Sygn. akt VIII U 1602/23
Decyzją z dnia 8 sierpnia 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. stwierdził, że A. F. (1) od dnia 10 marca 2023 r. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownik u płatnika składek (...) D. Ł. F.. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że płatnik składek nikogo nie zatrudnił w czasie długotrwałej nieobecności wnioskodawczyni w pracy. W ocenie organu rentowego powyższe działania świadczą o chęci pozyskania świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a nie o zamiarze podjęcia i kontynuowania pracy, a zmiana miejsca zamieszkania wnioskodawczyni nastąpiła w chwili zawarcia umowy o pracę, pracodawca nie wykazał gospodarczej potrzeby zatrudnienia. Tym samym umowa o pracę zawarta między płatnikiem, a A. F. (1), jako zawarta dla pozoru, jest nieważna i we wskazanym okresie A. F. (1) z tego tytułu nie podlega ubezpieczeniom społecznym.
/decyzja k. nienum akt ZUS/
Odwołanie od powyższej decyzji wnieśli ubezpieczona i płatnik, żądając zmiany decyzji i ustalenia, że A. F. (1) jako pracownik podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym od 10.03.2023 r. oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
/odwołania k.3, k. 3 w zał aktach/
W odpowiedzi na odwołania pełnomocnik organu rentowego wniósł o ich oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. Na rozprawie w dniu 8. 12 . 2023 r organ rentowy przyznał, że świadkowie potwierdzili wykonywanie umowy przez wnioskodawczynię, jednak z uwagi na inne ustalone okoliczności istnieje podstawa do objęcia ubezpieczeniem wnioskodawczyni jako osoby współpracującej.
/odpowiedź na odwołanie k.26, k. 7 zał. akt, e – prot. 01:42:18/
Odwołania zostały połączone do wspólnego rozstrzygnięcia.
/postanowienie w zał. aktach/
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:
Przedmiotem działalności Ł. F. jest hodowla ryb akwariowych oraz ich sprzedaż. Płatnik zatrudniał pracownika na podstawie umowy o pracę na stanowisku hodowcy ryb w 2020 i 2021 roku. W okresie marzec – lipiec 2022 roku miał zawartą umowę zlecenie z D. L. (1) na wykonanie prac technicznych o charakterze konserwacyjnym.
/okoliczność bezsporna, umowa – k. 9,13, wykaz – k. 46/
Przychody wnioskodawcy w 2023 r wynosiły od 5 do 25 tys. miesięcznie.
/wykaz – k. 47/
A. F. (1) w latach 2015 – 2018 pracowała w przedszkolu, w roku 2018 zaszła w ciążę, w latach 2019 – 2020 r przebywała na urlopie macierzyńskim. Jest magistrem pedagogiki.
/okoliczność bezsporna/
A. F. (1) jest żoną płatnika. Posiadają rozdzielność majątkową. Mieszkają razem przy ul. (...) w Ł., prowadzą wspólne gospodarstwo domowe mimo rozdzielności majątkowej. Przed zatrudnieniem była ubezpieczona razem z mężem. Płatnik czasami nocuje w budynku hodowli.
/okoliczność bezsporna, zeznania wnioskodawczyni e – prot. 00:02:17 w zw. z 01:32:12, zeznania płatnika 00:38:27 w zw. z 01:32:12/
Jako adres zameldowania w kwestionariuszu osobowym ubezpieczona wskazała K. Ł., Plac (...), jako adres zamieszkania i do korespondencji: Ł. ul. 11 listopada 55 m 5.
/kwestionariusz osobowy – k. nienum. Akt ZUS/
Płatnik otworzył hodowlę w 2020 roku. Wówczas ubezpieczona była na urlopie macierzyńskim i chciała zostać w domu z dzieckiem. Na wiosnę i lato rusza sprzedaż ryb i płatnik bywał na hodowli cały dzień, a czasami też zostawał na noc. Płatnik wraz z ubezpieczoną zadecydowali, że ubezpieczona mogłaby mu pomóc. Ubezpieczona miała doświadczenie, ponieważ hodowała rybki w domu. Chcieli postawić na rozmnażanie ryb.
/zeznania wnioskodawczyni e – prot. 00:02:17 w zw. Z 01: 32:12, zeznania płatnika 00:38:27 w zw. Z 01:32:12/
W dniu 10.03.2023 roku doszło do zawarcia umowy o pracę między Ł. F. i A. F. (1), na czas określony do 29.02.2024 r, na stanowisku hodowcy ryb akwariowych, w pełnym wymiarze czasu pracy, za wynagrodzeniem w kwocie 6000 zł. Wnioskodawczyni uzyskała orzeczenie lekarskie o braku przeciwskazań do podjęcia pracy. Została sporządzona karta szkolenia wstępnego bhp.
/umowa, orzeczenie, karta szkolenia – k. nienum. Akt ZUS/
Ubezpieczona wykonywała czynności w siedzibie hodowli w S. w godzinach 8 -16. Do pracy jeździła z mężem lub pociągiem.(1-2 razy w miesiącu). Czyściła akwaria, kroiła warzywa, karmiła ryby, zbierała ikrę, wkładała ją do inkubatora, selekcjonowała ryby na wysyłkę, wkładała napowietrzenie, stymulowała ryby do tarła, doprowadzała wodę. Zajmowała się po kolei każdym akwarium. W hodowli są 3 pomieszczenia. W każdym jest ok. 120 akwariów. Mąż naklejał na akwaria polecenia. Obsługiwała klientów. Prowadziła dziennik aktywności.
/zeznania wnioskodawczyni e – prot. 00:02:17 w zw. Z 01: 32:12, zeznania płatnika 00:38:27 w zw. Z 01:32:12, zeznania świadka W. S. – e - prot. 00:52:33, D. S. 01:00:46, D. L. 01:05:55, J. F. – 01:12:15/
A. F. (1) podpisywała listę obecności (godziny pracy 8-16). Kwitowała odbiór wynagrodzenia.
/listy wypłat, listy obecności w aktach ZUS – k. nienumerowane/
Ostatnią miesiączkę A. F. miała 17.04.2023 r, pierwsze badanie ginekologiczne miało miejsce 6.06.23 r , kiedy stwierdzono 6 tydzień ciąży.
/kserokopia karty ciąży – k. 43/
Od 6.06.2023 r A. F. stała się niezdolna do pracy z powodu choroby przypadającej w okresie ciąży.
/okoliczność bezsporna/
W dniu 1.08.2023 r doszło do zawarcia umowy zlecenia pomiędzy płatnikiem a W. W., na okres do dnia 31.12.2023 r, której przedmiotem było sprzątanie w akwariach, czyszczenie filtrów, kontrola poprawności działania wyposażenia, karmienie, stymulowanie ryb do tarła, zbieranie ikry oraz jej inkubowanie, karmienie narybku, selekcja ryb do sprzedaży. Wynagrodzenie określono na kwotę 4800 zł. Od 2.11.2023 r została zatrudniona na zastępstwo A. K. w połowie wymiaru czasu pracy, na stanowisku hodowcy ryb akwariowych za wynagrodzeniem 1800 zł.
/umowa – k. 18, wykaz – k. 71/
Sąd Okręgowy dokonał następującej oceny dowodów:
Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał w oparciu o załączone do akt dokumenty, w szczególności zawarte w dokumentacji osobowej, sporządzonej w związku z zatrudnieniem wnioskodawczyni u płatnika składek , w oparciu o dokumenty znajdujące się aktach rentowych, a także w oparciu o zeznania świadków , płatnika oraz wnioskodawczyni odmawiając im jednak wiarygodności, w zakresie w jakim wskazywali , że w spornym okresie wnioskodawczyni miała świadczyć pracę w ramach stosunku pracy, w szczególności z uwagi na okoliczność, iż mimo deklaracji podnoszonej przed organem rentowym, iż strony nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego, w toku procesu ustalono – w tym na podstawie zeznań samych stron, że mimo posiadanej rozdzielności majątkowej małżonkowie mieszkają wspólnie i prowadzą wspólne gospodarstwo, a A. F. do momentu zatrudnienia była ubezpieczona wraz z mężem. Zatem mimo ustalenia, że wnioskodawczyni wykonywała czynności w ramach hodowli, brak było podstaw do kwalifikowania tych czynności jako stosunek pracy, o czym będzie mowa w dalszym toku rozważań.
S ąd Okręgowy zważył, co następuje:
Odwołanie jako niezasadne podlegało oddaleniu.
Zgodnie z treścią art.6 ust.1 punkt 1, art.8 ust.1 i art.11 ust.1 i art.12 ust.1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2022 roku, poz.1099) pracownicy, to jest osoby pozostające w stosunku pracy, podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym tj. emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu w okresie od nawiązania stosunku pracy do dnia jego ustania.
Definicja pracownika na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych została zawarta w przepisie art.8 ust.1 ww. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który stanowi, iż za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Pojęcie stosunku pracy o jakim mowa w art.8 ust.1 ww. ustawy jest równoznaczne z pojęciem stosunku pracy definiowanym przez art.22 k.p. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 roku, I UK 296/04, OSNP 2006/9-10/157).
Stosownie do treści art.22§1 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.
Stosunek pracy posiada szczególne cechy, które pozwalają na jego odróżnienie od innych stosunków prawnych do niego zbliżonych.
Stosunek pracy wyróżnia się:
1) koniecznością osobistego wykonania pracy,
2) podporządkowaniem pracownika pracodawcy,
3) wykonywaniem pracy na rzecz pracodawcy
4) i na jego ryzyko,
5) odpłatnością pracy.
W razie ustalenia, że w łączącym strony stosunku prawnym występowały elementy obce stosunkowi pracy nie jest możliwa ocena, że zawarta została umowa o pracę.
Nawiązanie stosunku pracy skutkuje równoległym powstaniem stosunku ubezpieczenia. Obydwa te stosunki, jakkolwiek mają inne cele, to wzajemnie się uzupełniają i zabezpieczają pracownika materialnie - pierwszy na co dzień, drugi na wypadek zdarzeń losowych. Stosunek ubezpieczenia społecznego pracowniczego jest konsekwencją stosunku pracy i jako taki ma charakter wtórny. Ubezpieczenie społeczne nie może bowiem istnieć bez stosunku pracy. Uruchomienie stosunku ubezpieczeniowego może odnosić się wyłącznie do ważnego stosunku pracy, a więc takiego, który stanowi wyraz woli obu stron realizowania celów, którym umowa ma służyć. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 17 stycznia 2006 roku III AUa 433/2005, Legalis nr 88987). Sam fakt, że oświadczenia stron umowy o pracę zawierają określone w art.22 k.p. formalne elementy umowy o pracę nie oznacza, że umowa taka jest ważna.
W ocenie Sądu analiza zebranego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do wniosku, że wnioskodawczyni nie wykonywała pracy na rzecz ww. płatnika na podstawie umowy o pracę – w reżimie stosunku pracy.
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 2010 roku w sprawie o sygn. akt I UK 74/10 (Lex numer 653664) stwierdzono zaś, że podstawą ubezpieczenia społecznego jest rzeczywiste zatrudnienie, a nie sama umowa o pracę (art. 22 k.p., art. 6 ust. 1 pkt 1 i art. 13 pkt 1 w/w ustawy). Umowa o pracę nie jest czynnością wyłącznie kauzalną, gdyż w zatrudnieniu pracowniczym chodzi o wykonywanie pracy. Brak pracy podważa sens istnienia umowy o pracę. Innymi słowy jej formalna strona, nawet połączona ze zgłoszeniem do ubezpieczenia społecznego, nie stanowi podstawy takiego ubezpieczenia. Głównym celem zawarcia umowy o pracę winno być nawiązanie stosunku pracy, a jedynie rezultatem i pośrednim celem zatrudnienia jest uzyskanie wskazanych korzyści. Podkreślić przy tym należy, że zarówno przepisy prawa pracy, prawa ubezpieczeń społecznych, jak i przepisy ustrojowe pozwalają kształtować elementy stosunku pracy zgodnie z wolą stron.
Podleganie pracowniczym ubezpieczeniom społecznym jest uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ale legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy. Stosunek pracy jest bowiem stosunkiem zobowiązaniowym uzewnętrzniającym wolę umawiających się stron. W sytuacji gdy strony nie pozostają faktycznie związane stosunkiem pracy, nie można mówić o fakcie podlegania pracowniczym ubezpieczeniom społecznym. Natomiast sam fakt wykonywania za wynagrodzeniem określonego rodzaju czynności przez jedną ze stron na rzecz drugiej w zależności od cech danego stosunku prawnego, co do zasady może zostać zakwalifikowany, jako umowa o dzieło, umowa zlecenia lub też umowa o świadczenie usług, czy współpracę. Ocena, z jakim faktycznie stosunkiem prawnym mamy do czynienia na gruncie przedmiotowej sprawy pozostaje jednak poza zakresem rozważań Sądu Okręgowego, albowiem przedmiotem zaskarżonej decyzji była wyłącznie umowa o pracę.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt. 5 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r. ( Dz.U.2021.0.423 t.j, dalej ustawa systemowa.) osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej oraz osoby z nimi współpracujące podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu.
W myśl art. 8 ust. 11 ustawy systemowej za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz zleceniobiorcami, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 5, uważa się małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma oraz osoby przysposabiające, jeżeli pozostają z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu tej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej lub umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi została zawarta umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego.
Okres podlegania obowiązkowi ubezpieczeń określa przepis art. 13 pkt. 5 cytowanego aktu prawnego zgodnie, z którym osoby współpracujące podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu w okresie - od dnia rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności lub wykonywaniu umowy agencyjnej albo umowy zlecenia do dnia zakończenia tej współpracy.
Stosownie zaś do treści art. 36 ust. 1 ustawy systemowej każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych.
Niezbędnym warunkiem do uznania danej osoby za osobę współpracującą z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, jest zaliczenie tej osoby do kręgu osób najbliższych dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą. Za osobę tę może być uznana tylko osoba, którą poza łączącym ją z prowadzącym działalność gospodarczą pokrewieństwem, pozostaje z nim we wspólnym gospodarstwie domowym. Przy określeniu prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego należy brać pod uwagę następujące okoliczności: wspólny adres zameldowania (zamieszkania), prowadzenie wspólnego budżetu domowego, współpraca w załatwianiu codziennych spraw życiowych. Tym samym przyjąć należy, iż współpracujący to członkowie najbliższej rodziny, pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą prowadzącą działalność gospodarczą, przyczyniający się do prowadzenia działalności, działający na rzecz i w imieniu osoby prowadzącej działalność, zaangażowane w prowadzenie tej działalności.
Należy wskazać, że za współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej powodującą obowiązek ubezpieczeń: emerytalnego i rentowych uznać można tylko taką pomoc przedsiębiorcy przez jego małżonka, która ma charakter stały i bez której stanowiące majątek wspólny małżonków dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia współdziałanie przy tym przedsięwzięciu. Takie bowiem rozumienie współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej odpowiada celom ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wyrażającym się przymusem ubezpieczenia na zasadzie równości wszystkich zarobkujących własną pracą - niezależnie od podstawy jej świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2008r., II UK 286/07, OSNP 2009, nr 17-18, poz. 241).
Tym samym przyjąć należy, iż współpracujący to członkowie najbliższej rodziny, pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą prowadzącą działalność gospodarczą, przyczyniający się do prowadzenia działalności, działający na rzecz i w imieniu osoby prowadzącej działalność, zaangażowani w prowadzenie tej działalności (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 czerwca 2016 r., III AUa 137/16).
Ponadto Sąd Najwyższy w wyroku z dnia z dnia 6 stycznia 2009 roku, sygn. akt II UK 134/08 (pub. OSNP 2010/13-14/170, OSP 2011/4/37) określił cechy konstytutywne pojęcia „współpraca przy działalności gospodarczej”, o której mowa w art. 8 ust. 11 ustawy
z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych wskazując, iż są nimi występujące łącznie: a) istotny ciężar gatunkowy działań współpracownika, które nie mogą mieć charakteru wtórnego, b) bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej, c) stabilność i zorganizowanie oraz d) znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót (podobnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2010 r., sygn. akt II UK 315/09).
Przeprowadzone w rozpoznawanej sprawie postępowanie dowodowe doprowadziło Sąd Okręgowy do przekonania, że A. F. (1) w spornym okresie współpracowała z płatnikiem przy prowadzeniu przez niego pozarolniczej działalności gospodarczej, której przedmiotem była hodowla ryb . Strony mieszkały razem i prowadziły wspólne gospodarstwo, jak zeznali. Wspólnie uznali, że nadszedł dogodny moment, aby żona pomogła mężowi przy rozwijającej się działalności. Pomoc przedsiębiorcy przez jego żonę miała charakter stały , bez jej działań dochody z tej działalności nie osiągałyby takiego pułapu, jaki zapewnia współdziałanie przy tym przedsięwzięciu. Przyczyniała się do prowadzenia działalności, działając na rzecz i w imieniu osoby prowadzącej działalność. Jej czynności miały istotny ciężar gatunkowy, nie miały charakteru wtórnego, pozostawały w bezpośrednim związku z przedmiotem działalności gospodarczej, miały charakter stabilny i zorganizowany, były podejmowane systematycznie i codziennie.
Dla celów ubezpieczenia społecznego nie ma decydującego znaczenia sam fakt zawarcia umowy o pracę przez małżonków pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, jeśli istotnie i stale przyczyniają się oni do prowadzenia tej działalności. W takim przypadku powstaje specyficzna sytuacja – w świetle przepisów prawa pracy zatrudniony traktowany jest jak pracownik przedsiębiorcy, ale z punktu widzenia ubezpieczeniowego będzie uważany przez ZUS za osobę współpracującą. Współpraca z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność nie będzie wynikać z czynności prawnej, lecz będzie konsekwencją faktycznej współpracy podmiotów wymienionych w treści art. 8 ust. 11 ustawy systemowej. Przepisy nie zawierają zakazu zatrudnienia osób bliskich w ramach stosunku pracy, to jednak dla celów ubezpieczeń społecznych osoby wymienione w tym przepisie traktowane są jako osoby współpracujące. Ta grupa osób nie może pozostawać z osobą prowadzącą działalność gospodarczą w stosunku pracy bez względu na okres, przez który współpraca jest wykonywana oraz wymiar czasu pracy. Osobą współpracującą nie jest się z wyboru, nabycie takiego statusu wynika bowiem z ustawy, która precyzuje dodatkowe warunki, które muszą być spełnione, aby zostać uznanym za osobę współpracującą. Nie ma też znaczenia rozdzielność majątkowa małżonków. /tak wyrok SA w Szczecinie , III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, z dnia 28.12.2022 r , III AUa 146/22 wraz z uzasadnianiem/.
Pozorność umowy wynikająca z art. 83 k.c. w związku z art. 300 k.p. zachodzi, gdy pomimo zawarcia umowy praca nie jest w ogóle świadczona, ewentualnie okoliczności faktyczne jej wykonywania nie wypełniają cech stosunku pracy. Nie stanowi to wówczas tytułu ubezpieczenia społecznego./postanowienie SN z dnia 17.10.2023 r, I (...) 129/22/
Wobec ustalenia, że wnioskodawczyni, z uwagi na spełnienie przesłanek podlegania ubezpieczeniom społecznym jako osoba współpracująca, brak podstaw do ustalenia, że podlegała tym ubezpieczeniom jako pracownik.
Wobec powyższego Sąd uznał, że zaskarżona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odpowiada prawu i na podstawie art.477 14§1 k.p.c. oddalił odwołanie.
Sąd nie mógł zmienić podstawy prawnej podlegania ubezpieczenia, albowiem przedmiotem decyzji było podleganie ubezpieczeniom społecznym wyłącznie na podstawie stosunku pracy. Nowy tytuł do ubezpieczenia może być przedmiotem nowego wniosku oraz ewentualnej decyzji.
O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art.98 k.p.c. , a wysokość wynagrodzenia pełnomocnika ustalił zgodnie z §9 ust.2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r., poz.265 ze zm.).