UZASADNIENIE

Powód Syndyk masy upadłości (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w Ś. wniósł o zasądzenie solidarnie od pozwanych (...) spółki komandytowej w C. (dawnej G. K. i inni spółka jawna w C.), G. K. i M. C. kwoty 144.270,80 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu oraz kosztów procesu.

Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił powództwo i orzekł o kosztach procesu.

Rozstrzygnięcie oparł o następujące ustalenia faktyczne i oceny prawne.

W dniu 4 września 2017 r. pomiędzy Miastem C. ( (...) w C.) i (...) spółką z o.o. w Ś. została zawarta umowa, której przedmiotem była modernizacja obiektu przy Placu (...) w C. – remont niecki basenowej z plażą i jacuzzi.

W dniu 2 listopada 2017 r. (...) spółka z o.o. zawarła z (...) i inni spółką jawną (będącą podwykonawcą) umowę podwykonawczą, której przedmiotem było wykonanie przez podwykonawcę prac remontowych piętra, wykonanie instalacji elektrycznych w obiekcie basenu miejskiego przy Placu (...) w C..

Roboty wykonane przez (...)i inni spółkę jawną były odbierane protokołami odbiorów z 4 grudnia 2017 r., 16 stycznia 2018 r. i 22 stycznia 2018 r.

W oparciu o protokoły odbioru podwykonawca wystawił faktury VAT dla (...) spółki z o.o., łącznie na kwotę 144.270,80 zł.

W dniu 30 listopada 2017 r. (...) spółka z o.o. złożyła w Sądzie Rejonowym Katowice-Wschód w Katowicach wniosek o ogłoszenie jej upadłości.

(...) spółka z o.o. w dniach 11 grudnia 2017 r., 19 grudnia 2017 r. oraz 17 stycznia 2018 r., skierowała do inwestora ( (...) w C.) oświadczenia o dyspozycji realizacji faktur w związku z należnościami podwykonawców, między innymi pozwanej (...) i inni spółki jawnej, z tytułu w/w faktur, o przekazanie środków bezpośrednio na rachunki bankowe podwykonawców.

Inwestor, zgodnie z wyborem zawartym w oświadczeniach (...) spółki z o.o., w dniach 13 grudnia 2017 r., 22 grudnia 2017 r. i 7 lutego 2018 r. przekazał na rzecz pozwanej (...) i inni spółki jawnej (jako podwykonawcy) łącznie kwotę 144.270,80 zł.

W sprawie o ogłoszenie upadłości (...) spółki z o.o. w dniu 2 lutego 2018 r. został wyznaczony nadzorca sądowy.

W dniu 16 lutego 2018 r. sporządzona została notatka z oględzin obiektu (basenu miejskiego), w której stwierdzono zabrudzenie fugi w niecce basenowej. (...) spółka z o.o. odmówiła wymiany zastosowanej fugi, powołując się na niewykonywanie tego typu robót i to, że fugi w niecce basenowej wykonywał podwykonawca. W piśmie z 7 marca 2018 r. (...) w C. zwrócił (...) spółce z o.o. uwagę na możliwość zgłoszenia pisemnych uwag dotyczących zasadności zapłaty bezpośrednio na rzecz podwykonawcy. Natomiast w piśmie z 21 marca 2018 r., skierowanym już do Syndyka masy upadłości (...) spółki z o.o. w upadłości, inwestor oświadczył, że potrąca przysługującą mu wierzytelność w łącznej kwocie 50.387,45 zł brutto, związaną z przekształceniem niepieniężnych zobowiązań (...) spółki z o.o. w upadłości z tytułu rękojmi za wady na zobowiązania pieniężne, z wzajemną wierzytelnością (...) spółki z o.o. w upadłości o zapłatę 59.560,20 zł z tytułu wynagrodzenia za zrealizowane roboty. Z kolei w piśmie z 22 marca 2018 r. inwestor oświadczył, że potrąca swą wierzytelność z wierzytelnościami (...) spółki z o.o. w upadłości z pozostałej po potrąceniu w dniu 21 marca 2018 r. kwoty 9.172,75 zł wierzytelności z tytułu faktur, przez co do zapłaty pozostanie 7.761,14 zł.

W dniu 2 marca 2018 r. Sąd Rejonowy Katowice-Wschód w Katowicach ogłosił upadłość (...) spółki z o.o. i wyznaczył Syndyka masy upadłości.

Jak wynika z pisma M. L., prezesa zarządu (...) spółki z o.o., pozostaje on w faktycznym związku z K. K. (2), której matką jest G. K., będąca wspólnikiem (...) i inni spółki jawnej w C..

Uchwałą z 24 sierpnia 2018 r. wspólnicy(...) i inni spółki jawnej w C. wyrazili zgodę na wstąpienie M. K. (1) do tej spółki w charakterze wspólnika, ze skutkiem na 1 września 2018 r. Natomiast uchwałą z 2 września 2018 r. wspólnicy wyrazili zgodę na wystąpienie ze spółki jawnej wspólnika M. C..

Pismem z 12 września 2018 r. powód wezwał(...) i inni spółkę jawną w C. do zapłaty kwoty 144.270,80 zł.

W dniu 2 października 2018 r. pozwana(...) i inni spółka jawna w C. zgłosiła w postępowaniu upadłościowym dotyczącym (...) spółki z o.o. wierzytelność w wysokości 144.270,80 zł z odsetkami od 1 marca 2018 r. w kwocie 1.360,58 zł. Zgłoszona wierzytelność objęta była już opisanymi fakturami VAT. W tym samym dniu (...) i inni spółka jawna w C. złożyła sędziemu-komisarzowi oświadczenie o potrąceniu wierzytelności o zapłatę 145.631,38 zł (144.270,80 zł powiększone o odsetki w kwocie 1.360,58 zł) z wierzytelnością (...) spółki z o.o. o zapłatę kwoty 145.631,38 zł. Syndyk masy upadłości (...) spółki z o.o. nie uznał tej wierzytelności.

Sąd Okręgowy wskazał dowody, na których się oparł.

Stwierdził, że z art. 127 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (obecnie tekst jednolity w Dz. U. z 2020 r. poz. 1228 z późn. zm.; dalej: p.u.) wynika, że bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są czynności prawne dokonane przez upadłego w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, którymi rozporządził on swoim majątkiem, jeżeli dokonane zostały nieodpłatnie albo odpłatnie, ale wartość świadczenia upadłego przewyższa w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego przez upadłego lub zastrzeżonego dla upadłego lub dla osoby trzeciej. Stosownie do art. 127 ust. 3 p.u. bezskuteczne są również zabezpieczenie i zapłata długu niewymagalnego dokonane przez upadłego w ciągu sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, z tym że ten, kto otrzymał zapłatę lub zabezpieczenie, może w drodze powództwa lub zarzutu żądać uznania tych czynności za skuteczne, jeżeli w czasie ich dokonania nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości. Sąd Okręgowy podkreślił, że w sprawie należało rozważyć, czy w wyniku przelewów dokonanych przez inwestora bezpośrednio na rzecz podwykonawców doszło do zapłaty długu niewymagalnego w rozumieniu powołanego przepisu.

Treścią oświadczeń, które (...) spółka z o.o. złożyła w dniach 11 grudnia 2017 r., 19 grudnia 2017 r. i 17 stycznia 2018 r., było swoiste przeadresowanie należnego upadłej spółce od inwestora świadczenia na rzecz jej podwykonawców, w tym(...) i inni spółki jawnej w C., będące przekazem uregulowanym w przepisach art. 921^{(

1)} -921^{(

5)} k.c.

W myśl art. 921¹ k.c., kto przekazuje drugiemu (odbiorcy przekazu) świadczenie osoby trzeciej (przekazanego), upoważnia tym samym odbiorcę przekazu do przyjęcia, a przekazanego do spełnienia świadczenia na rachunek przekazującego.

Odwołując się do przytoczonego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku poglądu doktryny, Sąd Okręgowy poczynił następujące uwagi odnośnie do instytucji przekazu. Przekaz jest jednostronną czynnością prawną przekazującego. Według stanowiska podzielonego przez Sąd Okręgowy, wystarczające jest złożenie oświadczenia woli przekazanemu lub odbiorcy przekazu. Oparcie przekazu na konstrukcji upoważnienia powoduje, że przekaz nie jest czynnością prawną zobowiązującą ani rozporządzającą (przelewem wierzytelności). Dla skuteczności przekazu przekazany musi w dalszym ciągu zdarzeń spełnić świadczenie na rzecz odbiorcy przekazu, a odbiorca przekazu musi to świadczenie przyjąć. Świadczenie spełniane przez przekazanego na rzecz odbiorcy przekazu jest świadczeniem spełnianym w imieniu własnym przekazanego, ale na rachunek przekazującego. Z racji konstrukcji upoważnienia odbiorca przekazu nie popada w zwłokę wierzyciela, gdy odmawia przyjęcia zaofiarowanego mu przez przekazanego świadczenia. Sam przekaz nie rodzi stosunku zobowiązaniowego. Jeżeli przekazany (akceptant), w sposób prawidłowy, spełni świadczenie do rąk odbiorcy przekazu, a odbiorca przekazu przyjmie to świadczenie, dojdzie tym samym jednocześnie do: a) wygaśnięcia zobowiązania przekazanego wobec przekazującego (w ramach stosunku pokrycia) oraz b) wygaśnięcia zobowiązania przekazującego względem odbiorcy przekazu (w ramach stosunku waluty). W orzecznictwie sądowym podnosi się, że jeżeli rozliczenie stron następuje w formie przekazu, a przekazany jest dłużnikiem przekazującego, to łączący ich stosunek pokrycia powoduje, że świadczenie przekazanego na rzecz odbiorcy przekazu likwiduje nie tylko dług przekazującego u odbiorcy przekazu, lecz jest zaliczone także na dług przekazanego u przekazującego i likwiduje ten dług. Mając to na względzie, Sąd Okręgowy podkreślił, że jeżeli przekazujący jest dłużnikiem odbiorcy przekazu, jak w stanie faktycznym niniejszej sprawy, to umorzenie długu następuje dopiero przez spełnienie świadczenia, chyba że umówiono się inaczej (art. 921⁵k.c.).

Zatem zapłata długu (...) spółki z o.o. wobec podwykonawcy ((...) i inni spółki jawnej w C.) nastąpiła w efekcie zapłaty dokonanej przelewami przez inwestora (Miasto C. – (...)), nie zaś w konsekwencji oświadczeń złożonych przez upadłą. To prowadzi do wniosku, że do umorzenia zobowiązania (...) spółki z o.o. względem (...) i inni spółki jawnej w C. doszło w momencie zapłaty przez inwestora na rzecz tego podwykonawcy. Inaczej mówiąc, zapłata wskazanego długu, skutkująca umorzeniem zobowiązania, nastąpiła z chwilą wpływu środków pieniężnych na rachunek (...) i inni spółki jawnej w C.. Wobec tego, z punktu widzenia skutku określonego w art. 127 ust. 3 p.u., data złożenia przekazu jest nieistotna.

Okoliczność ta nie pozbawia powoda możliwości dochodzenia stwierdzenia bezskuteczności takiej zapłaty w trybie art. 127 ust. 3 p.u. W orzecznictwie wyrażono pogląd, że spełnienie świadczenia przez osobę trzecią nie pozbawia syndyka uprawnień wynikających ze wskazanego przepisu. Sąd Okręgowy podzielił pogląd judykatury, że jeżeli osoba trzecia, w terminie określonym w art. 127 ust. 3 p.u., dokonuje zapłaty zobowiązania upadłego, które nie jest wymagalne, należącymi do upadłego środkami pieniężnymi, zapłata taka jest bezskuteczna w stosunku do masy upadłości nawet wtedy, gdy obowiązek spełnienia tego świadczenia przez osobę trzecią wynika także z innego stosunku prawnego.

Jeżeli chodzi o rozumienie pojęcia „wymagalność roszczenia”, Sąd Okręgowy odwołał się do stanowiska zawartego w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z 5 listopada 2014 r., III CZP 76/14, niepubl., że „wymagalność” jest stanem, w którym wierzyciel ma prawną możliwość żądania zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności. Przy zobowiązaniach terminowych przyjmuje się, że wierzytelność jest wymagalna, jeżeli nadszedł termin świadczenia, od tej bowiem daty wierzyciel może domagać się spełnienia świadczenia, które dłużnik powinien spełnić. W orzecznictwie i literaturze początkowo wskazywano, że czym innym jest termin spełnienia świadczenia, a czym innym wymagalność. Przyjmowano, że wymagalność ma ten skutek, że wierzyciel może żądać świadczenia, ale dopiero nadejście terminu spełnienia świadczenia jest chwilą, w której najpóźniej dłużnik ma obowiązek wykonać zobowiązanie, i według tego poglądu sama wymagalność nie wywołuje skutku w postaci opóźnienia dłużnika, ponieważ skutek ten następuje dopiero po bezskutecznym upływie terminu spełnienia świadczenia. Rozdzielanie terminu spełnienia świadczenia i wymagalności prowadziło do sytuacji, w której wierzyciel już mógł żądać świadczenia, ale dłużnik nie musiał go spełnić, ponieważ nie nadszedł jeszcze termin. W nowszym orzecznictwie od tego poglądu odstąpiono, dostrzegając niecelowość rozdzielania terminu wymagalności i terminu spełnienia świadczenia, w szczególności dlatego, że pomiędzy powstaniem wymagalności w rozumieniu dotychczasowym a terminem spełnienia świadczenia wierzyciel nie ma żadnych prawnych środków dochodzenia swego roszczenia. Należy zatem wyrazić pogląd, że wymagalność łączy się z terminem spełnienia świadczenia, przy czym rozbieżność w poglądach może się wiązać jedynie z oznaczeniem dnia, to jest czy tak rozumiana wymagalność powstaje z nadejściem czy z upływem terminu (dnia) spełnienia świadczenia. W wyroku z 3 lutego 2006 r., I CSK 17/05, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że wymagalność roszczenia należy łączyć z nadejściem ostatniego dnia pozwalającego dłużnikowi spełnić świadczenie zgodnie z treścią zobowiązania, a dzień tak rozumianej wymagalności może być utożsamiany z terminem spełnienia świadczenia także w zakresie zobowiązań bezterminowych. Analogiczne stanowisko Sąd Najwyższy zajął również w uzasadnieniach wyroków z 17 października 2008 r., I CSK 100/08 (OSNC-ZD 2009, nr C, poz. 63) i z 23 kwietnia 2003 r., I CKN 316/01 (OSNC 2004, nr 7-8, poz. 117) oraz w uchwale z 26 listopada 2009 r., III CZP 102/09 (OSNC 2010, nr 5, poz. 75). Przy przyjęciu, że wymagalność następuje z ostatnim dniem, w którym dłużnik może jeszcze, bez naruszania treści zobowiązania, spełnić świadczenie, trzeba jednocześnie przyjąć, że wierzyciel nie ma jeszcze prawnej możliwości dochodzenia zaspokojenia roszczenia. Wymagalność trzeba zatem łączyć z upływem terminu spełnienia świadczenia, dopiero bowiem po jego upływie, kiedy dłużnik popada w opóźnienie, wierzyciel dysponuje skutecznymi środkami dochodzenia roszczeń (uchwały Sądu Najwyższego: z 26 listopada 2009 r., III CZP 102/09, niepubl.; z 20 kwietnia 2012 r., III CZP 10/12, OSNC 2012, nr 10, poz. 117).

Z treści umowy łączącej strony wynika, że zapłata wierzytelności objętych fakturami wystawionymi przez (...) i inni spółkę jawną w C. nastąpi w terminie do 21 dni od daty dostarczenia zamawiającemu prawidłowo wystawionej faktury VAT wraz z protokołem odbioru potwierdzającym należyte wykonanie robót.

Termin zapłaty świadczenia objętego fakturą nr (...) z 30 listopada 2017 r. rozpoczął bieg 30 listopada 2017 r. i upłynął z dniem 21 grudnia 2017 r., natomiast przelew zlecono 13 grudnia 2017 r. i pieniądze wpłynęły 14 grudnia 2017 r.

Także termin zapłaty świadczenia objętego fakturą nr (...) z 30 listopada 2017 r. rozpoczął bieg 30 listopada 2017 r. i upłynął z dniem 21 grudnia 2017 r., a przelew zlecono 13 grudnia 2017 r. i pieniądze wpłynęły 14 grudnia 2017 r.

Termin spełnienia świadczenia objętego fakturą nr (...) z 15 grudnia 2017 r. rozpoczął bieg 15 grudnia 2017 r. i upłynął z dniem 5 stycznia 2018 r., przelew zlecono 22 grudnia 2017 r., natomiast środki pieniężne wpłynęły 27 grudnia 2017 r.

Wynika z tego, że zapłata świadczeń objętych tymi fakturami nastąpiła przed upływem terminu, z upływem którego wierzyciel nabył skuteczne prawo dochodzenia roszczeń na drodze sądowej, czyli była to spłata zobowiązań niewymagalnych. Na tej podstawie można by więc wnioskować, że czynności te w świetle art. 127 ust. 3 p.u. były bezskuteczne w stosunku do masy upadłości (...) spółki z o.o. Jednakże, zdaniem Sądu Okręgowego, taka interpretacja jest nieuprawniona.

Sąd Okręgowy analizował cel przepisu art. 127 ust. 3 p.u. i intencję ustawodawcy użycia w nim pojęcia „dług niewymagalny”. Celem art. 127 p.u. jest ochrona masy upadłości, a ostatecznie wierzycieli upadłego przed działaniami podejmowanymi przez upadłego z osobami trzecimi, których skutkiem może być uszczuplenie masy upadłości. Nie dotyczy to jednak wszelkich czynności, których konsekwencją są przepływy majątkowe na rzecz osób trzecich. W art. 127 ust. 1 p.u. chodzi o czynności, które w kontekście sytuacji majątkowej zadłużonego podmiotu mogłyby podlegać negatywnej ocenie etycznej z uwagi na brak ich ekwiwalentności i dotyczy to czynności dokonanych pod tytułem darmym lub odpłatnym, lecz odznaczających się rażącą dysproporcją wzajemnych świadczeń. Sąd Okręgowy stwierdził, że to kryterium aksjologiczne należy przyjąć także przy ocenie zachowań mieszczących się w czynnościach normowanych w art. 127 ust. 3 p.u. W niniejszej sprawie byłaby to zapłata motywowana pośpiechem przed grożącą dłużnikowi upadłością, w terminie, w którym dłużnik zgodnie z treścią zobowiązania nie był do tego uprawniony.

Zobowiązanie niewymagalne w rozumieniu art. 127 ust. 3 p.u. to takie, w którym nie nadszedł jeszcze termin jego wykonania, określony zgodnie z zasadami wynikającymi z umowy lub art. 455 k.c. Zgodnie z ostatnio przywołanym przepisem, jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Z § 5 ust. 4 umowy z 2 listopada 2017 r., zawartej przez (...) spółkę z o.o. i (...) i inni spółką jawną, wynika, że zapłata wynagrodzenia nastąpi w terminie do 21 dni od daty dostarczenia zamawiającemu prawidłowo wystawionej faktury VAT wraz z protokołem odbioru potwierdzającym należyte wykonanie robót. Zatem zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia jest uprawniony do jego zapłaty w okresie od dnia doręczenia faktury wraz z protokołem odbioru do 21. dnia od tej daty. Ostatnim dniem spełnienia świadczenia zgodnie z treścią umowy jest 21. dzień liczony od daty doręczenia faktury i protokołu. Termin taki kwalifikować należy jako zastrzeżony na korzyść dłużnika. Zastrzeżenie terminu na korzyść dłużnika należy postrzegać jako przyznanie dłużnikowi uprawnienia do spełnienia świadczenia przed nadejściem terminu wyznaczającego czas jego spełnienia. Realizacja przez dłużnika takiego uprawnienia nie może być uznawana za nienależyte wykonanie zobowiązania. Sąd Okręgowy podkreślił, że wierzyciel nie może skutecznie żądać świadczenia przed terminem. Jeżeli jednak świadczenie zostało mu zaofiarowane przed terminem, powinien je przyjąć, w przeciwnym wypadku naraża się na konsekwencje przewidziane w art. 486 § 1 k.c. (zwłoka wierzyciela). Świadczenie tak spełnione nie kwalifikuje się jako nienależne, co wyłącza możliwość żądania jego zwrotu.

W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie zachodzi sytuacja, w której zapłata długu objętego każdą z faktur, o które chodzi w tym procesie, nastąpiła po rozpoczęciu biegu terminu, w którym dłużnik był uprawniony do spełnienia świadczenia, a wierzyciel zobowiązany był świadczenie przyjąć. Wobec tego zobowiązanie zostało spełnione zgodnie z jego treścią. Nie uprawnia to do kwalifikowania takiego zachowania jako zapłaty długu niewymagalnego w rozumieniu art. 127 ust 3 p.u. Przeciwna konstatacja prowadziłaby do wniosku, że przepis ten rodzi skierowany do dłużnika obowiązek spłaty długu po upływie 21 dni, gdyż dopiero z tą datą wierzyciel może żądać zapłaty i dochodzić skutecznie swojego roszczenia. W efekcie dłużnik, aby uniknąć skutku określonego art. 127 ust. 3 p.u., powinien spełnić zobowiązanie po upływie terminu, ze zwłoką, to jest w sposób niewłaściwy. Zachowanie takie Sąd Okręgowy ocenił negatywnie i nie zaaprobował takiej interpretacji art. 127 ust. 3 p.u. Biorąc pod uwagę wyniki postępowania dowodowego przeprowadzonego w sprawie oraz powyższe rozważania prawne, stwierdził, że ustalony stan faktyczny nie pozwala na wnioskowanie, że dłużnik, a w tym przypadku osoba spełniająca za niego zobowiązanie, dokonała spłaty długu niewymagalnego w rozumieniu art. 127 ust. 3 p.u. Z tej przyczyny powództwo podlegało oddaleniu w całości, w stosunku do wszystkich pozwanych w sprawie.

Ponieważ powództwo jest bezzasadne z przyczyn wskazanych powyżej, Sąd Okręgowy nie analizował odpowiedzialności pozwanych G. K. i M. C., jako wspólników (...) i inni spółki jawnej w C. za jej zobowiązania.

Orzeczenia o kosztach procesu Sąd Okręgowy umotywował jego wynikiem oraz treścią art. 98 § 1 k.p.c. i § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (obecnie tekst jednolity w Dz. U. z 2018 r. poz. 265).

W apelacji powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez zasądzenie solidarnie od pozwanych kwoty 144.270,80 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu oraz kosztów postępowania za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Zarzucił naruszenie przepisów postępowania, mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. przez błędną ocenę dokumentów w postaci oświadczeń złożonych przez (...) spółkę z o.o., błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia przez uznanie, że oświadczenia te i dokonana zapłata były skuteczne wobec masy upadłości oraz że długi zapłacone przez upadłą były wymagalne.

Ponadto zarzucił naruszenie prawa materialnego.

Po pierwsze, art. 127 ust. 3 p.u. przez jego błędną wykładnię w zakresie pojęcia wymagalności oraz przez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że oświadczenia (...) spółki z o.o. (lub zapłata przez (...) C.) jest skuteczna wobec masy upadłości, mimo zapłaty długu niewymagalnego.

Po drugie, art. 455 k.c. przez jego niewłaściwą wykładnię i przyjęcie, że dług (...) spółki z o.o. względem podwykonawcy był wymagalny w chwili jego zapłaty.

Po trzecie, art. 134 ust. 1 p.u. przez jego niezastosowanie i oddalenie powództwa, pomimo wykazania wierzytelności, która ubyła z majątku upadłego na skutek bezskutecznej czynności prawnej.

Po czwarte, art. 127 ust. 3 i art. 134 ust. 1 w związku z art. 2 ust. 1 p.u. przez pominięcie zasady optymalizacji postępowania upadłościowego i przyjęcie, że zachowanie upadłej nie zasługiwało na negatywną ocenę, pomimo pokrzywdzenia wierzycieli biorących udział w postępowaniu upadłościowym (...) spółki z o.o.

Po piąte, art. 921¹ i nast. k.c. przez niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że oświadczenia upadłej można zakwalifikować jako przekaz.

Po szóste, art. 518 § 1 pkt 1 i 3 k.c. przez jego niezastosowanie, mimo że wskutek oświadczeń upadłej nastąpiła zapłata długu przez osobę trzecią, skutkująca jej wstąpieniem w prawa wierzyciela i niemożnością dochodzenia wierzytelności przez upadłą.

Pozwani wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sad Apelacyjny zważył, co następuje.

Sprawę rozpoznano na posiedzeniu niejawnym. Sąd drugiej instancji uznał bowiem, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne (art. 15zzs^{(

3)} ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, Dz. U. poz. 374 z późn. zm.; dalej: u.COVID-19), a strony po zawiadomieniu ich o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne (k. 263-266) nie złożyły wniosku o przeprowadzenie rozprawy (art. 15zzs^{(

3)} ust. 2 u.COVID-19).

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie w przeważającej części.

Niezasadny był jednak zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., który został sformułowany w apelacji w ten sposób, że do uchybienia temu przepisowi miało dojść przez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i błędną ocenę dokumentów zawierających oświadczenia złożone przez (...) spółkę z o.o. W istocie jednak powód w apelacji wywodził nie o ocenie wiarygodności i mocy dowodowej dokumentów zawierających oświadczenia (...) spółki z o.o., o które chodzi w sprawie, ale o ocenie prawnej faktów ustalonych w oparciu o te dokumenty, które zawierają te oświadczenia, jakie stały się podstawą zapłaty przez inwestora na rzecz (...) spółki jawnej. Chodzi mianowicie o zagadnienie wymagalności tych długów względem (...) spółki jawnej, których dotyczą oświadczenia (...) spółki z o.o., obejmujące dyspozycję przekazania środków pieniężnych przez inwestora bezpośrednio dla podwykonawcy. Jest to kwestia prawna. Tym samym nie sposób zgodzić się z zarzutem naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., który reguluje kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów, jakiej sąd powinien dokonać według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

W tej sytuacji Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i, jako prawidłowe, przyjmuje je za swoje, tyle że dokonuje ich odmiennej oceny prawnej od uczynionej przez Sąd pierwszej instancji.

W art. 127 ust. 3 p.u. mowa jest o zapłacie długu niewymagalnego dokonanej przez upadłego w ciągu sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Wniosek o ogłoszenie upadłości (...) spółki z o.o. został złożony 30 listopada 2017 r. (art. 165 § 2 k.p.c. w związku z art. 35 p.u.). W sprawie chodzi o zapłatę długów upadłego dokonaną później, która jednak nastąpiła przed ogłoszeniem upadłości (...) spółki z o.o. Upadłość tego podmiotu ogłoszono w dniu 2 marca 2018 r. (art. 52 zdanie pierwsze p.u.). Zanim doszło do ogłoszenia upadłości (...) spółki z o.o., postanowieniem z 2 lutego 2018 r. wyznaczony został tymczasowy nadzorca sądowy. Z art. 38a p.u. wynika, że dłużnik po ustanowieniu tymczasowego nadzorcy sądowego jest uprawniony do dokonywania czynności zwykłego zarządu, natomiast dokonanie przez niego czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu wymaga uzyskania zgody tymczasowego nadzorcy sądowego pod rygorem nieważności. Dodanie tego przepisu z dniem 1 stycznia 2016 r. do ustawy z dnia 28 lutego 2003 r., od 1 stycznia 2016 r. noszącej tytuł Prawo upadłościowe, natomiast do tego dnia zatytułowanej Prawo upadłościowe i naprawcze, jest wynikiem uchylenia przepisów o postępowaniu upadłościowym z możliwością zawarcia układu, w skład których wchodził art. 76 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (ostatni tekst jednolity w Dz. U. z 2015 r. poz. 233 z późn. zm.; dalej: p.u.n.). Zgodnie z art. 76 ust. 3 p.u.n., obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r., jeżeli ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze nie stanowiła inaczej, upadły sprawujący zarząd własny był uprawniony do dokonywania czynności zwykłego zarządu, natomiast na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana była zgoda nadzorcy sądowego, chyba że ustawa przewidywała zgodę rady wierzycieli. Gdy art. 76 ust. 3 p.u.n. obowiązywał, w doktrynie wyrażono pogląd, podzielany przez Sąd Apelacyjny, że sankcją uchybienia temu przepisowi (to jest w razie braku zgody nadzorcy sądowego na czynność prawną przekraczającą zwykły zarząd) była bezskuteczność czynności prawnej. Wywodzono to z art. 138 p.u.n. Przepis art. 138 ust. 1 p.u.n. stanowił, że jeżeli ustanowiono zarząd własny upadłego, nadzorca sądowy wstępuje z mocy prawa do postępowań sądowych i administracyjnych dotyczących masy upadłości prowadzonych na rzecz lub przeciwko upadłemu. W art. 138 ust. 2 p.u.n. mowa była, że w sprawach cywilnych nadzorca sądowy ma uprawnienia interwenienta ubocznego, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o współuczestnictwie jednolitym. Natomiast zgodnie z art. 138 ust. 3 p.u.n., w sprawach, o których była mowa w 138 ust. 1 p.u.n., uznanie roszczenia, zrzeczenie się roszczenia, zawarcie ugody lub przyznanie okoliczności istotnych dla sprawy przez upadłego, bez zgody nadzorcy sądowego, nie wywierało skutków prawnych. Należy zgodzić się ze stanowiskiem, że do skutków prawnych czynności prawnych upadłego przekraczających zwykły zarząd w stanie prawnym obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. należało stosować analogiczne zasady do tych, które wynikały z art. 138 ust. 3 p.u.n. W literaturze przedmiotu w odniesieniu do stanu prawnego sprzed 1 stycznia 2016 r. zwrócono uwagę, że art. 138 ust. 3 p.u.n. regulował skutki czynności procesowych upadłego dokonanych bez zgody nadzorcy sądowego i miał zastosowanie nie tylko do czynności procesowych w ścisłym znaczeniu, ale też do czynności mających charakter materialnoprawny (zawarcie ugody sądowej). W ówczesnym stanie prawnym podkreślono w doktrynie, że nie można doszukać się przyczyn odmiennego traktowania ugody sądowej zawartej przez upadłego i ugody pozasądowej, którą upadły zawarł bez zgody nadzorcy sądowego. Teraz poczynione uwagi prowadzą do wniosku, że w stanie prawnym obowiązującym od 1 stycznia 2016 r. ustawodawca przyjął sankcję nieważności czynności prawnych upadłego nie tylko od dnia ogłoszenia upadłości (art. 77 ust. 1 p.u.), ale też do wskazanych czynności upadłego od dnia ustanowienia tymczasowego nadzorcy sądowego (w miejsce bezskuteczności). Uwzględniając art. 2 ust. 1 p.u., zgodnie z którym postępowanie uregulowane ustawą z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, trzeba zgodzić się z poglądem judykatury sformułowanym na tle art. 128 p.u.n. (ust. 1 „Czynności prawne odpłatne dokonane przez upadłego w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z małżonkiem, krewnym lub powinowatym w linii prostej, krewnym lub powinowatym w linii bocznej do drugiego stopnia włącznie albo z przysposobionym lub przysposabiającym są bezskuteczne w stosunku do masy upadłości.”; ust. 2 „Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do czynności upadłego, będącego spółką lub osobą prawną, dokonanej z jej wspólnikami, ich reprezentantami lub ich małżonkami, jak również ze spółkami powiązanymi, ich wspólnikami, reprezentantami lub małżonkami tych osób.”; ust. 3 „Przepis ust. 1 stosuje się także do czynności upadłego będącego spółką, których dokonał z inną spółką, jeżeli jedna z nich była spółką dominującą.”), że bezskuteczność czynności upadłego zdziałanych przed ogłoszeniem upadłości, od dnia złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, stanowi uzupełnienie unormowania, że czynności upadłego dokonane po ogłoszeniu upadłości są nieważne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 13 października 2009 r., I ACa 715/09, niepubl.; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 16 kwietnia 2014 r., I ACa 69/14, niepubl.). To samo dotyczyć musi czynności, o których mowa w art. 127 p.u., zważywszy na cel tego przepisu i art. 128 p.u. (funkcjonalnego odpowiednika art. 128 p.u.n.). Skoro w obecnym stanie prawnym nieważność czynności prawnej może wystąpić jeszcze przed ogłoszeniem upadłości (art. 38a p.u.), trudno przyjąć, w abstrakcji od celu postępowania regulowanego ustawą z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (art. 2 ust. 1 p.u.), że czynności prawne upadłego dokonane w okolicznościach odpowiadających treści art. 127-128 p.u. są bezskuteczne, gdy są zdziałane w terminie wskazanym w tych przepisach, a więc przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, ale już kiedy są dokonane od dnia złożenia tego wniosku są skuteczne, jeśli nie są nieważne (co zachodzi, kiedy dokonane są w terminach określonych w art. 38a i art. 77 ust. 1 p.u.), mimo że odpowiadają przesłankom wynikającym z art. 127-128 p.u. i również uszczuplają masę upadłości, jak czynności podjęte w terminach określonych w art. 127-128 p.u. W doktrynie przyjmuje się, że art. 127 p.u. ma zastosowanie również w okresie po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości do ogłoszenia upadłości. W nauce prawa stanowisko to jest uzasadniane w ten sposób, że w przeciwnym razie przekreślona byłaby praktyczna wartość tego przepisu i jego cel. Z tej przyczyny w doktrynie podniesiono, że pojęcie „przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości”, użyte w art. 127 ust. 3 p.u., podlegać musi wykładni nie literalnej, ale celowościowej i powinno być rozumiane jako „dzień wydania postanowienia o ogłoszeniu upadłości”, przed którym czynność byłaby podjęta, gdy już wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony.

Dotychczasowe uwagi prowadzą do wniosku, że w sprawie ma zastosowanie art. 127 ust. 3 p.u.

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela pogląd judykatury, przywołanej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że wymagalność roszczenia trzeba łączyć z upływem terminu spełnienia świadczenia, po upływie którego dłużnik popada w opóźnienie, a wierzyciel może skutecznie dochodzić roszczenie. Takie rozumienie pojęcia wymagalności należy przyjmować także na tle art. 127 ust. 3 p.u.

Trzeba zgodzić się z zarzutem naruszenia art. 127 ust. 3 p.u.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy należy zwrócić uwagę, że zgodnie z § 9 pkt 2 umowy nr (...)z 4 września 2017 r. o roboty budowlane, zawartej przez Miasto C. ( (...)) i (...) spółkę z o.o., zapłata wynagrodzenia dla wykonawcy miała nastąpić w terminie do 30 dni od daty dostarczenia zamawiającemu prawidłowo wystawionej faktury VAT/rachunku z protokołem odbioru potwierdzającym należyte wykonanie robót (k. 15-17). Strony podwykonawczej umowy o roboty budowlane, którą (...) spółka z o.o. oraz (...) i inni spółka jawna zawarły 2 listopada 2017 r., skróciły ten termin, ustalając w jej § 5 ust. 4, że zapłata nastąpi w terminie do 21 dni od daty dostarczenia faktury VAT/rachunku i protokołu odbioru prac (k. 18-19). Jednakże inwestor (Miasto C. – (...)) miał zastrzeżony termin do 30 dni na zapłatę wykonawcy wynagrodzenia. Dodatkowo należy podkreślić, że umowa o podwykonawstwo zawarta została między (...) spółką z o.o. i (...) i inni spółkę jawną w dniu 2 listopada 2017 r., czyli w tym samym miesiącu, w którym złożony został wniosek o ogłoszenie upadłości. Okoliczności te uzasadniają przyjęcie wniosku, że skrócenie terminów płatności na rzecz (...) i inni spółki jawnej, a następnie złożenie oświadczeń o przekazaniu wynagrodzenia za roboty budowlane na rzecz (...) i inni spółki jawnej było zachowaniem motywowanym sytuacją finansową (...) spółki z o.o., która po zawarciu umowy podwykonawczej i przed przekazaniem zapłaty zainicjowała dotyczące jej postępowanie upadłościowe.

Termin zapłaty (do 21 dni) świadczenia pieniężnego objętego fakturą nr (...) z 30 listopada 2017 r. (68.880 zł) rozpoczął bieg 30 listopada 2017 r. (zakładając dostarczenie (...) spółce z o.o. tej faktury z protokołem odbioru potwierdzającym należyte wykonanie robót już w dniu wystawienia faktury) i upłynąłby z dniem 21 grudnia 2017 r. (k. 23). Natomiast (...) i inni spółka jawna uzyskała zapłatę wcześniej, to jest 14 grudnia 2017 r. Stało się to w następstwie zlecenia przez inwestora zapłaty dokonanego w dniu 13 grudnia 2017 r. (k. 54), który uczynił to z uwagi na złożone mu oświadczenie wykonawcy. Również termin zapłaty świadczenia objętego fakturą nr (...) z 30 listopada 2017 r. (3.090,80 zł), wynoszący do 21 dni, rozpoczął bieg 30 listopada 2017 r. (zakładając dostarczenie (...) spółce z o.o. tej faktury z protokołem odbioru potwierdzającym należyte wykonanie robót już w dniu wystawienia faktury) i upłynąłby z dniem 21 grudnia 2017 r. (k. 24). (...) i inni spółka jawna uzyskała zapłatę 14 grudnia 2017 r. w następstwie dokonanego 13 grudnia 2017 r. zlecenia przez inwestora polecenia zapłaty ze swego z rachunku bankowego (k. 54), który uczynił to z uwagi na złożone mu oświadczenie wykonawcy. Z kolei termin spełnienia świadczenia objętego fakturą nr (...) z 15 grudnia 2017 r. (12.300 zł), wynoszący do 21 dni, rozpoczął bieg 15 grudnia 2017 r. (zakładając dostarczenie (...) spółce z o.o. tej faktur z protokołem odbioru potwierdzającym należyte wykonanie robót już w dniu wystawienia tej faktury) i upłynąłby z dniem 5 stycznia 2018 r. (k. 25). Inwestor, z uwagi na złożone mu oświadczenie wykonawcy, zlecił przelew z rachunku bankowego w dniu 22 grudnia 2017 r. (...) i inni spółka jawna uzyskała w dniu 22 grudnia 2017 r. wynagrodzenie objęte tą fakturą (k. 55). Termin spełnienia świadczenia objętego fakturą nr (...) z 16 stycznia 2018 r. (60.000 zł), także wynoszący 21 dni, rozpoczął bieg 16 stycznia 2018 r. (zakładając dostarczenie (...) spółce z o.o. tej faktury z protokołem odbioru potwierdzającym należyte wykonanie robót już w dniu wystawienia faktury) i upłynąłby 6 lutego 2018 r. (k. 26), a przelew ze swego rachunku bankowego inwestor zlecił w dniu 7 lutego 2018 r., w którym(...) i inni spółka jawna uzyskała zapłatę (k. 56). Także i ta zapłata została dokonana przez inwestora z uwagi na złożone mu oświadczenie wykonawcy. Jak o tym była mowa, dokonanie zapłaty przez inwestora było wynikiem oświadczeń (...) spółki z o.o. złożonych inwestorowi w dniach 11 grudnia 2017 r. (71.970,80 zł – k. 20; suma wynagrodzeń objętych fakturami nr (...)i (...)), 19 grudnia 2017 r. (12.300 zł – k. 21; wynagrodzenie objęte fakturą nr (...)) i 17 stycznia 2018 r. (60.000 zł – k. 22; wynagrodzenie objęte fakturą nr (...)). W tych dniach długi (...) spółki z o.o. względem (...) i inni spółki jawnej, których poszczególne oświadczenia dotyczyły, nie były jeszcze wymagalne. W stosunku prawnym między (...) spółką z o.o. i Miastem C. ( (...)) przedmiotem oświadczenia, które ta spółka złożyła inwestorowi w dniu 11 grudnia 2017 r., było wynagrodzenie objęte fakturą nr (...) z 24 listopada 2017 r. (k. 20), wystawioną przez wykonawcę. Zakładając dostarczenie inwestorowi faktury VAT z protokołem odbioru potwierdzającym należyte wykonanie robót już w dniu wystawienia faktury, wierzytelność (...) spółki z o.o. stałaby się wymagalna z upływem 30-dniowego terminu zapłaty, obowiązującego w stosunkach między tym podmiotem i inwestorem. Oświadczenie (...) spółki z o.o. złożone inwestorowi w dniu 19 grudnia 2017 r. dotyczyło wierzytelności objętej wystawioną przez wykonawcę fakturą nr (...) z 12 grudnia 2017 r. (k. 21). Ta wierzytelność, zakładając dostarczenie inwestorowi faktury VAT z protokołem odbioru potwierdzającym należyte wykonanie robót już w dniu wystawienia faktury, stałaby się wymagalna z upływem 30-dniowego terminu zapłaty, obowiązującego w stosunkach między tym podmiotem i inwestorem. Oświadczenie (...) spółki z o.o. złożone inwestorowi w dniu 17 stycznia 2018 r. dotyczyło wierzytelności tej spółki, objętej fakturą nr (...) wystawioną przez wykonawcę (k. 22). Zakładając dostarczenie inwestorowi tej faktury VAT z protokołem odbioru potwierdzającym należyte wykonanie robót już w dniu wystawienia faktury, objęta nią wierzytelność stałaby się wymagalna z upływem 30-dniowego terminu zapłaty, obowiązującego w stosunkach między tym podmiotem i inwestorem. Przedmiotem oświadczeń złożonych inwestorowi przez (...) spółkę z o.o., w wyniku których inwestor zapłacił na rzecz podwykonawcy świadczenie tytułem wynagrodzenia, były jeszcze niewymagalne długi (...) spółki z o.o. względem (...) i inni spółki jawnej. Każde ze wskazanych oświadczeń (...)spółki z o.o. zostało bowiem złożone przed upływem terminu do zapłaty długu tego wykonawcy względem podwykonawcy, czyli(...) i inni spółki jawnej („do 21 dni”). Rozliczenie nastąpiło z wykorzystaniem instytucji przekazu w rozumieniu art. 921^{(

1)} -921^{(

5)} k.c. Sąd Okręgowy trafnie wyjaśnił, że jeżeli rozliczenie w ten sposób, a przekazany jest dłużnikiem przekazującego, to łączący ich stosunek pokrycia powoduje, że świadczenie przekazanego na rzecz odbiorcy przekazu likwiduje nie tylko dług przekazującego u odbiorcy przekazu, lecz jest zaliczone także na dług przekazanego u przekazującego i likwiduje ten dług. Prowadzi to do wniosku, że czynności (...) spółki z o.o. (oświadczenia będące przekazem w rozumieniu art. 921^{(

1)} -921^{(

5)} k.c.) mają ten skutek, że (...)i inni spółka jawna uzyskała poza postępowaniem upadłościowym zaspokojenie wierzytelności przysługującej jej względem (...) spółki z o.o. Tym samym (...) i inni spółka jawna znalazła się w sytuacji korzystniejszej niż pozostali wierzyciele (...) spółki z o.o., biorący udział w postępowaniu upadłościowym. W efekcie wskazanych czynności (...) spółki z o.o. i następnie zapłaty dokonanej wskutek realizacji przekazu przez inwestora doszło do umorzenia zobowiązania oraz pozbawienia masy upadłości środków pieniężnych, których powód mógłby domagać się od inwestora. Gdyby nie przekaz, środki te mogłyby zostać przeznaczone na zaspokojenie wierzycieli w postępowaniu upadłościowym, które przecież było już zainicjowane wnioskiem (...) spółki z o.o. Zatem redukcja pasywów (...) spółki z o.o. i umorzenie jej zobowiązania względem (...) i inni spółki jawnej pozostają w sprzeczności z celem art. 127 ust. 3 p.u. Dokonanie zapłaty w wyniku oświadczeń złożonych przez (...) spółkę z o.o., gdy długi nimi objęte nie były jeszcze wymagalne, nastąpiło z obejściem przepisów prawa upadłościowego. Środki z zapłaty przez inwestora, której nie byłoby, gdyby nie przekaz dokonany jeszcze w czasie niewymagalności długu względem (...) i inni spółki jawnej, stanowiły wynagrodzenie za roboty budowlane, które przysługiwały wykonawcy, czyli (...) spółce z o.o. Nie zostały przekazane (...) spółce z o.o. i tym samym nie weszły w skład masy upadłości. Ich przekazanie bezpośrednio na rzecz (...)i inni spółki jawnej, jednego z wierzycieli (...) spółki z o.o., jest krzywdzące dla pozostałych wierzycieli, ponieważ pozbawia masę upadłości istotnego składnika majątku, z którego wierzyciele mogliby otrzymać zaspokojenie. Stanowiło to selektywne zaspokajanie konkretnego wierzyciela, z pominięciem innych. W kontekście uwag Sądu Okręgowego trzeba podkreślić, że spełnienie przez dłużnika świadczenia przed nadejściem terminu wyznaczającego termin jego spełnienia nie jest tożsame z nienależytym wykonaniem zobowiązania. Z tego, że nie jest to nienależyte wykonanie zobowiązania nie wynika jednak wyłączenie zastosowania przepisu art. 127 ust. 3 p.u.

Podsumowując, każdy z przekazów został dokonany po rozpoczęciu biegu terminu, w którym dłużnik był uprawniony do spełnienia świadczenia, ale przed wymagalnością długu. Oznacza to, że objęto nimi zapłatę długów niewymagalnych w rozumieniu art. 127 ust. 3 p.u., a sama data spełnienia świadczenia i umorzenia długu przez inwestora wskutek zrealizowania przekazu jest już jedynie następstwem oświadczenia (...) spółki z o.o.

Nie sposób zgodzić się z podniesionymi w apelacji zarzutami naruszenia art. 921^{(

1)} -921^{(

5)} k.c. oraz art. 518 § 1 pkt 1 i 3 k.c. Istotą oświadczeń (...) spółki z o.o. złożonych inwestorowi w dniach 11 i 19 grudnia 2017 r. oraz 17 stycznia 2018 r. było „przeadresowanie” świadczenia należnego tej spółce od inwestora tak, żeby inwestor spełnił je bezpośrednio na rzecz podwykonawcy ((...) i inni spółki jawnej), ale ze skutkiem względem wykonawcy ( (...) spółki z o.o.), który jeszcze przed złożeniem tych oświadczeń wniósł o ogłoszenie upadłości. Inwestor nie działał w celu nabycia spłaconej wierzytelności, ale umorzenia swego długu względem (...) spółki z o.o. Treść wskazanych oświadczeń (...) spółki z o.o. oraz podjęte w ich wyniku działanie inwestora względem wykonawcy i podwykonawcy (zapłata) odpowiada przekazowi w rozumieniu art. 921^{(

1)} -921^{(

5)} k.c.

Kończąc uwagi w odniesieniu do dotychczas poruszonych wątków, Sąd Apelacyjny podkreśla podzielany przez siebie pogląd judykatury, która za spłatę niewymagalnego długu pieniężnego (ze skutkiem w postaci bezskuteczności) uznaje wszystkie czynności równoznaczne z zapłatą w pieniądzu, prowadzące do umorzenia zobowiązania (np. wyroki Sądu Najwyższego: z 10 stycznia 2002 r., II CKN 1327/00, OSNC 2002, nr 11, poz. 134; z 27 września 2013 r., I CSK 690/12, OSNC 2014, nr 6, poz. 65). Tak też należałoby traktować przekaz w dług (art. 921⁴ k.c.) i przez to doprowadzenie do zmniejszenia przyszłej masy upadłości. Dodać należy, że art. 127 ust. 3 p.u. obejmuje sytuację, w której płatności niewymagalnego długu dokonuje przyszły upadły albo nawet osoba trzecia, jeżeli używa w tym celu środków należnych przyszłej masie upadłości (wyrok Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 2017 r., III CSK 125/16, niepubl.).

Trzeba też zwrócić uwagę, że art. 127 ust. 3 p.u. stanowi, że ten, kto otrzymał zapłatę, może w drodze powództwa lub zarzutu żądać uznania tych czynności za skuteczne, jeżeli w czasie ich dokonania nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości. Pozwani nie udowodnili, że (...) spółka jawna nie wiedziała o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości (...) spółki z o.o. Pozwana G. K. była wspólnikiem (...) i inni spółki jawnej od powstania tej spółki jawnej (2014 r.) do jej wykreślenia z rejestru przedsiębiorców w 2019 r., uprawnionym do jej reprezentowania (informacja odpowiadająca odpisowi pełnemu z rejestru przedsiębiorców KRS nr (...), k. 179-183). Od 2008 r. G. K. była także udziałowcem (...) spółki z o.o., od 2013 r. będąc jej prokurentem samoistnym (informacja odpowiadająca odpisowi pełnemu z rejestru przedsiębiorców KRS nr (...), k. 184-193). K. K. (2), córka pozwanej G. K., od 2008 r. również będąca udziałowcem (...) spółki z o.o. i od 2013 r. będąca także jej prokurentem samoistnym, pozostaje w związku faktycznym z M. L., od 2013 r. będącym prezesem zarządu (...) spółki z o.o., uprawnionym do jednoosobowej reprezentacji tej spółki z o.o. (informacja odpowiadająca odpisowi pełnemu z rejestru przedsiębiorców KRS nr (...), k. 184-193). M. L. reprezentował (...) spółkę z o.o. przy zawarciu z (...) i inni spółką jawną umowy podwykonawczej z 2 listopada 2017 r., składaniu w dniach 11 i 19 grudnia 2017 r. oraz 17 stycznia 2018 r. oświadczeń (przekaz) inwestorowi, to jest Miastu C. – (...) (k. 20-22). M. L. był też reprezentantem (...) spółki z o.o. przy zgłaszaniu wniosku o ogłoszenie jej upadłości (k. 12). W kontekście tych faktów należy zwrócić uwagę, że wniosek o ogłoszenie upadłości (...) spółki z o.o. został złożony 30 listopada 2017 r. W naprowadzonych okolicznościach i materiale sprawy nie da się ustalić, że (...) i inni spółka jawna w grudniu 2017 r. i styczniu 2018 r. nie wiedziała o istnieniu podstawy do zgłoszenia upadłości (...) spółki z o.o.

W niniejszej sprawie (...) spółka jawna powołała się na skutki oświadczenia o potrąceniu złożonego w postępowaniu upadłościowym dotyczącym (...) spółki z o.o. Do tego stanowiska odwołali się też pozostali pozwani (art. 35 k.s.h.).

Oświadczeniem o potrąceniu (...) i inni spółka jawna objęła wierzytelności o zapłatę przez upadłą kwoty 145.631,38 zł tytułem wynagrodzenia w łącznej kwocie 144.270,80 zł, objętego fakturami nr (...), (...), (...)i (...), o których wcześniej była mowa, jak też z tytułu odsetek za opóźnienie w zapłacie wynagrodzenia w kwocie 144.270,80 zł, naliczonych do 1 marca 2018 r. (łącznie 1.360,58 zł). Wierzytelności te przedstawiła do potrącenia, jak stwierdziła, z wierzytelności powoda o zwrot przez (...) i inni spółkę jawną kwoty 144.270,80 zł, którą Syndyk masy upadłości (...) spółki z o.o. żądał od tej spółki jawnej w oparciu o art. 127 ust. 3 p.u. Sąd Okręgowy poczynił ustalenia w tym przedmiocie na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach niniejszej sprawy (k. 80-81, 82).

Koncepcja strony pozwanej, zasadzająca się na omawianym oświadczeniu o potrąceniu, zmierza do obejścia prawa upadłościowego.(...) i inni spółka jawna nie była dłużniczką (...) spółki z o.o. W sprawie chodzi bowiem o sytuację, w której czynność (...) spółki z o.o. wywołała skutek uszczuplający przyszłą masę upadłości, którego konsekwencją jest konieczność przekazania do masy upadłości tego, co ubyło z majątku upadłego (art. 134 ust. 1 p.u.). W judykaturze wyjaśniono, że w takiej sytuacji chodzi o roszczenie procesowe o wydanie tego, co wyszło z masy, w celu umożliwienia zaspokojenia wszystkich wierzycieli z powiększonej w ten sposób masy (wyrok Sądu Najwyższego z 4 września 2014 r., II CSK 609/13, niepubl.). Jest to swoista restytucja majątku upadłego według stanu sprzed dokonania bezskutecznej czynności prawnej. Przedmiot bezskutecznej czynności prawnej – dla celów upadłości – zostaje przypisany do masy upadłości i służy zaspokojeniu wierzycieli. W art. 127 p.u. mowa jest o bezskuteczności czynności prawnej w stosunku do masy upadłości, tzn. bezskuteczności względnej, a więc dalej przedmiot tej czynności jest w majątku beneficjenta, z tym że jest traktowany jak składnik tworzący masę upadłości, ze wszystkimi konsekwencjami tej okoliczności (postanowienie Sądu Najwyższego z 23 lutego 2017 r., V CSK 297/16, OSNC 2017, nr 11, poz. 128). Zatem nie istniała wierzytelność powoda, wymagana dla skuteczności oświadczenia (...) spółki jawnej o potrąceniu (art. 498 k.c. i art. 93 p.u.), która mogłaby być skutecznie umorzona wierzytelnością (...) i inni spółki jawnej o zapłatę wynagrodzenia objętego wcześniej opisanymi fakturami nr (...), (...), (...) i (...).

W toku procesu uchwałą wspólników (...) i inni spółki jawnej w C. z 4 stycznia 2019 r. doszło do jej przekształcenia w (...) spółkę komandytową w C. (informacja odpowiadająca odpisowi aktualnemu z rejestru przedsiębiorców KRS nr (...), k. 145-147). Przekształcenie nastąpiło na podstawie art. 551 § 1, art. 556 pkt 2, art. 562, art. 563 i art. 582 k.s.h. (...) i inni spółka jawna została wykreślona z rejestru przedsiębiorców KRS wpisem z 28 lutego 2019 r., który stał się prawomocny 20 marca 2019 r. (informacja odpowiadająca odpisowi pełnemu z rejestru przedsiębiorców KRS nr (...), k. 179-183). Zgodnie z art. 552 k.s.h., spółka przekształcana ((...) i inni spółka jawna) staje się spółką przekształconą ( (...) spółka komandytowa) z chwilą wpisania spółki przekształconej do rejestru (dzień przekształcenia), co nastąpiło 18 stycznia 2019 r. (informacja odpowiadająca odpisowi pełnemu z rejestru przedsiębiorców KRS nr (...), k. 211-214).

Pozwana G. K., która wspólnikiem (...) i inni spółki jawnej w C. była od powstania tej spółki jawnej (2014 r.) do jej wykreślenia z rejestru przedsiębiorców w 2019 r. Jest ona komandytariuszem (...) spółki komandytowej w C.. W odniesieniu do pozwanej G. K. suma komandytowa we wskazanej spółce komandytowej wynosi 18.000 zł. W takiej też wysokości jest wartość jej umówionego i wniesionego wkładu (informacja odpowiadająca odpisowi pełnemu z rejestru przedsiębiorców KRS nr (...), k. 211-214).

Pozwany M. C. był wspólnikiem (...) i inni spółki jawnej w C.. W rejestrze przedsiębiorców KRS wpisano to 22 maja 2017 r., a wpis o wykreśleniu datowany jest na 26 października 2018 r. (informacja odpowiadająca odpisowi pełnemu z rejestru przedsiębiorców KRS nr (...), k. 179-183). Jak ustalił Sąd Okręgowy, wspólnicy tej spółki jawnej zgodę na wystąpienie z niej pozwanego M. C. wyrazili uchwałą z 2 września 2018 r.

Zgodnie z art. 553 § 1 k.s.h., spółce przekształconej ( (...) spółce komandytowej) przysługują wszystkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej ((...) i inni spółki jawnej). Obejmuje to obowiązek przekazania do masy upadłości tego, co wskutek wcześniej wskazanych przekazów wyszło z majątku (...) spółki z o.o. i weszło do majątku (...)i inni spółki jawnej w C., czego powód dochodzi w niniejszej sprawie na podstawie art. 134 ust. 1 p.u. Przekształcenie spółki jawnej w komandytową nie prowadzi do ograniczenia obowiązków przekształcanej spółki jawnej względem innych podmiotów. Inaczej mówiąc, w efekcie przekształcenia spółka jawna ((...) i inni spółka jawna) nie istnieje, ale została jej niezmieniona odpowiedzialność, którą ponosi spółka przekształcona ( (...) spółka komandytowa). Ta okoliczność ma też znaczenie dla odpowiedzialności dla pozwanych G. K. i M. K. (2), jako wspólników G. K. i inni spółki jawnej.

G. K. nie odpowiada na podstawie art. 134 ust. 1 p.u. jako komandytariusz (...) spółki komandytowej, ale jako wspólnik (...) i inni spółki jawnej w C.. Zgodnie bowiem z art. 584 k.s.h., wspólnicy spółki przekształcanej odpowiadają za zobowiązania spółki powstałe przed dniem przekształcenia na dotychczasowych zasadach przez okres trzech lat, licząc od tego dnia. Jak o tym była mowa, dniem tym, wyznaczonym przez art. 552 k.s.h., jest chwila wpisu spółki przekształconej do rejestru (18 stycznia 2019 r.). Oznacza to, że G. K. nie odpowiada dlatego, że jest komandytariuszem (...) spółki komandytowej, ale dlatego, że gdy była wspólnikiem (...) i inni spółki jawnej, powstała odpowiedzialność tej spółki jawnej, której powód dochodzi w niniejszym procesie. Prowadzi to do wniosku, że dla odpowiedzialności G. K. nie ma znaczenia przekształcenie (...) i inni spółki jawnej w (...) spółkę komandytową. Gdyby bowiem nie doszło do przekształcenia tej spółki jawnej we wskazaną spółkę komandytową, nie byłoby ograniczenia odpowiedzialności G. K. jako wspólnika pierwotnie pozwanej spółki jawnej i do ograniczenia tej odpowiedzialności nie prowadzi też art. 584 k.s.h. Stąd w niniejszej sprawie w odniesieniu do odpowiedzialności G. K. nie mają zastosowania ograniczenia odpowiedzialności, jakie wynikają z art. 102, art. 111 i art. 112 k.s.h. Dalej G. K. odpowiada solidarnie (art. 22 § 2 k.s.h. i art. 366 k.c.) oraz subsydiarnie za obowiązki przekształconej spółki jawnej (art. 31 w związku z art. 553 § 1 i art. 584 k.s.h.), z tym że w aktualnych okolicznościach, po przekształceniu, o którym była mowa, chodzi o subsydiarność względem (...) spółki komandytowej (art. 31 w związku z art. 103 k.s.h.).

Opisane wcześniej przekształcenie spółki jawnej w spółkę komandytową nie wpływa też na odpowiedzialność pozwanego M. C.. Wcześniejsze uwagi dotyczące odpowiedzialności G. K., poza dotyczącymi odpowiedzialności komandytariusza, gdyż M. C. nie uczestniczy w spółce przekształconej, mają zastosowanie także do solidarnej (art. 22 § 2 k.s.h. i art. 366 k.s.h) oraz subsydiarnej odpowiedzialności tego pozwanego (art. 31 k.s.h.), kontynuowanej (art. 584 k.s.h.) po przekształceniu G. K. i inni spółki jawnej, której był wspólnikiem w czasie powstania dochodzonego obowiązku. Tyle tylko, że przekształcenie (...) i inni spółki jawnej w (...) spółkę komandytową prowadzi do solidarnej i subsydiarnej odpowiedzialności M. C. z (...) spółką komandytową w C., która odpowiada za obowiązki przekształconej spółki jawnej (art. 22 § 2 i art. 31 w związku z art. 553 § 1 k.s.h.).

Przed wniesieniem pozwu inicjującego niniejszą sprawę, co nastąpiło w dniu 14 września 2018 r. (k. 40), powód pismem z 12 września 2018 r. wezwał pozwaną (...) i inni spółkę jawną do zapłaty kwoty 144.270,80 zł (k. 38-39). Powód jednak nie wykazał daty doręczenia tej spółce jawnej wezwania, o którym była mowa. Tym samym za datę wezwania (...) i inni spółki jawnej do zapłaty tej kwoty musi być uznane doręczenie tej pozwanej odpisu nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym wraz z odpisem pozwu i załączników (7 listopada 2018 r., k. 67). Przed wniesieniem pozwu powód nie wzywał pozwanych G. K. i M. C. do zapłaty kwoty 144.270,80 zł. Zatem także w odniesieniu do tych pozwanych za wezwanie do jej zapłaty musi być uznane doręczenie każdej z tych osób odpisu nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym wraz z odpisem pozwu i załączników (8 listopada 2018 r., k. 67 i 68). Stąd odsetki ustawowe za opóźnienie w jej zapłacie (art. 481 § 1 i 2 k.c.) przysługują od pozwanej (...) spółki komandytowej od 8 listopada 2018 r., a od pozostałych pozwanych od 9 listopada 2018 r. Prowadzi to do wniosku o bezzasadności powództwa w zakresie odsetek żądanych od dnia wniesienia pozwu.

Ponieważ pozwani ponoszą solidarną odpowiedzialność co do istoty sprawy, także solidarnie odpowiadają za koszty procesu (art. 105 § 2 k.p.c.). Podstawą orzeczenia o nich stosownie do wyniku sprawy, którą wygrał powód, poza nieznaczną częścią żądania odsetkowego, nieuwzględnianego zresztą przy określaniu wartości przedmiotu sporu (art. 20 k.p.c.), jest art. 100 zdanie drugie k.p.c. Na koszty te składa się wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem (§ 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie – Dz. U. poz. 1800 z późn. zm.; dalej: rozporządzenie z dnia 22 października 2015 r.).

Podstawą orzeczenia o nieuiszczonej opłacie sądowej od pozwu, której powód nie miał obowiązku uiścić (art. 132 § 2 p.u.), jest art. 113 ust. 1 u.k.s.c. w związku z art. 105 § 2 k.p.c.

Mając na względzie naprowadzone ustalenia faktyczne i oceny prawne, należało zmienić zaskarżony wyrok przez uwzględnienie powództwa w zakresie roszczenia głównego ze wskazanymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie, a także odpowiednie do wyniku sprawy rozstrzygnięcie o kosztach procesu i nieuiszczonych kosztach sądowych (art. 386 § 1 k.p.c.).

Apelacja podlegała oddaleniu w pozostałej części, to jest w zakresie, w jakim nie była skuteczna w odniesieniu do odsetek za opóźnienie (art. 385 k.p.c.).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono stosownie do jego wyniku oraz wartości przedmiotu zaskarżenia, a to na podstawie art. 100 zdanie drugie w związku z art. 105 § 2 k.p.c., jak też na podstawie § 2 pkt 6 w związku z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia z dnia 22 października 2015 r. Decydowały o tym te same przyczyny, które omówiono przy okazji wyjaśniania orzeczenia o kosztach procesu.

O nieuiszczonej opłacie sądowej od apelacji, której powód nie miał obowiązku uiścić (art. 132 § 2 p.u.), jest art. 113 ust. 1 u.k.s.c. w związku z art. 105 § 2 k.p.c.

SSA Aleksandra Janas SSA Irena Piotrowska SSA Grzegorz Stojek

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE