UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 19 grudnia 2023 r. wydanym w sprawie o sygn. akt IX Np 43/23 Sąd Rejonowy (...)IX Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. odrzucił pozew wniesiony przez (...) I. O. o zapłatę.

W uzasadnieniu Sąd Rejonowy wskazał, iż (...) w K. wystąpił do Sądu ze skierowanym przeciwko I. O. pozwem o zapłatę kwoty 1.078, 24 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 13 maja 2023 r. Dochodzona kwota, jak wskazał występujący z powództwem, odpowiada części równoważnika pieniężnego za umundurowanie wypłaconego pozwanej jako funkcjonariuszce (...), która to część podlega zwrotowi wobec zawieszenia w czynnościach, a później zwolnienia I. O. ze służby. Powód wskazał przy tym, że została wydana wobec pozwanej przez (...)decyzja w sprawie zwrotu części wypłaconego równoważnika.

W ocenie Sądu I instancji pozew podlega odrzuceniu wobec niedopuszczalności drogi sądowej, albowiem sprawa niniejsza jest sprawą ze stosunku służbowego funkcjonariusza (...), dla której zastrzeżona pozostaje droga administracyjna. Sąd Rejonowy wskazał, iż zgodnie z art. 65 a ust. 1 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o (...) (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1080), zwanej dalej ustawą, funkcjonariusz otrzymuje równoważnik pieniężny za przedmioty umundurowania niewydane w naturze oraz za czyszczenie munduru. Równoważnik wypłacany za okres od 1 kwietnia danego roku do 31 marca roku kolejnego (art. 65a ust. 2 ustawy) nie przysługuje m.in. za okres nieobecności z powodu zawieszenia w czynnościach służbowych (art. 65a ust. 6 pkt 2 ustawy). W przypadku zawieszenia w czynnościach i zwolnienia funkcjonariusza ze służby przed pomniejszeniem równoważnika świadczenie podlega zwrotowi (art. 65a ust. 9 pkt 3 ustawy). W sprawach zwrotu równoważnika wydaje się decyzję administracyjną (art. 65a ust. 10 ustawy), a tryb i termin zwrotu oraz sposób ustalania kwoty podlegającej zwrotowi reguluje akt wykonawczy (art. 65a ust. 13 pkt 5 ustawy), którym jest aktualnie rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 marca 2016 r. w sprawie wysokości przyznawanego funkcjonariuszowi (...) równoważnika pieniężnego w zamian za przedmioty umundurowania niewydane w naturze oraz na czyszczenie umundurowania (Dz.U. z 2016 r. poz. 423).

Sąd I instancji zwrócił uwagę, iż z pozwu wynika, że (...) wydał decyzję zobowiązującą I. O. do zwrotu części równoważnika pieniężnego w zamian za umundurowanie na podstawie art. 65a ust. 10 ustawy, a zatem zastosował przewidzianą przepisami ścieżkę administracyjną. Nie jest zatem zrozumiałe wystąpienie z powództwem cywilnym w niniejszej sprawie, a w pozwie brak słowa wyjaśnienia powodów skorzystania ze ścieżki dochodzenia roszczeń przed sądem cywilnym. Dla porządku Sąd Rejonowy zauważył, iż nawet zakładając taką ścieżkę dziwi wystąpienie nie do sądu cywilnego, a do sądu pracy. Sąd Rejonowy wskazał, iż znana jest mu uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2011 r. II PZP 1/11 o dopuszczalności drogi sądowej (przed sądem cywilnym) w sprawie o zwrot równoważnika mundurowego. Dotyczy ono jednak funkcjonariusza, którego stosunek służbowy unormowany jest ustawą niezawierającą analogicznej regulacji do zawartej w art. 65a ust. 10 ustawy o (...). We wskazanym wyżej orzeczeniu Sąd Najwyższy wyraźnie wskazał, że przepisy ustawy regulującej więź administracyjnoprawną funkcjonariusza Policji nie zawierają podstawy do zwrotu równoważnika pieniężnego za umundurowanie. W ustawie o (...) taka podstawa jest. Art. 65 ust. 10 tej ustawy wyłącza możliwość uznania, że zwrot równoważnika dochodzony może być przed sądem cywilnym. Ustawodawca bowiem jednoznacznie wskazał na drogę administracyjną.

W ocenie Sądu I instancji okoliczność, że pozwana jest byłą funkcjonariuszką (czyli że więź administracyjnoprawna ustała) nie może przemawiać za drogą sądową. W art. 65a ust. 9 ustawy, przewidującym zwrot równoważnika, wyszczególnione są bowiem wyłącznie sytuacje zwolnienia funkcjonariusza ze służby. Zatem wydanie decyzji wskazanej w art. 65a ust. 10 ustawy zawsze dotyczyć będzie byłych już funkcjonariuszy.

Zażalenie na powyższe orzeczenie wywiódł (...), który, zaskarżając postanowienie w całości, zarzucił mu naruszenie:

1. przepisów prawa materialnego: tj. art. 45 ust. w zw. z art. 177 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej poprzez ich niezastosowanie i nieuzasadnione przyjęcie, iż niniejsza sprawa nie może zostać rozpoznana przez sąd powszechny, choć przepisy Konstytucji wprowadzają domniemanie właściwości sądu powszechnego do rozpoznania sprawy,

2. przepisów procesowego, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy:

- art. 2 § 1 k.p.c. w zw. z art. 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że sprawa o zwrot równoważnika za umundurowanie w stosunku do byłego funkcjonariusza Straży Granicznej nie jest sprawą cywilną, co skutkowało uznaniem, że droga sądowa sprawie jest niedopuszczalna, w konsekwencji czego naruszony został art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. poprzez niezasadne odrzucenie pozwu,

- art. 200 § 1¹ i § 1⁴k.p.c. w zw. z art. 476 § 1 k.p.c. poprzez merytoryczne rozpoznanie sprawy przez Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Rejonowego (...)Centrum w S., podczas gdy Sąd ten winien był przekazać sprawę do rozpoznania wydziałowi cywilnemu tego sądu, co skutkowało wydaniem orzeczenia przez niewłaściwy rzeczowo sąd.

Wskazując na powyższe, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia prawomocności orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu zażalenia, powołując się na treść ar. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. oraz art. 1 i 2 k.p.c., powód zwrócił uwagę, iż w literaturze wskazuje się, że sprawy cywilne w znaczeniu materialnoprawnym charakteryzują się tym, iż ochrona prawna przewidziana jest dla podmiotów prawnych, które w danym stosunku charakteryzują się równorzędnością (...). Sprawami cywilnymi w rozumieniu kodeksu są również sprawy, które z punktu widzenia prawa materialnego do spraw cywilnych się nie zaliczają, jednakże ich rozpoznanie odbywa się według zasad określonych w niniejszym kodeksie, są to np. sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz niektóre sprawy administracyjne (kryterium formalne). Powód przywołał uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2011 r., II PZP 1/11, której treść brzmiała: „w sprawie o zwrot równoważnika pieniężnego za umundurowanie, wypłaconego byłemu funkcjonariuszowi Policji dopuszczalna jest droga sądowa przed sądem powszechnym - wydziałem cywilnym tego sąd”, a w uzasadnieniu której Sąd Najwyższy zauważył, że sprawą cywilną w znaczeniu materialnym jest sprawa, w której podmioty sporu oddanego pod osąd nie są związane stosunkiem administracyjnoprawnym, lecz zachodzi między nimi więź, w której posiadają równy status. Skarżący podniósł, iż uchwała podjęta została w sprawie, która dotyczyła byłego funkcjonariusza Policji, który został zwolniony ze służby. Powód podniósł, iż z analogiczną sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie – pozwana została zwolniona ze służby rozkazem personalnym z dniem 17 grudnia 2022 r., a zatem w chwili wniesienia pozwu powód i pozwana byli podmiotami równorzędnymi, pozwana nie pozostawała już w stosunku służbowym, a więc nie zachodził stosunek nadrzędności powoda. Powód przywołał również treść wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2015 r., sygn. akt II PK 82/14 oraz wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 marca 2014 r. i wyrok Sądu Najwyższego z 2009 r. sygn. akt I PK 226/08 (OSN 2011 nr 3-4, poz.33)

W zakresie podstawy faktycznej zobowiązania pozwanej, powód wskazał na wyrok Sądu Apelacyjnego w (...) z dnia 19 lutego 2020 r., sygn. akt I ACa 313/19, w uzasadnieniu którego zauważono, iż roszczenia cywilnoprawne wynikają z różnych źródeł, nie można zatem przyjąć, że samo źródło przesądza charakter stosunku prawnego; także między osobami pozostającymi w stałym stosunku cechującym się brakiem równorzędności może dojść do ukształtowania więzi, w której podmioty te mają równy status. Z tego względu sąd nie powinien – bez zbadania wspomnianej więzi – odrzucać pozew na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. Nie może więc budzić wątpliwości teza, że publicznoprawny charakter wierzytelności, której źródłem jest decyzja administracyjna, nie stanowi przeszkody dopuszczalności drogi sądowej w wypadku, gdy wierzyciel dochodzi od swego dłużnika źródłem jest decyzja administracyjna.

W świetle powyższych okoliczności powód stwierdził, że Sąd Rejonowy zbyt pochopnie odrzucił pozew z tego tylko względu, iż „w sprawie zwrotu równoważnika pieniężnego została wydana decyzja administracyjna”. Powód podkreślił, iż Sąd Rejonowy zauważył, że sprawa winna zostać wniesiona do wydziału cywilnego, bowiem nie mieści się w zakresie pojęcia sprawy z zakresu prawa pracy, a mimo to zamiast wydać postanowienie o przekazaniu sprawy według właściwości rzeczowej do wydziału cywilnego, rozpoznał ją merytorycznie i wydał postanowienie o odrzuceniu pozwu, co skutkowało naruszeniem art. 200 § 1¹ i § 1⁴ k.p.c. w zw. z art. 476 § 1 k.p.c.

Z tego względu, zdaniem powoda, doszło do naruszenia przepisów Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej art. 45 ust. 1 i art. 177, który to przepis wprowadza domniemanie właściwości sądów powszechnych, gdyż przewiduje, że sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych do właściwości innych sądów. Zdaniem skarżącego, odrzucenie pozwu w niniejszej sprawie jest równoznaczne z zamknięciem powodowi drogi do sądu, a co za tym idzie naruszeniem podstawowych gwarancji konstytucyjnych.

Na marginesie powód podkreślił, iż doświadczenie w dochodzeniu należności od funkcjonariuszu potwierdza, że właściwym wydziałem do rozpoznania takiego rodzaju sprawy wbrew ustaleniom Sądu jest wydział pracy, ale skoro takie ustalenie nastąpiło zostały naruszone ww. przepisy. Powód wskazał, iż w analogicznym stanie faktycznym w dniu 26 stycznia 2024 r. Sąd Rejonowy w (...)IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie o sygn. akt IV Np 23/23 wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, uwzględniając tym samym żądanie pozwu w całości. Ponadto w latach poprzednich Sąd Rejonowy w (...) w tożsamych sprawach również wydawał nakazy zapłaty w postępowaniu upominawczym, przykładowe sygn.: I Nc 1021/11, I Nc 608/11.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie okazało się niezasadne.

Zgodnie z treścią art. 1 Kodeksu postępowania cywilnego, sprawami cywilnymi są sprawy ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne). Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy (art. 2 § 1 k.p.c.). Nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne przekazują je do właściwości innych organów (art. 2 § 3 k.p.c.).

Stosownie do treści art. 476 § 1 k.p.c. przez sprawy z zakresu prawa pracy rozumie się sprawy: 1) o roszczenia ze stosunku pracy lub z nim związane; 1¹) o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy; 2) o roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy; 3) o odszkodowania dochodzone od pracodawcy na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Zgodnie z treścią art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c., sąd odrzuci pozew jeżeli droga sądowa jest niedopuszczalna. Odrzucenie pozwu oznacza odmowę udzielenia sądowej ochrony prawnej zawartemu w pozwie roszczeniu powoda bez zajęcia merytorycznego stanowiska co do zasadności (bezzasadności) tego roszczenia w świetle norm prawa materialnego. Sąd odrzucając pozew stwierdza, że merytoryczne rozpoznawanie sprawy jest niedopuszczalne wyłącznie z przyczyn formalnych, tj. braku określonych w normach procesowych przesłanek. Niedopuszczalność drogi sądowej zachodzi wówczas, gdy sprawa nie ma charakteru sprawy cywilnej lub gdy sprawa ze swej istoty ma wprawdzie charakter sprawy cywilnej, jednakże z mocy wyraźnego przepisu została przekazana do właściwości innego organu niż sąd powszechny.

Stosownie do art.65a ust. 1, 9 i 10 ustawy o (...) funkcjonariusz otrzymuje równoważnik pieniężny za przedmioty umundurowania niewydane w naturze oraz za czyszczenie umundurowania. (ust.1). Równoważnik pieniężny podlega zwrotowi w przypadku:

1) zwolnienia funkcjonariusza ze służby w (...) w okresie służby przygotowawczej;

2) zwolnienia funkcjonariusza ze służby w (...) na podstawie art. 45 ust. 1 pkt 3 i 4;

3) zaistnienia okoliczności wymienionych w ust. 6 i zwolnienia funkcjonariusza ze służby w (...) przed pomniejszeniem równoważnika pieniężnego w przypadku, o którym mowa w ust. 7 pkt 1. (ust.9)

W sprawach zwrotu równoważnika pieniężnego, o których mowa w ust. 9, wydaje się decyzję administracyjną. (ust.10)

Słusznie Sąd I instancji zauważył, że w sprawach zwrotu równoważnika pieniężnego za przedmioty umundurowania niewydane w naturze oraz za czyszczenie munduru, którego to w niniejszej sprawie dochodził powód od pozwanej – zwolnionej ze służby funkcjonariuszki (...) wydaje się – na podstawie art. 65a ust. 10 ustawy o (...) - decyzję administracyjną, a tryb i termin zwrotu oraz sposób ustalania kwoty podlegającej zwrotowi reguluje akt wykonawczy (art. 65a ust. 13 pkt 5 ustawy), którym jest aktualnie rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 marca 2016 r. w sprawie wysokości przyznawanego funkcjonariuszowi Straży Granicznej równoważnika pieniężnego w zamian za przedmioty umundurowania niewydane w naturze oraz na czyszczenie umundurowania (Dz.U. z 2016 r. poz. 423). Taka ścieżka administracyjna, co wynika wprost z treści pozwu, została prawidłowo zastosowana przez (...), który wydał decyzję zobowiązującą I. O. do zwrotu części równoważnika pieniężnego w zamian za umundurowanie na podstawie art. 65a ust. 10 ustawy.

Prawidłowo przy tym zwrócił uwagę Sąd I instancji, iż o ile w uchwale z dnia 6 lipca 2011 r. II PZP 1/11 Sąd Najwyższy wskazał na dopuszczalność drogi sądowej (przed sądem cywilnym) w sprawie o zwrot równoważnika mundurowego funkcjonariusza Policji, to możliwość ta, czego nie zauważa skarżący, dotyczy sytuacji, w której ani ustawa o Policji, ani rozporządzenie z dnia 17 czerwca 2003 r. w sprawie wysokości i warunków przyznawania policjantom równoważnika pieniężnego w zamian za umundurowanie, nie zawierają podstawy do żądania zwrotu nienależnie wypłaconego równoważnika pieniężnego za umundurowanie. Możliwość ta (dochodzenie roszczenia przed sądem powszechnym) dotyczy zatem, jak trafnie wskazał Sąd Rejonowy, funkcjonariusza, którego stosunek służbowy unormowany jest ustawą niezawierającą analogicznej regulacji do zawartej w art. 65a ust. 10 ustawy o (...). Sąd Najwyższy wyraźnie bowiem wskazał w cytowanej wyżej uchwale z dnia 6 lipca 2011 r., że przepisy ustawy regulującej więź administracyjnoprawną funkcjonariusza Policji nie zawierają podstawy do zwrotu równoważnika pieniężnego za umundurowanie, co powoduje, że mamy do czynienia ze sprawą ze stosunku z zakresu prawa cywilnego, a co za tym idzie - ze sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c. Nadto, ponieważ żaden przepis prawa nie stanowi, że tego rodzaju sprawy należą do właściwości sądów szczególnych, to należy przyjąć, że do rozpoznania jej właściwy jest sąd powszechny (art. 2 § 1 k.p.c.). (patrz: uzasadnienie do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2011 r, II PZP 1/11)

Tymczasem, co wydaje się umykać stronie powodowej, w ustawie o (...) określono podstawę dochodzenia zwrotu równoważnika pieniężnego za umundurowanie od zwolnionego funkcjonariusza w cytowanym wyżej przepisie art. 65a ust. 10 i podstawą tą jest decyzja administracyjna.

Należy podkreślić, że omawiana uchwała Sądu Najwyższego odnosi się do innej pragmatyki służbowej, tj. do ustawy o (...), a nie do ustawy o (...). Zauważyć też trzeba, że z uwagi na różnorodną specyfikę zadań i warunki służb formacje takie jak: Służba G., (...) (...), funkcjonują w oparciu o odmienne akty prawne (pragmatyki), różnie kształtujące uprawnienia i obowiązki funkcjonariuszy. W konsekwencji, powołana przez skarżącego uchwała Sądu Najwyższego, odnosząca się do pragmatyki policyjnej, nie może znaleźć zastosowania w przypadku każdego innego rodzaju służby bez analizy przepisów regulujących instytucję zwrotu równoważnika pieniężnego za umundurowanie obowiązujących dla danej służby.

Z uwagi na powyższe bez znaczenia pozostaje wskazywana przez skarżącego okoliczność, iż stosunek służbowy pozwanej ustał z dniem wskazanym w decyzji o zwolnieniu jej ze służby, co oznacza, iż w dacie złożenia pozwu strony nie były związane stosunkiem służbowym, lecz były podmiotami równorzędnymi, które wobec ustania więzi administracyjnoprawnej łączy więź cywilnoprawna. Za Sądem I instancji wskazać w tym miejscu należy, iż w art. 65a ust. 9 ustawy przewidującej zwrot równoważnika wyszczególnione są bowiem wyłącznie sytuacje zwolnienia funkcjonariusza ze służby. Zatem wydanie decyzji wskazanej w art. 65a ust. 10 ustawy zawsze dotyczyć będzie byłych już funkcjonariuszy.

Podobnie nieuzasadniony jest podniesiony przez skarżącego zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego.

Zgodnie z treścią art. 45 ust.1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Stosownie zaś do treści art. 177 Konstytucji sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla właściwości innych sądów. Przepis ten oznacza, że ustrojodawca ustanowił generalne domniemanie właściwości sądownictwa powszechnego w rozstrzyganiu wszelkich spraw z zakresu wymiaru sprawiedliwości. Wyjątkiem są jednak sprawy, które ustawowo zostały zastrzeżone do właściwości innych sądów – w tym sądów administracyjnych. Stosownie bowiem do art. 175 ust. 1 Konstytucji wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.

Jak już wyżej wskazano, w kwestii zwrotu równoważnika pieniężnego za przedmioty umundurowania przez zwolnionego ze służby w (...)funkcjonariusza ustawodawca w art. 65a ust. 10 ustawy o (...)jednoznacznie zastrzegł drogę administracyjną, (a w konsekwencji właściwość sądów administracyjnych), co wyłącza możliwość uznania, że roszczenie to dochodzone może być przed sądem powszechnym.

Przechodząc do ostatniego zarzutu powoda, wskazać należy, że również ten zarzut okazał się niezasadny. Stosownie do treści art.200 § 1¹ i 1⁴ k.p.c. swoją właściwość sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy (§1¹ ). Sąd, który stwierdzi swą niewłaściwość, przekaże sprawę sądowi właściwemu. (§1⁴ )

W związku z tym, że właściwym do rozpoznania niniejszej sprawy nie był ani wydział cywilny ani żaden inny wydział sądu powszechnego, prawidłowo Sąd Rejonowy IX Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych nie przekazywał sprawy innemu wydziałowi tego Sądu tylko samodzielnie rozstrzygnął kwestię dopuszczalności drogi sądowej.

Reasumując, wskazać należy, że w rozpoznawanej sprawie występuje przywołana powyżej negatywna przesłanka postępowania (niedopuszczalność drogi sądowej), co - stosownie do treści art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. - obligowało Sąd Rejonowy do odrzucenia pozwu i co znalazło prawidłowe odzwierciedlenie w zaskarżonym postanowieniu. W konsekwencji zażalenie na to orzeczenie - jako bezzasadne - podlegało oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 397 § 3 k.p.c.

sędzia Aleksandra Mitros

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE