UZASADNIENIE

Ubezpieczona (adresatka decyzji): H. P..

(Pojęciem „ubezpieczona” sąd posługuje się zgodnie z art. 476 § 5 pkt 2a k.p.c, który nakazuje określać nim stronę dochodzącą świadczeń z ubezpieczeń społecznych).

Organ rentowy: Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

Zaskarżona decyzja: z 9 marca 2022r. znak (...)

Rozstrzygnięcie organu: odmowa prawa do zasiłku pogrzebowego po zmarłej 14 października 2021r. J. W. (1).

Uzasadnienie tego rozstrzygnięcia przez organ: zmarła nie należała do kręgu osób, po których śmierci pokrywającemu koszty pogrzebu należy się zasiłek pogrzebowy.

Żądanie odwołania: Przyznanie ubezpieczonej zasiłku pogrzebowego w kwocie 4000 zł.

Dokonane przez sąd ustalenia faktyczne.

27 stycznia 2022r. H. P. wystąpiła do (...) Oddziału w S. z wnioskiem o zasiłek pogrzebowy w związku z pokryciem kosztów pogrzebu J. W. (1) dołączając rachunek za pokrycie tych kosztów opiewający na 5545, 09 euro. ( niesporne, nadto wniosek wraz z rachunkiem i koperta – k. 7 – 10, 3-5, 1)

H. P. jest córką zmarłej. ( niesporne, nadto skrócony odpis aktu urodzenia – k. 2 akt organu)

Wnosząca odwołanie zamieszkuje w Niemczech. Tam też mieszkała i została pochowana J. W. (1) ( niesporne, nadto przesłuchanie H. P. zapis skrócony k. 27 - 28).

J. W. (1) zamieszkiwała w Niemczech od 1981r. Wcześniej żyła w Polsce.

Cześć ścieżki zawodowej J. W. (1) przypadała na okres zamieszkiwania w Polsce, a część na okres zamieszkiwania w Niemczech.

W dacie śmierci matka odwołującej się była uprawniona do świadczenia rentowego. Świadczenie to zostało jej przyznane przez instytucję niemiecką właściwą dla spraw rent z uwzględnieniem okresów zatrudnienia w obu krajach. Okresy zatrudnienia w Polsce zaliczono wymienionej na podstawie polsko – niemieckiej umowy z 9 października 1975r. o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym, a uprawnioną wyraźnie poinformowano, że za te okresy nie może być wypłacona polska emerytura.

( dowód: przesłuchanie H. P. zapis skrócony k. 27 – 28, informacje o przekazaniu dokumentów dot. zatrudnienia – k. 13, informacja o okresach zatrudnienia uwzględnionych na potrzeby świadczenia wraz tłumaczeniem – k. 39 – 40, 52 -53).

Poniesione przez jej córkę koszty pogrzebu J. W. (2) przekroczyły udokumentowane rachunkiem załączonym do wniosku o zasiłek pogrzebowy. ( dowód: przesłuchanie H. P. zapis skrócony k. 27 - 28).

Stan faktyczny w sprawie leżał poza sporem. Przedstawione dowody korespondowały ze sobą i nie nasuwały wątpliwości.

Sąd zważył, co następuje.

Odwołanie podlegało oddaleniu wobec braku podstaw do jego uwzględnienia (art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.).

Zgodnie z art. 78 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (na dzień zaskarżonej decyzji t.j. – Dz. U. 2022.505., obecnie Dz.U. 2023. 1251), zwanej dalej ustawa emerytalną, zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu. Świadczenie takie w myśl art. 77 ust. 1 wskazanej ustawy jest jednak należne jedynie w razie śmierci:

1)  ubezpieczonego;

2)  osoby pobierającej emeryturę lub rentę;

3)  osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania;

4)  członka rodziny osoby wymienionej w pkt 1 i 2.

Członkami rodziny, o których mowa w art. 77 ust. 1 pkt 4 są między innymi dzieci własne (art. 77 ust. 2 pkt 3 ustawy).

Organ rentowy nie kwestionował pokrycia przez H. P. kosztów pogrzebu J. W. (1) ani wskazywanego przez występującą z wnioskiem pokrewieństwa obu pań. Wskazywał jedynie, że zmarła nie należy do określonego w art. 77 ust. 1 kręgu osób, z tytułu śmierci których przysługuje zasiłek pogrzebowy (warunkowany oczywiście sfinansowaniem pochówku tych osób).

J. W. (1) nie była osobą ubezpieczoną w ramach polskiego systemu ubezpieczeń, nie pobierała w Polsce emerytury czy renty, ani nie spełniała przesłanek do ich pobierania. Także H. P. nie podlegała polskiemu systemowi ubezpieczeń ani nie była uprawniona do emerytury i renty z tego systemu (okoliczności takich wnosząca odwołanie ani nie wykazała ani nie podnosiła). Tym samym nie został spełniony warunek z art. 77 ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej.

Podważając prawidłowość stanowiska organu ubezpieczona wywodziła prawo do zasiłku pogrzebowego po J. W. (1) z faktu, iż ta w przeszłości pracowała w Polsce.

Okoliczność tę potwierdziły dokumenty złożone przez ubezpieczoną, jednak to, że część ścieżki zawodowej zmarłej przebiegała w Polsce nie przesądza o prawie do zasiłku pogrzebowego po J. W. (1). Warunkiem prawa do wskazanego świadczenia jest bowiem, aby to w dacie śmierci (a nie kiedykolwiek w przeszłości) zmarły był osobą wymienioną w art. 77 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Przeszły okres ubezpieczenia J. W. (1) w Polsce nie może dawać jej córce prawa do zasiłku pogrzebowego w oparciu o regulacje wspólnotowe, a to przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE.L.2004.166.1), zwanego dalej rozporządzeniem w sprawie koordynacji.

Zasiłek pogrzebowy, którego dochodzi wnosząca odwołalnie, stanowi świadczenie z tytułu śmierci (art. 1 lit. y rozporządzenia, o jakim mowa). W przypadku śmierci emeryta lub rencisty, któremu świadczenie przysługiwało na podstawie ustawodawstwa jednego lub większej liczby państwa członkowskich, a który zamieszkiwał na terytorium państwa innego niż to, w którym znajduje się instytucja, na której ciążył obowiązek kosztów świadczeń rzeczowych na podstawie art. 24 i 25 rozporządzenia w sprawie koordynacji, wskazana instytucja wypłaca świadczenie z tytułu śmierci należne na podstawie stosowanego przez nią ustawodawstwa tak jakby emeryt lub rencista zamieszkiwał na terytorium państwa tej instytucji (regulacja odnosi się także do członków rodziny emeryta i rencisty, o czym stanowi art. 43 ust. 2 rozporządzenia). Art. 24 ust. 1 rozporządzenia w sprawie koordynacji (do którego to przepisu odnosi się przytoczona wyżej regulacja) przewiduje w przypadku osoby pobierającej emeryturę albo rentę na podstawie ustawodawstwa jednego lub większej liczby państw członkowskich uprawnienie do świadczeń rzeczowych, do których osoba ta nie jest uprawniona na podstawie ustawodawstwa państwa zamieszkania, jeśli prawo do tych świadczeń przysługuje jej na podstawie ustawodawstwa jednego z państw członkowskich właściwych w odniesieniu do jej emerytury/renty. W takiej sytuacji zgodnie z art. 24 ust. 2 lit.a rozporządzenia koszt świadczeń rzeczowych ponosi instytucja państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo daje emerytowi lub renciście prawo do tych świadczeń.

W uproszczeniu z przytoczonych regulacji wynika, że w sytuacji, gdy w państwie miejsca zamieszkania emeryta lub rencisty uprawnionego do świadczenia emerytalnego/rentowego na podstawie ustawodawstwa co najmniej jednego z państw członkowskich świadczenie z tytułu śmierci nie jest należne, świadczenie to wypłaca instytucja innego państwa członkowskiego przewidującego takie świadczenie, z tym że państwo to musi być właściwe w odniesieniu do emerytury lub renty danej osoby.

Wskazane regulacje nie mogą mieć jednak zastosowania w niniejszej sprawie, jako że zgodnie z art. 8 rozporządzenia w sprawie koordynacji, choć akt ten zastępuje dotychczas obowiązujące konwencje dotyczące ubezpieczeń społecznych zawarte między państwami członkowskimi, to jednak z pewnymi wyjątkami. Nadal bowiem podlegają zastosowaniu przepisy konwencji dotyczących ubezpieczeń społecznych zawartych między Państwami Członkowskimi przed terminem stosowania rozporządzenia pod warunkiem, że są one bardziej korzystne dla beneficjentów lub wynikają ze szczególnych okoliczności historycznych, a ich skutki są ograniczone w czasie. Takie nadal znajdujące zastosowanie przepisy zostały ujęte w załączniku II do rozporządzenia w sprawie koordynacji. Wśród nich wymienione zostały następujące postanowienia konwencji Niemcy – Polska:

- postanowienia umowy z dnia 9 października 1975r. o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym, zgodnie z warunkami i zakresem określonymi w art. 27 ust. 2-4 umowy o zabezpieczeniu społecznym z dnia 8 grudnia 1990 r. (zachowanie na podstawie umowy z 1975r. statusu prawnego osób, które zamieszkały na terytorium Niemiec lub Polski przed dniem 1 stycznia 1991 r. i które nadal mieszkają na tym terytorium)

- artykuł 27 ust. 5 i art. 28 ust. 2 umowy z dnia 8 grudnia 1990 r. o zabezpieczeniu społecznym (zachowanie uprawnień do emerytur lub rent wypłacanych na podstawie umowy z 1957 roku zawartej między byłą Niemiecką Republiką Demokratyczną a Polską; zaliczanie okresów ubezpieczenia ukończonych przez polskich pracowników na podstawie umowy z 1988 roku zawartej między byłą Niemiecką Republiką Demokratyczną a Polską).

J. W. (1) pobierała świadczenie wypłacane przez właściwą instytucją niemiecką a wyliczone z uwzględnieniem okresów pracy w Polsce na podstawie umowy między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym podpisaną w W. dnia 9 października 1975r. (Dz.U.1976.16.101). Wskazana umowa przewidywała przyznanie świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego poprzez instytucję tego państwa, na którego terytorium zamieszkuje osoba uprawniona z uwzględnieniem okresów zatrudnienia w drugim państwie w taki sposób jak gdyby zaistniały na terenie państwa zamieszkania (art. 4 ust. 1 i 2 umowy). Ustalone według wskazanej zasady świadczenia przysługują zgodnie z art. 4 ust. 3 umowy tylko przez okres zamieszkiwania na terenie państwa, którego instytucja ustaliła świadczenie i w tym okresie pobierający świadczenie nie ma roszczenia do instytucji ubezpieczeniowej drugiego państwa z tytułu przypadających w tym państwie okresów zatrudnienia, ubezpieczenia i innych z nimi zrównanych. Świadczeń pieniężnych innych niż renty, świadczeń rzeczowych i świadczeń dla rehabilitacji wynikających z zaopatrzenia emerytalnego (także wypadkowego) udziela według obowiązujących ją przepisów tylko instytucja ubezpieczeniowa państwa, na terytorium którego zamieszkuje osoba uprawniona. Reguluje to art. 9 umowy dwustronnej z 9 października 1975r. W kolejnej umowie dwustronnej (umowie między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o zaopatrzeniu społecznym sporządzoną w W. dnia 8 grudnia 1990r.) w art. 27 ust. 2 znalazło się uzgodnienie, że umowa ta nie narusza roszczeń i uprawnień nabytych do 1 stycznia 1991r. w jednej z umawiających się stron na podstawie umowy z 9 października 1975r. (tej, której przepisy sąd przytoczył wyżej) tak długo jak dana osoba zamieszkuje na terenie tej strony. Roszczenia i uprawnienia w zakresie zaopatrzenia emerytalnego i rentowego w myśl umowy z 9 października 1975r. za okresy do momentu przyjazdu przysługują także osobom, które – w uproszczeniu – przybyły na terytorium drugiej strony umowy przed 1 stycznia 1991r., złożyły wniosek o przeniesienie tam miejsca zamieszkania i nadal tam zamieszkują (art. 27 ust. 3 umowy dwustronnej z 8 grudnia 1990r.).

W świetle wskazanych regulacji J. W. (1) miała prawo wyłącznie do świadczeń przewidzianych w niemieckich przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym, a nie przysługiwały jej roszczenia do ZUS z tytułu okresów zatrudnienia w Polsce. To samo dotyczy roszczenia o zasiłek pogrzebowy wywodzonego z tych okresów.

Oddalenie odwołania, zgodnie z ogólną zasadą odpowiedzialności za wynik procesu określoną w art. 98 § 1 k.p.c., co do zasady winno skutkować obciążeniem ubezpieczonej kosztami procesu, do których to kosztów zalicza się w przypadku reprezentowania przez profesjonalnego pełnomocnika jego wynagrodzenie. W ocenie sądu w sprawie wystąpiły jednak szczególnie uzasadnione okoliczności, które zgodnie z art. 102 k.p.c. przemawiały za nieobciążaniem H. P. takimi kosztami.

Jak wielokrotnie podkreślał już sąd w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę postępowanie z zakresu ubezpieczeń społecznych istotnie różni się od innych postępowań cywilnych tym, że poprzedza je postępowanie przed organem rentowym zakończone wydaniem decyzji. Decyzja organu powinna być sformułowana w sposób pozwalający ubezpieczonemu na ocenę jej zasadności, co oznacza ujęcie okoliczności faktycznych konkretnej sprawy i wyjaśnienie na tle przepisów prawa, dlaczego okoliczności te przemawiają za danym rozstrzygnięciem, w tym konkretnym wypadku odmową zasiłku pogrzebowego. Wydanie decyzji winno zaś poprzedzać wyjaśnienie sprawy.

Uzasadnienie decyzji organu rentowego zaskarżonej w niniejszym postępowaniu jest lakoniczne, a wydania decyzji nie poprzedziło odpowiednie postępowanie. Organ nie wezwał występującej z wnioskiem do złożenia dokumentów, na których opiera wskazaną we wniosku informację o tym, że zmarła objęta była ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi ani do przybliżenia okoliczności faktycznych w tej kwestii.

Sprawa była skomplikowana prawnie, wymagała odniesienia się do umów sprzed wielu lat, co wobec braku dostatecznego uzasadnienia stanowiska organu usprawiedliwiało wstąpienie przez ubezpieczoną na drogę sądową.

Sygn. akt IX U 207/22

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)