UZASADNIENIE

Powódka M. D. wniosła pozew przeciwko Sądowi Rejonowemu w Chełmnie o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty:

1. 16.228,49 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

a) od kwoty 393,45 zł od dnia 27 kwietnia 2021 roku do dnia zapłaty

a) od kwoty 393,45 zł od dnia 27 maja 2021 roku do dnia zapłaty

b) od kwoty 393,45 zł od dnia 27 czerwca 2021 roku do dnia zapłaty

c) od kwoty 393,45 zł od dnia 27 lipca 2021 roku do dnia zapłaty

d) od kwoty 393,45 zł od dnia 27 sierpnia 2021 roku do dnia zapłaty

e) od kwoty 393,45 zł od dnia 27 września 2021 roku do dnia zapłaty

f) od kwoty 393,45 zł od dnia 27 października 2021 roku do dnia zapłaty

g) od kwoty 395,89 zł od dnia 27 listopada 2021 roku do dnia zapłaty

h) od kwoty 396,76 zł od dnia 23 grudnia 2021 roku do dnia zapłaty

i) od kwoty 972,81 zł od dnia 27 stycznia 2022 roku do dnia zapłaty

j) od kwoty 972,81 zł od dnia 27 lutego 2022 roku do dnia zapłaty

k) od kwoty 972,81 zł od dnia 27 marca 2022 roku do dnia zapłaty

l) od kwoty 972,81 zł od dnia 27 kwietnia 2022 roku do dnia zapłaty

h) od kwoty 972,81 zł od dnia 27 maja 2022 roku do dnia zapłaty

o) od kwoty 972,81 zł od dnia 27 czerwca 2022 roku do dnia zapłaty

o) od kwoty 972,81 zł od dnia 27 lipca 2022 roku do dnia zapłaty

p) od kwoty 972,81 zł od dnia 27 sierpnia 2022 roku do dnia zapłaty

q) od kwoty 972,81 zł od dnia 27 września 2022 roku do dnia zapłaty

r) od kwoty 972,81 zł od dnia 27 października 2022 roku do dnia zapłaty

s) od kwoty 979,19 zł od dnia 27 listopada 2022 roku do dnia zapłaty

t) od kwoty 980,90 zł od dnia 23 grudnia 2022 roku do dnia zapłaty

u) od kwoty 993,50 zł od dnia 1 kwietnia 2023 roku do dnia zapłaty

Na dochodzone roszczenie pieniężne składają się:

a) różnica między wynagrodzeniem należnym a wypłaconym w okresie od dnia 1 kwietnia 2021 roku do dnia 31 grudnia 2021 roku w łącznej kwocie 3 546,80 zł (słownie: trzy tysiące pięćset czterdzieści sześć złotych osiemdziesiąt groszy)

b) różnica między wynagrodzeniem należnym a wypłaconym w okresie od dnia 1 stycznia 2022 roku do dnia 31 grudnia 2022 roku w łącznej kwocie 11 688,19 zł (słownie: jedenaście tysięcy sześćset osiemdziesiąt osiem złotych dziewiętnaście groszy)

c) różnica między dodatkowym wynagrodzeniem rocznym należnym a wypłaconym za okres 1 stycznia 2022 roku do 31 grudnia 2022 roku w kwocie 993,50 zł (słownie: dziewięćset dziewięćdziesiąt trzy złote pięćdziesiąt groszy)

d) odsetki ustawowe za opóźnienie od kwot z pkt a), b), c) od poszczególnych dni wskazanych w żądaniu pozwu do dnia zapłaty

Powódka od dnia 1 kwietnia 2017 roku jest zatrudniona na stanowisku referendarza sądowego w Sądzie Rejonowym w Chełmnie.

Od 14 maja 2018 roku powódka pełni funkcję Przewodniczącego V Wydziału Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Chełmnie.

Powódka wywodziła, że zgodnie z treścią art. 15Ib § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. 2024, poz. 334, dalej jako: u.s.p.) wynagrodzenie zasadnicze referendarza sądowego wynosi 75% wynagrodzenia zasadniczego w stawce pierwszej sędziego sądu rejonowego, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego. Po siedmiu latach pracy na stanowisku referendarza sądowego wynagrodzenie zasadnicze podwyższa się do wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce drugiej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego, a po dalszych siedmiu latach pracy - do wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce trzeciej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego.

W myśl art. 91 § Ic u.s.p. podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w danym roku stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedniego, ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z zastrzeżeniem § Id (który stanowi, iż jeżeli przeciętne wynagrodzenie, o którym mowa w § Ic, jest niższe od przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego za drugi kwartał roku poprzedzającego - przyjmuje się podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w dotychczasowej wysokości).

Na podstawie art. 15 Ib § 2b u.s.p. poza wynagrodzeniem zasadniczym referendarzowi przysługuje dodatek za długoletnią pracę, o którym mowa w art. 91 § 7, oraz gratyfikacja jubileuszowa, na zasadach określonych w art. 92 § 3-6, a także jednorazowa odprawa w razie ustania stosunku pracy w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę, na zasadach określonych w przepisach o pracownikach sądów i prokuratury. W związku z pełnioną funkcją referendarzowi przysługuje dodatek funkcyjny. Do ustalania wysokości dodatku funkcyjnego stosuje się przepisy o dodatkach funkcyjnych przysługujących sędziom (art. 151b § 2c ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku - Prawo o ustroju sądów powszechnych).

W ocenie powódki, w 2021 roku w sposób nieuprawniony odstąpiono od reguł ustalania wynagrodzenia wskazanych w ustawie z dnia 27 lipca 2001 roku - Prawo o ustroju sądów powszechnych wprowadzając na mocy art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 (Dz. U. 2020 poz. 2400, dalej jako: ustawa okołobudżetowa na rok 2021) postanowienie, że w roku 2021 podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego, o której mowa w art. 91 § Ic u.s.p., stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2019 roku ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W ust. 2 art. 12 wskazano, że ilekroć w odrębnych przepisach jest mowa o podstawie wynagrodzenia sędziego określonej w art. 91 § Ic ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, w roku 2021 za podstawę tę przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2019 roku, ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Konsekwencją odstąpienia od zasad ustalania wynagrodzeń sędziów (referendarzy sądowych) ustalonych w u.s.p. i przyjęcia rozwiązań wskazanych w ustawie okołobudżetowej na rok 2021, było ustalenie w 2021 roku podstawy wynagrodzenia zasadniczego sędziego (referendarza sądowego) na kwotę 4 839,24 zł (przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2019 r. - ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2019 roku (M. P. z 2019 r. poz. 742), podczas gdy zgodnie z regułami określonymi w ustawie u.s.p. powinna być to kwota 5 024,48 zł (przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. - ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2020 r. (M.P. z 2020 r. poz. 711).

W związku z powyższym pozwem powódka domagała się zasądzenia różnicy pomiędzy wypłaconym wynagrodzeniem za wymienione w pozwie miesiące 2021 roku ustalonym na podstawie przepisów ustawy okołobudżetowej na rok 2021, a wynagrodzeniem należnym, które przysługiwałoby powodowi w przypadku ustalenia jego wysokości na podstawie art. 151 b § 1 u.s.p. wraz należnymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

W 2022 roku ponownie zmieniono zasady ustalania wynagrodzenia zasadniczego sędziego (referendarza sądowego). Zgodnie z treścią art. 8 ust. 1-4 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022 (Dz. U. 2021, poz. 2445, dalej jako: ustawa okołobudżetowa na rok 2022), w roku 2022 podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego, o której mowa w art. 91 § 1 c ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku - Prawo o ustroju sądów powszechnych, stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (art. 8 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na rok 2022). Podstawę, o której mowa w ust. 1, zwiększa się o kwotę 26 zł (art. 8 ust. 2 ustawy okołobudżetowej na rok 2022).

W 2022 roku podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego (referendarza sądowego) stanowiła zatem kwota 5 050,48 zł [przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. - ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 12 sierpnia 2020 roku w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2020 roku (M.P. z 2020 r. poz. 711), powiększone o 26 zł], podczas gdy zgodnie z regułami określonymi w ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych powinna być to kwota 5 504,52 zł [przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2021 roku - ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 10 sierpnia roku w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2021 roku (M.P. z 2021 r. poz. 730)].

Powódka domagała się zasądzenia różnicy pomiędzy wynagrodzeniem, które zostało wypłacone w 2022 roku na podstawie przepisów ustawy okołobudżetowej na rok 2022, a wynagrodzeniem należnym, które przysługiwałoby powodowi w przypadku ustalenia jego wysokości na podstawie art. 151 b § 1 u.s.p. oraz analogicznie wyliczonej różnicy w dodatkowym wynagrodzeniu rocznym, wraz należnymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Różnica w tzw. „13-tce” powstała na skutek zaniżenia kwoty sumy rocznego wynagrodzenia za rok 2022 (zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 roku o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej wynagrodzenie roczne ustala się w wysokości 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie). Zaniżenie wynagrodzenia powoda w całym roku 2022 wpłynęło na wysokość przysługującego dodatkowego wynagrodzenia rocznego za ten rok, a wypłaconego faktycznie w roku 2023.

Dochodzona pozwem kwota jest kwotą brutto, albowiem sąd pracy, zasądzając wynagrodzenie za pracę, nie odlicza od tego wynagrodzenia zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składek na ubezpieczenie społeczne (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 sierpnia 2001 r., III ZP 13/01, OSNP 2002/2/35).

Zdaniem powódki treść art. 12 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na rok 2021 nie może wywołać skutków prawnych i być podstawą obliczenia wynagrodzenia powoda za rok 2021.

W ocenie powódki treść art. 8 ust. 1-4 ustawy okołobudżetowej na rok 2022 nie może wywołać skutków prawnych i być podstawą obliczenia wynagrodzenia powoda za rok 2022.

Referendarz sądowy - w zakresie sposobu ustalenia wynagrodzenia za pracę - korzysta z reguł ustalania wynagrodzenia za pracę sędziego, w szczególności wyrażonej w art. 178 ust. 2 Konstytucji RP zasady zapewnienia sędziemu wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu oraz zakresowi pełnionych przez sędziego obowiązków. Nie ulega więc wątpliwości, że referendarz sądowy - w omawianym zakresie - jest uprawniony do podnoszenia wspólnych zarzutów.

Ustawa Prawo o ustroju sądów powszechnych jest dla sędziów i referendarzy sądowych aktem prawnym, który ustala reguły odnoszące się do wysokości ich wynagrodzeń. W przypadku referendarzy sądowych, ich wynagrodzenie stanowi określony procent wynagrodzenia sędziego. Reguła ta przekłada się na mechanizm, który powoduje, że wszelkie wahania i zmiany zasad ustalania wynagrodzeń sędziowskich, rzutują bezpośrednio na wysokość wynagrodzeń referendarzy sądowych.

Ustalanie wysokości wynagrodzenia powoda na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na rok 2021 oraz art. 8 ust. 144 ustawy okołobudżetowej na rok 2022 uchybia licznym przepisom Konstytucji RP, w tym w szczególności art. 2 (zasada ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nic prawa, zasada ochrony praw słusznie nabytych), art. 32 [nierówne traktowanie sędziów (referendarzy sądowych) skutkujące ich dyskryminacją w życiu gospodarczym] oraz art. 178 ust. 2 Konstytucji RP.

Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 listopada 2023 r., sygn. akt K 1/23, który ma kluczowe znaczenie dla przedmiotu niniejszej sprawy orzekł, że art. 8 i art. 9 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz. U. poz. 2666, z późn. zm.) są niezgodne z art. 178 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 7 jest niezgodny z art. 195 ust. 2 Konstytucji (opublikowano: OTK-A 2023/80). Mimo że formalnie przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego była zgodność z Konstytucją przepisów ustawy okołobudżetowej za rok 2023, w uzasadnieniu tego wyroku Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie odnosił się również do mechanizmu naliczania wynagrodzeń sędziów w okresach poprzednio analogicznych, stwierdzając wprost, że „odstępstwa od ogólnego sposobu obliczania wynagrodzenia sędziów zostały wprowadzone również w 2021 r. i 2022 r.” Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że „podstawa ustalenia wynagrodzeń zasadniczych sędziów od 2021 r. do 2023 r. jest niższa niż wynikałoby to z regulacji przyjętej w prawie o ustroju sądów powszechnych”, podkreślając, że „różnica między podstawami wskazywanymi przez ustawodawcę w ustawach okołobudżetowych a tymi wynikającymi z u.s.p., stale się powiększała. W 2021 r. różnica ta wyniosła 185,24 zł, w 2022 r. 454,04 zł, natomiast w 2023 r. już 711,83 zł.” Podkreślił również, co istotne dla przedmiotowego pozwu, że wysokość wynagrodzenia sędziów sądów powszechnych ma wpływ na wysokość wynagrodzenia asesorów oraz referendarzy sądowych.

Trybunał Konstytucyjny orzekając w wyroku w sprawie K 1/23 o niezgodności treści art. 7, 8, 9 ustawy okołobudżetowej na rok 2023 z Konstytucją, rozważył całokształt okoliczności towarzyszących procesowi „zamrażania” wynagrodzeń sędziów w ustawach okołobudżetowych począwszy od roku 2021. Daje temu wyraz wprost w uzasadnieniu stwierdzając, że „z uwagi na szczególną formę ustawy okołobudżetowej, która, tak jak ustawa budżetowa, obowiązuje jedynie przez rok budżetowy, nie należy przedmiotu kontroli rozpatrywać bez kontekstu rozwiązań w tym zakresie przyjętych w latach poprzednich. Przepisy ustaw okołobudżetowych na lata 2021-2023 w istocie stanowią specyficzne pod kątem zakresów temporalnych nowe zasady ustalania podstawy zasadniczych wynagrodzeń sędziowskich. Rozwiązania unormowane w przedmiocie kontroli, czyli art. 7, art. 8 i art. 9 ustawy okołobudżetowej na 2023 r., nie tylko nie są spójne z rozwiązaniami lex generalis zawartymi w prawie o ustroju sądów powszechnych, ustawie o Sądzie Najwyższym oraz ustawie o statusie Sędziów Trybunału Konstytucyjnego, ale także nie są nawet spójne z analogicznymi przepisami ustawy okołobudżetowej na 2021 r. i ustawy okołobudżetowej na 2022 r. Oznacza to, że ustawodawca w tej materii kieruje się daleko posuniętą uznaniowością. Ta uznaniowość nie zapewnia sędziom konstytucyjnych gwarancji wysokości ich przyszłych dochodów oraz nie chroni ich przed potencjalnymi manipulacjami ze strony ustawodawcy.”

Badając kwestię wynagrodzeń sędziowskich w 2023 roku Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że uzasadnienia dla zamrożenia wynagrodzeń sędziowskich w latach 2021-2023 nie można szukać w sytuacji budżetowej państwa. W swojej analizie oparł się na wskaźnikach ekonomicznych, powołując się m.in. na wysokość państwowego długu publicznego (który na koniec II kwartału 2023 r. wyniósł 38,2%), przypominając, że dopiero przekroczenie tych wartości w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego utożsamiane jest z krytyczną kondycją finansów publicznych. Z wyroku tego jasno można wysunąć wniosek, że skoro Trybunał Konstytucyjny ocenił, że sytuacja gospodarcza w 2023 r. nie uzasadniała zamrożenia wynagrodzeń sędziowskich, to tym bardziej nie było do tego podstaw w 2021 r. (kiedy nie było jeszcze problemu z inflacją), ani w 2022 r., kiedy wskazane w orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego parametry były korzystniejsze niż obecnie.

Z wyroku Trybunału Konstytucyjnego wynika więc, że ustawodawca w ustalaniu przepisów kształtujących sposób wynagradzania sędziów w latach 2021 - 2023 posłużył się zupełną dowolnością, ponieważ „w każdym z ostatnich trzech lat budżetowych ustawodawca przyjął inną koncepcję co do konstrukcji tego mechanizmu”. Na tej podstawie Trybunał Konstytucyjny jednoznacznie stwierdził, że „wynagrodzenia sędziów w ostatnich latach kształtowane były przez ustawodawcę w sposób całkowicie uznaniowy, zarówno co do zasad ustalania ich podstawy, jak i tempa wzrostu.” Taka „tymczasowa modyfikacja”, na dodatek za każdym razem w inny sposób, spowodowała, że „taki stan rzeczy sprawia, że podać można w wątpliwość sens istnienia norm regulujących podstawę zasadniczego wynagrodzenia sędziów w ustawie o ustroju sądów powszechnych”.

Zasady wynagradzania sędziów sformułowane w ustawie okołobudżetowej muszą spełniać wszystkie warunki brzegowe, by stwierdzić o ich konstytucyjności. Natomiast nie trudno zauważyć, że zasady wynagrodzenia sędziów uregulowane w ustawie okołobudżetowej na 2021 rok oraz 2022 roku nie spełniają przede wszystkim warunku, aby: „wynagrodzenia sędziów były kształtowane w sposób wykluczający jakąkolwiek uznaniowość”, zasady że „w trudnej sytuacji budżetu państwa wynagrodzenia sędziów powinny być bardziej - niż wynagrodzenia wszystkich innych funkcjonariuszy i pracowników sfery budżetowej - chronione przed nadmiernie niekorzystnymi zmianami” oraz reguły, zgodnie z którą „niedopuszczalne jest wybiórcze przerzucanie skutków niewydolności systemu finansów państwa na pewne grupy pracowników sfery budżetowej, zwłaszcza gdy równocześnie inne grupy zawodowe nie zostały owym „zamrożeniem” dotknięte, a nawet zagwarantowano im wzrost wynagrodzeń”.

Powódka na poparcie swojego żądania podkreśliła, że zobiektywizowany mechanizm kształtowania wynagrodzeń sędziowskich (art. 91 § Ic u.s.p.) zaczął funkcjonować w 2009 roku na mocy ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 459), uchwalonej z inicjatywy Rady Ministrów i Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w wyniku porozumienia przedstawicieli wszystkich trzech władz. To wtedy ustalono sposób wynagrodzenia sędziów, który miał gwarantować im niezależność. Zmiana polegała właśnie na tym, że usunięto regulację, która stanowiła, że wynagrodzenie zasadnicze sędziego stanowi wielokrotność tzw. kwoty bazowej, której wysokość określała corocznie ustawa budżetowa. Chodziło o to, aby wynagrodzenia zasadniczego sędziów były regulowane wyłącznie ustawą, na podstawie obiektywnego wskaźnika, niezależnego od arbitralnej decyzji władzy wykonawczej. Bezpośrednio w ustawie (w załączniku do ustawy u.s.p.) zostały unormowane też mnożniki służące do określania wysokości poszczególnych stawek, w których ustala się wynagrodzenia sędziów (przed tą zmianą znajdowały się one w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej) Rozwiązania te miały ograniczyć wpływ innych władz (zwłaszcza wykonawczej) na wysokość zasadniczych wynagrodzeń sędziowskich. Mechanizm ten był elementem zmian systemowych prowadzących do wykonania art. 178 ust. 2 Konstytucji. (...) waloryzacji płac, oparty na wielkości przyjmowanej w ustawie budżetowej, zastąpiono bezwarunkowym systemem progresywnym. Co więcej, dodano wówczas § Id w art. 91 u.s.p., który miał właśnie zapobiec negatywnym skutkom wahań koniunktury gospodarczej czy przejściowym trudnościom finansowym kraju, gwarantując w takiej sytuacji podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego w dotychczasowej wysokości. Mając to na uwadze, należy stwierdzić, skoro system kształtowania wynagrodzeń sędziowskich ustalony w u.s.p. przewiduje możliwość wstrzymania wzrostu tych wynagrodzeń w przypadku zmniejszenia przeciętnego wynagrodzenia w kraju, to ewentualność ta urzeczywistnienia już zasadę, iż sędziowie - jako grupa społeczna, która ma możliwość korzystania ze wzrostu gospodarczego w wypadku, gdy pozostałym grupom społecznym wynagrodzenia rosną - ponosi zarazem skutki finansowe ewentualnych kryzysów gospodarczych. Partycypują oni zatem, adekwatnie do innych grup zawodowych w tzw. sferze budżetowej, zarówno w sukcesach, jak i problemach gospodarczych kraju. Mechanizm kształtowania wynagrodzeń sędziów z u.s.p. uwzględnia zatem sam w sobie w dostatecznym stopniu wahania koniunktury gospodarczej.

Powódka stoi na stanowisku, że obowiązująca od 2009 roku regulacja zasad wynagradzania sędziów została ukształtowana w sposób optymalny, a więc także z uwzględnieniem skutków jej funkcjonowania pod kątem konieczności zachowania równowagi budżetowej oraz stabilności finansów publicznych. W 2009 r. uznano, że taka regulacja zasad wynagradzania nie będzie stanowić nadmiernego obciążenia dla budżetu państwa. Ingerencja w kształtowanie wysokości wynagrodzeń sędziów stanowi wycofanie się państwa z obietnic już złożonych, tym bardziej, że jak podkreślono już wcześniej, nie istniało w 2021 roku i 2022 roku zagrożenie równowagi budżetowej czy też pogorszenie się sytuacji gospodarczej państwa. Odejście od tych zasad stanowi istotne naruszenie istoty demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP) i zasady ochrony zaufania jednostki do państwa i stanowionego prawa.

Sąd Najwyższy kilkakrotnie potwierdził, że sądy powszechne posiadają kompetencję do odmowy zastosowania przepisu ustawy uznawanego przez nie za niekonstytucyjny i mogą wyrokować z pominięciem takiego przepisu, stosując bezpośrednio Konstytucję (por.

postanowienie z dnia 26 maja 1998 r., III SW 1/98, OSNAPUS 1998, nr 17, poz. 528 albo wyrok z dnia 19 kwietnia 2000 r., II CKN 272/2000, niepubl.) (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2000 r., III CKN 1089/00, LEX nr 44288);

Na poparcie roszczenia powódka przywołała stanowisko Ministra Sprawiedliwości, wyrażone w piśmie z dnia 7 września 2022 r., znak (...).442.112.2022, stanowiące odpowiedź w ramach uzgodnień międzyresortowych do projektu ustawy o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023. Jak wynika z tego stanowiska - „przepisy u.s.p. dotyczące uposażeń sędziowskich zakotwiczone w Konstytucji mogą stanowić podstawę dla dochodzenia indywidualnych roszczeń przed sądem pracy, bez potrzeby jakiegokolwiek dodatkowego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Sąd pracy stosując u.s.p. nie będzie tym wchodził w kompetencje Trybunału Konstytucyjnego, a jedynie dokona wykładni obowiązujących norm i da pierwszeństwo tej normie, które deroguje normę niższego rzędu. Należy przy tym przyjąć, iż istnieje wielkie prawdopodobieństwo, iż roszczenia te zostaną uznane za słuszne przez sądy pracy w skali całego kraju". Zaznaczyć należy, że argumentacja zawarta w tym stanowisku, co prawda dotyczy projektu ustawy okołobudżetowej na rok 2023, jednak z uwagi na powtarzający się mechanizm naruszania przepisów u.s.p. od roku 2021 jest aktualna w stosunku do takiej ustawy obowiązującej również na rok 2021 i 2022.

W konsekwencji powyższego powódka wnosiła, aby sąd pracy przy rozpoznawaniu przedmiotowej sprawy odmówił zastosowania art. 12 ust. 1 ustawy okołobudżetowej na rok oraz art. 8 ust. 1-4 ustawy okołobudżetowej na rok 2022 i określił wynagrodzenie powoda w oparciu o dotychczasowe zasady, to jest na podstawie art. 151 b § 1 u.s.p.

Kierując się wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 2023 r., sygn. akt K 1/23 pozwany wyrównał powodowi różnicę pomiędzy wynagrodzeniem, które zostało wypłacone powodowi w 2023 roku na podstawie przepisów ustawy okołobudżetowej na rok 2023, a wynagrodzeniem należnym, które przysługiwałoby powódce w przypadku ustalenia jego wysokości na podstawie art. 151 b § 1 u.s.p.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości, nieobciążanie pozwanego kosztami postępowania sądowego, w tym ewentualnymi kosztami zastępstwa procesowego.

Pozwany wskazywał, że w uzasadnieniu pozwu powódka podniosła, że wynagrodzenie wypłacone za wskazany okres zostało ustalone nie w oparciu o art. 91 § Ic ustawy prawo o ustrojów sądów powszechnych, do którego odnosi się art. 15 lb§ 1 u.s.p., ale w oparciu o art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 r. oraz art. 8 ust. 1 i 2 ustawy 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022 r. W ocenie powódki wynagrodzenie obliczone nie w oparciu o regulację ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych a w oparciu o ustawę okołobudżetową nie jest wynagrodzeniem godziwym, odpowiadającym godności sprawowania urzędu sędziego (referendarza). Jednocześnie wskazała, że ustanawianie za pomocą ustaw okołobudżetowych odstępstw od ogólnych zasad oraz „zawieszanie” przepisów innych ustaw narusza szereg przepisów Konstytucji.

Pozwany nie kwestionował stanu faktycznego i przyznaje, że powódka świadczyła w okresie obejmującym powództwo pracę w Sądzie Rejonowym w Chełmnie na stanowisku referendarza sądowego oraz zostało jej wypłacone świadczenia naliczane według przepisów ustaw okołobudżetowych na 2021 i 2022 zgodnie z wyliczeniem stanowiącym załącznik do pozwu - wyliczenie sporządzone przez Dyrektora Sądu Okręgowego w Toruniu.

Dla pozwanego, spór w przedmiotowej sprawie sprowadza się wyłącznie do oceny, czy wynagrodzenia sędziów, a także referendarzy sądowych w roku 2021 i 2022 winny być naliczane według przepisów ustaw okołobudżetowych na 2021 i 2022, które zmieniły podstawę naliczania wynagrodzenia sędziów/referendarzy określoną dotychczas w art. 91 § Ic ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Pozwany jako pracodawca kształtuje wynagrodzenie sędziów/referendarzy na podstawie obowiązujących przepisów prawa. W roku 2021 powódka otrzymywała zasadnicze wynagrodzenie za pracę ustalone w oparciu o przeciętne wynagrodzenie z II kwartału roku 2019 (ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego) - zgodnie z brzmieniem art. 8 ustawy z 19 listopada 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 (Dz. U. poz. 2400). W kolejnym roku, zasadnicze wynagrodzenie za pracę powódki wypłacano z uwzględnieniem przeciętnego wynagrodzenia z II kwartału roku 2020 (ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego) - na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 2021 roku o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022 (Dz. U. poz. 2445).

Pozwany występując w niniejszym procesie jako pracodawca, nie miał żadnych uprawnień do samodzielnego kształtowania wysokości wynagrodzeń sędziowskich, z pominięciem ww. przepisów zaś jego działania pozostają zgodne z prawem. Prezes Sądu nie jest także uprawniony do badania zgodności przepisów ustawy z Konstytucją.

Pozwany nie miał obowiązku zaspokojenia roszczenia powódki, gdyż ustawa okołobudżetową i akt regulujący ustrój sądów powszechnych są aktami tej samej rangi normatywnej, jednocześnie w obu tych aktach ustawodawca określił sposób wyliczania wynagrodzenia sędziego/referendarza.

W ocenie pozwanego należy w tej sytuacji zastosować regułę kolizyjną, w myśl której ustawa późniejsza uchyla moc obowiązującą ustawy wcześniejszej, a w konsekwencji wynagrodzenie powódki winno zostać obliczone w oparciu o wskaźniki określone w ustawach okołobudżetowych, których treść nie została uznana za niekonstytucyjną, istnieje wiec domniemanie ich zgodności z konstytucją.

Problematyką zamrożenia waloryzacji wynagrodzeń sędziów zajął się już Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 grudnia 2012 r. K 1/12 wskazując, że sędziowie są jedyną grupą zawodową w Polsce, której Konstytucja gwarantuje prawo do wynagrodzenia "odpowiadającego godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków" (art. 178 ust. 2 Konstytucji). Postanowienie to wyznacza, chociaż w sposób mało precyzyjny, pewien konieczny standard, który musi być respektowany przez ustawodawcę przy ustalaniu ustawowych zasad wynagradzania sędziów (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 października 2000 r., sygn. P 8/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 189). Norma ta stanowi szczególną gwarancję ochrony wynagrodzeń sędziowskich na poziomie konstytucyjnym, co ogranicza dopuszczalność ingerencji ustawodawcy w system ich kształtowania. Art. 178 ust. 2 Konstytucji jest przy tym nie tyle gwarancją wynagrodzenia sędziego, jako sui generis pracownika, ile elementem ustroju sądownictwa - istotną materialną gwarancją niezawisłości sędziego. ” Trybunał określił również tzw. nieprzekraczalne „warunki brzegowe”, które winny przyświecać działaniom ustawodawcy na analizowanej płaszczyźnie:

-: wynagrodzenia sędziów powinny być kształtowane w sposób wykluczający jakakolwiek uznaniowość - zarówno wobec całej grupy zawodowej - ze strony władzy wykonawczej, jak i w odniesieniu do poszczególnych sędziów, co do których niedopuszczalne jest uzależnianie jego wysokości od indywidualnej oceny ich pracy
-: wysokość wynagrodzenia sędziego, w tym rozpoczynającego karierę w zawodzie sędziowskim sędziego sądu rejonowego powinna znacząco przewyższać wysokość przeciętnego wynagrodzenia w sferze budżetowej
-: wynagrodzenie sędziów powinny w dłuższym okresie czasu wykazywać tendencję wzrostową nie mniejszą niż przeciętne wynagrodzenie w sferze budżetowej
-: w trudnej sytuacji budżetu państwa wynagrodzenia sędziów powinny być bardziej - niż wynagrodzenia innych funkcjonariuszy i pracowników sfery budżetowej - chronione przed nadmiernie niekorzystnymi zmianami
-: niedopuszczalne jest obniżenie w drodze nominalnej wysokości wynagrodzenia sędziów, z wyjątkiem sytuacji, o której stanowi art. 216 ust. 5 Konstytucji (przekroczenia konstytucyjnego limitu zadłużenia). Powinnością dwóch pierwszych władz (ustawodawczej i wykonawczej) wynikającą z art. 178 ust. 2 Konstytucji jest stworzenie takiego mechanizmu wynagradzania sędziów, który uwolniłby ich od niepewności co do wysokości ich przyszłych dochodów i uniemożliwiałby jakiekolwiek manipulacje w stosunku do nich. Mechanizm ten powinien być stabilny i - bez zaistnienia szczególnie ważnych, konstytucyjnie legitymowanych przyczyn nie wolno zakłócać jego funkcjonowania.

W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny uznał zakwestionowaną regulację - polegającą na jednorocznym "zamrożeniu" wynagrodzeń sędziów - za zgodną z Konstytucją, stwierdzając jednak, że uznanie konstytucyjności tego rozwiązania wynika z jego incydentalnego charakteru oraz z uwzględnienia trudnej sytuacji finansowej państwa, zagrażającej równowadze budżetowej, stanowiącej wartość koństytucyjną konkurencyjną wobec wartości określonych w art. 178 Konstytucji. Jednocześnie zamrożenie Wynagrodzeń sędziów jest w ocenie Trybunału dopuszczalne tylko ze względu na inne wartości konstytucyjne i nie może być - nawet w sposób dorozumiany, czy sugerowany - środkiem dyscyplinującym jak mogłoby to wynikać z niektórych wypowiedzi przedstawicieli władzy wykonawczej.

W ocenie pozwanego, odnosząc się do dopuszczalności całkowitego zamrożenia (w 202Ir.) i obniżenia przewidzianej ustawowo (art. 91 § 1 c ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych) waloryzacji wynagrodzeń sędziów (w roku 2022) i ich zgodności z art. 178 Konstytucji RP, podzielić należy poglądy wyrażone w orzecznictwie (wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 1 sierpnia 2023 r. w sprawie o sygn. akt VI Pa 31/23) zgodnie z którymi zamrożenie (zawieszenie waloryzacji) wynagrodzeń w roku 202Ir. było (w świetle cytowanego wcześniej wyroku Trybunału) uzasadnione, albowiem podyktowane wyjątkowością zaistniałej sytuacji i skalą zupełnie nieznanych dotąd wyzwań, jakie stanęły przed naszym państwem w związku ze stanem pandemii. W konsekwencji jako epizodyczne i wyjątkowe było dopuszczalne i nie ma podstaw, by przyjmować, że przepisy je wprowadzające (ustawa okołobudżetowa na 202Ir.) nie były zgodne z zapisami ustawy zasadniczej. Działania państwa nie sprowadzały się jedynie do zamrożenia wynagrodzeń sędziów, lecz również wprowadzane liczne mechanizmy ochronne np. tzw. „tarcze”, przewidujące zarówno łagodzenie ciężarów publicznoprawnych nałożonych na przedsiębiorców jak i ich bezpośrednie wsparcie finansowe, czy świadczenia dla pracowników, zleceniobiorców, którzy z powodu wprowadzanych pandemicznych ograniczeń pozostawali bez pracy lub których źródła utrzymania ulegały z tego powodu znacznemu ograniczeniu. Zaistniały tym samym przesłanki dla incydentalnego, wyjątkowego, podyktowanego siłą wyższą i przejściowego (tymczasowego ) zamrożenia waloryzacji wynagrodzeń sędziowskich, wskazane w przywołanym wyżej wyroku. Nie naruszono także wspomnianych wcześniej warunków brzegowych, zresztą w samym uzasadnieniu ustawy wskazano na że ma ona mieć charakter jednorazowy.

Minimalny standard określony w art. 178 ust. 2 Konstytucji nie został naruszony poprzez kształtowanie wynagrodzenia w oparciu o ustawy okołobudżetowe, ponieważ wynagrodzenie powódki nadal pozostaje znacząco wyższe od średniej wynagrodzeń w skali państwa, a przy tym, co należy podkreślić, przez ostatnie lata systematycznie w latach 2021-2022 wzrastało w oparciu o obiektywne kryteria. Spełnia ono kryteria godziwego wynagrodzenia.

Pozwany wskazał także na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 8.11.2023 r., w sprawie o sygn. akt K 1/23 (OTK-A 2023, nr 80) w którym podniesiono, iż analiza przepisów kształtujących sposób wynagradzania sędziów w latach 2021-2023 pozwala stwierdzić, że w każdym z ostatnich trzech lat budżetowych ustawodawca przyjął inną koncepcję co do konstrukcji tego mechanizmu. W ustawie okołobudżetowej na 2021 r. wzięto za podstawę ustalenia wynagrodzenia przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedzającego rok poprzedni (czyli 2019 r. zamiast 2020 r.) W ustawie okołobudżetowej na 2022 r. również zastosowano ten mechanizm, jednak zwiększono ponadto tę podstawę o 26 zł. Z kolei w 2023 r. odstąpiono od jakiegokolwiek powiązania podstawy wynagrodzeń sędziowskich z wysokością przeciętnego wynagrodzenia. Każda z modyfikacji zasad wynagradzania sędziów na mocy ustawy okołobudżetowej miała więc w istocie rzeczy charakter tymczasowy, ponieważ co do zasady podstawa zasadniczych wynagrodzeń sędziowskich w sądach powszechnych ustalana jest na podstawie przepisów ustawy o ustroju sądów powszechnych.

Pozwany podniósł, że należy zgodzić się z poglądem wyrażonym przez Trybunał Konstytucyjny, że wynagrodzenia sędziów w ostatnich latach kształtowane są przez ustawodawcę w sposób całkowicie uznaniowy - zarówno co do konstrukcji mechanizmu wynagradzania jak i tempa wzrostu płac. Taka praktyka nie zapewnia konstytucyjnej ochrony wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu sędziego oraz zakresowi jego obowiązków. Niemniej jednak nie można tracić z pola widzenia, że stwierdzenie niekonstytucyjności przepisów kształtujących wynagrodzenie sędziów w 2023 roku dotyczyło jedynie sytuacji w której odstąpiono całkowicie od powiązania wysokości wynagrodzenia sędziego z wysokością przeciętnego wynagrodzenia a nadto zasady tożsame planował ustawodawca wprowadzić ponownie w 2024 roku. W tym kontekście nie ma podstaw do kwestionowania sposobu kształtowania wysokości wynagrodzeń w latach 2021-2022.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka jest referendarzem Sądu Rejonowego w Chełmnie. Została powołana na stanowisko referendarza dnia 1.04.2017 r. Od dnia 14.05.2018r. pełni funkcję Przewodniczącej V Wydz. Ksiąg Wieczystych w Sądzie Rejonowym w Chełmnie (okoliczności bezsporne między stronami).

Wynagrodzenie powódki było ukształtowane zgodnie z dekretem z dnia 17.01.2022 r. (dowód: dekret z dnia 17.01.2022 r. k. 13).

Powódka pismem z dnia 16.02.2024 r. wezwała pozwanego do zapłaty. Pozwany pismem z dnia 26.02.2024 r. nie uznał roszczeń powódki i przedłożył stosowne wyliczenie spornego wynagrodzenia za okres wskazany w pozwie.

(dowód: pisma stron k. 14-15).

U pozwanego obowiązuje Regulamin Pracy Sądu Rejonowego w Chełmnie.

(dowód: Regulamin Pracy Sądu Rejonowego w Chełmnie k. 18-21).

Niniejszy stan faktyczny w ocenie Sądu był wystarczający do wydania rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Pozwany nie negował warunków zatrudnienia powódki i przedstawił wyliczenia dokonane przez (...) Sądu Rejonowego w Chełmnie.

(dowód: wyliczenia pozwanego k. 17 oraz wydruki wynagrodzeń powódki za okres od kwietnia 2021 r. do kwietnia 2023 r.)

Sąd zważył co następuje :

Stan faktyczny w niniejszej sprawie Sąd ustalił na podstawie dokumentów tj: akt mianowania z dnia 7.03.2017 r. k. 9, dekrety z dnia 21.05.2018 r. k. 10, dekret z dnia 16.03.2021 r. k. 11, dekret z dnia 2.01.2020 k. 12, dekret z dnia 17.01.2022 r. k. 13, wezwanie do zapłaty z dnia 16.02.2024 r. k. 14, odpowiedź pozwanego z dnia 26.02.2024 r. k. 15, Regulamin Pracy Sądu Rejonowego w Chełmnie k. 18-21, wyliczenia pozwanego k. 16-17 oraz wydruki wynagrodzeń powódki za okres od kwietnia 2021 r. do kwietnia 2023 r. Sąd dał wiarę w pełni powyższym dokumentom albowiem ich autentyczność nie budziła żadnych wątpliwości.

Przechodząc do rozważań prawnych, należy stwierdzić że wynagrodzenie powódki w spornym okresie ukształtowały ustawy okołobudżetowe.

Jest poza sporem, że ustawy okołobudżetowe na rok 2021 i 2022 już nie obowiązują oraz że nie zostały w terminie zaskarżone przez uprawnione podmioty. Z uwagi na powyższe wydanie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w przedmiocie ich zgodności z Konstytucją nie jest już możliwe. W tej sytuacji jedyną drogą na zapewnienie ochrony konstytucyjnych wolności i praw strony postępowania jest zbadania ww. ustaw przez sąd powszechny.

Odmowa zastosowania przepisu ustawy uznanego przez sąd za sprzeczny z Konstytucją nie narusza kompetencji Trybunału Konstytucyjnego i nie ma bezpośredniego związku z tymi kompetencjami.

Zgodnie z art. 151 b § 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych wynagrodzenie zasadnicze referendarza sądowego wynosi 75% wynagrodzenia zasadniczego w stawce pierwszej sędziego sądu rejonowego, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego. Po siedmiu latach pracy na stanowisku referendarza sądowego wynagrodzenie zasadnicze podwyższa się do wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce drugiej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego, a po dalszych siedmiu latach pracy - do wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce trzeciej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego. Zgodnie z § 2 tego przepisu wynagrodzenie zasadnicze starszego referendarza sądowego wynosi 85% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce drugiej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego. Po siedmiu latach pracy na stanowisku starszego referendarza sądowego wynagrodzenie zasadnicze podwyższa się do wysokości 85% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce trzeciej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego.

Z kolei art. 151b § 2a W przypadku nieuzyskania przez referendarza pozytywnej okresowej oceny, okresy pracy wskazane w § 1 i 2 ulegają wydłużeniu o trzy lata.

Poza wynagrodzeniem zasadniczym referendarzowi przysługuje dodatek za długoletnią pracę, o którym mowa w art. 91 § 7, oraz gratyfikacja jubileuszowa, na zasadach określonych w art. 92 § 3-6, a także jednorazowa odprawa w razie ustania stosunku pracy w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę, na zasadach określonych w przepisach o pracownikach sądów i prokuratury (art. 151b § 2b usp).

Ponadto w związku z pełnioną funkcją referendarzowi przysługuje dodatek funkcyjny. Do ustalania wysokości dodatku funkcyjnego stosuje się przepisy o dodatkach funkcyjnych przysługujących sędzio art. 151b § 2c usp).

Podkreślić również należy, że ustawy okołobudżetowe są w systemie źródeł prawa aktami posiadającymi tożsamą moc co zwykłe ustawy. Odmienne ich usytuowane lub przypisanie im innego znaczenia wymagałoby wyraźnej podstawy konstytucyjnej. Zgodnie z generalną zasadą wykładni prawa każda ustawa późniejsza może uchylić wcześniejszą, jak i ustanowić czasowe wyjątki od jej postanowień – lex posterior derogat legi priori (por. orzeczenie TK z dnia 21 listopada 1994 r., K 4/94, OTK 1994 cz. II poz. 39). Przepisy ustaw okołobudżetowych nie zawierały jednak regulacji znoszących obowiązywanie art. 151 b USP w określonym okresie. W tej sytuacji stwierdzić należało, że w systemie prawa funkcjonowały 2 normy prawne regulujące ten sam przedmiot. Sąd zobowiązany był zatem do ustalenia, która z nich obowiązuje. W tym celu Sąd dokonał oceny zgodności zarówno odpowiednich zapisów ustaw okołobudżetowych jak i art. 151 b USP z Konstytucją, dochodząc do wniosku, że przepisy ustaw okołobudżetowych w zakresie wynagrodzeń referendarzy sądowych były z ustawa zasadniczą sprzeczne.

Zaznaczyć należy, że zgodnie z powołanym wyżej art. 151 b ustawy wynagrodzenia referendarzy stanowiły odpowiedni ułamek wynagrodzenia sędziów. W latach 2021-2023 wynagrodzenia sędziów również były „zamrożone” na analogicznych zasadach.

Zasady kształtowania wynagrodzeń sędziów były wielokrotnie analizowane przez Trybunał Konstytucyjny. Sędziowie są bowiem jedyną w Polsce grupą zawodową, której wynagrodzenie reguluje bezpośrednio ustawa zasadnicza, tj. art. 178 ust. 2 Konstytucji RP, zgodnie z którym sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków. Trybunał Konstytucyjny wskazywał w swoich orzeczeniach, że poziom wynagrodzenia sędziego powinien znacząco przekraczać poziom przeciętnej płacy w sferze budżetowej; po drugie, wynagrodzenia sędziów powinny wykazywać tendencję wzrostową, niemniejszą niż pozostałe wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej; po trzecie, wynagrodzenia sędziowskie powinny być szczególnie chronione oraz po czwarte, wynagrodzenia sędziów nie powinny być obniżane w drodze regulacji normatywnych (zob. wyroki TK z dnia: 4 października 2000 r., P 8/00, OTK 2000, Nr 6, poz. 189; 18 lutego 2004 r., K 12/03, OTK-A 2004, Nr 2, poz. 8).

Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 grudnia 2012 r., sygn. akt K 1/12 norma art. 178 ust. 2 Konstytucji „wyznacza, chociaż w sposób mało precyzyjny, pewien konieczny standard, który musi być respektowany przez ustawodawcę przy ustalaniu ustawowych zasad wynagradzania sędziów (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 października 2000 r., sygn. P 8/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 189). Norma ta stanowi szczególną gwarancję ochrony wynagrodzeń sędziowskich na poziomie konstytucyjnym, co ogranicza dopuszczalność ingerencji ustawodawcy w system ich kształtowania. Art. 178 ust. 2 Konstytucji jest przy tym nie tyle gwarancją wynagrodzenia sędziego, jako sui generis pracownika, ile elementem ustroju sądownictwa - istotną materialną gwarancją niezawisłości sędziego. Nie jest bowiem przypadkiem, że unormowanie to znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie postanowienia ustanawiającego zasadę niezawisłości sędziów ( art. 178 ust. 1 Konstytucji)”

We wskazanym wyżej wyroku z dnia 12 grudnia 2012 r. (K 1/12, OTK-A 2012 Nr 11 poz. 134) Trybunał Konstytucyjny określił ponadto nieprzekraczalne „warunki brzegowe”, a więc granice wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu sędziego i zakresowi jego obowiązków, wskazując, że:

1. wynagrodzenia sędziów powinny być kształtowane w sposób wykluczający jakąkolwiek uznaniowość – zarówno wobec całej tej grupy zawodowej – ze strony władzy wykonawczej, jak i w odniesieniu do poszczególnych sędziów, co do których niedopuszczalne jest uzależnianie jego wysokości od indywidualnej oceny ich pracy;

2. wysokość wynagrodzenia sędziego, w tym rozpoczynającego karierę w zawodzie sędziowskim sędziego sądu rejonowego, powinna znacząco przewyższać wysokość przeciętnego wynagrodzenia w sferze budżetowej;

3. wynagrodzenia sędziów powinny w dłuższym okresie czasu wykazywać tendencję wzrostową nie mniejszą niż przeciętne wynagrodzenie w sferze budżetowej;

4. w trudnej sytuacji budżetu państwa wynagrodzenia sędziów powinny być bardziej – niż wynagrodzenia wszystkich innych funkcjonariuszy i pracowników sfery budżetowej – chronione przed nadmiernie niekorzystnymi zmianami;

5. niedopuszczalne jest obniżenie w drodze normatywnej nominalnej wysokości wynagrodzenia sędziów, z wyjątkiem sytuacji, o której stanowi art. 216 ust. 5 Konstytucji (przekroczenie konstytucyjnego limitu zadłużenia).

Trybunał podkreślił ponadto, że w demokratycznym państwie prawa, opartym na trójpodziale władz, nie jest dopuszczalne, by jedna z nich, była przez pozostałe władze osłabiana, co mogłoby w konsekwencji prowadzić do uzależnienia od pozostałych władz i obniżać jej autorytet. Wskazano w szczególności, że zamrożenie wynagrodzeń może być tolerowane tylko wyjątkowo, ze względu na inne wartości konstytucyjne, w szczególności, ze względu na trudności budżetowe państwa, jeżeli występuje w kontekście szerszego programu oszczędnościowego. Nie może w żadnym wypadku stać się ono systematyczną praktyką. Z uwagi na brak możliwości wykreowania sztywnych reguł, ocena ewentualnych kolejnych regulacji musi uwzględniać uwarunkowania społeczno-gospodarcze i cały kontekst normatywny.

Należy podkreślić, że ustawodawca w uzasadnieniu żadnej z ustaw okołobudżetowych z lat 2020-2023 nie powołał argumentów przemawiających za koniecznością odstępstwa od ustrojowej zasady regulacji wynagrodzeń sędziów zawartej w art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz prokuratorów określonej w art. 123 Prawa o prokuraturze. W każdej z trzech dotychczasowych ustaw okołobudżetowych łamiących mechanizm wskazany w ww. artykułach ustawodawca ograniczył się do kilku lakonicznych zdań, odnoszących się w sposób ogólny do stanu budżetu państwa oraz ogólnej sytuacji geopolitycznej i ekonomicznej w Polsce oraz na świecie (np. pandemia, wojna, inflacja, płace pozostałych pracowników sfery budżetowej). W żadnym wypadku nie zawarto wyliczeń wskazujących na to, że sytuacja budżetowa jest tak zła, że ustawodawca nie miał innego wyjścia niż zamrożenie wynagrodzeń sędziowskich, referendarskich i prokuratorskich. W ustawach okołobudżetowych nie ma zatem ani jednego argumentu za tym, że zaistniały obiektywne, sprawdzalne okoliczności na tyle ważkie dla stanu budżetu, że konieczne stało się podjęcie kroków stanowiących naruszenie gwarancji niezawisłości sędziowskiej oraz niezależności prokuratorów i referendarzy. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w tym zakresie było ustawodawcy znane, waga trójpodziału władz również. Brak podstaw do zachwiania regułami wynagradzania sędziów wskazywało Ministerstwo Sprawiedliwości i Krajowa Rada Sądownictwa.

Należy uznać, że skoro ustawodawca nie ujawnił w uzasadnieniu ustaw okołobudżetowych argumentów za „zamrożeniem” wynagrodzeń sędziów, referendarzy i prokuratorów w latach 2021-2024, to takich argumentów nie ma. Sąd z urzędu nie znalazł podstaw do uznania, że sytuacja gospodarcza kraju była zła. W 2021 r. podwyższono znacznie wynagrodzenia przedstawicieli władzy wykonawczej i ustawodawczej oraz kierowników jednostek państwowej sfery budżetowej. Podkreślić należy, że sędziów, pomimo ustrojowych gwarancji wysokości ich wynagrodzeń, potraktowano razem z prokuratorami gorzej niż osoby wymienione w art. 2 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. z 2019 r., poz. 2136), a więc niż kierowników przedsiębiorstw państwowych, państwowych jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, agencji państwowych oraz państwowych jednostek budżetowych, w stosunku do których ustalono maksymalną wysokość wynagrodzenia miesięcznego przez przyjęcie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale 2020 roku (tj. 5.655,43 PLN) - art. 12 ustawy „okołobudżetowej” na rok 2022. Tym samym okazuje się, iż kwota bazowa wynagrodzeń w przypadku kierowników przedsiębiorstw i podmiotów państwowych była wyższa nie tylko od kwoty bazowej wynagrodzeń sędziów planowanej na 2022 rok, ale wyższa nawet od kwoty bazowej wynagrodzeń sędziowskich na rok 2022 ustalonej zgodnie z prawem (5.504,52 PLN) . Warto również sięgnąć do rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad wynagradzania osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1394), które w samym środku pandemii przywołanej w uzasadnieniu projektu ustawy „okołobudżetowej” jako argument na „zamrożenie” wynagrodzeń sędziowskich, a mianowicie z dniem 1 sierpnia 2021 r. znacznie podwyższyło wynagrodzenia Marszałkowi i Wicemarszałkom Sejmu, Marszałkowi i Wicemarszałkom Senatu, Prezesowi i Wiceprezesom Rady Ministrów, Prezesowi i Wiceprezesom Najwyższej Izby Kontroli, Szefowi i Zastępcom Szefa Kancelarii Prezydenta, wszystkim ministrom, sekretarzom stanu, podsekretarzom stanu (wiceministrom), wszystkim wojewodom i wicewojewodom, wszystkim kierownikom i zastępcom kierowników urzędów centralnych, Szefowi Służby Cywilnej, Rzecznikowi i Zastępcom Rzecznika Praw Obywatelskich, Szefowi i Zastępcom Szefa Kancelarii Sejmu, Szefowi i Zastępcom Szefa Kancelarii Senatu, Szefowi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Przewodniczącemu i wszystkim członkom Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Prezesowi Instytutu Pamięci Narodowej, Kierownikowi Krajowego Biura Wyborczego, Prezesowi i Zastępcom Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych, Rzecznikowi i Zastępcom Rzecznika Praw Dziecka, Prezesowi i Wiceprezesom Polskiej Akademii Nauk, wszystkim członkom Państwowej Komisji do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15, Głównemu Inspektorowi Pracy i jego zastępcom, zastępcom Prokuratora Generalnego, Prezesowi, Pierwszemu Zastępcy Prezesa oraz Wiceprezesom Narodowego Banku Polskiego. Dla zilustrowania sytuacji samo wynagrodzenie zasadnicze Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, Prezesa Rady Ministrów wzrosło z kwoty 11.094,40 PLN (6,2 x 1.789,42) do kwoty 15.532,17 PLN (8,68 x 1.789,42) czyli dokładnie o 40%, zaś samo wynagrodzenie zasadnicze Prezesa Narodowego Banku Polskiego zwiększyło się z kwoty 7.515,56 PLN (4,2 x 1.789,42) do kwoty 15.532,17 PLN (8,68 x 1.789,42) czyli o 106,67%. Wynagrodzenie zasadnicze większości wymienionych wyżej osób, w tym ministrów, wojewodów, wicewojewodów wzrosło wówczas o 40%, zaś wiceministrów (podsekretarzy stanu) o 60%. Do tego doszedł zauważalny wzrost stawek dodatków funkcyjnych. W ślad za wynagrodzeniem zasadniczym podsekretarzy stanu (wiceministrów) z dniem 1 sierpnia 2021 r. wzrosły o 60% wynagrodzenia zasadnicze i diety parlamentarne posłów i senatorów (art. 25 ust. 2 i art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora - Dz.U. z 2022 r. poz. 1339). Ustawą z dnia 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1834) podwyższono z dniem 1 listopada 2021 r., a więc również w trakcie pandemii wynagrodzenie zasadnicze Prezydenta o 40% i dodatek funkcyjny o 40%. W latach 2021 i 2022 wypłacono 13 i 14 emeryturę, co wiązało się ze znacznymi wydatkami. Powyższe oznacza, że władza wykonawcza i ustawodawcza traktowała poszczególnych członków sfery budżetowej w nierówny sposób: osoby na stanowiskach kierowniczych otrzymały znaczne podwyżki, natomiast wielu pracownikom budżetówki odmówiono racjonalizacji wynagrodzenia zasłaniając się sytuacją budżetową. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 listopada 2023 r., sygn. akt K 1/23. badający kwestię wynagrodzeń sędziowskich w 2023 r. podkreślił, że sytuacja budżetowa nie mogła stanowić uzasadnienia zamrożenia wynagrodzeń w latach 2021-23. Wskazał on, że „analiza sytuacji gospodarczej Polski, co zostało również podkreślone w opinii Ministra Finansów, wskazuje na to, że budżet państwa w najbliższych latach może znaleźć się w sytuacji trudnej, chociaż nie krytycznej. Skoro sytuacja gospodarcza w 2023 nie uzasadniała zamrożenia wynagrodzeń sędziowskich, to tym bardziej nie było do tego podstaw w 2021 r. (kiedy nie było jeszcze problemu z inflacją), ani w 2022 r., kiedy wskazane w orzeczeniu TK parametry były korzystniejsze niż obecnie.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę, że zgodnie z obwieszczeniem Ministra Finansów z 25 maja 2022 roku, na koniec roku budżetowego 2021 relacja do produktu krajowego brutto kwoty państwowego długu publicznego wyniosła 43,8%, a na koniec 2022 relacja ta spadła do 39,3%. Wartości powyższe są zatem relatywnie niskie. Były one niższe od tej uwzględnianej przez TK w sprawie 1/12, a jeszcze dalej do ryzyka uruchomienia procedur naprawczych (rozpoczętych przez KE w 2009 roku, kiedy to deficyt przekraczał 3 % (...)) w wypadku przekroczenia przez dług publiczny trzech piątych wartości rocznego produktu krajowego brutto.

Według danych dostępnych na stronach internetowych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, koszt wypłaty 13 i 14 emerytury dla państwa w 2021 roku wyniósł wydatek w wysokości 22 mld a w 2022 r roku 25 mld.

Warto zaznaczyć, że Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Krajowa Rada Sądownictwa wnieśli o stwierdzenie, że art. 8 i art. 9 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz. U. z 2022 r., poz. 2666) są niezgodne z:

a) art. 178 ust. 2 w zw. z art. 178 ust. 1 oraz art. 173 i art. 10 ust. 1 Konstytucji RP przez to, że naruszają gwarancję zapewnienia sędziom wynagrodzenia na poziomie odpowiadającym godności sprawowanego przez nich urzędu oraz zakresowi ich obowiązków, a tym samym naruszają gwarancję niezawisłości sędziowskiej stanowiącej warunek niezależnego wykonywania funkcji władzy sądowniczej;

b) art. 2 w zw. z art. 178 ust. 2 Konstytucji RP w zakresie, w jakim naruszają zasadę ochrony praw nabytych oraz zaufania do państwa i stanowionego prawa polegającą na zastosowaniu arbitralnego sposobu wyznaczania podstawy wynagrodzeń sędziowskich w 2023r.;

c) art. 31 ust. 3 w zw. z art. 178 ust. 2 Konstytucji RP w zakresie, w jakim naruszają prawo sędziów do wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu oraz zakresowi obowiązków rozumiane jako podmiotowe prawo do ustalania wynagrodzenia na podstawie obiektywnych kryteriów, niezależnych od arbitralnej decyzji władzy ustawodawczej.

Stanowisko wnioskodawców poparł Rzecznik Praw Obywatelskich.

Trybunał Konstytucyjny przychylił się to tego wniosku i w wyroku z dnia 8 listopada 2023 r., sygn. akt K 1/23 stwierdził, że a rt. 8 i art. 9 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz.U. poz. 2666, ze zm.) są niezgodne z art. 178 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W uzasadnieniu Trybunał powołał się m.in. na treść opisanego wyżej swojego wyroku z 12 grudnia 2012 r., o sygn. K 1/12. Podkreślił, że we wskazanym wyroku wyjaśnił, że „najważniejszym aspektem wynagrodzenia godnego urzędu sędziego jest, by sposób ustalania jego wysokości był oparty na obiektywnych, wymiernych przesłankach i działał z mocy samej ustawy - niejako «automatycznie», bez potrzeby podejmowania w tej sprawie ocennych decyzji, które mogłyby być instrumentem nacisku na sędziów. Istotna jest, oczywiście, także sama wysokość wynagrodzenia, które powinno zapewniać bezpieczeństwo finansowe sędziemu i jego rodzinie, rekompensować rygorystyczne ograniczenia w podejmowaniu innej działalności zarobkowej oraz sprzyjać budowaniu prestiżu urzędu sędziego”. Trybunał uznał, że przyjęty w 2009 r. sposób ustalania wynagrodzenia sędziów odpowiada powyższym założeniom. Na tej podstawie Trybunał w wyroku o sygn. K 1/12 sformułował nieprzekraczalne „warunki brzegowe” wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu sędziego i zakresowi jego obowiązków. Trybunał podkreślił, że zasady wynagradzania sędziów sformułowane w ustawie okołobudżetowej na 2023 r. muszą spełniać wszystkie warunki brzegowe, by stwierdzić o ich konstytucyjności. Zdaniem TK wątpliwości, nasuwają się odnośnie do zgodności przedmiotu kontroli z warunkiem, zgodnie z którym „wynagrodzenia sędziowskie powinny być kształtowane w sposób wykluczający jakąkolwiek uznaniowość. Już sama analiza przepisów kształtujących sposób wynagradzania sędziów w latach 2021-2023 pozwala stwierdzić, że w każdym z ostatnich trzech lat budżetowych ustawodawca przyjął inną koncepcję co do konstrukcji tego mechanizmu. W ustawie okołobudżetowej na 2021 r. wzięto za podstawę ustalenia wynagrodzenia przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedzającego rok poprzedni (czyli 2019 r. zamiast 2020 r.) W ustawie okołobudżetowej na 2022 r. również zastosowano ten mechanizm, jednak zwiększono ponadto tę podstawę o 26 zł. Z kolei w 2023 r. odstąpiono od jakiegokolwiek powiązania podstawy wynagrodzeń sędziowskich z wysokością przeciętnego wynagrodzenia. Podstawę tę określono w pełni w sposób kwotowy. Minister Finansów w swojej opinii tłumaczył takie rozwiązanie chęcią dostosowania tempa wzrostu wynagrodzeń sędziowskich do tempa wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej. Tożsame rozwiązanie zaprezentowano w projekcie ustawy okołobudżetowej na 2024 r. - tym razem kwota będąca podstawą ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego została ustalona na 6114,08 zł. Projekt zakłada więc wzrost podstawy o 12,3%, co z kolei przewyższa przewidywany wzrost wynagrodzeń w sferze budżetowej przewidziany w projekcie ustawy budżetowej na 2024 r. (6,6% z wyłączeniem osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe). Oczywiste jest, że rozwiązanie przyjęte w projekcie ustawy okołobudżetowej na 2024 r. pozostaje poza kognicją Trybunału. Nie jest to bowiem akt prawny i nie stanowi przedmiotu kontroli w niniejszej sprawie. Przytoczenie tego rozwiązania pozwala jednak na analizę zaskarżonych przepisów ustawy okołobudżetowej na 2023 r. w szerszym kontekście i zbadanie, czy przyjęte w przedmiocie kontroli zasady wynagradzania sędziów mają charakter czysto uznaniowy ze strony ustawodawcy. Należy jeszcze raz podkreślić, że każda z modyfikacji zasad wynagradzania sędziów na mocy ustawy okołobudżetowej miała w istocie rzeczy charakter tymczasowy, ponieważ co do zasady podstawa zasadniczych wynagrodzeń sędziowskich ustalana jest na podstawie przepisów p.u.s.p, SNU oraz u.s.TK. Tymczasem od przeszło trzech lat reguła ta była „tymczasowo” modyfikowana, za każdym razem w inny sposób. Taki stan rzeczy sprawia, że poddać można w wątpliwość sens istnienia norm regulujących podstawę zasadniczego wynagrodzenia sędziów w wyżej wspomnianych ustawach. Stosowanie jednorocznych rozwiązań tymczasowych w perspektywie wieloletniej, dodatkowo o zmiennym charakterze, sprawia, że nie został spełniony warunek brzegowy wymieniony w pkt 1. Wynagrodzenia sędziów w ostatnich latach kształtowane są przez ustawodawcę w sposób całkowicie uznaniowy - zarówno co do konstrukcji mechanizmu wynagradzania jak i tempa wzrostu płac. Taka praktyka nie zapewnia konstytucyjnej ochrony wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu sędziego oraz zakresowi jego obowiązków. Sędziowie nie mogą w żaden sposób przewidzieć, jak będzie kształtować się ich wynagrodzenie. Tymczasem taka uznaniowość nie powinna mieć miejsca w odniesieniu do wynagrodzeń sędziowskich, których szczególny charakter potwierdzony jest w art. 178 ust. 2 i art. 195 ust. 2 Konstytucji. Konstytucyjna ranga powinna gwarantować nie tylko ich nominalną wysokość. Jak zauważył Trybunał w wyroku o sygn. K 1/12, celem art. 178 ust. 2 Konstytucji ma być „stworzenie takiego mechanizmu wynagradzania sędziów, który uwolniłby ich od niepewności co do wysokości ich przyszłych dochodów i uniemożliwiałby jakiekolwiek manipulacje w stosunku do nich”. Powyższe rozważania powinny być rozpatrywane w związku z warunkiem sformułowanym w wyroku o sygn. K 1/12 wskazanym w pkt 4 - w trudnej sytuacji budżetu państwa wynagrodzenia sędziów powinny być „bardziej - niż wynagrodzenia wszystkich innych funkcjonariuszy i pracowników sfery budżetowej - chronione przed nadmiernie niekorzystnymi zmianami”. W obliczu potencjalnie trudnej sytuacji budżetowej, zgodnie z warunkami brzegowymi zdefiniowanymi przez TK w wyroku o sygn. K 1/12, konieczne jest zapewnienie szczególnej ochrony wynagrodzeń sędziowskich. Sytuacja ta jednocześnie nie jest jednak tak poważna, aby w jakikolwiek sposób usprawiedliwiać rozwiązania nadzwyczajne. Zapewnienie mechanizmu wynagradzania sędziów w myśl art. 178 ust. 2 i art. 195 ust. 2 Konstytucji jest obecnie możliwe w zupełnym poszanowaniu zasady równowagi budżetowej, która również ma normatywne podłoże w Konstytucji.” Podstawowa różnica pomiędzy przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie, a przedmiotem kontroli w sprawie o sygn. K 1/12 polega właśnie na ich granicach temporalnych. O ile regulacja rozpatrywana w sprawie o sygn. K 1/12 miała charakter incydentalny, o tyle przedmiot kontroli w niniejszej sprawie, ma charakter de facto systemowego usankcjonowania rozwiązania de iure incydentalnego. Z uwagi na szczególną formę ustawy okołobudżetowej, która, tak jak ustawa budżetowa, obowiązuje jedynie przez rok budżetowy, nie należy przedmiotu kontroli rozpatrywać bez kontekstu rozwiązań w tym zakresie przyjętych w latach poprzednich. Przepisy ustaw okołobudżetowych na lata 2021-2023 (oraz rozwiązanie przyjęte w projekcie ustawy okołobudżetowej na 2024 r.) w istocie stanowią specyficzne pod kątem zakresów temporalnych nowe zasady ustalania podstawy zasadniczych wynagrodzeń sędziowskich. Rozwiązania unormowane w przedmiocie kontroli, czyli art. 7, art. 8 i art. 9 ustawy okołobudżetowej na 2023 r., nie tylko nie są spójne z rozwiązaniami lex generalis zawartymi w prawie o ustroju sądów powszechnych, ustawie o Sądzie Najwyższym oraz ustawie o statusie Sędziów TK, ale także nie są nawet spójne z analogicznymi przepisami ustawy okołobudżetowej na 2021 r. i ustawy okołobudżetowej na 2022 r. Oznacza to, że ustawodawca w tej materii kieruje się daleko posuniętą uznaniowością. Ta uznaniowość nie zapewnia sędziom konstytucyjnych gwarancji wysokości ich przyszłych dochodów oraz nie chroni ich przed potencjalnymi manipulacjami ze strony ustawodawcy. Wobec tego zasady wynagradzania sędziów uregulowane na mocy art. 7, art. 8 i art. 9 ustawy okołobudżetowej na 2023 r. nie spełniają warunków brzegowych określonych w orzecznictwie TK. Na tej podstawie należy uznać, że art. 8 i art. 9 ustawy okołobudżetowej na 2023 r. są niezgodne z art. 178 ust. 2 Konstytucji, a art. 7 ustawy okołobudżetowej na 2023 r. jest niezgodny z art. 195 ust. 2 Konstytucji.”

Powyższa argumentacja ma zastosowanie również do wynagrodzeń referendarzy sądowych. Tu również ustawodawca pozostawiając w mocy przepis ustrojowy tj. art. 15 b USP poprzez wprowadzanie corocznych, incydentalnych zmian doprowadził w rezultacie do – jak to trafnie ujął TK- de facto systemowego usankcjonowania rozwiązania de iure incydentalnego. Tymczasem ustawy epizodyczne, tymczasowe powinny mieć zastosowanie jedynie w sytuacjach uzasadnionych i mieć zastosowanie przez czas niezbędny do osiągnięcia zamierzonego przez nie skutku. W odniesieniu do zamrożenia wynagrodzeń referendarzy sądowych przesłanki te nie zostały spełnione. Warto podkreślić to, na co w szczególności zwracał uwagę Trybunał, że ustawodawca w latach 2021 -2023 kształtował wynagrodzenia sędziów (ale też prokuratorów i referendarzy) w sposób absolutnie uznaniowy, co roku odstępując od zasady generalnej regulującej kształtowanie wynagrodzeń wynikającej z odpowiedniej ustawie ustrojowej (Prawo o prokuraturze, Prawo o ustroju sądów powszechnych) na rzecz regulacji zmieniającej się co roku, według nieznanych sędziom, prokuratorom i referendarzom oraz zupełnie nieprzewidywalnych reguł.

Jedną z zasad ustrojowych związanych z zawodem referendarza sądowego jest ich niezależność. Jak wynika bowiem z art. 151 § 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych w zakresie wykonywanych obowiązków referendarz jest niezależny co do treści wydawanych orzeczeń i zarządzeń określonych w ustawach. Zatem referendarz sądowy nie jest niezawisły jak sędzia, jest jedynie niezależny. Różnica polega na tym, iż niezawisłość sędziowska wyraża się w swobodzie podejmowania decyzji procesowych w granicach zakreślonych jedynie przez Konstytucję i ustawy (art. 178 ust. 1 Konstytucji), natomiast referendarze mają swobodę podejmowania decyzji tylko w zakresie wskazanym w ww. przepisie.

Wynagrodzenie referendarza sądowego jest jednym z elementów gwarantujących ową niezależność. Podobnie jak w przypadku sędziego sposób ustalania wysokości jego wynagrodzenia powinien być oparty na obiektywnych, wymiernych przesłankach i działać z mocy samej ustawy - niejako „automatycznie”, bez potrzeby podejmowania w tej sprawie ocennych decyzji, które mogłyby być instrumentem nacisku na referendarzy. Istotna jest, oczywiście, także sama wysokość wynagrodzenia, które powinno zapewniać bezpieczeństwo finansowe referendarzowi i jego rodzinie, rekompensować rygorystyczne ograniczenia w podejmowaniu innej działalności zarobkowej oraz sprzyjać budowaniu prestiżu urzędu referendarza (analogicznie: wyrok TK z 12 grudnia 2012 r., sygn. akt K 1/12).

Zgodnie z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Z nakazu równego traktowania wynika zakaz wprowadzania zróżnicowań o nieuzasadnionym charakterze. Skoro ustawodawca zdecydował się na modyfikacje wynagrodzeń płac sędziów, prokuratorów i referendarzy sądowych, to analogiczne rozwiązania powinny dotyczyć także przedstawicieli władzy ustawodawczej i wykonawczej, w przeciwnym wypadku dochodzi do dyskryminacji i naruszenia zasady równego traktowania podmiotów podobnych. Każde odstępstwo od zasady równego traktowania powinno znajdować swoje uzasadnienie w odpowiedniej argumentacji natury konstytucyjnej. Z kolei dyskryminacja oznacza nienadające się do zaakceptowania tworzenie różnych norm prawnych dla podmiotów prawa, które powinny być zaliczone do tej samej klasy (kategorii), albo nierówne traktowanie podobnych podmiotów prawa w indywidualnych przypadkach, gdy zróżnicowanie nie znajduje podstaw w normach prawnych. Co więcej, ingerencja ustawodawcy może jednak nastąpić tylko wówczas, gdy przemawiają za tym szczególnie istotne wartości konstytucyjne. Co prawda zdaniem TK taką wartością może być konieczność ochrony równowagi budżetowej (wyroki TK z 20 stycznia 2010 r., sygn. akt K 6/09 i z 12 grudnia 2012 r., sygn. akt K 1/12), jednakże jak wyżej wykazano powołanie się na stan budżetu jedynie pozornie usprawiedliwiało zamrożenie wynagrodzeń sędziowskich, prokuratorskich i referendarskich. W rzeczywistości bowiem sytuacja budżetu Państwa w latach 2021-2023 nie była na tyle krytyczna, by takie działania były usprawiedliwione, co wprost wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 8 listopada 2023 r. w sprawie K 1/23. Było to zatem pozorne, a nie faktyczne uzasadnienie dokonanych zmian w zakresie wynagrodzeń prokuratorskich, referendarskich i sędziowskich. Jakie rzeczywiście przyczyny spowodowały takie działania ustawodawcy, nie wiadomo. Można domniemywać, że chodziło o osłabienie władzy sądowniczej oraz pomniejszenie roli niezależnej prokuratury.

Podnieść należy, że wprowadzone regulacje naruszają wynikającą z istoty demokratycznego państwa prawnego zasadę ochrony zaufania jednostki do państwa i stanowionego prawa oraz zasadę ochrony praw słusznie nabytych, a więc naruszają art. 2 Konstytucji RP. Zgodnie z tym przepisem Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Według Trybunału Konstytucyjnego zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, nazywana także zasadą lojalności państwa względem obywateli, jest jedną z najważniejszych zasad pochodnych, wynikających z zasady demokratycznego państwa prawnego (np. wyrok TK z dnia 20 grudnia 1999 r., K 4/99). Wykazuje ona pewne podobieństwo do znanej z prawa prywatnego i prawa międzynarodowego zasady dotrzymywania umów, a równocześnie „w ustrojach demokratycznych stanowi wykładnik roli państwa i oparcie dla wszystkich stosunków między nim a obywatelami” (tak M. W., Uwaga do art. 1, s. 35; wyrok TK z dnia 19 listopada 2008 r., KP 2/08, OTK-A 2008, Nr 9, poz. 157). Zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa oznacza przede wszystkim konieczność ochrony i respektowania praw słusznie nabytych i ochrony interesów w toku (por. m.in. orzeczenie TK z dnia 2 marca 1993 r., K 9/92, OTK 1993, Nr 1, poz. 6), ale obejmuje jednocześnie zakaz tworzenia przez ustawodawcę takich konstrukcji normatywnych, które są niewykonalne, stanowią złudzenie prawa i w konsekwencji jedynie pozór ochrony tych interesów majątkowych, które są funkcjonalnie związane z treścią ustanowionego prawa podmiotowego” (wyroki TK z dnia 19 grudnia 2002 r., K 33/02, OTK-A 2002, Nr 7, poz. 97, z dnia: 25 listopada 1997 r., K 26/97, OTK 1997, Nr 5–6, poz. 64; z dnia 13 kwietnia 1999 r., K 36/98, OTK 1999, Nr 3, poz. 40). Co więcej, ingerencja ustawodawcy może nastąpić tylko wówczas, gdy przemawiają za tym szczególnie istotne wartości konstytucyjne.

Reasumując, Sąd uznał, że art. 12 ustawy okołobudżetowej na rok 2021 oraz art. 8 ustawy okołobudżetowej na rok 2022 są niezgodne z Konstytucją, w tym w szczególności z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz pośrednio art. 178 ust. 2 Konstytucji RP.

Warto wskazać, że wynagrodzenia referendarzy zostały wprost powiązane z wynagrodzeniami sędziów. Zamrożenie wynagrodzeń tych ostatnich w latach 2021-2023 jest uznawane za niezgodne z Konstytucją zarówno przez doktrynę jak i orzecznictwo. Nie ma chyba ani jednego wyroku sądu oddalającego powództwa sędziów za rok 2022 r., nieliczne są judykaty uznające zasadność zamrożenia w 2021 r. Niekonstytucyjność zamrożenia wynagrodzeń sędziów w 2023 r. została przesądzona przez Trybunał Konstytucyjny w powoływanym wcześniej wyroku z dnia 8 listopada 2023 r. sygn. akt K 1/23. Skoro ustawa przewiduje powiązanie tych wynagrodzeń, to skoro przepisy dotyczące wynagrodzeń sędziów w latach 2021-2023 są niekonstytucyjne, to nie można uznać przepisów ustaw okołobudżetowych dotyczących prokuratorów i referendarzy sądowych za prawnie wiążące, zwłaszcza że ustawodawca nie uzasadnił zamrożenia wynagrodzeń referendarskich innymi względami niż sędziowskich. Referendarze są pracownikami sfery budżetowej, których wynagrodzenia nie są tak chronione jak wynagrodzenia sędziów, które są wprost wymienione w art. 178 Konstytucji. Możliwe byłoby zatem wstrzymanie podwyżek ich wynagrodzeń przy zachowaniu mechanizmu wynagrodzeń sędziów określonego w art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, ale wówczas ustawodawca musiałby w uzasadnieniu ustaw okołobudżetowych wskazać sprawdzalne, obiektywne podstawy takiego postępowania. Musiałyby przede wszystkim zaistnieć przesłanki określone w art. art. 216 ust. 5 Konstytucji (przekroczenie konstytucyjnego limitu zadłużenia), co jak wiemy nie wystąpiło.

Pozwany nie kwestionował wyliczeń pozwu co do wysokości ani terminu płatności odsetek. Są one zgodne z wyliczeniami przedstawionymi przez pozwanego (k. 17). Sąd uznał zatem, że kwoty te są prawidłowe (art. 230 kpc).

Rygor natychmiastowej wykonalności nadano do wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia strony powodowej opierając się na treści art. art. 477 ² § 1 kpc.

Sąd nie obciążył pozwanego kosztami opłaty od pozwu mając na uwadze ilość sporów w związku z roszczeniami Sędziów, którzy domagają się wyrównania wynagrodzenia.

Mając powyższe na względzie orzeczono jak w wyroku.

Przewodniczący:	sędzia Lucyna Gurbin
Protokolant:	sekretarz sądowy Dominika Janta-Lipińska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE