UZASADNIENIE

J. S. zaskarżyła decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w W. z 17 czerwca 2020 r., znak: (...) w części dotyczącej odmowy przyznania prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Odwołująca zaskarżonej decyzji zarzuciła:

1. błędne ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę wydanej decyzji polegające na uznaniu, że skarżąca nie udowodniła 15 lat pracy w szczególnych warunkach wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym danym stanowisku,

2. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych w zw. z § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że skarżąca nie spełniła przesłanek ustawowych do nabycia prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,

3. dokonanie arbitralnej, subiektywnej oceny materiału dowodowego, pozbawionej cech wszechstronności z pominięciem słusznego interesu ubezpieczonego.

Mając na uwadze powyższe odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji w części i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez przyznanie skarżącej prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Nadto odwołująca wniosła o zasądzenie od organu rentowego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz ustalenie, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. ponosi odpowiedzialność za nieustalenie okoliczności niezbędnych do wydania decyzji w przedmiocie przyznania prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

W uzasadnieniu odwołania J. S. wskazała, że jej przebieg zatrudnienia wynika z akt osobowych doręczonych uprzednio Organowi oraz z dokumentów załączonych do odwołania. Odwołująca w okresie od 15 lipca 1980 r. do 31 lipca 1983 r. pracowała stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku operatora urządzeń (...) (...) w Resortowym (...) - prace zostały wymienione w wykazie A dziale XIV poz. 5 wykazu stanowiącego załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a także w związku z Zarządzeniem Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego nr 7 z 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego. Następnie, skarżąca została zatrudniona w Biurze (...) w S. w okresie od 1 sierpnia 1983 r. do 24 lipca 2020 r. W tym okresie, staż pracy w szczególnych warunkach obejmuje okres: od 1 sierpnia 1983 r. do 9 października 1985 r., kiedy była zatrudniona na stanowisku starszego referenta ds. informatyki, następnie operatora (...) ((...)) i wykonywała pracę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych (kineskopowych) wchodzących w skład zestawu komputerowego (...), tj. wprowadzała dane do systemu w wymiarze 40 000 znaków dziennie; od 23 października 1988 r. do 31 lipca 1996 r. była zatrudniona w Pracowni Przygotowania i Przetwarzania Danych na stanowisku operatora (...) ((...)), następnie starszego operatora (...) ((...)) i wykonywała pracę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych (kineskopowych) wchodzących w skład zestawu komputerowego (...), tj. wprowadzała dane do systemu komputerowego w wymiarze 40 000 znaków dziennie; od 1 sierpnia 1996 r. do 31 grudnia 2004 r. była zatrudniona w Pracowni (...) na stanowisku specjalisty, a następnie w Pracowni (...) (...) w Dziale informatyki na stanowisku programisty i wykonywała pracę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach, tj. testowała i wdrażała oprogramowanie do tworzenia map numerycznych oraz tworzyła mapy i jej bazy danych poprzez manualną kalibrację mapy i wektoryzację wszystkich warstw tematycznych. Praca odbywała się przy obsłudze komputera PC wyposażonego w elektroniczny monitor ekranowy (kineskopowy). Prace te były określone pod pozycją 5 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a także w związku z Zarządzeniem nr 9 Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska w sprawie stanowisk pracy w zakładach pracy resortu administracji, gospodarki terenowej i ochrony środowiska, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, uprawniające do niższego wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej z 1 lipca 1983 r. Wszystkie wykonywane przez skarżącą obowiązki służbowe, wykonywane przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych starego typu (kineskopowych) wymagały precyzyjnego widzenia, a tym samym w szczególnym stopniu obciążały narząd wzroku ( odwołanie – k. 5-10 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477¹⁴§1 k.p.c.

W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie organ rentowy powołał się na treść art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2018 r., poz. 1924), zgodnie z którym rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Zgodnie natomiast z art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Zgodnie zaś z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.) okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Powyższe okresy pracy stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach (...) lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2 rozporządzenia). Zakład pracy wystawiając świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych na podstawie posiadanej dokumentacji ma obowiązek określić rodzaj wykonywanej pracy, ściśle według wykazu stanowiącego załącznik do powołanego wyżej rozporządzenia oraz podać stanowisko pracy zgodnie z działem, pozycją i punktem zarządzenia resortowego.

Następnie organ rentowy wskazał, że zarówno świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze z 23.06.1993 r. wystawione przez Resortowy (...) (k. 6 tom II akt rentowych) jak i świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 19.05.2020 r. wystawione przez Biuro (...) (k. 8 tom II akt rentowych) zostały wystawione niezgodnie z powołanym zarządzeniami resortowymi, tj. zarządzeniem Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego nr 7 z 7.07.1987 r. oraz zarządzeniem nr 9 Ministra Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z 1.07.1983 r.

W związku z powyższym organ rentowy wskazał, że ubezpieczona w postępowaniu przed organem rentowym nie udokumentowała stażu pracy w szczególnych warunkach ( odpowiedź na odwołanie – k. 19-20 a.s.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

J. S. w spornym okresie pracowała:

1. od 15 lipca 1980 r. do 31 lipca I983 r. w Resortowym (...),, na stanowisku operatora urządzeń przygotowania danych ( (...)) ( świadectwo pracy z 29 lipca 1983 r. – k. 140, 141 a.s.),

2. od 1 sierpnia 1983 r. do 24 lipca 2020 roku w Biurze (...) (...) (...) w S., na następujących stanowiskach:

- Starszy Referent ds. (...) (1.08.1983 r. - 31.12.1984 r.),

- Operator (...) (...) (...) (01.01.1985 r. – 31.08.1994 r.),

- Starszy Operator (...) (...) (...) (01.09.1994 r. - 31.07.1996 r.),

- Specjalista (1.08.1996 r. - 30.06.1997 r.),

- Programista (1.07.1997 r. - 31.12.2004 r.),

- Starszy Specjalista (1.01.2005 r. - 24.07.2020 r.) ( świadectwo pracy z 24 lipca 2020 r. – k. 12 a.s., akta osobowe).

Odwołująca w trakcie pracy korzystała z monitora CRT, wprowadzała dane do komputera. Od 1996 roku zadaniem odwołującej było testowanie map ( zeznania odwołującej się – k. 173-175 a.s., zeznania świadków L. K. i M. Ś. – k. 51-54, 57-61 a.s.).

2 czerwca 2020 roku odwołująca złożyła wniosek o emeryturę wraz z informacją o okresach składowych i nieskładkowych ( wniosek k. 1- 3v. a.e.).

Decyzją z 17 czerwca 2020 roku, znak (...) (...) Oddział w W. przyznał odwołującej emeryturę od 1 czerwca 2020 r. Organ rentowy wskazał warunki przyznania rekompensaty i pouczył odwołującą, że w przypadku ponownego ubiegania się o rekompensatę należy dołączyć do wniosku prawidłowe świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze ( decyzja z 17 czerwca 2020 r. – k. 14-16 a.e.).

Od ww. decyzji odwołująca złożyła odwołanie z 24 lipca 2020 roku, inicjując tym samym niniejsze postępowanie ( odwołanie – k. 5-10 a.s.).

Podczas rozprawy 17 listopada 2022 r. sąd postanowił dopuścić dowód z opinii biegłego z zakresu BHP celem ustalenia, czy w zakwestionowanych przez ZUS okresach zatrudnienia odwołującej w Biurze (...) w S. i Resortowym (...) wykonywana przez odwołującą praca była pracą w warunkach szczególnych, w rozumieniu przepisów m.in. rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( postanowienie – k. 175 a.s.).

W opinii z 30 stycznia 2023 r. biegły sądowy w dziedzinie (...) w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w aktach sprawy, w tym akta osobowe, ocenił że nie można zakwalifikować pracy w okresie zatrudnienia w Resortowym (...) oraz w Biurze (...) w S., jako pracę wykonywaną w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie: wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Biegły wskazał, że brak źródłowych dokumentów wskazujących niezbicie, że odwołująca nie pracowała w warunkach przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń jakiegokolwiek czynnika szkodliwego dla zdrowia wymienianego w wykazach zamieszczanych we właściwych rozporządzeniach Ministra Pracy, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Następnie biegły wskazał, że w aktach osobowych brak jakiegokolwiek śladu, by pracodawca kiedykolwiek zlecał uprawnionej instytucji wykonywanie pomiarów czynników środowiska pracy, bowiem na stanowiskach z monitorami ekranowymi czynniki szkodliwe dla zdrowia nie występują. W aktach sprawy, w tym w aktach osobowych, nie ma żadnej dokumentacji potwierdzającej, przeprowadzanie na stanowisku pracy ubezpieczonej, oceny ryzyka zawodowego jak to nakazuje artykuł 226 ustawy Kodeks pracy. Biegły zwrócił uwagę, że obowiązek oceny przez pracodawcę ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, został wprowadzony do Kodeksu pracy 26 czerwca 1991 r.

Ponadto biegły wskazał, że niemożliwe jest by, jak pisze były pracodawca w załączniku do świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach, cyt: „ od 1.08.1996 r. do 31.12.2004 r. była zatrudniona w Pracowni (...) na stanowisku specjalisty, a następnie w Pracowni (...) (...) w Dziale (...) na stanowisku programisty i wykonywała prace stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach, ti. testowała i wdrażała oprogramowanie do tworzenia map numerycznych oraz tworzyła mapy i jej bazy danych poprzez manualna kalibrację mapy i wektoryzacie wszystkich warstw tematycznych". Biegły wskazał, że specjalistyczne określenia, świadomie użyte przez pracodawcę w powyższym tekście wymagają wyjaśnienia. Proces kalibracji map dotyczy przekształcania zeskanowanych przy pomocy skanera, zwykłych papierowych map analogowych z układu lokalnego do konkretnego układu współrzędnych. Kalibracja odbywa się w oparciu o punkty łączne, które posiadają współrzędne w obu układach. Takim punktami mogą być np. krzyże znajdujące się na mapie, punkty osnowy geodezyjnej lub szczegóły terenowe. Osnowa geodezyjna w Polsce - zbiór punktów geodezyjnych, które mają położenie wyznaczone w państwowym systemie odniesień przestrzennych . Obecnie w Polsce kwestie osnów geodezyjnych regulują przepisy Rozporządzenie Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 6 lipca 2021 r. w sprawie osnów geodezyjnych, grawimetrycznych i magnetycznych. (Dz. U. 2021 poz.1341). „Lokalizacja jest cechą dużej części obiektów, o których zbiera się informacje. Mieszkamy w domach mających adresy, które określają ich lokalizację. Sklepy i firmy mają lokalizację, która definiuje obszar ich działań. Określenie stanu lasu, rolnictwa, dróg lub pozostałości nienaruszonej przyrody jest nierozerwalnie związane z lokalizacją tych obiektów. Ze względu na to, że lokalizacja jest określana najczęściej za pomocą położenia geograficznego, zyskały one nazwę geograficznych systemów informacyjnych lub w skrócie GIS (ang. Geographical Information System).

Następnie biegły wskazał, że jak przytacza w swojej książce „GIS analiza informacji przestrzennej" J. U., w latach 1994 - 1996 w dyskusjach dotyczących systemów GIS, pojawiały się programy, przeznaczane do pracy na stacjach roboczych wykorzystujące system operacyjny (...) lub jego odmiany. Wynikało to z faktu, że dopiero w połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku sprzęt komputerowy klasy PC odznaczał się konieczną prędkością i miał możliwości graficzne odpowiednie do zastosowań w geodezji i kartografii. Około 1997 roku na rynku pojawił się program (...)/ (...) dla stacji roboczych pod systemem operacyjnym (...), korzystającym z systemu zarządzania oknami (...) (...). Inne programy to m.in.:

: (...),
: (...) osadzony w środowisku jednego z najbardziej znanych systemów (...) ((...) (...)),
: (...),
: (...)/(...),
: (...),
: (...) - system analizy obrazów satelitarnych i lotniczych pracujący w systemie (...),(...) i (...) (...) Mogący integrować dane rastrowe i wektorowe. Umożliwiający konwersję danych rastrowych na wektorowe i odwrotnie, a także łączenie w programami napisanymi w języku C,
: (...) (...) - będący nakładką na (...),
: (...),
: I. - będący rastrowym systemem GIS dla komputerów osobistych pracujących w systemie (...) lub (...),
: (...),
: (...),
: (...),
: (...)

By móc dokonywać transformacji, tj. przeliczania punktów pomiędzy układami, należałoby znać nie tylko charakterystyki układów współrzędnych, ale także podstawy realizacji tych układów oraz podstawy geodezji wyższej. W ocenie biegłego te umiejętności mogą zapewnić jedynie ukończone studia wyższe o profilu geodezyjnym bądź kartograficznym. Natomiast z akt osobowych wiadomo jedynie, że odwołująca w roku 1993 ukończyła edukację w liceum zaocznym dla pracujących i nie uczestniczyła w jakichkolwiek szkoleniach lub kursach z dziedziny informatyki, oraz geodezji. To, że była zatrudniona w Dziale (...), nie oznacza, że zajmowała się tworzeniem oprogramowania na użytek Systemu Informacji Geograficznej GIS ( opinia biegłego sądowego A. P. z 30 stycznia 2023 r. – k. 179-205 a.s.).

Pismem z 9 marca 2023 r. odwołująca złożyła zastrzeżenia do opinii biegłego, wnosząc o jego wyłączenie z uwagi na stronniczość i negatywne nastawienie do odwołującej oraz dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego (z wyłączeniem biegłej M. M.). Z ostrożności procesowej wniosła o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii uzupełniającej ( pismo z 9 marca 2023 r. – k. 217-219 a.s.).

Postanowieniem z 18 kwietnia 2023 r. sąd pominął wnioski dowodowe pełnomocnika odwołującego zgłoszone w piśmie z 9 marca 2023 r. ( postanowienie – k. 225 a.s.).

Postanowieniem z 22 listopada 2023 r. sąd w pkt 1 oddalił wniosek odwołującej się o wyłączenie biegłego sądowego A. P., natomiast w pkt 2 zmienił postanowienie z 18 kwietnia 2023 r. w ten sposób, że dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy (innego niż A. P. i M. M.) na okoliczność ustalenia czy J. S. w okresie zatrudnienia w Biurze (...) w S. i w Resortowym Ośrodku (...) przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych wykonywała pracę przy obciążeniu wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia ( postanowienie – k. 242 a.s.).

W opinii z 19 grudnia 2023 r. biegły sądowy w dziedzinie (...) w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w aktach sprawy, w tym akta osobowe, ocenił że nie można stwierdzić, że odwołująca się w spornym okresie casu pracy wykonywała pracę w warunkach szczególnych / o szczególnym charakterze, w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danych stanowiskach pracy w oparciu o wymagania ustawy o emeryturach z FUS/R.R.M/emeryturach pomostowych. Biegły podkreślał w opinii, że czynności wykonywane przez odwołującą nie wymagały od niej ponadprzeciętnego obciążenia wzroku oraz precyzyjnego widzenia. Znajdujące się w aktach osobowych zaświadczenia lekarskie odwołującej nie zawierają żadnych informacji o zagrożeniach związanych ze szczególnym obciążeniem narządu wzroku oraz koniecznością przeprowadzenia badań pod kątem precyzyjnego widzenia ( opinia biegłego sądowego z 19 grudnia 2023 r. – k. 246-260 a.s.).

Pismem z 10 stycznia 2024 r. odwołująca złożyła zastrzeżenia do opinii biegłego, wnosząc dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii uzupełniającej ( pismo z 10 stycznia 2024 r. – k. 275-277 v. a.s.).

Postanowieniem z 19 stycznia 2024 r. sąd dopuścił dowód z uzupełniającej opinii biegłego sądowego Z. C. na okoliczność ustosunkowania się do zastrzeżeń do opinii zgłoszonych przez odwołującą się ( postanowienie – k. 279 a.s.).

W opinii uzupełniającej z 19 lutego 2024 r. biegły sądowy w dziedzinie (...) odniósł się do zarzutów odwołującej i w całości podtrzymał swoją opinię z 19 grudnia 2023 r. Biegły podkreślił, że zgodnie z wymaganiami ujętymi w Wykazie A, Dziale XIV, poz. 5, rozporządzenia - pracami wykonywanymi w warunkach szczególnych są (wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy) prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia - w kartografii, montażu mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych. Następnie biegły dodał, że oba te czynniki, tj. prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia muszą być spełnione równocześnie (na co zresztą słusznie zwraca uwagę Pełnomocnik odwołującej). Z powyższego wynika, że praca przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych (wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy) może być uznana jako wykonywana w warunkach szczególnych tylko wtedy, gdy wymaga szczególnego obciążenia wzroku i precyzyjnego widzenia. Biegły wskazał, że poz. 5. Działu XIV, Wykazu A, rozporządzenia - nie wskazuje, że bezpośrednia obsługa elektronicznych monitorów ekranowych jest wystarczającym wymogiem do uznania danej pracy za wykonywaną w warunkach szczególnych/o szczególnym charakterze. W przeciwnym wypadku poz. 5. Działu XIV, Wykazu A, R.R.M. - brzmiałby w inny sposób. Z powyższego w ocenie biegłego, jednoznacznie wynika, że występujące wymagania w zakresie obciążenia i ostrości wzroku (tj. szczególnego obciążenia wzroku i wymagająca precyzyjnego widzenia), a więc stwierdzenia: „szczególne,, i precyzyjne nie mają waloru standardowości i przeciętności, a to, że są ponad tym, czyli ponadstandardowe i ponadprzeciętne. Nadto biegły podkreślił, że wymóg dotyczący, szczególnego obciążenia wzroku i precyzyjnego widzenia, wprowadzony do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - Dziennik Ustaw nr 8 z dnia 18 lutego 19831. z późniejszymi zmianami, nie obejmował prac przy obsłudze każdego monitora ekranowego występującego w tym okresie, a jednoznacznie określił kiedy wymagania R.R.M. mają zastosowanie (poz. 5, Działu XIV, Wykazu A).

Tym samym, w ocenie biegłego, stan techniczny stosowanych powszechnie w poprzednich okresach monitorów ekranowych nie jest podstawą do uznania danej pracy za wykonywaną w warunkach szczególnych. Nadto znajdujące się w aktach osobowych odwołującej się zaświadczenia lekarskie - nie zawierają żadnych informacji o zagrożeniach związanych ze szczególnym obciążeniem narządu wzroku oraz koniecznością przeprowadzenia badań pod kątem precyzyjnego widzenia. Gdy tymczasem precyzyjne widzenie wymaga oceny stanu wzroku (ostrości) przez lekarza okulistę ( opinia uzupełniająca z 19 lutego 2024 r. – k. 283-287 a.s.).

Pismem z 13 marca 2024 r. odwołująca złożyła zastrzeżenia do opinii biegłego, wnosząc dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii uzupełniającej ( pismo z 13 marca 2024 r. – k. 300-301 v. a.s.).

Postanowieniem z 25 marca 2024 roku sąd dopuścił dowód z kolejnej uzupełniającej opinii biegłego sądowego Z. C. na okoliczność ustosunkowania się do zastrzeżeń do opinii zgłoszonych przez odwołującą się ( postanowienie – k. 305 a.s.).

W opinii uzupełniającej z 23 kwietnia 2024 r. biegły sądowy w dziedzinie (...) odniósł się do zarzutów odwołującej i w całości podtrzymał swoją opinię z 19 grudnia 2023 r. oraz opinię uzupełniającą z 19 lutego 2024 r. ( opinia uzupełniająca z 23 kwietnia 2024 r. – k. 309-315 a.s.).

Pismem z 22 maja 2024 r. odwołująca złożyła wniosek o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii innego biegłego ( pismo z 22 maja 2024 r. – k. 330-331 v. a.s.).

Postanowieniem z 3 czerwca 2024 roku sąd na postawie art. 235²§ 1 pkt 5 k.p.c. pominął dowód z kolejnej opinii innego biegłego sądowego z zakresu bhp, jako zmierzający do przedłużenia postępowania ( postanowienie – k. 333 a.s.).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dokumentów, które zostały ocenione jako wiarygodne. Strony nie zgłaszały zastrzeżeń do ich formy i treści, a sąd także nie znalazł podstaw do tego, by je kwestionować. Sąd oparł się również na opinii biegłych sądowych z zakresu (...). Opinie te zostały ocenione przez Sąd jako rzetelne, gdyż ich treść jest jasna i logiczna, a także wyczerpująco i przekonująco uzasadniona. Z tych też względów opinie te nie budziła wątpliwości i zastrzeżeń. Sąd przyjął zatem te opinię jako podstawę dokonanych ustaleń faktycznych, uznając, że brak jest podstaw do ich negowania.

Podstawą ustaleń faktycznych były również zeznania świadków M. Ś. i L. K. oraz zeznania ubezpieczonej, które ze względu na to, że były spójne, jeśli chodzi o miejsce pracy J. S. oraz zakres realizowanych przez nią zadań, to zostały ocenione jako wiarygodne w zakresie w jakim pokrywały się z wnioskami z opinii biegłych sądowych.

Sąd zważył co następuje:

Odwołanie było nieuzasadnione.

Spór w niniejszej sprawie skupił się na kwestii prawa odwołującej do rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do emerytury wcześniejszej z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Warunki przyznania tej rekompensaty zostały określone w ustawie z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1924 z późn. zm. - dalej jako u.e.p.) oraz ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 291 - dalej jako ustawa emerytalna). I tak, zgodnie z art. 2 ust. 5 u.e.p. rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Warunki nabycia prawa do rekompensaty określa art. 21 ust. 1 i 2 u.e.p., w myśl którego rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przesłankami uprawniającymi do rekompensaty są więc:

1) utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę we wcześniejszym wieku emerytalnym w związku z wygaśnięciem po dniu 31 grudnia 2008 r. - w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. - podstawy prawnej przewidującej takie uprawnienie;

2) niespełnienie przez ubezpieczonego warunków uprawniających go do emerytury pomostowej na zasadach wynikających z przepisów o emeryturach pomostowych;

3) legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15 letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z FUS;

4) nieuzyskanie przez ubezpieczonego prawa do emerytury według zasad przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS;

Odesłanie ustawowe zawarte w art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych wymaga przedstawienia przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych regulujących kwestię okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki. Jako przykłady takiej pracy można wymienić: pracę w narażeniu na hałas przekraczający dozwolone normy, w zapyleniu, w oparach chemicznych, w wysokich temperaturach lub zmiennych warunkach atmosferycznych.

W niniejszej sprawie odwołująca się J. S. domagała się przeliczenia emerytury z uwzględnieniem rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych w związku z okresami zatrudnienia na przełomie lat 1980-2020. Wydając skarżoną decyzję organ rentowy nie przyznał odwołującej prawa do rekompensaty wskazując, że nie przedłożyła świadectw wykonywania pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze za którykolwiek ze spornych okresów zatrudnienia. Ostatecznie zatem spór w sprawie skupił się na badaniu przez sąd, czy praca wykonywana przez odwołującą na przełomie ww. lat może zostać zakwalifikowana jako praca w warunkach szczególnych.

Ponieważ art. 21 ust. 1 i 2 u.e.p. odnosi się do pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, konieczne jest wskazanie, że na gruncie tej ustawy tego rodzaju praca jest definiowana inaczej, niż na tle ustawy o emeryturach pomostowych.

W szczególności wykaz prac zaliczanych do prac w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze zamieszczony został w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm. - dalej jako „rozporządzenie RM z 7 lutego 1983 r."). Wyjątkowy charakter prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, możliwość zakwalifikowania pracy na danym stanowisku jako pracy wykonywanej w szczególnych warunkach u pracodawcy, którego podstawowa działalność nie należy do branży, do której przyporządkowane jest dane stanowisko pracy, jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy wykonywanie tej pracy oznacza narażenie na tożsame szkodliwe czynniki właściwe branży przypisanej do stanowiska wymienionego w wykazie A rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (por. wyrok Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2017., II UK 672/15). Co więcej okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczenia są tylko te lata, gdy ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale i w wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku pracy (§ 2 ust. 1 ww. rozporządzenia) (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2013 r., I UK 184/13).

Okresy pracy określone w ust. 1 § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze lub w świadectwie pracy, przy czym nieprzedstawienie tego dokumentu nie oznacza braku możliwości wykazania faktu wykonywania pracy w warunkach szczególnych przy użyciu innych środków dowodowych. W orzecznictwie wielokrotnie wyrażano ugruntowany już pogląd, zgodnie z którym ze względu na powyższe okoliczność wykonywania pracy w szczególnych warunkach może być dowodzona wszelkimi środkami dowodowymi, przy czym sąd nie jest związany środkami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organem rentowym. W postępowaniu przed sądem odwoławczym dopuszczalne jest więc dopuszczenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w sytuacji, gdy wnioskodawca nie jest w stanie wykazać tej okoliczności jedynie w oparciu o dokumenty (zob. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984 r., III UZP 6/84; z dnia 21 września 1984 r., III UZP 48/84; a także wyroki: Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1999 r., II UKN 619; Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 grudnia 2004 r. III AUa 2474/03; Sądu Okręgowego w Tarnowie z dnia 4 października 2013 r., IV U 1284/13).

Odwołując się od skarżonej decyzji J. S. powołała się na fakt, że w tym okresie wykonywała pracę, pracując w pełnym wymiarze czasu pracy przy monitorach kineskopowych (...). Twierdzenia odwołującej w powyższym zakresie w ocenie Sądu należy rozpatrywać z perspektywy rodzaju pracy przewidzianego w poz. 5 dział XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia RM z 7 lutego 1983 r., który stanowi, że uprawnienie do emerytury w wieku obniżonym nabywa osoba wykonująca prace szczególnie obciążające narząd wzroku i wymagające precyzyjnego widzenia - zastrzega jednak, że chodzi o prace wykonywane w enumeratywnie wymienionych dziedzinach - w kartografii, montażu mikroelementów wymagającego posługiwania się przyrządami optycznymi oraz przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych. W odniesieniu do wymienionych w ww. przepisie prac przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych w orzecznictwie wskazuje się, że zasadnicze znaczenie przy kwalifikowaniu pracy w szczególnych warunkach ma to, czy praca była wykonywana przy obciążeniu wzroku i czy wymagała precyzyjnego widzenia. Obie te cechy powinny wystąpić kumulatywnie. Nie chodzi więc o samo posługiwanie się komputerem na stanowisku pracy (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 19 września 2007 r., III UK 38/07; z dnia 8 marca 2010 r., II UK 236/09; z dnia 13 czerwca 2012 r., II UK 319/11; z dnia 18 listopada 2014 r., II UK 45/14; z dnia 17 grudnia 2014 r., I UK 171/14; z dnia 13 czerwca 2017 r., III UK 160/16). Brak jest bowiem pozytywnej regulacji normatywnej, która ex definitione pozwalałaby przyjąć, że każda praca w pełnym wymiarze czasu na stanowisku wyposażonym w monitor ekranowy jest pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu powołanego przepisu. Takiej kwalifikacji prawnej podlega jedynie praca przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, jeżeli oddziałuje na wzrok pracownika i wymaga precyzyjnego widzenia, bo z tej przyczyny została ujęta w wykazie prac szczególnie szkodliwych na podstawie dotychczasowych przepisów. Chodzi o pracę o znacznej szkodliwości i uciążliwości, co powinno pozostawać w związku z określoną czynnością polegającą na obsłudze, a nie tylko na posługiwaniu się w pracy elektronicznym monitorem ekranowym. Przy powszechnym posługiwaniu się komputerami w pracy na wielu różnych stanowiskach, odmienna interpretacja tego przepisu prowadziłoby do zatarcia różnic między pracą w szczególnych warunkach i pracą, w której pracownik posługuje się komputerem. O pracy związanej z obsługą elektronicznych monitorów ekranowych mowa jest także w § 7 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz. U. Nr 148, poz. 973). Przepisy tego rozporządzenia określają wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, jaki i organizacji pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. Jednakże przepisów nawet tego rozporządzenia nie stosuje się do każdej pracy z systemem komputerowym (§ 3 rozporządzenia). Przykładowo nie odnoszą się one do systemów przenośnych nieprzeznaczonych do użytkowania na danym stanowisku pracy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2019 r., III UK 150/18). Jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 listopada 2018 r., II UK 367/17, w okresie, w którym tworzony był wykaz A, wskazana poz. 5 działu XIV odnosiła się do monitorów starej generacji - kineskopowych, o niskiej rozdzielczości i to determinowało założenie prawodawcy, że praca z wykorzystaniem takich urządzeń wymagała precyzyjnego widzenia, co szczególnie obciążało wzrok. Postęp technologiczny w tej dziedzinie stopniowo powodował, że to założenie traciło na aktualności i w tej sytuacji konieczna stawała się ocena wykonywanej pracy przez pryzmat ponadstandardowego (stosunku do przeciętnej pracy przy komputerze) obciążenia wzroku. W związku z tym trafne jest spostrzeżenie, że poz. 5 działu XIV wykazu A nie ma na uwadze samego posługiwania się komputerem w pracy, lecz pracę szczególnie obciążającą narząd wzroku i wymagającą precyzyjnego widzenia przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych.

W kontekście powyższego sąd przeprowadził postępowanie dowodowe w oparciu o dowody z dokumentów załączonych do uzyskanej w toku procesu dokumentacji osobowej odwołującej z poszczególnych okresów zatrudnienia. Tak przeprowadzone postępowanie nie prowadziło jednak do ustaleń mogących stanowić podstawę kwalifikowania któregokolwiek ze wskazanych przez odwołującą okresów za okres pracy warunkach szczególnych wymieniony w poz. 5 dział XIV załącznika A. Z dokonanych przez sąd ustaleń wynika, że praca wykonywana przez odwołującą w spornym czasie nie pozwala na przyjęcie, że praca ta odbywała się przy obsłudze elektronicznych monitorów ekranowych, szczególnie obciążających narząd wzroku i wymagających precyzyjnego widzenia. Jak trafnie wskazał biegły sądowy Z. C. znajdujące się w aktach osobowych odwołującej się zaświadczenia lekarskie - nie zawierają żadnych informacji o zagrożeniach związanych ze szczególnym obciążeniem narządu wzroku oraz koniecznością przeprowadzenia badań pod kątem precyzyjnego widzenia. Gdy tymczasem precyzyjne widzenie wymaga oceny stanu wzroku (ostrości) przez lekarza okulistę.

Powyższe wnioski znajdywały przy tym odzwierciedlenie we wspomnianych wyżej, sporządzonych na potrzeby niniejszego postępowania, opiniach biegłych sądowych zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Biegli poddali analizie dokumentację osobową odwołującej, ostatecznie nie znajdując jednak żadnych informacji pozwalających na uznanie, że w trakcie zatrudnienia była narażona na warunki mogące mieć negatywny wpływ na jej zdrowia, a mieszące się w definicji pracy w warunkach szczególnych.

Wymaga podkreślenia, że pracami w szczególnych warunkach są prace o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości, co oznacza, że oba te elementy (znaczna szkodliwość dla zdrowia i znaczny stopień uciążliwości) muszą występować równocześnie. Praca w warunkach szkodliwych nie jest zatem tożsama z pracą w szczególnych warunkach. Konieczne jest bowiem, aby praca ta była równocześnie pracą o znacznej uciążliwości, a takie została rodzajowo wymieniona w załączniku do rozporządzenia RM z 7 lutego 1983 r. Oznacza to, że pracą o znacznej szkodliwości dla zdrowia i o znacznym stopniu uciążliwości są prace, które były wykonywane - jako podstawowe - wymienione w wykazie A, nie zaś wykonywanie innych prac, choćby w tych samych szkodliwych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2014 r., I UK 388/13, wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 9 marca 2017 r., III AUa 1042/16).

Z tych też względów, choć sąd nie neguje, że praca odwołującej mogła odbywać się w warunkach oddziaływania monitorów komputerowych, to zebrany w sprawie materiał dowodowy nie zawierał żadnych informacji pozwalających na przesądzenie ich dokładnego rodzaju czy też stopnia natężenia. Jednocześnie, nawet w przypadku pozytywnej odpowiedzi na te kwestie, brak dowodów z których wynikałoby w sposób jednoznaczny, by odwołująca pracowała w tak sprecyzowanych warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Z uwagi na powyższe okoliczności sąd uznał odwołanie J. S. za nieuzasadnione. Organ rentowy nie miał formalnych podstaw do zaliczenia spornych okresów zatrudnienia odwołującej, a w konsekwencji, do przyznania jej prawa do rekompensaty w myśl art. 21 ust. 1 u.e.p. Również w toku niniejszego postępowania sąd ustalił, że nie istniały podstawy faktyczne i prawne do dokonania takiej kwalifikacji, a co za tym idzie, zmiany decyzji i uwzględnienia żądań odwołującej w zakresie przeliczenia kapitału początkowego i podstawy wymiaru emerytury z uwzględnieniem rekompensaty.

Dlatego też, w okolicznościach niniejszej sprawy, w świetle powyższych uwag, nie było podstaw do zmiany zaskarżonej decyzji, a odwołanie ubezpieczonej podlegało oddaleniu, na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c., o czym sąd orzekł w sentencji wyroku.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE