UZASADNIENIE

D. Ż. w dniu 26 września 2023r. wniosła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 9 sierpnia 2023r., znak: (...)-2006, zarzucając:

1. naruszenie art. 174 ust. 1 i 2 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS poprzez nieuwzględnienie okresu składkowego od 18 lipca 1994r. do 31 grudnia 1998r. do ustalenia wartości kapitału początkowego, podczas gdy ubezpieczona w tym okresie świadczyła pracę w Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)) – Biuro W.;

2. błędną ocenę dokumentacji znajdującej się w aktach ubezpieczonej poprzez przyjęcie przez organ rentowy, że przedłożone dowody – umowy o pracę – nie stanowią wystarczającego środka dowodowego do przeliczenia kapitału początkowego.

Mając na względzie wskazane zarzuty ubezpieczona wniosła o zmianę decyzji poprzez ustalenie, iż do wyliczenia kapitału początkowego zalicza się okres składkowy od 18 lipca 1994r. do 31 grudnia 1998r. w Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)) – Biuro W..

W uzasadnieniu odwołania ubezpieczona wskazała, że była zatrudniona w Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)) – Biuro W. od 18 lipca 1994r. do 1 maja 2007r. na stanowiskach: Long Term C./ (...) od 18 lipca 1994r. do 30 września 2000r., R. A. od 1 października 2000r. do 30 czerwca 2006r. i O. O. od 1 lipca 2006r. do 1 maja 2007r. W czasie zatrudnienia ubezpieczonej, w stosunku pracy pozostawała także B. L. i J. R., który był jej przełożonym (odwołanie z 21 września 2023r., k. 3-4 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania, a uzasadniając przedstawione stanowisko wskazał, że D. Ż. złożyła umowy o pracę, wnosząc o uwzględnienie okresu zatrudnienia w Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)) – Biuro W.. Decyzją z 9 sierpnia 2023r. odmówiono ponownego ustalenia kapitału początkowego. Zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenia społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Przedłożone umowy o pracę oraz dołączone do odwołania świadectwo pracy z 5 października 2009r. nie potwierdzają, że w spornym okresie odprowadzane były składki na ubezpieczenia społeczne. W świadectwie pracy wprost wskazano, że Bank (...) nie płacił i nie płaci żadnych składek do państwowego systemu zabezpieczeń społecznych za swoich pracowników. Brak zatem podstaw do przyjęcia okresu zatrudnienia ubezpieczonej od 18 lipca 1994r. do 31 grudnia 1998r. do ustalenia kapitału początkowego (odpowiedź na odwołanie z 18 października 2023r., k. 7 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

D. Ż. w okresie 18 lipca 1994r. do 1 maja 2007r. była zatrudniona na podstawie umów o pracę w Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)), świadcząc pracę w pełnym wymiarze czasu pracy w Biurze (...). W okresie zatrudnienia zajmowała stanowiska: Long Term C./ (...) od 18 lipca 1994r. do 30 września 2000r., R. A. - od 1 października 2000r. do 30 czerwca 2006r. i O. O. - od 1 lipca 2006r. do 1 maja 2007r. Jej współpracownikiem, a przez okres czterech lat także przełożonym, był J. R.. W tym czasie, do około 2000r., osoby zatrudnione przez Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)) nie miały możliwości płacenia składek emerytalnych w systemie bankowym. Później taka możliwość się pojawiła. Zarazem przez cały czas Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)) nie opłacał do ZUS składek na ubezpieczenia społeczne za zatrudnianych pracowników. W piśmie z 19 lipca 1991r., skierowanym przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, poinformowano, że zgodnie z umową o utworzeniu Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju ( Banku (...)), do której Polska przystąpiła w 1986r. oraz powszechnie stosowaną praktyką, Bank ten zwolniony jest od wszelkich podatków i opłat, w tym także składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu zatrudnienia w przedstawicielstwie w W. obywateli polskich. Pracownicy ci korzystają z ubezpieczenia socjalnego z Banku (...) na równi z obywatelami innych narodowości. Mając na uwadze powyższe, Ministerstwo Spraw Zagranicznych wnioskowało do Prezesa ZUS o zaniechanie pobierania od przedstawicielstwa Banku (...) i jego filii opłat z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne pracowników polskich (zeznania świadka J. R., k. 34 a.s.; zeznania ubezpieczonej, k. 34 verte – 35 a.s.; świadectwo pracy z 5 października 2009r., k. 6 a.s.; pismo (...) z 19 lipca 1991r., k. 16 a.s.).

W dniu 10 marca 2009r. Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)) wystawił zaświadczenie, w którym potwierdził, że D. Ż. od 18 lipca 1994r. do 1 maja 2007r. była jego pracownikiem. Zarazem wskazano w zaświadczeniu, że wynagrodzenia i świadczenia wypłacane ubezpieczonej przez Bank (...) są zwolnione z opodatkowania w Polsce w wyniku postanowień Artykułu VI Konwencji w Sprawie Przywilejów i Immunitetów Przysługujących Agencjom (...), którą to Konwencję Polska podpisała w odniesieniu do Banku (...) w dniu 11 czerwca 1990r. (zaświadczenie z 10 marca 2009r., k. 38 a.s.).

D. Ż. otrzymała wystawione przez Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)) świadectwo pracy z 5 października 2009r., w którym oprócz potwierdzenia okresu jej pracy wskazany pracodawca zamieścił informację, że zgodnie z odpowiednimi porozumieniami i międzynarodowymi traktatami, pracownicy Banku (...) cieszą się pewnymi przywilejami i immunitetami i nie podlegają lokalnym prawom pracy. Ponadto, Bank (...) i jego pracownicy są zwolnieni z opodatkowania podczas zatrudnienia w Banku (...) i w efekcie Bank (...) nie płacił i nie płaci żadnych składek do państwowego systemu zabezpieczeń społecznych za swoich pracowników (świadectwo pracy z 5 października 2009r., k. 6 a.s.).

W dniu 28 czerwca 2023r. ubezpieczona złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. dokumenty dotyczące zatrudnienia w Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)) w celu przeliczenia kapitału początkowego. Dołączyła również oświadczenie, że nie opłacała w tym czasie samodzielnie składek na ubezpieczenia społeczne (wniosek z załącznikami – k. 1 – 9 akt ZUS).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w W. w dniu 9 sierpnia 2023r. wydał decyzję znak: (...)-2006, w której odmówił ponownego przeliczenia kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 roku, ponieważ przedstawione dowody nie stanowią wystarczającego środka dowodowego do dokonania takiego przeliczenia (decyzja ZUS z 9 sierpnia 2023r. – k. 10 akt ZUS).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów oraz w oparciu o zeznania świadka J. R. i ubezpieczonej. Zarówno dokumenty, jak i złożone zeznania, z uwagi na to, że są spójne i wskazują na te same okoliczności, zostały ocenione jako wiarygodne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Kapitał początkowy, którego przeliczenia domagała się D. Ż., zgodnie z treścią art. 173 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 1251, dalej jako ustawa emerytalna), ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., którzy przed dniem wejścia w życie ww. ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek. Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 ustawy, pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia, ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 ustawy dla osób w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2). Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy (art. 173 ust. 3). W myśl art. 174 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2 (art. 174 ust. 2).

Odnosząc się do możliwości uwzględnienia ubezpieczonej do wyliczenia kapitału początkowego okresu jej zatrudnienia w Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)), należy odwołać się także do art. 13 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2024r., poz. 497), zgodnie z którym obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku (pracownicy). Natomiast w myśl art. 6 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, okresami składkowymi są okresy ubezpieczenia oraz inne na jakie ten przepis wskazuje. Okresami ubezpieczenia w rozumieniu art. 4 pkt 5 ustawy emerytalnej są okresy opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz okres nieopłacania składek z powodu przekroczenia w trakcie roku kalendarzowego kwoty rocznej podstawy wymiaru składek. W przypadku ubezpieczonej, co pozostaje poza sporem, od 18 lipca 1994r. do 31 grudnia 1998r. nie były opłacane składki na ubezpieczenia społeczne, ani przez Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)), ani przez ubezpieczoną samodzielnie. To nie oznacza jednak, że wskazany okres należy pominąć przy wyliczaniu kapitału początkowego. W okresie tym pracodawca ubezpieczonej nie opłacał wprawdzie składek, ale zdaniem Sądu taki obowiązek miał, nie został z niego zwolniony, a tylko na podstawie zwyczaju międzynarodowego odstąpiono od pobierania od Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)) tego rodzaju należności. Podstawy w obowiązujących przepisach do takiego odstąpienia nie ma jednak. W dniu 29 maja 1990r. w P. została sporządzona umowa o utworzeniu Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju, która została przez Polskę ratyfikowana (Dz.U. z 1994r., Nr 100, poz. 483). W art. 51 tej umowy mowa jest o immunitetach urzędników i personelu Banku, natomiast art. 53 wskazuje na zwolnienia podatkowe, stanowiąc w ustępie 6, że dyrektorzy, zastępcy dyrektorów, urzędnicy oraz pracownicy Banku będą podlegać wewnętrznemu opodatkowaniu na rzecz Banku z tytułu pensji i honorariów otrzymywanych z Banku, zgodnie z warunkami, które zostaną ustalone, i zasadami, które będą przyjęte przez Radę Gubernatorów w okresie jednego roku od daty wejścia w życie niniejszej umowy. Od daty nałożenia tego podatku pensje i honoraria będą zwolnione od państwowego podatku dochodowego. Członkowie mogą jednak uwzględnić pensje i honoraria zwolnione od tego podatku w momencie określania wielkości podatku, jaki ma zostać nałożony na dochód z innych źródeł.

O przywilejach i immunitetach pracowników Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)) stanowi również Konwencja o Przywilejach i Immunitetach Organizacji Wyspecjalizowanych przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 21 listopada 1947r. (Dz. U. 1970r., Nr 4, poz. 25), którą zgodnie z oświadczeniem rządowym z 22 maja 1990r. (data wejścia w życie 7 czerwca 1990r.) Rzeczpospolita Polska zobowiązała się stosować do następujących organizacji wyspecjalizowanych: Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju. W myśl artykułu VI § 19 Konwencji funkcjonariusze organizacji wyspecjalizowanych:

a) korzystają z immunitetu jurysdykcyjnego w odniesieniu do ich wypowiedzi ustnych lub pisemnych i czynności dokonanych przez nich w charakterze urzędowym,

b) korzystają w odniesieniu do pensji i uposażeń, wypłacanych im przez organizacje wyspecjalizowane, z takich samych zwolnień od podatków i na takich samych warunkach, z jakich korzystają funkcjonariusze Organizacji Narodów Zjednoczonych,

c) nie podlegają, wraz z ich współmałżonkami i członkami rodziny będącymi na ich utrzymaniu, ograniczeniom imigracyjnym i przepisom dotyczącym rejestracji cudzoziemców,

d) w zakresie ułatwień przy wymianie walut korzystają z takich samych przywilejów, jak podobnej rangi funkcjonariusze wchodzący w skład przedstawicielstw dyplomatycznych,

e) korzystają, wraz z ich współmałżonkami i członkami rodziny będącymi na ich utrzymaniu, z takich samych ułatwień przy powrocie do kraju w okresie kryzysu międzynarodowego, jak podobnej rangi funkcjonariusze wchodzący w skład misji dyplomatycznych,

f) przy podejmowaniu swego stanowiska w danym kraju mają prawo wwieźć bez opłat celnych swoje ruchomości i przedmioty osobistego użytku.

Wskazane przepisy ratyfikowane przez Polskę wskazują jedynie na zwolnienie pensji pracowników zatrudnionych m.in. w Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)) od obowiązku opłacania podatków. W cytowanych przepisach nie ma mowy o innych obciążeniach, w tym składkach na ubezpieczenia społeczne. W związku z tym – jak wskazało Ministerstwo Spraw Zagranicznych w piśmie z 19 lipca 1991r. skierowanym do Prezesa ZUS – do takiego zwolnienia doszło zapewne na podstawie praktyki międzynarodowej, nie zaś brzmienia obowiązujących regulacji, które takiego zwolnienia nie przewidywały.

W związku z powyższym za sporny okres, zdaniem Sądu, składki na ubezpieczenia społeczne za ubezpieczoną powinny być zapłacone. Fakt, iż do tego nie doszło, bez względu na powody, dla których pracodawca takich składek nie zapłacił (praktyka międzynarodowa nie mająca jednak oparcia w przepisach, brak środków czy inne okoliczności), nie stoi na przeszkodzie uwzględnianiu ubezpieczonej tego okresu przy ustalaniu kapitału początkowego.

Od dnia 1 stycznia 1999r. w doktrynie zauważa się, że kluczowym elementem dla rozstrzygnięcia powstałego, także w przedmiotowej sprawie, zagadnienia związanego z możliwością uwzględnienia jako składkowego okresu, za który składka nie została opłacona, jest ustalenie pojęcia "składka należna", użytego w art. 40 ust. 1 pkt 1 i art. 40a ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Termin ten - w opozycji do pojęcia "składka wpłacona" (art. 40 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) - oznacza należność do zapłaty dochodzoną przez organy rentowe przy użyciu dostępnych środków administracyjno-egzekucyjnych, która w efekcie dokonania przez ZUS z urzędu wymiaru składek (art. 48 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), sporządzenia odpowiednich dokumentów (art. 48b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) czy też korekty danych w toku postępowania wyjaśniającego (art. 50 ust. 2k ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), zostaje zewidencjonowana na koncie/subkoncie ubezpieczonego, stanowiąc wartość księgową uwzględnianą w podstawie obliczenia emerytury z art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS niezależnie od tego, czy ostatecznie udało się ściągnąć dług składkowy ciążący na płatniku. Nie do zaakceptowania byłoby bowiem przyjęcie stanowiska, że nie jest okresem ubezpieczenia w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 4 pkt 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS okres obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym z uwagi na fakt nieopłacenia składek przez płatnika z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego. Oznaczałoby to bowiem nieuzasadnione przeniesienie na ubezpieczonych ryzyka nierzetelnych lub niezgodnych z prawem działań płatników oraz stałoby w sprzeczności z zasadą automatyzmu ubezpieczeniowego, której istota sprowadza się do powstawania stosunków prawnych ubezpieczeń społecznych od chwili wystąpienia tytułu ubezpieczenia (por. K. Antonow (w:) Emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Emerytury pomostowe. Okresowe emerytury kapitałowe. Komentarz, LEX 2014, komentarz do art. 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz D. Wajda (w:) B. Gudowska, J. Strusińska-Żukowska (red.), Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, Warszawa 2011, s. 582-583).

Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 kwietnia 2007r. (II UK 185/06, OSNP 2008 nr 9 - 10, poz. 143) co do okresu pracowniczego zatrudnienia przed dniem 1 stycznia 1999r. stwierdzając, że dla uznania okresu zatrudnienia wykonywanego przed wejściem w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS za okres składkowy w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 2 i art. 6 ust. 2 tej ustawy, nie jest wymagane wykazanie przez osobę ubiegającą się o emeryturę lub rentę opłacania przez pracodawcę składek na pracownicze ubezpieczenie społeczne.

W uzasadnieniu wyroku wskazano, że przepis art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS został przeniesiony z ustawy z dnia 17 października 1991r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 z późn. zm.), która w miejsce dotychczasowych okresów zatrudnienia, równorzędnych i zaliczanych wprowadziła okresy składkowe i nieskładkowe i okres wymieniony w tym przepisie jest okresem obowiązywania tej ustawy (od 15 listopada 1991r. do 31 grudnia 1998r.). Wcześniejsze okresy zatrudnienia objęte są regulacją art. 6 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Z zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę związany jest obowiązek ubezpieczenia społecznego oraz obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, co wynika z art. 6 ust. 1 pkt ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Obowiązek taki istniał również przed wejściem w życie tej ustawy na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 25 listopada 1986r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 1989 r. Nr 25, poz. 137 z późn. zm.), a na podstawie art. 33 ust. 1 tej ustawy składki na ubezpieczenie społeczne opłacał pracodawca z własnych środków. Pracownik nie miał (podobnie jak nie ma obecnie) wpływu na wywiązywanie się pracodawcy z tego obowiązku.

W obecnym stanie prawnym obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne zarówno w części obciążającej pracodawcę jak i pracownika spoczywa na pracodawcy - płatniku (art. 17 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Wykonywanie przez pracodawcę tego obowiązku jest niezależne od pracownika, zatem zaleganie pracodawcy ze składkami lub uchylanie się od ich opłacania powodowałoby brak środków na indywidualnym koncie pracownika, co miałoby wpływ na wysokość przyszłych świadczeń. W związku z tym został wprowadzony mechanizm chroniący pracownika przed skutkami niezależnego od niego zaniechania. W trybie określonym przepisem art. 40 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokonuje na koncie ubezpieczonego uzupełnienia kwoty składek nieuregulowanych przez płatnika. Jeżeli tryb ten zostanie wyczerpany, okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, w którym pracownik otrzymuje wynagrodzenie, jest okresem ubezpieczenia, czyli okresem składkowym w rozumienia art. 6 ust. 1 pkt 1 w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach, niezależnie od tego, czy pracodawca opłacił składki na ubezpieczenie. Uzależnienie uznania okresu zatrudnienia wykonywanego w poprzednim stanie prawnym za okres składkowy od opłacenia przez pracodawcę składek, kłóciłoby się z zasadą równego traktowania wszystkich ubezpieczonych sformułowaną w art. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Wprowadzałoby także zróżnicowanie pracowników pozostających w zatrudnieniu przed wejściem w życie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez nałożenie obowiązku wykazania faktu opłacenia składek na pracownicze ubezpieczenie społeczne tylko na niektórych a nie wszystkich pracowników. Na gruncie wydanego na podstawie art. 33 ust. 2 ustawy o organizacji i finansowania ubezpieczeń społecznych rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (tekst jedn.: Dz. U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 z późn. zm.) obowiązek imiennego zgłaszania do ubezpieczenia społecznego miały zakłady pracy zatrudniające nie więcej niż 20 pracowników, a zakłady zatrudniające większą liczbę pracowników zgłaszały ich do ubezpieczenia przez podanie łącznej liczby pracowników zatrudnionych w okresie rozliczeniowym (§ 12 ust. 3 i 4). W przypadku nieuregulowania przez pracodawcę zatrudniającego więcej niż 20 pracowników składek na ubezpieczenie społeczne w należnej wysokości, nie było możliwości stwierdzenia faktu opłacenia składek na ubezpieczenie konkretnego pracownika. Skoro wykazanie faktu opłacenia składek przez pracodawcę nie było wymagane do uznania większości pracowników za ubezpieczonych i w konsekwencji uznania ich okresu zatrudnienia za okres składkowy, nie można przyjąć, że dla wąskiej grupy pracowników wprowadzono dodatkowy warunek, jakim jest opłacenie składki przez pracodawcę. Warunki uzyskania prawa do świadczeń lub ich wysokości nie mogą być bowiem zróżnicowane w stosunku do pracowników w zależności od wielkości zatrudniającego ich zakładu pracy. W konsekwencji dla uznania okresu zatrudnienia wykonywanego przed wejściem w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS za okres składkowy w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 2 i art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. a tej ustawy nie jest wymagane wykazanie przez osobę ubiegającą się o emeryturę lub rentę faktu opłacenia przez pracodawcę składek na pracownicze ubezpieczenie społeczne.

Analogiczny pogląd wyrażono w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2016r. (II UK 194/15, LEX nr 2048969). Stwierdzono w nim, że przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu ich wysokości okresy składkowe uwzględnia się jako okresy ubezpieczenia (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), bez względu na to, czy płatnik niebędący ubezpieczonym opłacił należne za niego składki, ponieważ przy weryfikacji okresów uwzględnianych do ustalenia prawa i wysokości emerytury lub renty nie uwzględnia się okresów, za które nie zostały opłacone składki tylko, gdy płatnik składek zobowiązany do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność (płatnikami takich składek) nie opłacił składek na takie ubezpieczenia społeczne.

W motywach orzeczenia przyznano, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, okresami składkowymi są co do zasady okresy ubezpieczenia. Równocześnie okresy opłacania składek są okresami składkowymi pod warunkiem zapłaty należnych składek na ubezpieczenia społeczne tylko wtedy, gdy przepisy tej ustawy tak wyraźnie stanowią, np. art. 6 ust. 1 pkt 2 i 3a oraz art. 6 ust. 2 pkt 1c, pkt 9, 10, 11a, 12a, 13a, 14a, 15 i 16. Z art. 5 ust. 4 tej ustawy wyraźnie wynika, że tylko przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty dla płatników składek zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a ponadto osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność - nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym okresie. Z wymienionych regulacji prawnych wypływa wniosek, że okresami składkowymi są okresy ubezpieczenia, za które płatnicy składek powinny opłacić należne składki za ubezpieczonych, a ponadto okresy opłacania składek przez płatników na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz "szczególne" ubezpieczenia społeczne osób współpracujących z płatnikami prowadzącymi pozarolniczą działalność, które to osoby współpracujące we własnym interesie prawnym, bo ze względu na niezdefiniowany prawnie stosunek współpracy, mają obowiązek osobistego zgłoszenia się do ubezpieczeń społecznych (art. 36 ust. 3 ustawy systemowej). Dlatego Sąd Najwyższy uznał, że przy ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz obliczaniu ich wysokości okresy składkowe uwzględnia się jako okresy ubezpieczenia (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach), bez względu na to, czy płatnik niebędący ubezpieczonym opłacił należne za niego składki, ponieważ przy weryfikacji okresów uwzględnianych do ustalenia prawa i wysokości emerytury lub renty nie uwzględnia się okresów, za które nie zostały opłacone składki tylko, gdy płatnik składek zobowiązany do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub osób współpracujących z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność (płatnikami takich składek) nie opłacił składek na takie ubezpieczenia społeczne. Przeciwne stanowisko, że skutki zaniechania opłacania składek przez niebędących ubezpieczonymi płatników obarczałyby ubezpieczonych ryzykiem "utraty" składkowych okresów ubezpieczenia byłoby zaprzeczeniem istoty i automatyzmu prawnego powstawania i podlegania obowiązkowym stosunkom ubezpieczeń społecznych oraz obliczania i opłacania przez płatników całości należnych składek za ubezpieczonych, choćby w części finansowanych z przychodów samych ubezpieczonych.

W związku z powyższym niewypełnienie obowiązku składkowego przez pracodawcę (płatnika) nie wyklucza zaliczenia okresu pracy jako okresu ubezpieczenia do emerytury. Istotne jest to czy został zrealizowany tytuł ubezpieczenia. Nieuregulowanie w tym czasie składek nie znosi samego tytułu ubezpieczenia. Jest to okres składkowy, który może być nazwany "ułomnym okresem składkowym", ale tylko dlatego, że obowiązek składkowy nie został wykonany. Obowiązek zapłacenia składek nie ciążył jednak na pracowniku. Jego niewykonanie nie jest podstawą do odmowy zaliczenia okresu pracy jako okresu ubezpieczenia do prawa do emerytury.

Regulacja ustawowa oparta jest na idealnym założeniu opłacania składek, co nie zawsze się spełnia. Prawodawca nie wprowadził zastrzeżenia, iż ubezpieczenie emerytalne zatrudnianego pracownika warunkuje opłacenie składek. Taka norma nie jest akceptowana nie tylko dlatego, że byłaby niezgodna z podstawową zasadą prawa do zabezpieczenia społecznego, w którym obowiązek składkowy obciąża pracodawcę a nie pracobiorcę. Prawodawca takie zastrzeżenie czyni wyraźnie w odniesieniu do ubezpieczonych będących płatnikami składek na swoje ubezpieczenie (art. 5 ust. 4 ustawy emerytalnej), jednak nie do pracobiorców .

Uwzględniając przedstawione argumenty, Sąd Okręgowy ocenił, że choć w okresie od 18 lipca 1994r. do 31 grudnia 1998r. za D. Ż. nie zostały zapłacone składki, to z uwagi na tytuł ubezpieczenia (umowa o pracę) taki obowiązek istniał. Pracodawca ubezpieczonej – Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju ( Bank (...)) był do tego zobowiązany w świetle przeanalizowanych regulacji, fakt zaś iż składek nie odprowadzał wynikał z innych okoliczności – prawdopodobnie praktyki międzynarodowej. To jednak nie może być powodem odmowy uwzględnienia D. Ż. wskazanego okresu jako składkowego, szczególnie że okoliczność faktycznego opłacenia składek dla możliwości uwzględnienia tego okresu jako składkowego, pozostaje irrelewantna.

W konsekwencji zaskarżona decyzja, jako błędna, została zmieniona na podstawie art. 477¹⁴§ 2 k.p.c. w ten sposób, że do obliczenia kapitału początkowego został uwzględniony ubezpieczonej okres składkowy od 18 lipca 1994r. do 31 grudnia 1998r.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE