności przez posiadacza, nie jest możliwe zasiedzenie nieruchomości przez osobę, której prawo takie już przysługuje. Innymi słowy, mówiąc wprost, nie można nabyć w drodze zasiedzenia własności czegoś, czego jest się już właścicielem na jakiejkolwiek innej podstawie. W realiach niniejszej sprawy Skarb Państwa nie może nabyć własności nieruchomości przedmiotowych działek gruntu gdyż już jest ich właścicielem.
Nie można też „korzystać” z zasiedzenia, a ściślej – ze stwierdzenia zasiedzenia – dla uzyskania dowodu własności. Zasiedzenie jest przecież sposobem nabycia własności, a stwierdzenie zasiedzenia dokumentuje takie nabycie, nie może zaś być wykorzystywane jako droga do uzyskania dowodu własności, gdy właściciel ma trudności z udowodnieniem przysługującego mu prawa nabytego w innym trybie. W takim przypadku zainteresowany powinien posłużyć się innym właściwym środkiem procesowym, nie zaś korzystać z instytucji zasiedzenia.
Dla podjęcia decyzji o oddaleniu wniosku o zasiedzenie nie ma znaczenia, że „oprócz” powołanych tytułów własności przysługujących do działek objętych żądaniem Skarbowi Państwa, istnieje także tytuł własności osób fizycznych, ujawnionych w księdze wieczystej (...). Sąd na gruncie niniejszego postępowania nie jest władny rozstrzygnąć, który z tych tytułów jest „lepszy”, „wiążący” czy „obowiązujący”. W niniejszym postępowaniu jako przesłankę rozstrzygnięcia Sąd ustala jedynie, że istnieje ważny, niepodważony i wiarygodny tytuł własności Skarbu Państwa – powołane umowa sprzedaży i decyzje o wywłaszczeniu nieruchomości. I to już wystarcza do oddalenia wniosku o zasiedzenie tych działek na rzecz Skarbu Państwa.
Rozstrzygnięcie zaś, który z istniejących tytułów własności, tj. Skarbu Państwa, ujawnionych w księgach wieczystych KW (...), KW (...) i KW (...) czy osób fizycznych ujawniony w księdze wieczystej (...), wobec ich konkurencji, jest ostatecznie i wyłącznie wiążący, może nastąpić jedynie w trybie tzw. powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, opartym o przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece (tj. Dz. U. z 2019 roku, poz. 2204, ze zm.). Jest to wyłączne narzędzie osiągniecia żądanego skutku, a więc uregulowania stanu prawnego nieruchomości, a w konsekwencji – wznowienia sprzedaży lokali w budynku przy ul. 11 listopada 43 (oraz 11 listopada 45) do którego to skutku – jak wynika ze stanowisk – dążą obie strony postępowania. Jak wynika ze zgromadzonych w sprawie dokumentów, powództwo takie zostało już wszczęte, w 2016 roku, jednakże na skutek nieuzupełnienia w nim braków formalnych pozwu, pozew został zwrócony w styczniu 2017 roku. Nie jest zadaniem sądu doradzanie uczestnikom postępowania co mają robić, aby osiągnąć żądany skutek, ale winni oni rozważyć ponowne wystąpienie z tego rodzaju pozwem. Sąd zdaje sobie sprawę, że niezbędne będzie wskazanie aktualnych danych osobowych i adresowych wszystkich żyjących dziś spadkobierców wszystkich osób ujawnionych jako właściciele w dziale II księgi wieczystej (...). W sytuacji gdy wpisy w tej księdze mają co najmniej 60 lat, będzie to zadaniem trudnym, jednakże nie niewykonalnym. Musi ono być jednak zrealizowane, jako niezbędny warunek osiągnięcia zamierzonego celu. Nadto zainteresowani dysponują już bardzo dobrym dokumentem obrazującym zaistniałą sytuację i całkowicie wyjaśniającym co było przyczyną jej powstania oraz wskazującym jaki stan ma zostać zrealizowany, tj. przywołaną już w tej sprawie mapą nr 1/7699.
Sąd nie może wydać orzeczenia o stwierdzeniu nabycia własności działek nr (...) przez Skarb Państwa w niniejszej sprawie również i z tej przyczyny, że ewentualne takie orzeczenie jeszcze bardziej pogłębiłoby i tak już znaczny chaos prawny w tym zakresie. Powstałby „trzeci” tytuł własności, obok dwóch istniejących. Wydanie żądanego orzeczenia w niniejszej sprawie nie spowodowałoby wyeliminowania tytułu własności do nieruchomości, przysługującego osobom ujawnionym w księdze wieczystej (...).
Reasumując, zainteresowane jednostki powinny bezzwłocznie i stanowczo podjąć jedyne możliwe w tym zakresie działania, tj. spowodować wystąpienie z odpowiednim powództwem, również z korzyścią dla wnioskodawców i innych ewentualnych zainteresowanych wykupem lokali w przedmiotowych budynkach. Natomiast w zaistniałej sytuacji, właściwym narzędziem prawnym uregulowania stanu prawnego nieruchomości nie jest wystąpienie z wnioskiem o zasiedzenie.
Z powyższych przyczyn Sąd Rejonowy wniosek oddalił.
Sąd Rejonowy oddalił zgłoszony przez uczestnika wniosek o zobowiązanie wnioskodawców do wskazania, jako osób zainteresowanych w sprawie, wszystkich właścicieli oraz najemców lokali w bloku przy ul. 11 listopada 43, a następnie wezwanie ich do udziału w sprawie w charakterze uczestników postępowania. Z uwagi na rodzaj podjętego w sprawie rozstrzygnięcia, wobec oczywistej bezzasadności żądania, byłoby to w sprawie zbędne i prowadziło do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania.
O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c..
Apelację od powyższego postanowienia, zaskarżając je w całości, wywiedli wnioskodawcy.
Skarżący zarzucili postanowieniu naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie:
1) art. 172 k.c. poprzez wyłączenie zdaniem Sądu Rejonowego jego stosowania w sytuacji, gdy dla nieruchomości prowadzona jest więcej niż jedna księga wieczysta;
2) art. 1 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece poprzez interpretację przepisów przez Sąd, która prowadzi do unikania ujawniania w księdze wieczystej stanu zgodnego z prawem;
3) art. 21 Konstytucji RP poprzez uchylenie możliwości ochrony własności nieruchomości nabytej przez zasiedzenie poprzez brak możliwości jej sądowego potwierdzenia.
Przy tak sformułowanych zarzutach skarżący wnieśli o:
1) zmianę zaskarżonego postanowienia i stwierdzenie nabycia przedmiotowej nieruchomości w drodze zasiedzenia przez Skarb Państwa;
2) ewentualnie uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji;
3) zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Przed przystąpieniem do merytorycznej oceny sprawy należy poczynić następującą uwagę o charakterze formalnym.
Zgodnie z obowiązującym od dnia 2 lipca 2021 r. art. 15zzs (1) ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 28 maja 2021 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1090), w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu (...)19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich, w sprawach rozpoznawanych według przepisów kodeksu postępowania cywilnego w pierwszej i drugiej instancji sąd rozpoznaje sprawy w składzie jednego sędziego. Zasada ta, zgodnie z art. 6 powołanej ustawy z dnia 28 maja 2021 r. znajduje zastosowanie do wszystkich spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem jej wejścia w życie. Taki stan prawny, zważywszy na datę wydania niniejszego orzeczenia, uzasadniał rozpoznanie przedmiotowej sprawy w składzie jednego sędziego.
Wobec faktu zaś, że ani w apelacji ani w odpowiedzi na apelację strony nie złożyły wniosku o przeprowadzenie rozprawy, Sąd Okręgowy uznając, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, rozpoznał apelację na posiedzeniu niejawnym (art. 374 k.p.c.).
Wywiedziona w sprawie apelacja jest zasadna w tym znaczeniu, że powoduje konieczność uchylenia zaskarżonego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu, aczkolwiek z zupełnie innych przyczyn niż wskazane w treści apelacji.
Nie sposób bowiem podzielić zarzutów merytorycznych jakie skarżący stawiają zaskarżonemu orzeczeniu. Sąd Rejonowy prawidłowo bowiem przyjął, że właściciel nieruchomości (niezależnie od tego jakim tytułem własności się legitymuje) nie może zasiedzieć swojej własności. Instytucja zasiedzenia nie służy zaś rozwiązywaniu problemów stron związanych z podwójnym hipotekowaniem nieruchomości czy udokumentowaniem swojego prawa własności w sposób umożliwiający dokonanie określonego wpisu w księdze wieczystej. Trafnie Sąd Rejonowy wskazał, że rozwiązanie kwestii podwójnego hipotekowania nastąpić winno w drodze wytoczenia powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Rzecz jednak w tym, że rozpoznając niniejszą sprawę Sąd Rejonowy naruszył przepisy proceduralne w stopniu powodującym konieczność wyeliminowania zapadłego orzeczenia z porządku prawnego.
Należy bowiem przypomnieć, że ze względu na występujący w sprawach nieprocesowych element interesu publicznego, sąd z urzędu obowiązany jest czuwać nad tym, żeby wszyscy zainteresowani byli uczestnikami postępowania; powinien w związku z tym w trakcie całego postępowania zważać, czy poza występującymi w sprawie, nie ma innych osób, których uczestnictwo uzasadnia przepis art. 510 § 1 k.p.c.. Jeżeli okaże się, że zainteresowany nie jest uczestnikiem, sąd wezwie go do udziału w sprawie (art. 510 § 2 k.p.c.).
Niewątpliwym jest, że osobami zainteresowanymi w rozumieniu przepisu art. 510 k.p.c. są w niniejszym postępowaniu osoby ujawnione jako właściciele w dziale II księgi wieczystej (...) (lub w przypadku śmierci tych osób ich spadkobiercy), które to osoby dysponują konkurencyjnymi wobec Skarbu Państwa tytułami własności.
Niedopuszczalne i pozbawione podstawy prawnej jest różnicowanie przez Sąd Rejonowy kręgu uczestników postępowania o zasiedzenie w zależności od treści orzeczenia jakie Sąd Rejonowy ma zamiar wydać.
W uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia Sąd Rejonowy użył sformułowania „wniosek oczywiście bezzasadny”, co zdaje się wskazywać, że chciał odwołać się do regulacji zawartej w przepisie art. 191 1 k.p.c. dla uzasadnienia odstąpienia od wezwania wszystkich zainteresowanych do udziału w sprawie w charakterze uczestników.
Powyższy przepis nie znajduje jednak zastosowania w postępowaniu nieprocesowym, które zawiera odrębną regulację w postaci art. 514 § 2 k.p.c., zgodnie z którym nawet w wypadkach, gdy ustawa wymaga przeprowadzenia rozprawy, sąd może, bez wzywania zainteresowanych do udziału w sprawie, oddalić wniosek na posiedzeniu niejawnym, jeżeli z treści wniosku wynika oczywisty brak uprawnienia wnioskodawcy.
Przesłanki zawarte w art. 514 § 2 k.p.c. nie zostały w niniejszej sprawie spełnione, gdyż przepis ten dotyczy braku legitymacji czynnej wnioskodawcy. Brak uprawnienia wnioskodawcy do zgłoszenia wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego musi być oczywisty. Tylko bowiem w wypadku oczywistego braku uprawnienia wnioskodawcy sąd może na posiedzeniu niejawnym oddalić wniosek, i to nawet gdy wyznaczenie rozprawy w danej sprawie jest obligatoryjne. W realiach przedmiotowej sprawy wnioskodawcy w sposób oczywisty byli uprawnieni do wystąpienia z wnioskiem stwierdzającym zasiedzenie na rzecz Skarbu Państwa.
Nawet, gdyby przyjąć, że w postępowaniu nieprocesowym można co do zasady zastosować przepis art. 191 1 k.p.c., to w realiach niniejszej sprawy nie zachodzą ku temu przesłanki. Nie sposób bowiem przyjąć, że wniosek był oczywiście bezzasadny, skoro jego oddalenie Sąd Rejonowy poprzedził dość szeroko zakrojonym postępowaniem dowodowym. Tymczasem zastosowanie tego przepisu powiązane zostało z oczywistą bezzasadnością. Tym samym prawnie relewantny w świetle komentowanego artykułu nie jest sam fakt wytoczenia powództwa, które posiada przymiot bezzasadnego, lecz konieczne jest ponadto, aby owa bezzasadność występowała w stopniu kwalifikowanym, tzn. była oczywista. Chodzi zatem o stan rzeczy "oczywisty", stwierdzalny prima facie, od razu, widoczny, niewątpliwy, niewymagający dowodu lub badania, a według dyrektyw filozoficznych – stan o właściwościach "jawnie prawdziwych" [zob. uchw. SN(7) z 17.1.2001 r., III CZP 49/00, L.].
Brak przy tym było podstaw do uzupełnienia kręgu uczestników przedmiotowego postępowania na etapie postępowania apelacyjnego.
Należy bowiem przypomnieć, że stosownie do art. 78 Konstytucji każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, a zgodnie z art. 176 ust. 1 Konstytucji, postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.
Połączenie tych przepisów tworzy konstytucyjną zasadę kontroli orzeczeń i postępowania sądowego (określaną niekiedy niezbyt precyzyjnie jako zasada sprawiedliwości proceduralnej), stanowiącą rozwinięcie prawa do sądu, ustanowionego w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Trzeba jednak z całym naciskiem podkreślić, że zarówno prawo do zaskarżenia orzeczenia, jak i związana z nim dwuinstancyjność, muszą się urzeczywistniać nie in abstracto, ale w odniesieniu do każdego, kto w danej sytuacji prawnoprocesowej realizuje przysługujące mu prawo do sądu. Samo więc strukturalne zagwarantowanie co najmniej dwu instancji oraz ustanowienie przez prawodawcę powszechnego środka odwoławczego (zaskarżenia) nie może być z punktu rozważanych przepisów Konstytucji wystarczające, jeżeli w określonej sytuacji prawnej, wynikającej z unormowań prawa procesowego, strona nie może z tych gwarancji skorzystać. W związku z tym nie może mieć istotnego znaczenia fakt, że w niniejszej sprawie, ujmując problem na poziomie ustalonego modelu postępowania, postępowanie w sprawie, jak każde postępowanie nieprocesowe unormowane w kodeksie postępowania cywilnego, było postępowaniem co najmniej dwuinstancyjnym.
Można więc stwierdzić, że - podobnie jak prawo do sądu - prawo do kontroli sądowej ma na gruncie Konstytucji charakter autonomiczny. Nie chodzi zatem o formalne istnienie w danej sprawie co najmniej dwu instancji sądowych oraz ustanowienie powszechnie dostępnego środka odwoławczego, ale o realne zagwarantowanie "każdemu" możliwości skorzystania z tego środka, przeniesienia sprawy do wyższej instancji i przeprowadzenia merytorycznej kontroli wydanego orzeczenia.
Z powyższych rozważań wypływa wniosek, że jakkolwiek nie można, oczywiście, mówić o sprzeczności przepisu art. 510 § 1 k.p.c. - w części w której dotyczy on możliwości wzywania do udziału w sprawie w postępowaniu odwoławczym - z przepisami art. 78 i 176 ust. 1 Konstytucji, to jednak na skutek jego stosowania, w odniesieniu do konkretnych osób, mogą powstać sytuacje, w których konstytucyjne prawo kontroli orzeczeń i postępowania sądowego zostanie naruszone lub odjęte, co skutkować musi uchyleniem postanowienia sądu pierwszej instancji i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.
Powyższy wywód nie narusza ograniczeń kasatoryjnych sądu drugiej instancji, przewidzianych w art. 368 § 4 k.p.c., gdyż w tym konkretnym wypadku trzeba przyznać pierwszeństwo argumentom wypływającym wprost z Konstytucji. Mówiąc inaczej, mamy tutaj do czynienia z pozakodeksową, wypływającą wprost z Konstytucji, podstawą uchylenia zaskarżonego orzeczenia (por. art. 8 ust. 2 Konstytucji) – tak również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 maja 2002 roku, III CKN 948/00, opublikowanym w Orzecznictwie Sądu Najwyższego Izba Cywilna rok 2003, Nr 5, poz. 68.
Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Rejonowy ustali pełen krąg uczestników niniejszego postępowania i po ich wezwaniu do udziału w sprawie wyda merytoryczne rozstrzygnięcie.
O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.