UZASADNIENIE

M. L. w dniu 3 sierpnia 2017r. złożyła w Sądzie Okręgowym w Warszawie odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 13 czerwca 2017r., nr ewid.
(...), w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości emerytury policyjnej. Zarzuciła naruszenie:

- art. 2 Konstytucji RP, polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego świadczenia emerytalnego, jako naruszające zasadę ochrony praw nabytych i zasadę sprawiedliwości społecznej, a także zasadę zaufania obywatela do państwa i tworzonego przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz, wynikającego z zasady demokratycznego państwa prawnego;

- art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego świadczenia emerytalnego, co stanowi nieproporcjonalne i nieuzasadnione naruszenie przysługującego prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego;

- art. 30 oraz art. 47 Konstytucji RP w związku z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na naruszeniu godności, prawa do ochrony czci, dobrego imienia, prawa do prywatności i prawa do poszanowania życia rodzinnego poprzez przyjęcie, że jej służba w okresie przed 31 lipca 1990r. stanowiła „służbę na rzecz totalitarnego państwa”, a tym samym arbitralne przypisanie - w akcie prawnym rangi ustawy - winy za działania związane z naruszeniami praw człowieka, których dopuszczali się niektórzy przedstawiciele władzy publicznej PRL oraz niektórzy funkcjonariusze organów bezpieczeństwa PRL, a do których ubezpieczona nie przyczyniła się w żaden sposób;

- art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w związku z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na nieuzasadnionym, dyskryminującym zróżnicowaniu uprawnień o charakterze majątkowym wynikających ze służby po roku 1990 i obniżeniu świadczeń emerytalnych należnych z tytułu tej służby, w stosunku do osób, które nie pełniły służby w okresie PRL, w sposób naruszający zasadę równości wobec prawa;

- art. 45 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 42 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 6 ust. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na zastosowaniu represji bez wykazania winy indywidualnej, zastąpienie w tym zakresie władzy sądowniczej władzą ustawodawczą i odwróceniu w ten sposób zasad domniemania niewinności przez uznanie wszystkich funkcjonariuszy będących w służbie przed 31 lipca 1990r. za winnych działań zasługujących na penalizację;

- art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w związku z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w związku z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na arbitralnym naruszeniu osobistych praw majątkowych i prawa do poszanowania mienia, które podlegają równej dla wszystkich ochronie na skutek nieproporcjonalnego naruszenia prawa do zabezpieczenia społecznego, co stanowi przejaw nieuzasadnionej represji ekonomicznej.

Powołując się na wskazane zarzuty ubezpieczona wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji przez przyznanie świadczenia emerytalnego w dotychczasowej wysokości, tj. w kwocie 5.693,92 zł brutto, jak również o zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania według norm przepisanych (odwołanie z dnia 1 sierpnia 2017r., k. 3-17 a.s.).

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wniósł o oddalenie odwołania, a uzasadniając swe stanowisko wskazał, że zgodnie z brzmieniem art. 15c ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016., poz. 708 z późn. zm.), w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi:

1. 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2. 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Powołany przepis zawiera także obostrzenie zawarte w ust. 3, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z FUS, ogłoszonej przez Prezesa ZUS.

W dalszej części organ rentowy wyjaśnił, że zaskarżona decyzja została wydana zgodnie z zasadami obliczania wysokości emerytury, określonymi w art. 15c powyższej ustawy oraz w oparciu o informację o przebiegu służby ubezpieczonej nr (...), sporządzoną przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 16 marca 2017r. Zgodnie z art. 13a ust. 5 powołanej ustawy z dnia 18 lutego 1994r., taka informacja o przebiegu służby jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy. Była zatem wiążąca dla organu emerytalno-rentowego przy wydaniu przedmiotowej decyzji (odpowiedź na odwołanie z dnia 5 lipca 2018r., k. 23-25 a.s.).

Na wniosek Sądu Okręgowego w Warszawie, postanowieniem z dnia 2 sierpnia 2019r., Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyznaczył Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie do rozpoznania sprawy (postanowienie z dnia
2 sierpnia 2019r., k. 47 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. L. w dniu 7 lipca 1987r., z uwagi na względy ekonomiczne, złożyła podanie do Szefa (...) Urzędu Spraw Wewnętrznych o przyjęcie do pracy w (...) Urzędzie Spraw Wewnętrznych na stanowisko maszynistki. Przed złożeniem tego podania, od 1 września 1985 roku pracowała w Centrum (...) jako sekretarka medyczna w Zakładzie Rentgenodiagnostyki w Dziale (...), a także była zatrudniona na ¼ etatu w archiwum medycznym RTG w W. (akta IPN – płyta CD, k. 35: podanie z dnia 7 lipca 1987r., k. 6, notatka służbowa z dnia 24 czerwca 1987r., k. 14, świadectwo pracy z 15 lipca 1987r., k. 18).

Z dniem 16 sierpnia 1987r. ubezpieczona została przyjęta do służby w Milicji Obywatelskiej na stanowisko maszynistki w Wydziale (...) (...). Wydział ten realizował zadania polegające na:

: rozpoznawaniu, wykrywaniu, ograniczaniu i likwidowaniu antysocjalistycznej działalności wymierzonej przeciwko konstytucyjnemu ustrojowi PRL oraz godzącymi w podstawowe interesy polityczne PRL;
: profilaktycznej ochronie przed działalnością, o której mowa wyżej, instytucji nadbudowy państwa, środowisk mniejszości narodowych, tzw. potradycyjnych, służby zdrowia, sportu i turystyki, wydawnictw, związków twórczych, stowarzyszeń oraz instytucji i organizacji legalnie działających;
: zwalczaniu działalności antysocjalistycznej, w tym wszelkich faktów i zdarzeń stanowiących zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa, w szczególności: działalności antypaństwowej naruszającej porządek prawno – polityczny, dywersji politycznej, działalności antypaństwowej w ramach ochrony instytucji nadbudowy.

Wśród pracowników tego Wydziału znajdowali się: Naczelnik Wydziału, Zastępca Naczelnika, Kierownik Sekcji, Starszy Inspektor, Inspektor, Młodszy Inspektor, Sekretarz – maszynistka i Maszynistka. Do zadań Maszynistki należało prowadzenie maszynopisania oraz dziennika wykonanych dokumentów, zastępowanie Sekretarz – maszynistki w czasie jej nieobecności oraz wykonywanie czynności określonych w „głównych kierunkach działania sekretariatów w jednostkach organizacyjnych (...). Z kolei Sekretarz – maszynistka prowadziła sekretariat Wydziału według obowiązujących przepisów resortowych, zaopatrywała pracowników w środki materiałowe i techniczne, dokonywała wypłat należności pieniężnych dla funkcjonariuszy oraz wykonywała wszelkie czynności związane z kartami zaopatrzenia, sporządzała miesięczne zestawienie dla Wydziału Kadr w sprawach urlopów i zwolnień lekarskich funkcjonariuszy, prowadziła ewidencję kluczy do szaf, prowadziła maszynopisanie oraz wykonywała czynności określone w „głównych kierunkach działania sekretariatów w jednostkach organizacyjnych (...) (zakres działania i struktura organizacyjna Wydziału (...) (...) Urzędu Spraw Wewnętrznych, k. 114-120 a.s.).

M. L. podczas pracy w Wydziale (...) (...) wykonywała czynności maszynopisania. W ramach tego przepisywała na maszynie teksty sporządzone ręcznie przez funkcjonariuszy, rejestrowała je oraz o sporządzeniu dokumentów informowała kierownika. Poza tym prowadziła dziennik wykonanych dokumentów, a także zastępowała Sekretarz-maszynistkę podczas jej nieobecności. Wówczas odbierała telefony i rejestrowała korespondencję w dzienniku, przy czym nie zapoznawała się z treścią korespondencji. Rejestracji dokonywała na podstawie danych znajdujących się na kopercie. Miejsce pracy ubezpieczonej mieściło się w W. przy ulicy (...). Ubezpieczona nie miała kontaktu z obywatelami. Nie uczestniczyła w czynnościach operacyjnych ani terenowych. W dniu 9 września 1988. zdała egzamin w Szkole (...) MO w P. na podoficera Milicji Obywatelskiej w specjalności Pionów administracyjno-gospodarczych. W latach 1987-1989 była uznawana za pracownika samodzielnego, zdyscyplinowanego, obowiązkowego i pracowitego. Podkreślano jej dyspozycyjność. W opinii służbowej za okres od 16 sierpnia 1987r. do 16 sierpnia 1988r. oceniono ją jako dobrego pracownika, dobrze wykorzystującego swój czas pracy. Ponadto wskazano, że została zapoznana z obowiązującymi aktami prawnymi, resortowymi w zakresie ochrony tajemnicy państwowej i służbowej. Podkreślano również, że wykazuje troskę o prawidłowe zabezpieczenie tajemnicy służbowej oraz że z obowiązków maszynistki wywiązuje się w stopniu bardzo dobrym (akta IPN – płata CD, k. 35: ślubowanie funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej, k. 9, wniosek o przyjęcie do Milicji Obywatelskiej z 3 sierpnia 1987r., k. 34, arkusz słuchacza, k. 36-38, świadectwa złożenia egzaminu, k. 40, opinia służbowa za okres od 16 sierpnia 1987r. do 16 sierpnia 1988r., k. 41, notatka służbowa, k. 45; zeznania M. L., k. 104 – 105 a.s.).

Od 1 listopada 1989r. ubezpieczona pozostawała w dyspozycji szefa (...) w związku z ciążą i urlopem macierzyńskim. W dniu (...) urodziła dziecko. W roku 1990r., po powrocie z urlopu macierzyńskiego, pracując w Wydziale Ochrony Konstytucyjnego Porządku Państwa przez krótki czas, zajmowała się sprzątaniem i pakowaniem różnych przedmiotów w (...) (...). Z dniem 31 lipca 1990r. została zwolniona ze służby w związku z zastąpieniem Służby Bezpieczeństwa Urzędem Ochrony Państwa. Po tym złożyła wniosek o przyjęcie do służby w UOP/Policji. W ankiecie dotyczącej działalności operacyjnej oświadczyła, że takowej nie wykonywała (akta IPN – płata CD, k. 35: przebieg służby, k. 31-32, wniosek o przyjęcie do służby w UOP/Policja, k. 46, ankieta, k. 47; zeznania M. L., k. 104 – 105 a.s.; świadectwo pracy z 30 sierpnia 1990r., k. 30 akt osobowych).

W sierpniu 1990r. ubezpieczona stawiła się przed Komisją Kwalifikacyjną ds. Kadr Centralnych w W., gdzie została uznana za odpowiadającą wymogom przewidzianym dla funkcjonariuszy lub pracowników MSW oraz posiadającą kwalifikacje moralne do pełnienia służby w UOP lub Policji (podanie z 4 lipca 1995r., k. 10 akt osobowych; opinia Komisji Kwalifikacyjnej ds. Kadr Centralnych, k. 12 akt osobowych; zeznania M. L., k. 104 – 105 a.s.). Jednak do 1992r. nie podjęła pracy ze względu na wychowywanie dziecka, w tym okresie była osobą bezrobotną ( ankieta osobowa - życiorys z dnia 13 lipca 1995r., k. 15 akt osobowych).

Od 16 listopada 1992r. ubezpieczona była zatrudniona na etacie cywilnym, jako starszy referent, w Wydziale d/s (...). Podczas zatrudnienia w tej jednostce, w dniu 4 lipca 1995r. złożyła podanie do Komendanta (...) Policji o przyjęcie w poczet funkcjonariuszy Policji, przy czym nie zataiła informacji o pracy w latach 1987-1990
( ankieta osobowa - życiorys z dnia 13 lipca 1995r., k. 15 akt osobowych, podanie z 4 lipca 1995r., k. 10 akt osobowych, świadectwo pracy z 22 sierpnia 1995r., k. 31 akt osobowych). W dniu 21 sierpnia 1995r. została przyjęta do pracy w Policji na stanowisko aplikanta Plutonu Pogotowia (...) (...) Komisariatu Policji (...). W maju 1997r. uzyskała stopień starszego policjanta Wydziału Kryminalnego (...) Komisariatu Policji (...) w W., gdzie do jej obowiązków służbowych należało prowadzenie postępowań przygotowawczych w sprawach kryminalnych (rozkaz personalny z 23 sierpnia 1995r., k. 21 akt osobowych; rozkaz personalny z 16 maja 1997r., k. 36 akt osobowych).

Z dniem 16 stycznia 1998r. ubezpieczona została mianowana starszym policjantem Sekcji (...)Wydziału ds. Przestępczości (...) w W., a od 1 grudnia 2002r. pracowała w Wydziale Kontroli Komendy Stołecznej Policji na stanowisku specjalisty Sekcji Skarg i Wniosków, zaś od 16 maja 2005r. na stanowisku eksperta w tej jednostce. W 2003r. ukończyła szkolenie zawodowe dla absolwentów wyższych uczelni w Wyższej Szkole (...) w S.. W dniu 22 czerwca 2004r. złożyła egzamin oficerski i postanowieniem Prezydenta RP z dnia 12 sierpnia 2004r. została mianowana na stopień podkomisarza Policji. Od 2004r. w ramach obowiązków służbowych sprawowała nadzór nad policjantami pełniącymi dyżury w Centrum Skarg Biura (...) m.st. W.. Za wywiązywanie się z tego obowiązku dwukrotnie otrzymała nagrodę od Prezydenta m.st. W.. Od 16 lutego 2009r. do 30 czerwca 2009r. ubezpieczona pełniła obowiązki służbowe na stanowisku kierownika Sekcji Skarg i Wniosków. Ponadto w 2009r. ukończyła studia podyplomowe w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi. W dniu 24 lipca 2011r. Komendant Stołeczny Policji mianował ubezpieczoną na komisarza Policji. W 2015r. ubezpieczona wykonywała obowiązki na stanowisku Kierownika Sekcji Kontroli Ogólnopolicyjnej (...) Wydziału Kontroli (...), a potem została kierownikiem tej Sekcji. 24 maja 2015r. Komendant Główny Policji mianował ubezpieczoną na stopień podinspektora Policji (opinia o służbie z 20 lipca 2016r., k. 209 -211 akt osobowych).

W trakcie pracy ubezpieczona była kilkukrotnie odznaczana. Postanowieniem Prezydenta RP z dnia 20 lipca 2012r. otrzymała srebrny medal za długoletnią służbę. Poza tym Minister Spraw Wewnętrznych decyzją nr (...) przyznał ubezpieczonej brązową odznakę Zasłużony Policjant (opinia o służbie z 20 lipca 2016r., k. 209 -211 akt osobowych; legitymacje, k. 18-19 a.s.).

Decyzją Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 1 lipca 2016., nr ewid. (...), przyznano ubezpieczonej prawo do emerytury policyjnej od 1 lipca 2016. w wysokości 5.909,13 zł (decyzja z dnia 1 lipca 2016r., k. 1 akt organu rentowego.).

Pismem z dnia 16 marca 2017r. Instytut Pamięci Narodowej poinformował Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA, że na podstawie posiadanych akt osobowych stwierdził, iż M. L. w okresie od 16 sierpnia 1987r. do 31 lipca 1990r. pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Służby Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (informacja o przebiegu służby z dnia 16 marca 2017r., k. 3 akt organu rentowego).

W związku z powyższym Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał w dniu 13 czerwca 2017r. decyzję nr ewid.
(...), w której, stosując art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994r., ustalił wysokość emerytury policyjnej dla ubezpieczonej na kwotę 2.069,02 zł
(decyzja Dyrektora ZER MSWiA z dnia 13 czerwca 2017r., k. 4-5 akt organu rentowego).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sądowych, w aktach organu rentowego oraz w aktach służby ubezpieczonej z lat 1987-1990, jak również w oparciu o akta osobowe nadesłane przez Komendę Stołeczną Policji. Ich wiarygodności nie kwestionowała zarówno ubezpieczona, jak i organ rentowy, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów zostały uwzględnione podczas dokonywania ustaleń faktycznych. Dodatkowo Sąd uwzględnił zeznania M. L.. Są one spójne i logiczne, a nadto korespondują z treścią dokumentów, wobec czego nie budziły wątpliwości i zostały ocenione jako wiarygodne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie M. L. podlegało uwzględnieniu.

Na wstępie podkreślić należy, że ubezpieczona kwestionowała możliwość uznania, by służba, jaką pełniła w okresie od 16 sierpnia 1987r. do 31 lipca 1990r., była wykonywana na rzecz państwa totalitarnego. Podnosiła przy tym szereg zarzutów sprzeczności zastosowanych przepisów art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020r., poz. 723 ze zm.) - dalej jako ustawa zaopatrzeniowa - z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz przepisami Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Powołane, zastosowane wobec ubezpieczonej, przepisy wprowadzono na mocy
art. 1 ustawy nowelizującej z 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. 2016r., poz. 2270), zwanej dalej ustawą zmieniającą i jest to już druga regulacja powodująca obniżenie emerytur, a teraz także rent inwalidzkich osobom, które pełniły „służbę w organach bezpieczeństwa PRL”. Obecnie pojęcie to zastąpiono pojęciem „służby na rzecz państwa totalitarnego”, art. 15c wskazuje bowiem, że w przypadku osoby, która pełniła „służbę na rzecz totalitarnego państwa” i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok tej służby, a poza tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie z treścią art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Analogiczne rozwiązania przewiduje art. 22a w odniesieniu do ustalania wysokości rent inwalidzkich.

Należy wspomnieć, że w rozwiązaniach, poprzedzających ustawę nowelizującą z dnia 16 grudnia 2016r., przyjętych wcześniej w ustawie z dnia 23 stycznia 2009r. (Dz. U. z 2009r., Nr 24, poz. 245) obniżono po raz pierwszy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa do 1990r. z 2,6% do 0,7%. Zarówno Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2010r. (sygn. KP 6/09), jak i Europejski Trybunał Praw Człowieka w decyzji z dnia 14 maja 2013r. (15189/10, Lex nr 1324219) uznały wówczas, że nowe rozwiązania nie nałożyły na tę grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. W przywołanym orzeczeniu Trybunał Praw Człowieka podkreślił również, że rozpatrywał już sprawy, w których pojawiał się problem uprzywilejowanej pozycji w sferze praw emerytalnych członków elity komunistycznej i policji politycznej w krajach postkomunistycznych oraz potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Równocześnie Trybunał zwrócił uwagę, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. Rozważania jakie zostały poczynione przez Trybunał Konstytucyjny oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka na gruncie poprzedniej „ustawy dekomunizacyjnej" będą pomocne także i przy ocenie niniejszej sprawy, właśnie z uwzględnieniem faktu, że mamy do czynienia z kolejnym swoistym rozliczaniem się z osobami arbitralnie uznanymi za służące państwu totalitarnemu.

W rozpatrywanej sprawie organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję w oparciu o przepisy wprowadzone na mocy wspomnianego art. 1 ustawy zmieniającej. W uzasadnieniu do projektu tej ustawy wskazano, że ma ona na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r. Stwierdzono również, że emerytury i renty osób pełniących służbę ustalono na znacznie korzystniejszych zasadach wynikających z ustawy zaopatrzeniowej, w stosunku do osób pobierających te świadczenia na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ustawa zaopatrzeniowa, jak też wydana na jej podstawie zaskarżona decyzja, zasadnie budzą wątpliwości odnośnie zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa, zasadą równości, czy zasadą proporcjonalności, z uwagi na ich wydanie po niemal 27 latach od transformacji ustrojowej oraz z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości. Ustawa zaopatrzeniowa wprowadza w art. 13b oraz art. 15c odpowiedzialność zbiorową i swoim zakresem podmiotowym obejmuje, bez wyjątków, wszystkich byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa, niezależnie od ich postawy patriotycznej, etycznej i moralnej, rodzaju wykonywanych czynności, czy zajmowanego stanowiska. Tego rodzaju regulacje zaprzeczają istocie zasady rządów prawa. Zasada ta oznacza obowiązek władz publicznych traktowania osób w sposób adekwatny i proporcjonalny do ich postawy, zasług i przewinień. Niedopuszczalne zatem jest zastosowanie jakichkolwiek represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego. Nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione były przestępcami. W tym też kontekście, zdaniem Sądu, działania ustawodawcy polegające na arbitralnym obniżeniu wysokości emerytury ubezpieczonej trudno jest uzasadnić dążeniem do jakiegokolwiek słusznego celu leżącego w interesie publicznym. Zastosowanie nowego wskaźnika emerytury policyjnej miało charakter automatyczny, bez uwzględnienia faktycznie wykonywanych obowiązków przez M. L. oraz innych istotnych okoliczności. Ustawa zmieniająca w gruncie rzeczy zadziałała bez rozróżnienia pomiędzy funkcjonariuszami, którzy w rzeczywistości dopuścili się czynów przestępczych oraz tymi, którzy jedynie należeli do personelu technicznego. Ponadto nie należy pomijać faktu, że zgodnie z art. 10 ust. 1 i 2 ustawy zaopatrzeniowej prawo do emerytury policyjnej nie przysługuje funkcjonariuszowi skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne lub przestępstwo skarbowe umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego, popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych i w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, albo za przestępstwo określone w art. 258 kodeksu karnego lub wobec którego orzeczono prawomocnie środek karny pozbawienia praw publicznych za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, które zostało popełnione przed zwolnieniem ze służby. Jednakże w takim przypadku prawomocnie skazanemu przestępcy przysługuje świadczenie na ogólnych zasadach obowiązujących w powszechnym systemie emerytalnym. Przytoczony wyżej przepis wskazuje, że ustawa zmieniająca wprowadziła pozasądową zbiorową odpowiedzialność za nieokreślony czyn z naruszeniem prawa jednostki do sądu i sprawiedliwego procesu. Obniżono określonym podmiotom emerytury i renty w sposób bardziej niekorzystny, niż jest to obecnie dopuszczalne nawet wobec funkcjonariuszy prawomocnie skazanych przez sąd za popełnione przestępstwa. Ci ostatni funkcjonariusze mogą zostać pozbawieni świadczeń emerytalnych przysługujących funkcjonariuszom służb mundurowych przez obniżenie ich do poziomu przysługującego w ramach powszechnego systemu emerytalnego.

W przedmiotowej sprawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał zaskarżoną decyzje jedynie na podstawie informacji o przebiegu służby ubezpieczonej, sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej w dniu 16 marca 2017r. Ten dokument stanowił podstawę obniżenia świadczenia, a przecież ogranicza się on jedynie do stwierdzenia, że ubezpieczona pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której jest mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej od dnia
16 sierpnia 1987r. do dnia 31 lipca 1990r. Treść dokumentu nie precyzuje natomiast, na jakiej dokładnie podstawie służba ubezpieczonej została tak zakwalifikowana. W tym kontekście Sąd Okręgowy zwraca uwagę na pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2011r. (II UZP 10/11) – który w całości podziela – zgodnie z którym sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Z tego wynika, że ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą wiązać sądu rozpoznającego przedmiotową sprawę.

W aktualnym stanie prawnym Sąd Najwyższy także wyraził swój pogląd. W sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 podjął w składzie 7-osobowym uchwałę z dnia 16 września 2020r., w której stwierdził, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Wprawdzie powołana uchwała zapadła w sprawie jednostkowej, ale pogląd prawny, jaki wyraził w niej Sąd Najwyższy, Sąd Okręgowy podziela. To z kolei oznacza, że w analizowanym przypadku stwierdzenie o pełnieniu przez M. L. służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 16 sierpnia 1987r. do 31 lipca 1990r. nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służy). Skoro sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby, to w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie tej informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji jej przebiegu w konkretnym wypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r., miejsca pełnienia służby, czy też zajmowanego stanowiska (§ 59 uchwały SN). Sąd Najwyższy w powołanej uchwale składu 7 sędziów zwrócił także uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (§ 60 uchwały SN). Przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy okolicznością, której nie można pominąć, jest również sam fakt weryfikacji w 1990r. (§ 92 uchwały SN).

Uwzględniając powołane poglądy, Sąd Okręgowy przeprowadził w przedmiotowej sprawie postępowanie dowodowe, w wyniku którego ustalił, że w przypadku ubezpieczonej nie zachodziły okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie jej służby w okresie od
dnia 16 sierpnia 1987r. do dnia 31 lipca 1990r. jako służby na rzecz państwa totalitarnego. Zdaniem Sądu zebrany materiał dowodowy nie daje podstaw do stanowczego i jednoznacznego ustalenia, że ubezpieczona swoimi działaniami w jakikolwiek sposób naruszała prawa człowieka podczas służby na rzecz państwa totalitarnego, bądź też popełniła jakiekolwiek przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego czy prywatnego.

Zgodnie z art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. c ustawy zaopatrzeniowej – co stanowiło podstawę negatywnej kwalifikacji spornego okresu służby ubezpieczonej przez IPN – za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944r. do dnia 31 lipca 1990r. m.in. w służbach i jednostkach organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i ich poprzedniczkach oraz odpowiednikach terenowych wypełniających zadania Służby Bezpieczeństwa. W świetle cytowanego wcześniej orzecznictwa okoliczność ta nie jest jednak wystarczająca do zakwalifikowania spornego okresu służby ubezpieczonej jako służby na rzecz państwa totalitarnego, ze skutkiem w postaci obniżenia przysługującej jej emerytury, tym bardziej że dokumenty zgromadzone w aktach służby, nie zawierają informacji dotyczących tego, aby ubezpieczona dokonywała jakichkolwiek czynów, które powodowały naruszenie praw człowieka czy też stanowiły przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego bądź prywatnego. Z treści opinii służbowych, a także uzasadnień wniosków, wynika jedynie to, że M. L. była pracownikiem zdyscyplinowanym i dobrze wykonującym swoje obowiązki, ale nie zajmowała się w jakimkolwiek zakresie realizacją zadań operacyjnych. Do jej obowiązków należało przepisywanie dokumentów na maszynie, czasem odbieranie telefonów oraz rejestracja korespondencji, a także zastępowanie osoby zajmującej stanowisko Sekretarz – maszynistki, do której należały dodatkowo różne inne zadania związane z prowadzeniem dokumentacji oraz wypłatami należności dla funkcjonariuszy. Żadne z wymienionych zadań nie wiązało się jednak z podejmowaniem decyzji istotnych z punktu widzenia zakresu działania Wydziału (...). Ubezpieczona nie miała więc do czynienia ze sprawami o charakterze politycznym, nie zajmowała się przesłuchaniami czy przeszukaniami, co potwierdza zgromadzony materiał dowodowy, jak i charakter wykonywanej przez nią pracy. Służba ubezpieczonej nie koncentrowała się na realizacji zadań państwa niedemokratycznego, związanych z naruszeniem praw i wolności jednostek czy też określonych środowisk. Pracując w ww. jednostce ubezpieczona zajmowała się przede wszystkim przepisywaniem dokumentów na maszynie. W aktach jej służby nie ma jakiejkolwiek wzmianki, by sama zajmowała się ochroną fizyczną, w szczególności, aby służyła w formacjach zbrojnych i dokonywała czynów godzących w prawa i wolności poszczególnych jednostek czy też środowisk. Sąd zatem nie stwierdził, by właściwe było zakwalifikowanie jej służby w analizowanym okresie jako służby na rzecz państwa totalitarnego. Zdaniem Sądu, M. L. wypełniała takie zadania, jakie realizują również państwa demokratyczne, a przy tym swoimi działaniami nie godziła w dobro innych jednostek. W związku z tym została pozytywnie zweryfikowana w 1990r. i po tym przez prawie 21 lat pracowała jako policjant na różnych szczeblach i w różnych jednostkach organizacyjnych Policji, gdzie wykonywała zadania związane z pracą tej formacji i została kilkukrotnie nagrodzona na przykład przez Ministra Spraw Wewnętrznych brązową odznaką (...). Opinie na temat jej pracy były pozytywne, podkreślano pracowitość i zaangażowanie.

Okres pracy w Policji po transformacji ustrojowej stanowił przeważającą część życia zawodowego ubezpieczonej, natomiast praca w lata 1987 – 1990 w (...) stanowiła tylko krótki epizod, szczególnie że M. L. od 1 listopada 1989r. nie świadczyła pracy w związku z ciążą i urlopem macierzyńskim. Do pracy powróciła na krótko w roku 1990 tuż przed transformacją i wówczas została skierowana do realizacji prac porządkowych w (...) (...), a potem z dniem 31 lipca 1990r. została zwolniona ze służby. Służba, którą realizowała do tej daty, wiązała się z wykonywaniem prostych prac technicznych polegających w głównej mierze na przepisywaniu dokumentów i ich rejestracji. Ubezpieczona, co istotne, sama treści takim dokumentom nie nadawała, realizowała pracę odtwórczą polegająca na przepisaniu na maszynie tekstu stworzonego przez inne osoby. Wówczas była osobą bardzo młodą, bez większego doświadczenia zawodowego, która chciała podjąć pracę w (...) ze względów ekonomicznych. Nie kierowała się więc względami ideowymi, a jej praca miała charakter pomocniczy względem tego aparatu, który tworzył państwo totalitarne.

Poza wskazanymi okolicznościami, zaakcentowania wymaga również i to, że zgodnie z zasadą kontradyktoryjności obowiązującą w procesie cywilnym, to na stronach postępowania ciąży obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń poprzez prezentowanie materiału dowodowego na ich poparcie. W myśl art. 232 k.p.c. to strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Zasada kontradyktoryjności i dowodzenia swoich twierdzeń obowiązuje również w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008r., I UK 151/08). Zaskarżenie decyzji organu emerytalnego nie powoduje zmiany w rozkładzie ciężaru dowodu. Natomiast w sytuacji, gdy zmiana decyzji organu rentowego następuje niejako z inicjatywy organu, to na organie spoczywa powinność udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne w postaci zmiany decyzji. Tymczasem w przedmiotowej sprawie organ rentowy nie wykazał się inicjatywą dowodową i nie zakwestionował argumentów przedstawionych przez stronę odwołującą, a dotyczących zadań wykonywanych w latach 1987-1990. Swoje stanowisko w zakresie oceny przebiegu służby odwołującej oparł wyłącznie na informacji Instytutu Pamięci Narodowej, nie czyniąc zadość obowiązkowi dowodzenia, o którym była mowa. Jednocześnie, w ocenie Sądu, w świetle wspomnianych wyżej rozważań prawnych i poglądów orzecznictwa nie sposób przyjąć, że do zastosowania ustawy wystarczający jest sam fakt pozostawania przez ubezpieczoną na etacie danej jednostki, jak również potwierdzenie prawidłowości informacji o przebiegu służby przez Instytut Pamięci Narodowej.

Wobec powyższego przepisy ustawy zmieniającej z dnia 16 grudnia 2016r. nie mogły mieć zastosowania w analizowanym przypadku. Biorąc pod uwagę, że w toku procesu nie ujawniono żadnych dowodów przestępczej działalności M. L., to zarzut współudziału w bezprawiu w okresie pełnienia służby w latach 1987-1990, bez badania indywidualnej winy i popełnionych czynów, okazał się bezpodstawny. Stwierdzając zatem brak podstaw do zastosowania art. 15c ww. ustawy Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję w sposób określony w punkcie 1 sentencji wyroku.

Sąd na podstawie art. 98 k.p.c. zasądził od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej, reprezentowanej przez pełnomocnika, który złożył odpowiedni wniosek, kwotę 180,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Wskazana kwota, stanowiąca stawkę minimalną, została ustalona na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r., poz. 1804 ze zm).

sędzia Agnieszka Stachurska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE