UZASADNIENIE

Powódka A. M. wniosła o zasądzenie od pozwanego S. (...) kwoty 21.346,39 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od kwot brutto:

aa) 475,14 zł od dnia 26.01.2021 r.,

bb) 475,14 zł od dnia 26.02.2021 r.,

cc) 475,14 zł od dnia 26.03.2021 r.,

dd) 475,14 zł od dnia 26.04.2021 r.,

ee) 475,14 zł od dnia 26.05.2021 r.,

ff) 475,14 zł od dnia 26.06.2021 r.,

gg) 475,14 zł od dnia 26.07.2021 r.,

hh) 475,14 zł od dnia 26.08.2021 r.,

ii) 475,14 zł od dnia 26.09.2021 r.,

jj) 475,14 zł od dnia 26.10.2021 r.,

kk) 475,14 zł od dnia 26.11.2021 r.,

ll) 475,14 zł od dnia 26.12.2021 r.,

mm) 480,97 zł od dnia 22.02.2022 r.,

nn) 1.164,65 zł od dnia 26.01.2022 r.,

oo) 1.164,65 zł od dnia 26.02.2022 r.,

pp) 1.164,65 zł od dnia 26.03.2022 r.,

qq) 1.164,65 zł od dnia 26.04.2022 r.,

rr) 1.164,65 zł od dnia 26.05.2022 r.,

ss) 1.164,65 zł od dnia 26.06.2022 r.,

tt) 1.164,65 zł od dnia 26.07.2022 r.,

uu) 1.164,65 zł od dnia 26.08.2022 r.,

vv) 1.164,65 zł od dnia 26.09.2022 r.,

ww) 1.164,65 zł od dnia 26.10.2022 r.,

xx) 1.164,65 zł od dnia 26.11.2022 r.,

yy) 1.164,65 zł od dnia 26.12.2022 r.,

zz) 1.187,94 zł od dnia 22.02.2023 r.

do dnia zapłaty.

Powyższe kwoty stanowiły różnicę między wynagrodzeniem otrzymanym w latach 2021-2022 a kwotami należnymi zgodnie z przepisami ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych.

W uzasadnieniu pozwu strona powodowa powołała się na niekonstytucyjność regulacji ustaw okołobudżetowych regulujących wynagrodzenia referendarzy w latach 2021-2022. Wskazała, że wynagrodzenie referendarzy powinno w tych latach być liczone według zasad przewidzianych w ustawie Prawo o ustroju sądów powszechnych. Swoje stanowisko strona powodowa w sposób szczegółowy uzasadniła (vide: pozew).

Pozwany S. (...) wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na swoją rzecz od powoda kosztów procesu według norm przepisanych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. W obszernym uzasadnieniu swojego stanowiska pozwany wskazał, że wypłacając wynagrodzenie referendarzom był związany przepisami ustaw okołobudżetowych. Podniósł, że wynikające z nich ograniczenia były spowodowane czynnikami obiektywnymi np. skutkami epidemii (...)19. (całość argumentacji: odpowiedź na pozew)

Pozwany nie kwestionował poprawności wyliczeń zawartych w pozwie.

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

Powódka A. M. jest referendarzem sądowym w S. (...) od 22.04.2004 r. Starszym referendarzem sądowym została 01.01.2017 r.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie był bezsporny. Strony nie kwestionowały przeprowadzonych dowodów z dokumentów, Sąd również nie znalazł podstaw, aby podważać moc dowodową któregokolwiek z przeprowadzonych dowodów.

Spór w niniejszej sprawie koncentrował się na tym, czy ingerencja ustawodawczy w ustanowiony w art. 151 b w zw. z art. 91 § 1 c ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych mechanizm kształtowania wynagrodzeń referendarzy sądowych za pomocą ustaw okołobudżetowych był zgodny z Konstytucją oraz czy sąd powszechny może badać zgodność ustaw z Konstytucją.

Po pierwsze, stwierdzić należy, że kwestia możliwości kwestionowania regulacji sprzecznych z Konstytucją przez sądy powszechne była przedmiotem wieloletnich sporów.

Obecnie w doktrynie i orzecznictwie nie ma w zasadzie wątpliwości, że sąd powszechny może odmówić zastosowania określonego przepisu, jeśli uzna go za niezgodny z Konstytucją. W uchwale Sądu Najwyższego - Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 listopada 2022 r., sygn. akt III PZP 2/21 wskazano, że „ orzekanie o zgodności ustaw z Konstytucją (art. 188 ust. 1 Konstytucji RP) nie jest tożsame z oceną konstytucyjności przepisu mającego zastosowanie w konkretnej sprawie przez sąd orzekający. Odmowa zastosowania przepisu ustawy uznanego przez sąd za sprzeczny z Konstytucją nie narusza zatem kompetencji Trybunału Konstytucyjnego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2001 r., III ZP 12/01, OSNAPiUS 2002 nr 2, poz. 34 z glosą częściowo krytyczną B. Nity, Przegląd Sądowy nr 5, poz. 153). W uchwale III ZP 12/01, Sąd Najwyższy stwierdził, że przedmiotem orzekania sądu jest indywidualny stosunek społeczny, a Trybunał Konstytucyjny orzeka o prawie. Wykonując władzę sądowniczą ( art. 10 ust. 2 Konstytucji) sąd sprawuje wymiar sprawiedliwości ( art. 175 ust. 1 Konstytucji), zaś Trybunał, orzekając o zgodności ustaw z Konstytucją, wykonuje bardziej władzę ustawodawczą - ustawodawcy negatywnego - niż sądowniczą (mimo że art. 10 ust. 2 Konstytucji zalicza go do władzy sądowniczej).

Do bezpośredniego stosowania Konstytucji przez sąd (art. 8 ust. 2) dochodzi najczęściej wówczas, gdy sąd stwierdzi istnienie konfliktu między normami (zasadami, wartościami) konstytucyjnymi a przepisem ustawy, który ma zastosować.

Praktyka odmawiania stosowania przez sądy ustaw, które są zdaniem sądów niekonstytucyjne, wynika z przywoływanej zasady nadrzędności Konstytucji wyrażonej w art. 8 ust. 1 i nakazu bezpośredniego jej stosowania, wyrażonego w art. 8 ust. 2 Konstytucji RP. W wyroku z dnia 7 kwietnia 1998 r., I PKN 90/98 Sąd Najwyższy stwierdził, że sądy powszechne są uprawnione do badania zgodności stosowanych przepisów ustawowych z Konstytucją. Uznanie, że sądy powszechne nie są uprawnione do badania zgodności ustaw z Konstytucją, a w konsekwencji do zajmowania stanowiska w kwestii ich zgodności jak też niezgodności z Konstytucją, jest wyraźnie sprzeczne z art. 8 ust. 1 Konstytucji RP, który zobowiązuje do bezpośredniego stosowania jej przepisów, przy czym pod pojęciem „stosowanie” należy rozumieć w pierwszym rzędzie sądowe stosowanie prawa (zob. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 sierpnia 2001 r., III RN 189/00, OSNP 2002 nr 6, poz. 130, w którym opowiedziano się za możliwością dokonania przez sąd oceny zgodności przepisu z Konstytucją oraz stwierdzono, że sąd dokonując oceny konstytucyjności przepisu ustawy nie wkracza w kompetencje Trybunału Konstytucyjnego).”

Warto wskazać, że sądy powszechne w szczególności mogą badać takie ustawy, które nie mogą podlegać kontroli przez Trybunał Konstytucyjny (tak: ww. uchwała Sądu Najwyższego - Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 listopada 2022 r., sygn. akt III PZP 2/21).

Jak wynika z art. 59 ust. 1 pkt 4 w zw. z ust. 3 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2393) Trybunał nie może prowadzić postępowania w przedmiocie zgodności z konstytucją aktów normatywnych, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał.

Jest poza sporem, że ustawy okołobudżetowe na rok 2021 i 2022 już nie obowiązują oraz że nie zostały w terminie zaskarżone przez uprawnione podmioty. Z uwagi na powyższe wydanie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w przedmiocie ich zgodności z Konstytucją nie jest już możliwe. W tej sytuacji jedyną drogą na zapewnienie ochrony konstytucyjnych wolności i praw strony postępowania jest zbadania ww. ustaw przez sąd powszechny.

Odmowa zastosowania przepisu ustawy uznanego przez sąd za sprzeczny z Konstytucją nie narusza kompetencji Trybunału Konstytucyjnego i nie ma bezpośredniego związku z tymi kompetencjami.

Przechodząc do meritum należy wskazać przepisy, będące podstawą rozpoznania w niniejszej sprawie.

Zgodnie z art. 151 b § 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych wynagrodzenie zasadnicze referendarza sądowego wynosi 75% wynagrodzenia zasadniczego w stawce pierwszej sędziego sądu rejonowego, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego. Po siedmiu latach pracy na stanowisku referendarza sądowego wynagrodzenie zasadnicze podwyższa się do wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce drugiej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego, a po dalszych siedmiu latach pracy - do wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce trzeciej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego. Zgodnie z § 2 tego przepisu wynagrodzenie zasadnicze starszego referendarza sądowego wynosi 85% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce drugiej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego. Po siedmiu latach pracy na stanowisku starszego referendarza sądowego wynagrodzenie zasadnicze podwyższa się do wysokości 85% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego w stawce trzeciej, powiększonego o należną składkę z tytułu ubezpieczenia społecznego.

Z kolei art. 151b § 2a W przypadku nieuzyskania przez referendarza pozytywnej okresowej oceny, okresy pracy wskazane w § 1 i 2 ulegają wydłużeniu o trzy lata.

Poza wynagrodzeniem zasadniczym referendarzowi przysługuje dodatek za długoletnią pracę, o którym mowa w art. 91 § 7, oraz gratyfikacja jubileuszowa, na zasadach określonych w art. 92 § 3-6, a także jednorazowa odprawa w razie ustania stosunku pracy w związku z przejściem na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę, na zasadach określonych w przepisach o pracownikach sądów i prokuratury (art. 151b § 2b usp).

Ponadto w związku z pełnioną funkcją referendarzowi przysługuje dodatek funkcyjny. Do ustalania wysokości dodatku funkcyjnego stosuje się przepisy o dodatkach funkcyjnych przysługujących sędzio art. 151b § 2c usp).

Obecny model wynagradzania sędziów, referendarzy sądowych i prokuratorów zaczął funkcjonować w 2009 r., w wyniku porozumienia przedstawicieli wszystkich trzech władz, pod auspicjami Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a stosowne regulacje znalazły się w Prawie o ustroju sądów powszechnych, ustawie o Sądzie Najwyższym, ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr ,102, poz. 643, ze zm.) oraz ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. - Prawo o ustroju sądów wojskowych (Dz.U. z 2012 r. poz. 952, ze zm.). Ten zobiektywizowany mechanizm został zastosowany w tej dacie również do wynagrodzeń prokuratorów (nowelizacja ustawy z dnia 20 czerwca 1985r. o prokuraturze - t.j. DZ. U. z 2008 r., nr 7, poz. 39 ze zm.). Wynagrodzenie sędziów i prokuratorów od tej daty były ustalane poprzez pomnożenie przeciętnego wynagrodzenia w II kwartale roku poprzedzającego i stosownego mnożnika wskazanego we właściwej dla danej grupy zawodowej ustawie ustrojowej. Przed 2009 r. wynagrodzenia sędziów i prokuratorów stanowił podlegający waloryzacji iloczyn kwoty bazowej i owego mnożnika. Oczywistym pozostaje, że celem tych przepisów było uniezależnienie wysokości świadczeń sędziów, prokuratorów i referendarzy od decyzji politycznych, często oficjalnie motywowanych wahaniami koniunktury gospodarczej czy przejściowymi trudnościami finansowymi budżetu państwa.

Choć ww. art. 151 b ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych nie został uchylony (pozostaje cały czas w mocy), to ustawodawca zdecydował się trzykrotnie (w roku 2021, 2022 i 2023) odstąpić od jego zastosowania i ustalić wysokość wynagrodzeń referendarzy w oparciu o ustawę okołobudżetową zamiast w oparciu o wskazany wyżej przepis ustrojowy. Mechanizm ten był również przewidziany w ustawie okołobudżetowej na rok 2024 r., ostatecznie jednak nie wszedł w życie.

W 2021 r. ustawodawca ustalił wysokość wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych i referendarzy w oparciu o art. 12 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 19 listopada 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2021 (Dz.U z 2020 r., poz. 2400), zwanej dalej ustawą okołobudżetową na 2021 r. Przepis ten stanowi:

1. ,W roku 2021 podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego, o której mowa w art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2020r. poz. 2072), stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2019 r. ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

2. Ilekroć w odrębnych przepisach jest mowa o podstawie wynagrodzenia sędziego określonej w art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, w roku 2021 za podstawę tę przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2019 r. ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

Z komunikatu Prezesa GUS z dnia 9 sierpnia 2019 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2019 r. wynika, że przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2019 r. wyniosło 4.839,24 zł. Prezes GUS w komunikacie z dnia 11 sierpnia 2020 r. ogłosił, że przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. wyniosło 5.024,48 zł. Różnica pomiędzy przeciętnym wynagrodzeniem w drugim kwartale 2020 r. a przeciętnym wynagrodzeniem w drugim kwartale 2019 r. wynosiła 185,24 zł.

W 2022 r. wynagrodzenia sędziów i referendarzy były wyliczane w oparciu o art. 8 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2022 (Dz.U. z 2021 r. poz. 2445), zwanej dalej ustawą okołobudżetową na 2022 r. Przepis ten stanowi, co następuje:

1. W roku 2022 podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego, o której mowa w art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2020 r. poz. 2072 oraz z 2021 r. poz. 1080 i 1236), stanowi przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.

2. Podstawę, o której mowa w ust. 1, zwiększa się o kwotę 26 zł.

3. Ilekroć w odrębnych przepisach jest mowa o podstawie wynagrodzenia sędziego określonej w art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, w roku 2022 za podstawę tę przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. ogłoszone w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, zwiększone o 26 zł.

4. Ilekroć w odrębnych przepisach jest mowa o wynagrodzeniu sędziego, w roku 2022 za wynagrodzenie to przyjmuje się wynagrodzenie naliczone zgodnie z ust. 1 i 2

Wynika z powyższego, że wbrew dyspozycji art. 151 b i art. 91 § 1c USP w 2022 roku sędziowie i referendarze otrzymywali wynagrodzenie w oparciu o ustawę okołobudżetową z 2022r., w której przyjęto jako podstawę drugi kwartał 2020 r., podczas gdy powinni je otrzymywać w oparciu o przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2021 r.

Z komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (dalej jako (...)) z dnia 11 sierpnia 2020 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w drugim kwartale 2020 r. wynika, że przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2020 r. wyniosło 5.024,48 zł plus 26 złotych, razem 5.050,48 zł. Prezes GUS w komunikacie z dnia 10 sierpnia 2021 r. ogłosił, że przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale 2021 r. wyniosło 5.504,52 zł. Różnica pomiędzy przeciętnym wynagrodzeniem w drugim kwartale 2021 r., a przeciętnym wynagrodzeniem w drugim kwartale 2020 r. wynosi 454,04 zł a w przypadku niedoliczania dodatkowej kwoty 26 zł byłoby to 428,04 zł.

Analogiczna sytuacja występuje w roku 2023. Jak wynika z art. 8 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz.U. 2022 poz. 2666, dalej ustawa okołobudżetowa na 2023 r.) w roku 2023 podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego, o której mowa w art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 2072, z późn. zm.2) ), stanowi kwota w wysokości 5.444,42 zł. Sąd wskazuje na to rozwiązanie, bo choć strona powodowa nie dochodzi w niniejszej sprawie wynagrodzenia za 2023 r., to kwestia ta jest istotna z uwagi na treść orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 1/23 z dnia 8 listopada 2023 r., o którym mowa będzie niżej.

Podkreślić również należy, że ustawy okołobudżetowe są w systemie źródeł prawa aktami posiadającymi tożsamą moc co zwykłe ustawy. Odmienne ich usytuowane lub przypisanie im innego znaczenia wymagałoby wyraźnej podstawy konstytucyjnej. Zgodnie z generalną zasadą wykładni prawa każda ustawa późniejsza może uchylić wcześniejszą, jak i ustanowić czasowe wyjątki od jej postanowień – lex posterior derogat legi priori (por. orzeczenie TK z dnia 21 listopada 1994 r., K 4/94, OTK 1994 cz. II poz. 39). Przepisy ustaw okołobudżetowych nie zawierały jednak regulacji znoszących obowiązywanie art. 151 b USP w określonym okresie. W tej sytuacji stwierdzić należało, że w systemie prawa funkcjonowały 2 normy prawne regulujące ten sam przedmiot. Sąd zobowiązany był zatem do ustalenia, która z nich obowiązuje. W tym celu Sąd dokonał oceny zgodności zarówno odpowiednich zapisów ustaw okołobudżetowych jak i art. 151 b USP z Konstytucją, dochodząc do wniosku, że przepisy ustaw okołobudżetowych w zakresie wynagrodzeń referendarzy sądowych były z ustawa zasadniczą sprzeczne.

Zaznaczyć należy, że zgodnie z powołanym wyżej art. 151 b ustawy wynagrodzenia referendarzy stanowiły odpowiedni ułamek wynagrodzenia sędziów. W latach 2021-2023 wynagrodzenia sędziów również były „zamrożone” na analogicznych zasadach.

Zasady kształtowania wynagrodzeń sędziów były wielokrotnie analizowane przez Trybunał Konstytucyjny. Sędziowie są bowiem jedyną w Polsce grupą zawodową, której wynagrodzenie reguluje bezpośrednio ustawa zasadnicza, tj. art. 178 ust. 2 Konstytucji RP, zgodnie z którym sędziom zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków. Trybunał Konstytucyjny wskazywał w swoich orzeczeniach, że poziom wynagrodzenia sędziego powinien znacząco przekraczać poziom przeciętnej płacy w sferze budżetowej; po drugie, wynagrodzenia sędziów powinny wykazywać tendencję wzrostową, niemniejszą niż pozostałe wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej; po trzecie, wynagrodzenia sędziowskie powinny być szczególnie chronione oraz po czwarte, wynagrodzenia sędziów nie powinny być obniżane w drodze regulacji normatywnych (zob. wyroki TK z dnia: 4 października 2000 r., P 8/00, OTK 2000, Nr 6, poz. 189; 18 lutego 2004 r., K 12/03, OTK-A 2004, Nr 2, poz. 8).

Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 grudnia 2012 r., sygn. akt K 1/12 norma art. 178 ust. 2 Konstytucji „wyznacza, chociaż w sposób mało precyzyjny, pewien konieczny standard, który musi być respektowany przez ustawodawcę przy ustalaniu ustawowych zasad wynagradzania sędziów (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 4 października 2000 r., sygn. P 8/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 189). Norma ta stanowi szczególną gwarancję ochrony wynagrodzeń sędziowskich na poziomie konstytucyjnym, co ogranicza dopuszczalność ingerencji ustawodawcy w system ich kształtowania. Art. 178 ust. 2 Konstytucji jest przy tym nie tyle gwarancją wynagrodzenia sędziego, jako sui generis pracownika, ile elementem ustroju sądownictwa - istotną materialną gwarancją niezawisłości sędziego. Nie jest bowiem przypadkiem, że unormowanie to znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie postanowienia ustanawiającego zasadę niezawisłości sędziów ( art. 178 ust. 1 Konstytucji)”

We wskazanym wyżej wyroku z dnia 12 grudnia 2012 r. (K 1/12, OTK-A 2012 Nr 11 poz. 134) Trybunał Konstytucyjny określił ponadto nieprzekraczalne „warunki brzegowe”, a więc granice wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu sędziego i zakresowi jego obowiązków, wskazując, że:

1. wynagrodzenia sędziów powinny być kształtowane w sposób wykluczający jakąkolwiek uznaniowość – zarówno wobec całej tej grupy zawodowej – ze strony władzy wykonawczej, jak i w odniesieniu do poszczególnych sędziów, co do których niedopuszczalne jest uzależnianie jego wysokości od indywidualnej oceny ich pracy;

2. wysokość wynagrodzenia sędziego, w tym rozpoczynającego karierę w zawodzie sędziowskim sędziego sądu rejonowego, powinna znacząco przewyższać wysokość przeciętnego wynagrodzenia w sferze budżetowej;

3. wynagrodzenia sędziów powinny w dłuższym okresie czasu wykazywać tendencję wzrostową nie mniejszą niż przeciętne wynagrodzenie w sferze budżetowej;

4. w trudnej sytuacji budżetu państwa wynagrodzenia sędziów powinny być bardziej – niż wynagrodzenia wszystkich innych funkcjonariuszy i pracowników sfery budżetowej – chronione przed nadmiernie niekorzystnymi zmianami;

5. niedopuszczalne jest obniżenie w drodze normatywnej nominalnej wysokości wynagrodzenia sędziów, z wyjątkiem sytuacji, o której stanowi art. 216 ust. 5 Konstytucji (przekroczenie konstytucyjnego limitu zadłużenia)

Trybunał podkreślił ponadto, że w demokratycznym państwie prawa, opartym na trójpodziale władz, nie jest dopuszczalne, by jedna z nich, była przez pozostałe władze osłabiana, co mogłoby w konsekwencji prowadzić do uzależnienia od pozostałych władz i obniżać jej autorytet. Wskazano w szczególności, że zamrożenie wynagrodzeń może być tolerowane tylko wyjątkowo, ze względu na inne wartości konstytucyjne, w szczególności, ze względu na trudności budżetowe państwa, jeżeli występuje w kontekście szerszego programu oszczędnościowego. Nie może w żadnym wypadku stać się ono systematyczną praktyką. Z uwagi na brak możliwości wykreowania sztywnych reguł, ocena ewentualnych kolejnych regulacji musi uwzględniać uwarunkowania społeczno-gospodarcze i cały kontekst normatywny.

Należy podkreślić, że ustawodawca w uzasadnieniu żadnej z ustaw okołobudżetowych z lat 2020-2023 nie powołał argumentów przemawiających za koniecznością odstępstwa od ustrojowej zasady regulacji wynagrodzeń sędziów zawartej w art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz prokuratorów określonej w art. 123 Prawa o prokuraturze. W każdej z trzech dotychczasowych ustaw okołobudżetowych łamiących mechanizm wskazany w ww. artykułach ustawodawca ograniczył się do kilku lakonicznych zdań, odnoszących się w sposób ogólny do stanu budżetu państwa oraz ogólnej sytuacji geopolitycznej i ekonomicznej w Polsce oraz na świecie (np. pandemia, wojna, inflacja, płace pozostałych pracowników sfery budżetowej). W żadnym wypadku nie zawarto wyliczeń wskazujących na to, że sytuacja budżetowa jest tak zła, że ustawodawca nie miał innego wyjścia niż zamrożenie wynagrodzeń sędziowskich, referendarskich i prokuratorskich. W ustawach okołobudżetowych nie ma zatem ani jednego argumentu za tym, że zaistniały obiektywne, sprawdzalne okoliczności na tyle ważkie dla stanu budżetu, że konieczne stało się podjęcie kroków stanowiących naruszenie gwarancji niezawisłości sędziowskiej oraz niezależności prokuratorów i referendarzy. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego w tym zakresie było ustawodawcy znane, waga trójpodziału władz również. Brak podstaw do zachwiania regułami wynagradzania sędziów wskazywało Ministerstwo Sprawiedliwości i Krajowa Rada Sądownictwa.

Należy uznać, że skoro ustawodawca nie ujawnił w uzasadnieniu ustaw okołobudżetowych argumentów za „zamrożeniem” wynagrodzeń sędziów, referendarzy i prokuratorów w latach 2021-2024, to takich argumentów nie ma. Sąd z urzędu nie znalazł podstaw do uznania, że sytuacja gospodarcza kraju była i jest tak zła, aby jedynym ratunkiem było podejmowanie kroków naruszających niezawisłość sędziowską oraz niezależność prokuratorów i referendarzy. Warto podkreślić, że sytuacja budżetu państwa nie mogła być zła, skoro w 2021 r. podwyższono znacznie wynagrodzenia przedstawicieli władzy wykonawczej i ustawodawczej oraz kierowników jednostek państwowej sfery budżetowej. Podkreślić należy, że sędziów, pomimo ustrojowych gwarancji wysokości ich wynagrodzeń, potraktowano razem z prokuratorami gorzej niż osoby wymienione w art. 2 ustawy z dnia 3 marca 2000 r. o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi (Dz.U. z 2019 r., poz. 2136), a więc niż kierowników przedsiębiorstw państwowych, państwowych jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, agencji państwowych oraz państwowych jednostek budżetowych, w stosunku do których ustalono maksymalną wysokość wynagrodzenia miesięcznego przez przyjęcie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w czwartym kwartale 2020 roku (tj. 5.655,43 PLN) - art. 12 ustawy „okołobudżetowej” na rok 2022. Tym samym okazuje się, iż kwota bazowa wynagrodzeń w przypadku kierowników przedsiębiorstw i podmiotów państwowych była wyższa nie tylko od kwoty bazowej wynagrodzeń sędziów planowanej na 2022 rok, ale wyższa nawet od kwoty bazowej wynagrodzeń sędziowskich na rok 2022 ustalonej zgodnie z prawem (5.504,52 PLN) . Warto również sięgnąć do rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad wynagradzania osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 1394), które w samym środku pandemii przywołanej w uzasadnieniu projektu ustawy „okołobudżetowej” jako argument na „zamrożenie” wynagrodzeń sędziowskich, a mianowicie z dniem 1 sierpnia 2021 r. znacznie podwyższyło wynagrodzenia Marszałkowi i Wicemarszałkom Sejmu, Marszałkowi i Wicemarszałkom Senatu, Prezesowi i Wiceprezesom Rady Ministrów, Prezesowi i Wiceprezesom Najwyższej Izby Kontroli, Szefowi i Zastępcom Szefa Kancelarii Prezydenta, wszystkim ministrom, sekretarzom stanu, podsekretarzom stanu (wiceministrom), wszystkim wojewodom i wicewojewodom, wszystkim kierownikom i zastępcom kierowników urzędów centralnych, Szefowi Służby Cywilnej, Rzecznikowi i Zastępcom Rzecznika Praw Obywatelskich, Szefowi i Zastępcom Szefa Kancelarii Sejmu, Szefowi i Zastępcom Szefa Kancelarii Senatu, Szefowi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Przewodniczącemu i wszystkim członkom Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Prezesowi Instytutu Pamięci Narodowej, Kierownikowi Krajowego Biura Wyborczego, Prezesowi i Zastępcom Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych, Rzecznikowi i Zastępcom Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznikowi i Zastępcom Rzecznika Małych i Średnich (...), Rzecznikowi i Zastępcom Rzecznika (...), Prezesowi i Wiceprezesom Polskiej Akademii Nauk, wszystkim członkom Państwowej Komisji do spraw wyjaśniania przypadków czynności skierowanych przeciwko wolności seksualnej i obyczajności wobec małoletniego poniżej lat 15, Głównemu Inspektorowi Pracy i jego zastępcom, zastępcom Prokuratora Generalnego, Prezesowi, Pierwszemu Zastępcy Prezesa oraz Wiceprezesom Narodowego Banku Polskiego. Podwyżki dotyczyły setek osób tworzących establishment państwowy. Dla zilustrowania sytuacji samo wynagrodzenie zasadnicze Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, Prezesa Rady Ministrów wzrosło z kwoty 11.094,40 PLN (6,2 x 1.789,42) do kwoty 15.532,17 PLN (8,68 x 1.789,42) czyli dokładnie o 40%, zaś samo wynagrodzenie zasadnicze Prezesa Narodowego Banku Polskiego poszybowało z kwoty 7.515,56 PLN (4,2 x 1.789,42) do kwoty 15.532,17 PLN (8,68 x 1.789,42) czyli o 106,67%. (...) pensji Pierwszego Zastępcy Prezesa oraz Wiceprezesów Narodowego Banku Polskiego był jeszcze wyższy i osiągnął u Wiceprezesów aż 137,58%. Wynagrodzenie zasadnicze większości wymienionych wyżej osób, w tym ministrów, wojewodów, wicewojewodów wzrosło wówczas o 40%, zaś wiceministrów (podsekretarzy stanu) o 60%. Do tego doszedł zauważalny wzrost stawek dodatków funkcyjnych. W ślad za wynagrodzeniem zasadniczym podsekretarzy stanu (wiceministrów) z dniem 1 sierpnia 2021 r. wzrosły o 60% wynagrodzenia zasadnicze i diety parlamentarne posłów i senatorów (art. 25 ust. 2 i art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora - Dz.U. z 2022 r. poz. 1339). Ustawą z dnia 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021 r. poz. 1834) podwyższono z dniem 1 listopada 2021 r., a więc również w trakcie pandemii (...) 19 wynagrodzenie zasadnicze Prezydenta o 40% i dodatek funkcyjny o 40%. Ponadto jak wskazano w uzasadnieniu pozwu, mimo rzekomo trudnej sytuacji budżetu, w latach 2021 i 2022 wypłacono 13 i 14 emeryturę, co wiązało się ze znacznymi wydatkami. Powyższe oznacza, że władza wykonawcza i ustawodawcza traktowała poszczególnych członków sfery budżetowej w nierówny sposób: osoby na stanowiskach kierowniczych otrzymały znaczne podwyżki, natomiast wielu pracownikom budżetówki odmówiono racjonalizacji wynagrodzenia zasłaniając się sytuacją budżetową. Powyższe jest niedopuszczalne w państwie prawa. Jeśli finanse państwa znajdowałyby się w złym stanie, to należy podjąć racjonalne cięcia, obejmujące w porównywalnym stopniu całą sferę budżetową, poczynając od osób pełniących najwyższe stanowiska w państwie. Sytuacja budżetowa nie była jednak ani w 2021 r., ani w 2022 r. zła w takim stopniu, by uzasadniała zamrożenie wynagrodzeń sędziów, prokuratorów i referendarzy. Wskazał to wprost Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 listopada 2023 r., sygn. akt K 1/23. Badający kwestię wynagrodzeń sędziowskich w 2023 r. Trybunał podkreślił, że sytuacja budżetowa nie mogła stanowić uzasadnienia zamrożenia wynagrodzeń w latach 2021-23. Wskazał on, że „analiza sytuacji gospodarczej Polski, co zostało również podkreślone w opinii Ministra Finansów, wskazuje na to, że budżet państwa w najbliższych latach [a zatem do chwili obecnej nie był w takiej sytuacji- dopisek mój] może znaleźć się w sytuacji trudnej, chociaż nie krytycznej. Zadłużenie sektora instytucji rządowych i samorządowych (liczone według metodyki unijnej) może wzrosnąć na koniec 2024 r. do poziomu 55% (...) (z poziomu 51,7% (...) na koniec 2022 r.). Jednocześnie, państwowy dług publiczny (liczony według metodyki krajowej) daleki jest od referencyjnej wartości 60% (...) wskazanej w art. 216 ust. 5 Konstytucji - zgodnie z danymi Ministerstwa Finansów, państwowy dług publiczny na koniec II kwartału 2023 r. wyniósł 38,2% (...) tymczasem dopiero przekroczenie tej wartości w orzecznictwie TK utożsamiane jest z krytyczną kondycją finansów publicznych. Nawet gdyby przyjąć, że nieprzekraczalna relacja 3/5 pomiędzy długiem publicznym a wartością rocznego (...) powinna odnosić się nie do długu liczonego według metodyki krajowej, lecz do długu liczonego według metodyki unijnej, który z uwagi na swoją konstrukcję, dużo bardziej transparentnie przedstawia rzeczywisty stan zadłużenia państwa, to nie istnieje w najbliższej przyszłości ryzyko jej przekroczenia ” (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 listopada 2023 r., sygn. akt K 1/23). Skoro sytuacja gospodarcza w 2023 nie uzasadniała zamrożenia wynagrodzeń sędziowskich, to tym bardziej nie było do tego podstaw w 2021 r. (kiedy nie było jeszcze problemu z inflacją), ani w 2022 r., kiedy wskazane w orzeczeniu TK parametry były korzystniejsze niż obecnie.

Warto zaznaczyć, że Pierwsza Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Krajowa Rada Sądownictwa wnieśli o stwierdzenie, że art. 8 i art. 9 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz. U. z 2022 r., poz. 2666) są niezgodne z:

a) art. 178 ust. 2 w zw. z art. 178 ust. 1 oraz art. 173 i art. 10 ust. 1 Konstytucji RP przez to, że naruszają gwarancję zapewnienia sędziom wynagrodzenia na poziomie odpowiadającym godności sprawowanego przez nich urzędu oraz zakresowi ich obowiązków, a tym samym naruszają gwarancję niezawisłości sędziowskiej stanowiącej warunek niezależnego wykonywania funkcji władzy sądowniczej;

b) art. 2 w zw. z art. 178 ust. 2 Konstytucji RP w zakresie, w jakim naruszają zasadę ochrony praw nabytych oraz zaufania do państwa i stanowionego prawa polegającą na zastosowaniu arbitralnego sposobu wyznaczania podstawy wynagrodzeń sędziowskich w 2023 r.;

c) art. 31 ust. 3 w zw. z art. 178 ust. 2 Konstytucji RP w zakresie, w jakim naruszają prawo sędziów do wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu oraz zakresowi obowiązków rozumiane jako podmiotowe prawo do ustalania wynagrodzenia na podstawie obiektywnych kryteriów, niezależnych od arbitralnej decyzji władzy ustawodawczej.

Stanowisko wnioskodawców poparł Rzecznik Praw Obywatelskich.

Trybunał Konstytucyjny przychylił się to tego wniosku i w wyroku z dnia 8 listopada 2023 r., sygn. akt K 1/23 stwierdził, że a rt. 8 i art. 9 ustawy z dnia 1 grudnia 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2023 (Dz.U. poz. 2666, ze zm.) są niezgodne z art. 178 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W uzasadnieniu Trybunał powołał się m.in. na treść opisanego wyżej swojego wyroku z 12 grudnia 2012 r., o sygn. K 1/12 (OTK ZU nr 11/ (...), poz. 134). Podkreślił, że we wskazanym wyroku wyjaśnił, że „najważniejszym aspektem wynagrodzenia godnego urzędu sędziego jest, by sposób ustalania jego wysokości był oparty na obiektywnych, wymiernych przesłankach i działał z mocy samej ustawy - niejako «automatycznie», bez potrzeby podejmowania w tej sprawie ocennych decyzji, które mogłyby być instrumentem nacisku na sędziów. Istotna jest, oczywiście, także sama wysokość wynagrodzenia, które powinno zapewniać bezpieczeństwo finansowe sędziemu i jego rodzinie, rekompensować rygorystyczne ograniczenia w podejmowaniu innej działalności zarobkowej oraz sprzyjać budowaniu prestiżu urzędu sędziego”. Trybunał uznał, że przyjęty w 2009 r. sposób ustalania wynagrodzenia sędziów odpowiada powyższym założeniom. Na tej podstawie T.bunał w wyroku o sygn. K 1/12 sformułował nieprzekraczalne „warunki brzegowe” wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu sędziego i zakresowi jego obowiązków (zostały one wymienione we wcześniejszej części niniejszego uzasadnienia). Trybunał podkreślił, że zasady wynagradzania sędziów sformułowane w ustawie okołobudżetowej na 2023 r. muszą spełniać wszystkie warunki brzegowe, by stwierdzić o ich konstytucyjności. Zdaniem TK wątpliwości, nasuwają się odnośnie do zgodności przedmiotu kontroli z warunkiem, zgodnie z którym „wynagrodzenia sędziowskie powinny być kształtowane w sposób wykluczający jakąkolwiek uznaniowość. Już sama analiza przepisów kształtujących sposób wynagradzania sędziów w latach 2021-2023 pozwala stwierdzić, że w każdym z ostatnich trzech lat budżetowych ustawodawca przyjął inną koncepcję co do konstrukcji tego mechanizmu. W ustawie okołobudżetowej na 2021 r. wzięto za podstawę ustalenia wynagrodzenia przeciętne wynagrodzenie w drugim kwartale roku poprzedzającego rok poprzedni (czyli 2019 r. zamiast 2020 r.) W ustawie okołobudżetowej na 2022 r. również zastosowano ten mechanizm, jednak zwiększono ponadto tę podstawę o 26 zł. Z kolei w 2023 r. odstąpiono od jakiegokolwiek powiązania podstawy wynagrodzeń sędziowskich z wysokością przeciętnego wynagrodzenia. Podstawę tę określono w pełni w sposób kwotowy. Minister Finansów w swojej opinii tłumaczył takie rozwiązanie chęcią dostosowania tempa wzrostu wynagrodzeń sędziowskich do tempa wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej. Tożsame rozwiązanie zaprezentowano w projekcie ustawy okołobudżetowej na 2024 r. - tym razem kwota będąca podstawą ustalenia wynagrodzenia zasadniczego sędziego została ustalona na 6114,08 zł. Projekt zakłada więc wzrost podstawy o 12,3%, co z kolei przewyższa przewidywany wzrost wynagrodzeń w sferze budżetowej przewidziany w projekcie ustawy budżetowej na 2024 r. (6,6% z wyłączeniem osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe). Oczywiste jest, że rozwiązanie przyjęte w projekcie ustawy okołobudżetowej na 2024 r. pozostaje poza kognicją Trybunału. Nie jest to bowiem akt prawny i nie stanowi przedmiotu kontroli w niniejszej sprawie. Przytoczenie tego rozwiązania pozwala jednak na analizę zaskarżonych przepisów ustawy okołobudżetowej na 2023 r. w szerszym kontekście i zbadanie, czy przyjęte w przedmiocie kontroli zasady wynagradzania sędziów mają charakter czysto uznaniowy ze strony ustawodawcy. Należy jeszcze raz podkreślić, że każda z modyfikacji zasad wynagradzania sędziów na mocy ustawy okołobudżetowej miała w istocie rzeczy charakter tymczasowy, ponieważ co do zasady podstawa zasadniczych wynagrodzeń sędziowskich ustalana jest na podstawie przepisów p.u.s.p, SNU oraz u.s.TK. Tymczasem od przeszło trzech lat reguła ta była „tymczasowo” modyfikowana, za każdym razem w inny sposób. Taki stan rzeczy sprawia, że poddać można w wątpliwość sens istnienia norm regulujących podstawę zasadniczego wynagrodzenia sędziów w wyżej wspomnianych ustawach. Stosowanie jednorocznych rozwiązań tymczasowych w perspektywie wieloletniej, dodatkowo o zmiennym charakterze, sprawia, że nie został spełniony warunek brzegowy wymieniony w pkt 1. Wynagrodzenia sędziów w ostatnich latach kształtowane są przez ustawodawcę w sposób całkowicie uznaniowy - zarówno co do konstrukcji mechanizmu wynagradzania jak i tempa wzrostu płac. Taka praktyka nie zapewnia konstytucyjnej ochrony wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu sędziego oraz zakresowi jego obowiązków. Sędziowie nie mogą w żaden sposób przewidzieć, jak będzie kształtować się ich wynagrodzenie. (...). Tymczasem taka uznaniowość nie powinna mieć miejsca w odniesieniu do wynagrodzeń sędziowskich, których szczególny charakter potwierdzony jest w art. 178 ust. 2 i art. 195 ust. 2 Konstytucji. Konstytucyjna ranga powinna gwarantować nie tylko ich nominalną wysokość. Jak zauważył Trybunał w wyroku o sygn. K 1/12, celem art. 178 ust. 2 Konstytucji ma być „stworzenie takiego mechanizmu wynagradzania sędziów, który uwolniłby ich od niepewności co do wysokości ich przyszłych dochodów i uniemożliwiałby jakiekolwiek manipulacje w stosunku do nich”. (...) Powyższe rozważania powinny być rozpatrywane w związku z warunkiem sformułowanym w wyroku o sygn. K 1/12 wskazanym w pkt 4 - w trudnej sytuacji budżetu państwa wynagrodzenia sędziów powinny być „bardziej - niż wynagrodzenia wszystkich innych funkcjonariuszy i pracowników sfery budżetowej - chronione przed nadmiernie niekorzystnymi zmianami”. (...) w obliczu potencjalnie trudnej sytuacji budżetowej, zgodnie z warunkami brzegowymi zdefiniowanymi przez TK w wyroku o sygn. K 1/12, konieczne jest zapewnienie szczególnej ochrony wynagrodzeń sędziowskich. Sytuacja ta jednocześnie nie jest jednak tak poważna, aby w jakikolwiek sposób usprawiedliwiać rozwiązania nadzwyczajne. Zapewnienie mechanizmu wynagradzania sędziów w myśl art. 178 ust. 2 i art. 195 ust. 2 Konstytucji jest obecnie możliwe w zupełnym poszanowaniu zasady równowagi budżetowej, która również ma normatywne podłoże w Konstytucji.” (...) Podstawowa różnica pomiędzy przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie, a przedmiotem kontroli w sprawie o sygn. K 1/12 polega właśnie na ich granicach temporalnych. O ile regulacja rozpatrywana w sprawie o sygn. K 1/12 miała charakter incydentalny, o tyle przedmiot kontroli w niniejszej sprawie, ma charakter de facto systemowego usankcjonowania rozwiązania de iure incydentalnego. Z uwagi na szczególną formę ustawy okołobudżetowej, która, tak jak ustawa budżetowa, obowiązuje jedynie przez rok budżetowy, nie należy przedmiotu kontroli rozpatrywać bez kontekstu rozwiązań w tym zakresie przyjętych w latach poprzednich. Przepisy ustaw okołobudżetowych na lata 2021-2023 (oraz rozwiązanie przyjęte w projekcie ustawy okołobudżetowej na 2024 r.) w istocie stanowią specyficzne pod kątem zakresów temporalnych nowe zasady ustalania podstawy zasadniczych wynagrodzeń sędziowskich. Rozwiązania unormowane w przedmiocie kontroli, czyli art. 7, art. 8 i art. 9 ustawy okołobudżetowej na 2023 r., nie tylko nie są spójne z rozwiązaniami lex generalis zawartymi w prawie o ustroju sądów powszechnych, ustawie o Sądzie Najwyższym oraz ustawie o statusie Sędziów TK, ale także nie są nawet spójne z analogicznymi przepisami ustawy okołobudżetowej na 2021 r. i ustawy okołobudżetowej na 2022 r. Oznacza to, że ustawodawca w tej materii kieruje się daleko posuniętą uznaniowością. Ta uznaniowość nie zapewnia sędziom konstytucyjnych gwarancji wysokości ich przyszłych dochodów oraz nie chroni ich przed potencjalnymi manipulacjami ze strony ustawodawcy. Wobec tego zasady wynagradzania sędziów uregulowane na mocy art. 7, art. 8 i art. 9 ustawy okołobudżetowej na 2023 r. nie spełniają warunków brzegowych określonych w orzecznictwie TK. Na tej podstawie należy uznać, że art. 8 i art. 9 ustawy okołobudżetowej na 2023 r. są niezgodne z art. 178 ust. 2 Konstytucji, a art. 7 ustawy okołobudżetowej na 2023 r. jest niezgodny z art. 195 ust. 2 Konstytucji.”

Powyższa argumentacja ma zastosowanie również do wynagrodzeń referendarzy sądowych. Tu również ustawodawca pozostawiając w mocy przepis ustrojowy tj. art. 15 b USP poprzez wprowadzanie corocznych, incydentalnych zmian doprowadził w rezultacie do – jak to trafnie ujął TK- de facto systemowego usankcjonowania rozwiązania de iure incydentalnego. Tymczasem ustawy epizodyczne, tymczasowe powinny mieć zastosowanie jedynie w sytuacjach uzasadnionych i mieć zastosowanie przez czas niezbędny do osiągnięcia zamierzonego przez nie skutku. W odniesieniu do zamrożenia wynagrodzeń referendarzy sądowych przesłanki te nie zostały spełnione. Warto podkreślić to, na co w szczególności zwracał uwagę Trybunał, że ustawodawca w latach 2021 -2023 kształtował wynagrodzenia sędziów (ale też prokuratorów i referendarzy) w sposób absolutnie uznaniowy, co roku odstępując od zasady generalnej regulującej kształtowanie wynagrodzeń wynikającej z odpowiedniej ustawie ustrojowej (Prawo o prokuraturze, Prawo o ustroju sądów powszechnych) na rzecz regulacji zmieniającej się co roku, według nieznanych sędziom, prokuratorom i referendarzom oraz zupełnie nieprzewidywalnych reguł.

Jedną z zasad ustrojowych związanych z zawodem referendarza sądowego jest ich niezależność. Jak wynika bowiem z art. 151 § 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych w zakresie wykonywanych obowiązków referendarz jest niezależny co do treści wydawanych orzeczeń i zarządzeń określonych w ustawach. Zatem referendarz sądowy nie jest niezawisły jak sędzia, jest jedynie niezależny. Różnica polega na tym, iż niezawisłość sędziowska wyraża się w swobodzie podejmowania decyzji procesowych w granicach zakreślonych jedynie przez Konstytucję i ustawy (art. 178 ust. 1 Konstytucji), natomiast referendarze mają swobodę podejmowania decyzji tylko w zakresie wskazanym w ww. przepisie.

Wynagrodzenie referendarza sądowego jest jednym z elementów gwarantujących ową niezależność. Podobnie jak w przypadku sędziego sposób ustalania wysokości jego wynagrodzenia powinien być oparty na obiektywnych, wymiernych przesłankach i działać z mocy samej ustawy - niejako „automatycznie”, bez potrzeby podejmowania w tej sprawie ocennych decyzji, które mogłyby być instrumentem nacisku na referendarzy. Istotna jest, oczywiście, także sama wysokość wynagrodzenia, które powinno zapewniać bezpieczeństwo finansowe referendarzowi i jego rodzinie, rekompensować rygorystyczne ograniczenia w podejmowaniu innej działalności zarobkowej oraz sprzyjać budowaniu prestiżu urzędu referendarza (analogicznie: wyrok TK z 12 grudnia 2012 r., sygn. akt K 1/12).

Zgodnie z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Z nakazu równego traktowania wynika zakaz wprowadzania zróżnicowań o nieuzasadnionym charakterze. Skoro ustawodawca zdecydował się na modyfikacje wynagrodzeń płac sędziów, prokuratorów i referendarzy sądowych, to analogiczne rozwiązania powinny dotyczyć także przedstawicieli władzy ustawodawczej i wykonawczej, w przeciwnym wypadku dochodzi do dyskryminacji i naruszenia zasady równego traktowania podmiotów podobnych. Każde odstępstwo od zasady równego traktowania powinno znajdować swoje uzasadnienie w odpowiedniej argumentacji natury konstytucyjnej. Z kolei dyskryminacja oznacza nienadające się do zaakceptowania tworzenie różnych norm prawnych dla podmiotów prawa, które powinny być zaliczone do tej samej klasy (kategorii), albo nierówne traktowanie podobnych podmiotów prawa w indywidualnych przypadkach, gdy zróżnicowanie nie znajduje podstaw w normach prawnych. Co więcej, ingerencja ustawodawcy może jednak nastąpić tylko wówczas, gdy przemawiają za tym szczególnie istotne wartości konstytucyjne. Co prawda zdaniem TK taką wartością może być konieczność ochrony równowagi budżetowej (wyroki TK z 20 stycznia 2010 r., sygn. akt K 6/09 i z 12 grudnia 2012 r., sygn. akt K 1/12), jednakże jak wyżej wykazano powołanie się na stan budżetu jedynie pozornie usprawiedliwiało zamrożenie wynagrodzeń sędziowskich, prokuratorskich i referendarskich. W rzeczywistości bowiem sytuacja budżetu Państwa w latach 2021-2023 nie była na tyle krytyczna, by takie działania były usprawiedliwione, co wprost wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 8 listopada 2023 r. w sprawie K 1/23. Było to zatem pozorne, a nie faktyczne uzasadnienie dokonanych zmian w zakresie wynagrodzeń prokuratorskich, referendarskich i sędziowskich. Jakie rzeczywiście przyczyny spowodowały takie działania ustawodawcy, nie wiadomo. Można domniemywać, że chodziło o osłabienie władzy sądowniczej oraz pomniejszenie roli niezależnej prokuratury.

Podnieść należy, że wprowadzone regulacje naruszają- wynikającą z istoty demokratycznego państwa prawnego- zasadę ochrony zaufania jednostki do państwa i stanowionego prawa oraz zasadę ochrony praw słusznie nabytych, a więc naruszają art. 2 Konstytucji RP. Zgodnie z tym przepisem Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

Według Trybunału Konstytucyjnego zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, nazywana także zasadą lojalności państwa względem obywateli, jest jedną z najważniejszych zasad pochodnych, wynikających z zasady demokratycznego państwa prawnego (zob. np. wyrok TK z dnia 20 grudnia 1999 r., K 4/99). Wykazuje ona pewne podobieństwo do znanej z prawa prywatnego i prawa międzynarodowego zasady dotrzymywania umów, a równocześnie „w ustrojach demokratycznych stanowi wykładnik roli państwa i oparcie dla wszystkich stosunków między nim a obywatelami” (tak M. W., Uwaga do art. 1, s. 35; wyrok TK z dnia 19 listopada 2008 r., KP 2/08, OTK-A 2008, Nr 9, poz. 157). Zasada zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa oznacza przede wszystkim konieczność ochrony i respektowania praw słusznie nabytych i ochrony interesów w toku (por. m.in. orzeczenie TK z dnia 2 marca 1993 r., K 9/92, OTK 1993, Nr 1, poz. 6), ale obejmuje jednocześnie zakaz tworzenia przez ustawodawcę takich konstrukcji normatywnych, które są niewykonalne, stanowią złudzenie prawa i w konsekwencji jedynie pozór ochrony tych interesów majątkowych, które są funkcjonalnie związane z treścią ustanowionego prawa podmiotowego” (wyroki TK z dnia 19 grudnia 2002 r., K 33/02, OTK-A 2002, Nr 7, poz. 97, z dnia: 25 listopada 1997 r., K 26/97, OTK 1997, Nr 5–6, poz. 64; z dnia 13 kwietnia 1999 r., K 36/98, OTK 1999, Nr 3, poz. 40). Co więcej, ingerencja ustawodawcy może nastąpić tylko wówczas, gdy przemawiają za tym szczególnie istotne wartości konstytucyjne.

Reasumując, Sąd uznał, że art. 12 ustawy okołobudżetowej na rok 2021 oraz art. 8 ustawy okołobudżetowej na rok 2022 są niezgodne z Konstytucją, w tym w szczególności z art. 2, art. 32 ust. 1 oraz pośrednio art. 178 ust. 2 Konstytucji RP.

Warto wskazać, że wynagrodzenia referendarzy zostały wprost powiązane z wynagrodzeniami sędziów. Zamrożenie wynagrodzeń tych ostatnich w latach 2021-2023 jest uznawane za niezgodne z Konstytucją zarówno przez doktrynę jak i orzecznictwo. Nie ma chyba ani jednego wyroku sądu oddalającego powództwa sędziów za rok 2022 r., nieliczne są judykaty uznające zasadność zamrożenia w 2021 r. Niekonstytucyjność zamrożenia wynagrodzeń sędziów w 2023 r. została przesądzona przez Trybunał Konstytucyjny w powoływanym wcześniej wyroku z dnia 8 listopada 2023 r. sygn. akt K 1/23. Skoro ustawa przewiduje powiązanie tych wynagrodzeń, to skoro przepisy dotyczące wynagrodzeń sędziów w latach 2021-2023 są niekonstytucyjne, to nie można uznać przepisów ustaw okołobudżetowych dotyczących prokuratorów i referendarzy sądowych za prawnie wiążące, zwłaszcza że ustawodawca nie uzasadnił zamrożenia wynagrodzeń referendarskich innymi względami niż sędziowskich. Referendarze są pracownikami sfery budżetowej, których wynagrodzenia nie są tak chronione jak wynagrodzenia sędziów, które są wprost wymienione w art. 178 Konstytucji. Możliwe byłoby zatem wstrzymanie podwyżek ich wynagrodzeń przy zachowaniu mechanizmu wynagrodzeń sędziów określonego w art. 91 § 1c ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych, ale wówczas ustawodawca musiałby w uzasadnieniu ustaw okołobudżetowych wskazać sprawdzalne, obiektywne podstawy takiego postępowania. Musiałyby przede wszystkim zaistnieć przesłanki określone w art. art. 216 ust. 5 Konstytucji (przekroczenie konstytucyjnego limitu zadłużenia), co jak wiemy nie wystąpiło.

Pozwany nie kwestionował wyliczeń pozwu co do wysokości ani terminu płatności odsetek. Są one zgodne z wyliczeniami przedstawionymi przez pozwanego (k. 80-81. Sąd uznał zatem, że kwoty te są prawidłowe (art. 230 kpc).

Rygor natychmiastowej wykonalności nadano do wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia strony powodowej opierając się na treści art. art. 477² § 1 kpc. Wysokość tego wynagrodzenia Sąd ustalił w oparciu o zaświadczenie pracodawcy (k. 82).

Mając powyższe na względzie orzeczono jak w wyroku.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE