UZASADNIENIE

M. S. w dniu 17 października 2023r. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 27 września 2023r., znak: (...), odmawiającej prawa do rekompensaty. W odwołaniu wskazał, że w okresie od 21 czerwca 1976r. do 31 sierpnia 1999r. pracował w warunkach szczególnych w Zakładzie (...) sp. z o.o., gdzie był maszynistą spycharki. Ponadto był zatrudniony w Fabryce (...) w M. od 4 października 1994r. do 31 maja 2013r., gdzie wykonywał prace bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu na stanowiskach operatora wózka widłowego, pakowacza, kontrolera jakości oraz operatora maszyn i urządzeń technicznych. Obecnie nie może być obarczony winą za błędnie wypełnione świadectwa pracy w szczególnych warunkach, tym bardziej że zakłady pracy aktualnie nie istnieją i nie ma możliwości uzyskania poprawionych dokumentów. Mając powyższe na względzie ubezpieczony wniósł o uwzględnienie do wyliczenia emerytury lat pracy w warunkach szczególnych i zmianę zaskarżonej decyzji (odwołanie z dnia 17 października 2023r., k. 3 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c., a uzasadniając swe stanowisko zacytował art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Ponadto organ rentowy wskazał, że zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43 ze zm.) okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Okresy pracy, o których mowa wyżej, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach (...) lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2 rozporządzenia). Odnosząc powyższe do okoliczności faktycznych rozpatrywanej sprawy, organ rentowy wyjaśnił, że ubezpieczony nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych wykonywanej do 31 grudnia 2008r. Zakład ustalił staż pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach w wymiarze 11 lat i 13 dni, przypadający w okresie od 26 sierpnia 1997r. do 31 grudnia 2008r., z wyłączeniem zwolnień lekarskich. Do stażu pracy w warunkach szczególnych nie przyjęto okresu do 21 czerwca 1976r. do 31 sierpnia 1979r. oraz od 4 października 1980r. do 31 sierpnia 1994r., ponieważ świadectwo pracy z 6 września 2012r. wystawione przez Zakład (...) sp. z o.o. nie wskazuje zarządzenia resortowego, któremu podlegał zakład pracy. Nie uwzględniono również okresu od 4 października 1994r. do 25 sierpnia 1997r. (zatrudnienie w Fabryce (...)), ponieważ stanowiska wskazane w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 31 lipca 2013r. nie są zgodne ze stanowiskami wskazanymi w zarządzeniu resortowym nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z 30 marca 1985r.

Dodatkowo organ rentowy wskazał, że okresy pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach podlegały ocenie sądu w związku z odwołaniami od decyzji z 27 września 2018r. oraz z 14 listopada 2018r., odmawiających prawa do wcześniejszej emerytury, które zostały oddalone (odpowiedź na odwołanie z 8 listopada 2023r., k. 4-5 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. S., ur. (...), w okresie od 1 września 1973r. do 31 sierpnia 1994r. pracował w Zakładzie (...) sp. z o.o., gdzie w okresie od 21 czerwca 1976r. do 31 sierpnia 1994r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę polegającą na obsłudze ciężkich maszyn budowlanych. Wcześniej, w okresie od 1 września 1973r. do 18 czerwca 1976r., był uczniem praktycznej nauki zawodu - uczył się przez trzy dni w tygodniu i pracował w takim samym wymiarze tygodniowym. W okresie od 25 października 1978r. do 3 października 1980r. odbywał służbę wojskową. Po odbyciu służby wojskowej wrócił na to samo stanowisko i pracował dalej od 4 października 1980r. do 31 sierpnia 1994r. jako operator spycharki - S.. Praca odbywała się w systemie zmianowym. Ubezpieczony, obsługując spycharkę, pracował przy budowie strzelnic oraz różnych obiektów wojskowych. Od 4 października 1994r. rozpoczął zatrudnienie w (...) S.A. (następca Fabryki (...) w M.). Pracownicy zatrudnieni u tego pracodawcy korzystali z tzw. urlopu azbestowego - tj. dodatkowych 12 dni wolnych w roku. W tym zakładzie pracy używany był azbest do produkcji okładzin ciernych, który następnie został zastąpiony włóknem szklanym. Praca odbywała się po osiem godzin dziennie, w trakcie pracy pracownicy otrzymywali posiłki regeneracyjne oraz mleko. Ubezpieczony pracował do 31 maja 2013r., gdy zakład został zlikwidowany. W trakcie zatrudnienia zajmował stanowiska kontrolera jakości - pakowacza, kontrolera jakości - operatora wózka akumulatorowego, a także operatora maszyn i urządzeń technologicznych. Pracodawca wystawił ubezpieczonemu dwa świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Jedno dotyczyło zatrudnienia w okresie od 4 października 1994r. do 25 sierpnia 1997r., drugie zaś okresu od 26 sierpnia 1997r. do 31 maja 2013r., kiedy M. S. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako operator urządzeń mechanicznej obróbki włókien szklanych, wykonując stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace przy przetwórstwie włókien szklanych, wymienione w Wykazie A Dział IV poz. 22 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z 6 września 2012r., k. 5 tom III a.r.; świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach z 31 lipca 2013r., tom III k. 6 a.r., protokół rozprawy z 15 kwietnia 2019r., k. 31-36 akt o sygn. VII U 1389/18; świadectwo pracy - korekta z 1 lipca 2013r., k. 4 tom II a.r.).

M. S. w dniu 13 sierpnia 2018r. wystąpił o przyznanie wcześniejszej emerytury. Decyzją z dnia 27 września 2018r. odmówiono ubezpieczonemu prawa do tego świadczenia, powołując się na okoliczność, że na dzień wejścia w życie przepisów ustawy emerytalnej, tj. 1 stycznia 1999r., nie udowodnił 15 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach, wykonywanego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy ( wniosek z 13 sierpnia 2018r., k. 1-7 tom I a.r.; decyzja z 27 września 2018r., k. 12 tom III a.r.). Po uzupełnieniu dokumentacji przez ubezpieczonego, kolejną decyzją z 14 listopada 2018r. również odmówiono przyznania prawa do emerytury, powołując się na tożsame okoliczności (decyzja z 14 listopada 2018r., k. 24 tom III a.r.). Ubezpieczony odwołał się od wskazanych decyzji, czym zainicjował postępowania przed sądem, prowadzone w sprawach o sygnaturach akt VII U 1389/18 i VII U 596/21. Wyrokiem z 8 marca 2021r. oraz wyrokiem z dnia 21 czerwca 2021r. Sąd Okręgowy Warszawa- Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołania ubezpieczonego od decyzji ZUS z dnia 27 września 2018r. i z dnia 14 listopada 2018r. (wyrok z dnia 8 marca 2021r., k. 167 akt o sygn. VII U 1389/18, wyrok z dnia 21 czerwca 2021r., k. 12 akt o sygn. VII U 596/21).

W dniu 11 września 2023r. M. S. wniósł o przyznanie emerytury wraz z rekompensatą. Decyzją z dnia 27 września 2023r. organ rentowy przyznał ubezpieczonemu emeryturę od 10 września 2023r., tj. od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego oraz równocześnie odmówił prawa do rekompensaty, wskazując, że ubezpieczony do 31 grudnia 2008r. nie posiada okresu pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat (wniosek o przyznanie emerytury z 11 września 2023r., k. 1-3 tom IV a.r.; decyzja z dnia 27 września 2023r. w przedmiocie przyznania emerytury, k. 4 tom IV a.r.; decyzja z dnia 27 września 2023r. w przedmiocie odmowy przyznania prawa do rekompensaty, k. 7 tom IV a.r.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów zgromadzonych w aktach organu rentowego oraz przy uwzględnieniu dokumentów z akt spraw prowadzonych przez Sąd Okręgowy Warszawa – P. o sygn. akt VII U 1389/18 i VII U 596/21. Zdaniem Sądu ich wiarygodność nie budziła wątpliwości, wobec tego zostały uwzględnione w procesie dokonywania ustaleń faktycznych. Jeśli chodzi o protokół rozprawy z akt sprawy VII U 1389/18, podczas której zostali przesłuchani świadkowie K. K. i T. R. oraz ubezpieczony, to Sąd zwrócił uwagę na spójność zeznań. Wymienieni świadkowie pracowali wraz z M. S. w Zakładzie (...) sp. z o.o. Choć zajmowali inne stanowiska niż ubezpieczony, to spotykali ubezpieczonego i mieli wiarygodne informacje o tym, że M. S. był operatorem spycharki, wykonując przez cały rok – niezależnie od warunków atmosferycznych – prace przy użyciu tego sprzętu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Regulacja dotycząca prawa do rekompensaty z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych, o którą ubiegał się M. S., została wprowadzona do ustawy z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 164). Art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Z kolei warunki jej przyznawania oraz sposób obliczenia określają art. 21 – 23 zamieszczone w Rozdziale III (...). Art. 23 stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W art. 21 ust. 1 ustawy wskazano natomiast, że rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Z art. 21 ust. 2 ustawy wynika zaś, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazywane art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej oraz 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszącego co najmniej 15 lat. Z kolei w art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Do prawidłowej interpretacji tego przepisu konieczne jest jednak zastosowanie wykładni systemowej, która prowadzi do przepisu art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego. Z kolei z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, za których były opłacane składki na ubezpieczanie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 roku. W tych okolicznościach warunek sformułowany w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na prace w warunkach szczególnych, obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia . Nabycie prawa do takiego tylko świadczenia stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty (wyrok Sadu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 5 maja 2017r., III AUa 2047/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 grudnia 2015r., III AUa 1070/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 września 2017r., III AUa 529/16).

W rozpatrywanej sprawie nie zachodzi negatywna przesłanka przyznania M. S. prawa do rekompensaty. Ubezpieczony nie miał przyznanego prawa do wcześniejszej emerytury z uwagi na prace wykonywane w warunkach szczególnych. Decyzją z dnia 27 września 2023r. organ rentowy przyznał ubezpieczonemu emeryturę od 10 września 2023r., tj. od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego, a wcześniej dwukrotnie odmówił przyznania emerytury wcześniejszej.

Jeśli chodzi natomiast o przesłanki pozytywne, o których była mowa, to podkreślić należy, że analiza cytowanych przepisów ustawy o emeryturach pomostowych wskazuje, że prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948r., które przed 1 stycznia 2009r. wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podobnie jak przy ustalaniu tego okresu na potrzeby przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym, tak przy ustalaniu prawa do rekompensaty, będą uwzględnione tylko te okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43) – zwane dalej rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego , do którego należy się odwołać na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wskazuje bowiem w § 2 ust. 1, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W przypadku ubezpieczonego organ rentowy, wydając decyzję dotyczącą odmowy przyznania prawa do rekompensaty, uwzględnił ubezpieczonemu okres od 26 sierpnia 1997r. do 31 grudnia 2008r. (po odliczeniu okresów pobierania zasiłków), kiedy ubezpieczony pracował bezpośrednio przy przetwórstwie włókien szklanych, a więc łącznie 11 lat i 13 dni. Nie zostały zaś uwzględnione do stażu pracy w szczególnych warunkach okresy od 21 czerwca 1976r. do 31 sierpnia 1979r. oraz od 4 października 1980r. do 31 października 1994r., ponieważ świadectwo pracy z 6 września 2012r. wystawione przez Zakład (...) sp. z o.o. nie wskazuje zarządzenia resortowego, któremu podlegał zakład pracy. Nie uwzględniono również okresu od 4 października 1994r. do 25 sierpnia 1997r. (praca w Fabryce (...)), ponieważ stanowiska wskazane w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 31 lipca 2013r. nie są zgodne ze stanowiskami wskazanymi w zarządzeniu resortowym nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985r. Dodatkowo organ rentowy powołał się na fakt, iż odmówiono ubezpieczonemu przyznania prawa do wcześniejszej emerytury, a Sąd Okręgowy Warszawa – P. odwołania złożone od odmownych decyzji prawomocnie oddalił.

Odnosząc się do okoliczności związanej z wcześniej prowadzonymi postępowaniami w sprawie o wcześniejszą emeryturę, Sąd zwraca uwagę na treść art. 365 § 1 k.p.c., który stanowi, że orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Prawomocność materialna orzeczenia wyraża się w nakazie przyjmowania przez sądy rozstrzygające inne sprawy, że w danej sytuacji stan prawny przedstawia się tak, jak to wynika z wcześniejszego orzeczenia sądu, przy czym dla określenia granic prawomocności materialnej orzeczenia mogą mieć znaczenie okoliczności objęte jego uzasadnieniem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2007r., II CSK 452/06).

Na podstawie powołanego przepisu moc wiążąca wyroku i postanowienia orzekającego co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym, dotyczy w zasadzie związania treścią jego sentencji, a nie uzasadnienia, jednakże przy orzeczeniach oddalających powództwo lub wniosek w postępowaniu nieprocesowym, gdy z sentencji nie wynika zakres przedmiotowy rozstrzygnięcia, doniosłe i wiążące mogą być również motywy rozstrzygnięcia zawarte w uzasadnieniu orzeczenia, szczególnie ustalenia prejudycjalne sądu, prowadzące do oddalenia powództwa lub wniosku w całości lub w części (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 19 października 2012r., V CSK 485/11, z dnia 13 października 2005r., I CK 217/05, z dnia 15 lutego 2007r., II CSK 452/06, OSNC-ZD rok 2008, nr A, poz. 20, z dnia 8 marca 2010r., II PK 258/09, z dnia 29 września 2011r., IV CSK 652/10). Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 12 marca 2003r., III CZP 97/02 (OSNC 2003r., Nr 12, poz. 160), sąd nie jest związany ustaleniami wynikającymi z uzasadnienia orzeczenia w takim zakresie, w jakim nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia zawartego w wydanym wyroku.

W przypadku M. S. w sprawach dotyczących odmowy przyznania prawa do wcześniejszej emerytury Sąd Okręgowy Warszawa – P. nie sporządził pisemnych uzasadnień wyroków z 8 marca 2021r. i z 21 czerwca 2021r., niemniej jednak czynności podjęte w prowadzonych postępowaniach, szczególnie w sprawie o sygnaturze akt VII U 1389/18, pozwalają odtworzyć tok rozumowania sądu i ustalenia, jakie legły u podstaw wydanych rozstrzygnięć, a to z kolei jest istotne w przedmiotowej sprawie, wskazuje bowiem, że sąd w ww. sprawie – choć ostatecznie oddalił odwołanie M. S. z uwagi na brak 15 lat pracy w warunkach szczególnych – to bazując na opiniach biegłego sądowego z zakresu bhp A. P. uwzględnił ubezpieczonemu do stażu pracy w warunkach szczególnych część spornego okresu. Aby jednak wnioski i ustalenia sądu w sprawie o sygnaturze akt VII U 1389/18 lepiej zrozumieć i zobrazować, należy najpierw streścić to, co wynika z opinii wskazanego biegłego sądowego. A. P. w opinii z 30 czerwca 2019r. wskazał, że po zapoznaniu się z dokumentacją, tj. aktami osobowymi, aktami rentowymi, zeznaniami świadków oraz przesłuchaniem ubezpieczonego, dokonał szczegółowej analizy okresu zatrudnienia od 21 czerwca 1976r. do 31 sierpnia 1994r. oraz od 4 października 1994r. do 31 maja 2013r. Biegły przedstawił swoje wątpliwości dotyczącego tego, czy M. S. w okresie od 4 października 1994r. do 25 sierpnia 1997r. faktycznie fizycznie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu. Podkreślił, że w przypadku Fabryki (...) S.A. mieszanka różnych składników, a jednym z nich był azbest (wykładziny nie były wykonywane wyłącznie w 100% z azbestu), zmieniała pod wpływem prasowania swoją konsystencję, stając się z mieszaniny proszków, elementem stałym. Nadzór nad prasowaniem tych mieszanin sprawowali operatorzy maszyn i urządzeń technologicznych, zatrudnieni w takich wydziałach, jak np. PB - Wydział Produkcji Okładzin Bębnowych, PP - linia obróbki: Mieszalnia i Prasownia, (...) Wydział Produkcji Okładzin Sprzęgłowych, P. - Wydział Produkcji Okładzin Tarczowych. Biegły wskazał, że z dokumentacji osobowej bezspornie wynika, że w wyżej wymienionym okresie ubezpieczony był kontrolerem w D. Kontroli Ostatecznej. Nie miał więc styczności z przetwarzanie azbestu, co jednak nie oznacza, że nie był w ogóle narażony na oddziaływanie pyłów azbestu. W ocenie biegłego pieczątki z okresu 1994r. do 1997r. o treści „Praca wykonywana bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu” były umieszczane na dokumentach kadrowych nie tylko ze zwykłej przezorności, by pracownicy zdawali sobie sprawę z tego, że potencjalnie narażeni są na pył azbestowy, ale także z obowiązku wynikającego z przepisów. Pracownicy mieli wiedzieć, że w pomieszczeniach, w których faktycznie komponenty mieszanek zawierające azbest były prasowane, potencjalnie mogą osadzać się w oskrzelach i płucach. Biegły podkreślił, że pracując na stanowisku kontrolera jakości - pakowacza, ubezpieczony stykał się z gotowym produktem, który po zapakowaniu trafiał do klientów hurtowych, a później detalicznych jako np. klocki hamulcowe, okładziny hamulców bębnowych lub okładziny tarczowe, a także okładziny sprzęgłowe. Nie mniej pracodawca starał się zachować jak najdalej idącą ostrożność i dlatego asekuracyjnie informował wszystkich pracowników o ewentualnym narażeniu na pyły azbestu. Biegły podkreślił, że praca przez ubezpieczonego wykonywana nie może być zaliczona do prac wykonywanych w warunkach szczególnych. Ponadto biegły wskazał, że nie ma takich wątpliwości w odniesieniu do prac wykonywanych na stanowisku operatora maszyn i urządzeń technologicznych, które M. S. wykonywał od 1 września 1999 roku. Biegły podkreślił, że stanowisko operatora maszyn i urządzeń technologicznych odwołujący objął około rok po zmianie technologii produkcji okładzin, bowiem pod koniec sierpnia azbest definitywnie został zastąpiony m.in. włóknem szklanym. W okresie od 1 września 1999r. do końca zatrudnienia ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace bezpośrednio przy przetwórstwie włókien szklanych - Wykaz A Dział IV poz. 22 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, pracując na stanowisku operator maszyn i urządzeń technologicznych. Jeśli chodzi zaś o okres zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) sp. z o.o. Zakładzie (...), to biegły z zakresu bhp zwrócił uwagę na niewielką ilość dokumentów, które dotyczą tego okresu pracy. Po dokonaniu ich analizy oraz szczegółowym przeanalizowaniu zeznań świadków, wskazał, że uwzględnienie jako okresu pracy w warunkach szczególnych czasu od 1 września 1973r. do 30 grudnia 1981r. było niemożliwe z powodu braku przepisu uznającego prace maszynistów ciężkich maszyn budowalnych lub drogowych za prace w I kategorii zatrudnienia. Nie wypowiedział się natomiast jednoznacznie co do okresu późniejszego (opinia biegłego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, k. 49-74 akt o sygn. VII U 1389/18).

Organ rentowy pismem z 3 października 2019r. wskazał, że nie wnosi zastrzeżeń do opinii biegłego sądowego w zakresie dotyczącym zatrudnienia ubezpieczonego w okresach od 21 czerwca 1976r. do 24 października 1978r. i od 4 października 1980r. do 31 sierpnia 1994r. (w tym odbywania służby wojskowej od 25 października 1978r. do 3 października 1980r.) Organ rentowy wniósł natomiast o uzupełnienie opinii poprzez jednoznaczne wskazanie, czy w okresie od 4 października 1994r. do 25 sierpnia 1997r. M. S. stale i w pełnym wymiarze wykonywał pracę w szczególnych warunkach (pismo z dnia 3 października 2019r., k. 84 akt o sygn. VII U 1389/18).

W opinii uzupełniającej z a 21 października 2019r. biegły A. P. wskazał, że w okresie wymienionym w piśmie organu rentowego odwołujący jako kontroler jakości, kontrolował jakość przeznaczonych do sprzedaży produktów i nie był zatrudniony bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu. Pracując na stanowisku kontrolera jakości – pakowacza stykał się z gotowym produktem, który po zapakowaniu trafiał do klientów hurtowych, a później do klientów detalicznych jako np. klocki hamulcowe, okładziny hamulców bębnowych lub okładziny tarczowe, a także okładziny sprzęgłowe. Odwołujący dokonywał jedynie kontroli jakości gotowych wyrobów, tj. okładzin hamulcowych, sprzęgłowych itp. Gotowy produkt, jako towar kierowany bezpośrednio na rynek, nie był przedmiotem emitującym jakiekolwiek pyły mogące zagrażać zdrowiu pracowników, bowiem kierowany był bezpośrednio do klienta, dlatego był poddawany szczegółowej kontroli jakości. Pracownikami sprawującymi bezpośredni nadzór nad prasowaniem specjalnych mieszanin byli operatorzy maszyn i urządzeń technologicznych, zatrudnieni w takich wydziałach, jak PB - Wydział Produkcji Okładzin Bębnowych, PP - linia obróbki: Mieszalnia i Prasownia, (...) Wydział Produkcji Okładzin Sprzęgłowych, P. - Wydział Produkcji Okładzin Tarczowych. Biegły podkreślił, że to w stosunku do pracowników wyżej wymienionych wydziałów mają zastosowanie przepisy zarządzenia Nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marcu 1985r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego. Biegły wskazał, że nie dotyczą one M. S., który w okresie od 4 października 1994r. do 25 sierpnia 1997 roku nie wykonywał prac w warunkach szczególnych (opinia biegłego z dnia 21 października 2019r., k. 90-95 akt o sygn. VII U 1389/18).

Organ rentowy nie wniósł zastrzeżeń do opinii uzupełniającej biegłego A. P. (pismo z dnia 7 stycznia 2020r., k. 106 akt o sygn. VII U 1389/18). Natomiast M. S. nie zgodził się ze stanowiskiem biegłego zawartym w opinii i wskazał, że w Fabryce (...) w M. wykonywał prace na różnych stanowiskach, gdzie miał kontakt z niebezpiecznymi substancjami, w tym z azbestem (pismo z dnia 10 stycznia 2020r., k. 107-109 akt o sygn. VII U 1389/18).

W kolejnej opinii uzupełniającej z 7 stycznia 2021r. biegły A. P. wyjaśnił, że wyłącznie przez pryzmat obowiązujących przepisów może analizować i oceniać prace wykonywane przez ubezpieczonego począwszy od dnia podjęcia nauki - przyuczania do zawodu w dniu 1 września 1973 roku aż do rozwiązania stosunku pracy na mocy porozumienia stron w Przedsiębiorstwie (...) sp. z o.o. Zakładzie (...). Prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych zaistniały w przepisach prawa jako prace wykonywane w szczególnych warunkach dopiero 31 grudnia 1981 roku. Do 30 grudnia 1981 roku prace wykonywane przez operatorów spychaczy, koparek, dźwigów samojezdnych walców drogowych i wielu innych maszyn nie były uznawane jako pierwsza kategoria zatrudnienia. W roku 1956 w życie weszło rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1956 roku w sprawie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia, z mocą obowiązującą od 1 lipca 1956r. Żaden z przepisów powyższego rozporządzenia, uchylonego z dniem 1 stycznia 1980r., nie odnosił się do stanowiska pracy, które zajmował M. S.. W rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 10 września 1956r. w sprawie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia, które zostało uchylone w dniu 1 stycznia 1980r. rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia, a także w rozporządzeniu z 4 maja 1979 roku nie wymienia się w żadnej z pozycji prac maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych. Wykaz prac zaliczonych do I kategorii zatrudnienia, będący załącznikiem do rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia, został znacznie rozszerzony dopiero rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981r. W wykazie prac zaliczonych do pierwszej kategorii zatrudnienia, będącym załącznikiem do tego rozporządzenia, które weszło w życie 31 grudnia 1981 roku, w Dziale V „W budownictwie i produkcji materiałów budowlanych” w pozycji 3 znalazły się „Prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych”. Zatem od 31 grudnia 1981r. osoby wykonujące takie prace, były osobami wykonującymi prace w I kategorii zatrudnienia. Mając powyższe na uwadze, biegły wskazał, że nie może uznać, że w okresie od 1 września 1973 roku do grudnia 1981 roku M. S. wykonywał prace w szczególnych warunkach zarówno jako: uczeń przyuczający się do zawodu, pracownik i żołnierz zasadniczej służby wojskowej (uzupełniająca opinia biegłego z dnia 7 stycznia 2021r., k. 141-146 akt o sygn. VII U 1389/18).

Analizując wskazane opinie biegłego ds. bhp, wydane w sprawie o sygnaturze akt VII U 1389/18 oraz osobowe środki dowodowe, które zostały przeprowadzone, należy przyjąć, iż Sąd Okręgowy Warszawa – P., oddalając odwołanie ubezpieczonego od decyzji z 27 września 2018r. odmawiającej przyznania wcześniejszej emerytury, nie uwzględnił jako pracy w warunkach szczególnych okresów od 1 września 1973 roku do 30 grudnia 1981 roku oraz od 4 października 1994 roku do 25 sierpnia 1997 roku. Przeprowadzone w sprawie dowody były natomiast podstawą do uznania, że w okresie od 31 grudnia 1981r. do 31 sierpnia 1994r. M. S., pracując jako operator spycharki, wykonywał prace w warunkach szczególnych wymienione w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r., w Dziale V pod poz. 3 „Prace maszynistów ciężkich maszyn budowlanych lub drogowych”. Okres ten w sprawie o wcześniejszą emeryturę był jednak zbyt krótki, aby ubezpieczonemu uwzględnić odwołanie. W przedmiotowej sprawie, w związku z uwzględnieniem przez ZUS dodatkowego okresu pracy w warunkach szczególnych od 26 sierpnia 1997r. do 31 grudnia 2008r. (11 lat i 13 dni), M. S. legitymuje się przypadającym w okresie do 31 grudnia 2008r., 15 letnim okresem pracy w warunkach szczególnych. Zdaniem Sądu, nawet gdyby uwzględniając zastrzeżenia biegłego A. P., przyjąć że ubezpieczony nie mógł być operatorem spycharki stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w okresach zimowych, to przyjąć trzeba – odwołując się do zeznań świadków przesłuchanych w sprawie VII U 1389/18 – że takie prace wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w pozostałej części każdego kolejnego roku. To zaś oznacza, że legitymuje się dodatkowym okresem, brakującym do 15 lat, i powinien uzyskać prawo do rekompensaty.

W związku z powyższym Sąd na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c. dokonał zmiany zaskarżonej decyzji z dnia 27 września 2023r. i przyznał ubezpieczonemu rekompensatę począwszy od 10 września 2023r., tj. od daty, w której ZUS przyznał emeryturę w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE