UZASADNIENIE

Decyzją z 15 września 2023 roku, znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł., po rozpatrzeniu wniosku z 8 maja 2023 roku odmówił A. S. przyznania rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Organ wskazał, że zgodnie z art. 21-23 wyżej wymienione ustawy rekompensata przysługuje ubezpieczonej urodzonej po dniu 31 grudnia 1948 roku, jeżeli przed dniem 1 stycznia 2009 roku wykonywała przez co najmniej 15 lat pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów art., 32 lub 33 ustawy emerytalnej, a nie ma ustalonego prawa do emerytury ustalonej zgodnie:

- art. 46 w związku z art.. 46 w związku z art. 29, art. 32, art. 33 lub art. 39, art. 50, art. 50a, art. 50e albo art. 184 albo

- art. 34 i 48 w związku z art. 49 powołanej ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2006 roku albo

- art. 3 ust. 1 ust. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz ustawy Karta Nauczyciela albo

- art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku – Karta Nauczyciela,

jak też nie ma ustalonego prawa do emerytury pomostowej.

Organ wskazał, że przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 roku wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby.

Zakład odmówił prawa do rekompensaty, ponieważ na wymagane co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy ubezpieczona udowodniła 14 lat 9 miesięcy i 6 dni.

[decyzja k. 60 akt emerytalnych ZUS]

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła A. S. nie zgadzając się z powyższą decyzją i uznając ją za krzywdzącą.

[odwołanie – k. 3]

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, przytaczając argumentację jak w zaskarżonej decyzji i dodatkowo wskazując, że wnioskodawczyni nie zaliczono do prac w warunkach szczególnych następujących okresów zatrudnienia:

- od 7 lutego 1986 roku do 29 maja 1986 roku w Przedszkolu Miejskim nr 170 w Ł. – zasiłek macierzyński;

- od 11 lipca 1986 roku do 25 listopada 1987 roku w Przedszkolu Miejskim nr 170 w Ł. – urlop wychowawczy;

- od 26 listopada 1987 roku do 2 marca 1988 roku w Przedszkolu Miejskim nr 170 w Ł. – zasiłek macierzyński;

- od 3 marca 1988 roku do 12 lutego 1989 roku w Przedszkolu Miejsku nr 170 w Ł. – urlop wychowawczy;

- od 13 lutego 1989 roku do 4 czerwca 1989 roku w Przedszkolu Miejskim nr 170 w Ł. – zasiłek macierzyński;

- od 5 czerwca 1989 roku do 30 czerwca 1992 roku w Przedszkolu Miejskim nr 170 w Ł. – urlop wychowawczy;

- od 24 lipca 1992 roku do 1 sierpnia 1992 rok w Przedszkolu Miejskim nr 170 w Ł. – urlop bezpłatny;

- od 2 sierpnia 1992 roku do 31 sierpnia 1992 roku w Przedszkolu Miejskim nr 170 w Ł. – urlop bezpłatny;

- od 5 lutego 1994 roku do 27 maja 1994 roku w Szkole Podstawowej nr EW. S.P. 18/92 przy Ośrodku (...) – urlop macierzyński;

- od 13 marca 2000 r. do 3 sierpnia 2000 roku w Szkole Podstawowej nr EW. S.P. 18/92 przy Ośrodku (...) – urlop macierzyński;

- od 1 września 2000 roku do 31 sierpnia 2002 roku w Szkole Podstawowej nr EW. S.P. 18/92 przy Ośrodku (...) – urlop wychowawczy.

Zdaniem organu rentowego, wskazać należy, że na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy brak jest podstaw do zaliczenia innych okresów do prac zaliczanych w warunkach szczególnych. Jednocześnie brak jest zdaniem organu ZUS także podstaw, aby okresy zasiłku macierzyńskiego oraz urlopu wychowawczego zostały zaliczone jako okresy wykonywania prac w warunkach szczególnych (choć okresy zasiłku macierzyńskiego oraz urlopu wychowawczego zaliczono jako okresy składkowe do obliczenia wysokości kapitału początkowego – co wynika z treści art. 173 i 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

[odpowiedź na odwołanie – k. 4-4v.]

Na rozprawie z 6 marca 2024 roku, bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku pełnomocniczka wnioskodawczyni poparła odwołanie i wniosła o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych wraz z odsetkami za opóźnienie, a pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie odwołania.

[końcowe stanowiska stron e-protokół rozprawy z 6 marca 2024 roku 00:10:00-00:17:07 – płyta CD k. 29]

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. S. urodziła się (...). Wnioskodawczyni nie nabyła prawa do emerytury pomostowej ani emerytury w obniżonym wieku.

[bezsporne]

W okresie od 1 września 1984 roku do 31 sierpnia 1992 roku wnioskodawczyni była zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy w Przedszkolu Miejskim nr 170 w Ł.. Podczas ww. okresu zatrudnienia przebywała: na urlopie bezpłatnym od 24 lutego 1992 roku do
31 sierpnia 1992 roku, na urlopie wychowawczym od 11 lipca 1986 roku do 30 czerwca 1992 roku, na urlopie macierzyńskim od 7 lutego 1986 roku do 29 maja 1986 roku, od 26 listopada 1987 roku do 2 marca 1988 roku oraz od 13 lutego 1989 roku do 4 czerwca 1989 roku.

W okresie od 30 września 1992 roku do 30 czerwca 1993 roku oraz od dnia 1 września 1993 roku do 31 sierpnia 2002 roku była zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku nauczyciela w Szkole Podstawowej Nr E.. S.P. 18/92 przy Ośrodku (...).W. (...). w Ł.. Podczas ww. okresu przebywała: na urlopie wychowawczym od 1 września 2000 roku do 31 sierpnia 2002 roku, na urlopie macierzyńskim od 5 lutego 1994 roku do 27 maja 1994 roku oraz od 17 marca 2000 roku do 3 sierpnia 2000 roku.

Wnioskodawczyni była zatrudniona na stanowisku nauczyciela w Przedszkolu Miejskim nr 214 z Oddziałami Integracyjnymi w Ł.: od 16 października 2001 roku do
18 stycznia 2002 roku w wymiarze 20/25, od 19 stycznia 2002 roku do 30 czerwca 2002 roku w wymiarze 16/25, a od 1 września 2002 roku do 25 stycznia 2023 roku – w wymiarze pełnego etatu.

[pismo k. 35 akt emerytalnych ZUS, świadectwo pracy k. 9-10 akt emerytalnych ZUS, świadectwo pracy k. 14 akt emerytalnych ZUS, świadectwo pracy k. 15 akt emerytalnych ZUS, świadectwo pracy k. 32-32v. akt emerytalnych ZUS]

Wnioskodawczyni w dniu 16 stycznia 2023 roku złożyła wniosek o emeryturę wraz z rekompensatą za pracę w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

[wniosek k. 1-3v. akt emerytalnych ZUS]

Decyzją z 20 lutego 2023 roku ( (...)) ZUS I Oddział w Ł. przyznał wnioskodawczyni emeryturę od 3 stycznia 2023 roku tj. od osiągniecia wieku emerytalnego.

[decyzja z 20 lutego 2023 roku ( (...)) k. 23-25 akt emerytalnych ZUS]

Decyzją z 20 lutego 2023 roku ( (...)) ZUS I Oddział w Ł. ustalił wnioskodawczyni okresową emeryturę kapitałową od 3 stycznia 2023 roku tj. od dnia nabycia prawa do emerytury z FUS.

[decyzja z 20 lutego 2023 roku ( (...)) k. 23-25 akt emerytalnych ZUS]

Decyzją z 6 kwietnia 2023 roku ( (...)) ZUS I Oddział w Ł. odmówił wnioskodawczyni przyznania rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Organ ZUS wskazał, że przy ustaleniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 roku wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby.

Zakład wskazał, że w dostarczonym zaświadczeniu za okres zatrudnienia w Przedszkolu Miejskim nr 170 od 1 września 1984 roku do 31 sierpnia 1992 roku z 2 lutego 2023 roku brak jest informacji o urlopach dla poratowania zdrowia oraz urlopach macierzyńskich. Organ zauważył, że przedłożonym przez wnioskodawcę zaświadczenia za okres zatrudnienia w Przedszkolu Miejskim nr 214 od 16 października 2001 roku 31 grudnia 2008 roku z 25 stycznia 2023 roku występują rozbieżności co do wymiaru czasu pracy tj.

19 stycznia 2002 roku – 31 sierpnia 2008 roku 16/25 etatu;

1 września 2002 roku 31 sierpnia 2008 pełny etat.

Ponadto brak jest informacji o urlopach na dalsze dokształcenie się.

Za okres zatrudnienia w Szkole Podstawowej nr ew. 18/92 brak jest wykazu służby dydaktyczno-wychowawczej.

[ decyzja z 6 kwietnia 2023 roku ( (...)) k. 33 akt emerytalnych ZUS]

W dniu 8 maja wnioskodawczyni wniosła ponownie o przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych, załączając dodatkową dokumentację.

[wniosek – k.34 ( (...)) k. 33 akt emerytalnych ZUS]

Zaskarżoną decyzją z 15 września 2023 roku, znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł., po rozpatrzeniu wniosku z 8 maja 2023 roku odmówił A. S. przyznania rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

[decyzja k. 60 akt emerytalnych ZUS]

Stan faktyczny, w niniejszej sprawie, zasadniczo bezsporny, został ustalony na podstawie zebranego materiału dowodowego, w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym w toku postępowania przed ZUS. Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowania ich wiarygodności.

Natomiast strony z ustalonego w zakresie koniecznym dla rozstrzygnięcia sprawy, stanu faktycznego, wywodziły odmienne skutki prawne, ta zaś kwestia należy do oceny prawnej zebranego w sprawie materiału dowodowego, czego Sąd dokona poniżej w ramach rozważań prawnych.

Z tych też względów Sąd na podstawie art. 235²§ 1 pkt 2 k.p.c. postanowił pominąć wniosek pełnomocnika wnioskodawczyni o przesłuchanie odwołującej w charakterze strony, jako mający wykazać fakty bezsporne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego, odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem postępowania było rozstrzygnięcie czy wnioskodawczyni przysługuje prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Kwestią sporną było przy tym to, czy wnioskodawczyni legitymuje się co najmniej 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przed 1 stycznia 2009 roku, w szczególności czy do 15-letniego stażu zalicza się okresy urlopów: bezpłatnego, macierzyńskich oraz wychowawczych, z których korzystała wnioskodawczyni w trakcie zatrudnienia na stanowisku nauczyciela.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 164 ze zm.), ustawa określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 1251 ze zm.).

Zgodnie z art. 2 pkt 5 tej ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Stosownie do art. 21 ust. 1 ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli przed dniem 1 stycznia 2009 roku ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszący co najmniej 15 lat.

Zgodnie z art. 21 ust. 2 powoływanej ustawy, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Celem rekompensaty, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego.

[tak: M. Z. - Komentarz do art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, LEX, tak też wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 31 marca 2016 roku, III AUa 1899/15 – LEX 2044406]

Art. 23 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

A zatem należy wskazać, prawo do rekompensaty, zgodnie z powyższą ustawą, mają osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku, które przed 1 stycznia 2009 roku wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Zgodnie z art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej, 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat. Przesłanka negatywna została zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Bezspornym jest w rozpoznawanej sprawie jest, że wnioskodawczyni nie nabyła prawa do emerytury na podstawie: art. 46 w związku z art.. 46 w związku z art. 29, art. 32, art. 33 lub art. 39, art. 50, art. 50a, art. 50e albo art. 184 albo art. 34 i 48 w związku z art. 49 powołanej ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2006 roku albo art. 3 ust. 1 ust. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz ustawy Karta Nauczyciela albo art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku – Karta Nauczyciela ani nie ma ustalonego prawa do emerytury pomostowej. Bezspornym jest również, że praca nauczyciela wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy powinna być uznana za pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Stosownie natomiast do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy podzielił stanowisko organu rentowego, zgodnie z którym wnioskodawczyni do okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie należy zaliczyć ww. okresów, podczas których wnioskodawczyni przebywała na urlopie bezpłatnym, urlopach macierzyńskich i urlopach wychowawczych.

Gramatyczna wykładnia ustawowej definicji rekompensaty wskazuje, że świadczenie to dotyczy takich ubezpieczonych, którzy nie mogą nabyć prawa do emerytury pomostowej i którzy równocześnie utracili możliwość nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, to znaczy takich ubezpieczonych, którzy nie spełnili łącznie warunków przewidzianych w art. 32, art. 46 lub art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Potwierdzeniem tej tezy jest wykładnia art. 2 pkt 5 ustawy z 2008 r. o emeryturach pomostowych, dokonywana z uwzględnieniem reguł funkcjonalnych (celowościowych). Celem tego przepisu jest bowiem przyznanie odszkodowania za rzeczywistą utratę określonych uprawnień, co oznacza, że musi on dotyczyć tylko tych ubezpieczonych, którzy ze względu na niespełnienie choćby jednego ustawowego warunku (wieku, ogólnego stażu emerytalnego) nie mogli skorzystać z dotychczasowych regulacji i nabyć prawa do emerytury w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny, a także nie mogą skorzystać z regulacji nowych, przewidzianych ustawą o emeryturach pomostowych.

Okres niewykonywania pracy nie wpływa zatem na szybszą utratę zdolności pracownika do zarobkowania. Skoro przez pracę w szczególnych warunkach rozumie się wykonywanie takiej pracy, a nie pozostawanie w stosunku pracy, to nie ma podstaw do zaliczenia urlopu wychowawczego do okresu pracy w szczególnych warunkach, skoro pracownik w czasie tego urlopu jest zwolniony z obowiązku świadczenia pracy w takich, to jest szczególnych, warunkach (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2006 r., I UK 338/05, LEX nr 375608 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2008 r., I UK 1/08, LEX nr 829086). Trafny i utrwalony jest pogląd, że okresu urlopu wychowawczego nie wlicza się do okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 marca 2022 r., II USKP 157/21, LEX nr 3362567; z dnia 6 czerwca 2006 r., I UK 338/05, LEX nr 375608; z dnia 23 kwietnia 2013 r., I UK 561/12, LEX nr 1324260 i z dnia 24 października 2013 r., II UK 127/13, OSNP 2015 Nr 1, poz. 14 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2008 r., I UK 1/08, LEX nr 829086; por. też uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2020 r., III UZP 3/20, OSNP 2021 Nr 3, poz. 29, postanowienie Sądu Najwyższego z 7 lutego 2023 r., II USK 718/21, LEX nr 3522684, wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 4 listopada 2022 r., III AUa 58/21, LEX nr 3439151, a w literaturze K. Niedzielska: Analiza uprawnień nauczycieli do wcześniejszej emerytury (w:) Problemy Nauk Prawnych, Tom 9, pod red. K. Pujer, Wrocław 2018, s. 45).

Do okresu pracy w szczególnych warunkach wlicza się okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania stosunku pracy przypadające po dniu wejścia w życie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent. W konsekwencji utrwalił się w judykaturze pogląd, że w art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustawodawca wprowadził istotną zmianę w stanie prawnym, w którym niemożliwe było w drodze wykładni ustalenie zasady pomijania w okresie ubezpieczenia okresów niezdolności do pracy z powodu choroby, oraz że art. 32 ust. 1a ustawy nie ma zastosowania do oceny nabycia prawa do emerytury przed dniem 1 lipca 2004 roku. Problem zaliczania do stażu pracy w szczególnych warunkach okresów wcześniejszych (okresów zatrudnienia), sprzed 15 listopada 1991 roku., ustawodawca rozstrzygnął natomiast przez wyłączenie ich z regulacji art. 32 ust. 1a ww. ustawy.

[tak: postanowienie Sądu Najwyższego z 23 czerwca 2020 roku, Legalis nr: 2574197]

Przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, warunkującego prawo do rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r. poz. 1924), nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (art. 32 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tekst jedn. Dz. U. z 2020 r. poz. 53 z późn. zm.).

[tak: uchwała Sądu Najwyższego z 29 października 2020 roku, III UZP 3/20, OSNP 2021, nr 3, poz. 29]

W powyższej uchwale Sąd Najwyższy przedstawił ewolucję przepisów i orzecznictwa związanych z brakiem podstaw do uwzględnienia okresów nieskładkowych w wymiarze pracy zaliczanej do pracy w warunkach szczególnych:

Należy przypomnieć, że po dziesięciu latach od dnia wejścia w życie ustawy emerytalnej z dnia 17.12.1998 r, od dnia 1 stycznia 2009 r. zaczęła obowiązywać ustawa pomostowa. Jej celem było zawężenie katalogu podmiotowego uprawnionych do świadczenia z tytułu starości w związku z pracą w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Jednocześnie ustawodawca przedefiniował pojęcie prac w tych warunkach w stosunku do stanu prawnego obowiązującego do 31 grudnia 1999 r. W art. 12 ustawy pomostowej zastrzeżono, że przy ustalaniu okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. W tym miejscu należy cofnąć się w czasie i powrócić do ustawy emerytalnej, która weszła w życie w dniu 1 stycznia 1999 r. W art. 31 ust. 4 stwierdzała, że wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom świadczącym pracę w szczególnych warunkach przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Oznacza to, że w chwili wejścia w życie ustawy emerytalnej zachowano prawo do omawianych świadczeń według dotychczasowych reguł. Dopiero wtórnie, ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2004 r. Nr 121, poz. 1264), dodano do ustawy emerytalnej art. 32 ust. 1a (który przewidywał treść analogiczną do późniejszego art. 12 ustawy pomostowej). Zakres stosowania tego przepisu został określony w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2008 r., K. 33/2006 (OTK - A 2008 Nr 6, poz. 106), w którym stwierdzono, że zmiana może mieć zastosowanie wyłącznie na przyszłość. W orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. postanowienie z dnia 19 listopada 2013 r., I UK 257/13, LEX nr 1555174) przyjęto, że rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego nie budzi wątpliwości w zakresie, w którym odnosi się do stosunków powstałych po dniu 1 lipca 2004 r. oraz stosunków zamkniętych, zakończonych nabyciem prawa przed tym dniem. W efekcie wprowadzenia ustawą zmieniającą z dnia 20 kwietnia 2004 r. nowych zasad ustalania okresów przebytych w ubezpieczeniu, wynikających z dodanego z dniem 1 lipca 2004 r. art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej, wyłączającego pewne okresy ze stażu pracy w szczególnych warunkach, można wyróżnić pracowników, którzy nabyli prawo do emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych przed dniem 1 lipca 2004 r., po tym dniu oraz pracowników będących w dniu 1 lipca 2004 r. w trakcie nabywania prawa, którzy wypełnili warunki określone w art. 184 ustawy emerytalnej. Sąd Najwyższy przyjął, że dostrzeżenie tej ostatniej kategorii uprawnionych nakazuje uwzględnić aspekt ochrony istniejących w dniu 1 lipca 2004 r. praw tymczasowych tych osób, zagwarantowanych w powołanym przepisie i prowadzących do nabycia prawa do emerytury. Określenie wzajemnego stosunku przepisów art. 184 i 32 ust. 1a ustawy emerytalnej, jako oddziaływanie zasady lex posterior derogat priori na prawa lub ekspektatywy praw emerytalnych w związku ze zmianą warunków nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, nastąpiło w wyrokach Sądu Najwyższego: z dnia 23 kwietnia 2010 r., II UK 313/09 (OSNP 2011 nr 19-20, poz. 260); z dnia 13 lipca 2011 r., I UK 12/11 (LEX nr 989126). Sąd Najwyższy stwierdził, że w art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej w jedynym wypadku ustawodawca zróżnicował przesłanki nabycia prawa do emerytury przez osoby wykonujące pracę w warunkach szczególnych w zależności od daty ich urodzenia, a w efekcie daty osiągnięcia odpowiedniego wieku. Osobno i w sposób szczególny uregulował sytuację prawną ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. i osób, które w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) wykazały okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym od ustawowego oraz okres składkowy i nieskładkowy określony w art. 27 ustawy emerytalnej. Zagwarantował też prawo nabycia emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 tej ustawy, bowiem jego celem było utrzymanie uprawnień emerytalnych dla wszystkich, którzy w chwili wejścia w życie ustawy emerytalnej spełnili warunki przejścia na emeryturę, z wyjątkiem wieku emerytalnego. W konsekwencji Sąd Najwyższy uznał art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej za samoistną podstawę prawa do emerytury w oderwaniu od chwili osiągnięcia wieku emerytalnego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2007 r., II UZP 14/06, OSNP 2007 nr 13-14, poz. 199; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2007 r., I UK 62/07, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 269). Odnosząc się do relacji między art. 184 i wprowadzonym później art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej, Sąd Najwyższy jasno wskazał, że ubezpieczeni, do których ma zastosowanie art. 184 ustawy, mogą realizować prawo do emerytury na "starych" zasadach po osiągnięciu wieku emerytalnego, nawet jeżeli ten wiek osiągną po dniu 31 grudnia 2007 r. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2008 r., I PK 309/07 OSNP 2009 nr 23-24, poz. 308). W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2010 r., II UK 313/09 (OSNP 2011 nr 19-20, poz. 260) zwrócono uwagę, że przyjęte w art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej różnicowanie okresów wykonywania pracy w szczególnych warunkach nawiązuje do daty wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytury i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 z późn. zm.), w której poprzednia definicja okresu pracy w szczególnych warunkach pozostała niezmieniona. Okres tej pracy obejmował zarówno okresy składkowe, jak i okresy nieskładkowe, jeżeli mieściły się one w okresie wykonywania pracy zgodnie z umową o pracę. Takie stanowisko zajął też Sąd Najwyższy w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., III UZP 10/03 (OSNP 2004 Nr 5, poz. 87), stwierdzając, że do okresu pracy w szczególnych warunkach wlicza się okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania stosunku pracy przypadające po dniu wejścia w życie ustawy o rewaloryzacji emerytur i rent. W rezultacie utrwalił się w judykaturze pogląd, że art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej nie ma zastosowania do oceny nabycia prawa do emerytury przed dniem 1 lipca 2004 r. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 5 maja 2005 r., II UK 219/04, OSNP 2005 Nr 22, poz. 361; z dnia 5 maja 2005 r., II UK 215/04, OSNP 2005 Nr 22, poz. 360 i z dnia 7 lutego 2006 r., I UK 154/05, LEX nr 272581). W tej sytuacji pogląd, że zastosowanie art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy emerytalnej do osób, które przed dniem 1 lipca 2004 r. nie spełniły wszystkich warunków emerytalnych, nie narusza konstytucyjnych zasad równości i sprawiedliwości społecznej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 września 2007 r., III UK 51/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 328; z dnia 13 grudnia 2010 r., I UK 180/10, LEX nr 785647; z dnia 21 maja 2009 r., II UK 370/08, OSNP 2011 Nr 1, poz. 20), można uznać za trafny tylko jako rozumiany w ten sposób, iż chodzi o "wszystkie warunki" przewidziane w art. 184 ustawy emerytalnej. Wymaganie od osób, które spełniły w dniu 1 stycznia 1999 r. warunki dotyczące stażu ubezpieczenia, dodatkowo warunku osiągnięcia przed dniem 1 lipca 2004 r. przewidzianego w art. 32 i 46 ustawy emerytalnej wieku emerytalnego, należy uznać za zbyt daleko idące, pomijające ochronę prawa tymczasowego, ukierunkowanego na przyszłe świadczenia (zob. glosę K. Stopki do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2007 r., III UK 51/07, OSP 2009 Nr 10, poz. 111). Gwarancji przyszłego prawa do emerytury złożonej wobec osób, o których mowa w art. 184 ustawy emerytalnej, ustawodawca nie mógł już naruszyć przez ustalenie innego sposobu wyliczenia ich stażu ubezpieczenia. Stąd ocena, że wykazanie w dniu 1 stycznia 1999 r. określonego w art. 184 ustawy emerytalnej okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 obowiązujących po dniu 1 lipca 2004 r. Pogląd ten wzmacnia treść art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej, odsyłająca w zakresie warunków emerytalnych do przepisów dotychczasowych (obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1999 r.). Przedstawiona interpretacja przepisów, utrwalona w orzecznictwie Sądu Najwyższego, pozwala twierdzić, że prawo do emerytury na podstawie art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej przysługuje ubezpieczonemu legitymującemu się 15-letnim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze również w przypadku, gdy w trakcie tego zatrudnienia występowały okresy niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Należy wskazać jednak, że wynik wykładni językowej i systemowej art. 21 ust. 1 ustawy pomostowej w związku z art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej jest jednoznaczny. Art. 21 ust. 1 ustawy pomostowej posłużył się odesłaniem. Rekompensata warunkowana jest wprawdzie kwalifikowanym okresem pracy (w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze), jednak rozumianym według przepisów ustawy emerytalnej. Oznacza to, w ujęciu negatywnym, że zastosowania nie znajduje rozumienie tych okresów, prezentowane w ustawie pomostowej, a w kontekście pozytywnym, że ich zdefiniowanie powinno być zbieżne z regulacją zawartą w ustawie emerytalnej. W rezultacie, art. 12 ustawy pomostowej nie kształtuje prawa do rekompensaty. Nabycie prawa do rekompensaty zostało autonomicznie uregulowane w art. 21 ust. 1 ustawy pomostowej, a tym samym reguła wskazana w art. 12 tej ustawy, mimo deklaracji zawartej w tytule rozdziału 2, nie ma zastosowania do rekompensaty. Przy czym z art. 12 ustawy pomostowej płynie jednoznaczny przekaz. Okres pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, na potrzeby prawa do emerytury pomostowej, ustala się z pominięciem "okresów niewykonywania pracy". Odesłanie z art. 21 ust. 1 ustawy pomostowej przekierowuje uwagę na analogiczną regułę zawartą w art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej. W obu przypadkach (co do emerytury pomostowej i co do rekompensaty) ustawodawca posłużył się zatem tym samym mechanizmem. W ujęciu szerszym (konstrukcyjnym) należy uwzględnić, że świadczenia przewidziane w ustawie o emeryturach pomostowych sprowadzone zostały do wspólnego mianownika. Jest nim promowanie praktycznie tylko efektywnych okresów pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. W ten sposób zachowano wewnętrzną spójność omawianej ustawy. Przeciwne zapatrywanie jest nie do pogodzenia z tą racją systemową. Zarówno zwrot "w rozumieniu przepisów", jak i wymóg posiadania 15 letniego okresu stażowego pozwalają twierdzić, że art. 21 ust. 1 ustawy pomostowej samodzielnie nie reguluje sposobu liczenia okresu wymaganego do uzyskania rekompensaty. Kwestie te zarezerwowane zostały dla regulacji zawartej w ustawie emerytalnej. Praca w rozumieniu art. 21 ust. 1 ustawy pomostowej odpowiada znaczeniowo "zatrudnieniu" z art. 32 i art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej. Zatem "okresy pracy" z art. 21 ust. 1 ustawy są zrównane znaczeniowo z pojęciem "zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze" występującym w przepisach ustawy emerytalnej. W takim wypadku zachodzi potrzeba przesądzenia czy odesłanie z art. 21 ust. 1 ustawy uwzględnia wyłączenie zawarte w art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej. Druga sprowadza się do zapatrywania, że niejako "pierwotnie" w art. 21 ust. 1 ustawy ograniczono odesłanie do ustawy emerytalnej tylko do "okresów pracy", a zatem z pominięciem innych okresów, w trakcie których pracownik wprawdzie nie świadczył pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, to jednak są one przez ustawę emerytalną traktowane jako "zatrudnienie" kwalifikowane. Posłużenie się w art. 21 ustawy pomostowej zwrotem "okres pracy" wynika z jednolitej nomenklatury nazewniczej wykorzystywanej przez ustawę o emeryturach pomostowych. Trzeba też przypomnieć, że również ogólne przepisy emerytalne (ustawa emerytalna i rozporządzenie z dnia 7 lutego 1983 r.) nie są konsekwentne. Stanowi to argument za uznaniem, że odesłanie z art. 21 ust. 1 ustawy pomostowej ma charakter "pełny", co oznacza, że prawo do rekompensaty warunkowane jest w całości stażem w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze "w rozumieniu" przepisów ustawy emerytalnej. Powstaje pytanie, czy przy ustalaniu okresu dającego prawo do rekompensaty należy uwzględnić ograniczenie z art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej, mimo że nie stosuje się go do nabycia prawa do emerytury z art. 184 ust. 1 tej ustawy. Należy podkreślić, że art. 21 ust. 1 ustawy został wprowadzony do porządku prawnego od dnia 1 stycznia 2009 r. Ma to znaczenie, jeśli weźmie się pod uwagę, że warunek posiadania "okresu pracy" z art. 21 ust. 1 ustawy powinien być oceniany w rozumieniu przepisów ustawy emerytalnej, a zatem według stanu prawnego na dzień 1 stycznia 2009 r., czyli z pominięciem okresów niewykonywania pracy, o których mowa w art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej. Jasne jest bowiem, że o ile argumenty systemowe uprawniały Sąd Najwyższy do zignorowania przekazu z art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej w stosunku do ubezpieczonych, którzy na dzień 1 lipca 2004 r. nie spełnili jeszcze warunku wieku uprawniającego do emerytury z art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej, ale zgromadzili już staż 15 lat pracy w szczególnych warunkach (według dotychczasowego stanu prawnego), to zabieg tego rodzaju jest wątpliwy w stosunku do uprawnienia (rekompensaty), które normatywnie zostało ukształtowane dopiero w dniu 1 stycznia 2009 r. W przypadku rekompensaty z art. 21 ust. 1 ustawy nie są nośne argumenty odwołujące się do praw nabytych i ekspektatywy praw emerytalnych. Uprawnienie to do porządku prawnego zostało wprowadzone od dnia 1 stycznia 2009 r., a zatem ustawodawca przy jego kształtowaniu nie był skrępowany zaszłościami, które ograniczały go w określeniu przesłanek, które formują jego dostępność. Oznacza to, że okres pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy emerytalnej weryfikowany jest "na nowo", według aktualnie obowiązujących reguł, a nie stosownie do stanu prawnego obowiązującego na dzień 1 stycznia 1999 r. (czyli w dacie wejścia w życie ustawy emerytalnej). Jeśli prawodawca chciałby osiągnąć odmienny efekt, to nie posłużyłby się w art. 21 ust. 1 ustawy określeniem "w rozumieniu przepisów ustawy emerytalnej", ale odwołałby się do zwrotu zastosowanego choćby w art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej, który zaistnienie przesłanek stażowych odnosi do dnia wejścia w życie ustawy emerytalnej.

Przedstawiony wynik wykładni językowej i systemowej nie zostaje zaburzony przez treść art. 2 pkt 5 ustawy pomostowej. Z definicyjnego założenia, że rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej, nie wynika pewne twierdzenie, że prawo do rekompensaty ma przysługiwać każdemu, który miałby prawo do wcześniejszej emerytury. Nie jest bowiem wykluczone, że ustawodawca kieruje się w tym zakresie spojrzeniem "uściślającym". Promuje prawo do rekompensaty tylko dla tych uprawnionych do emerytury, którzy efektywnie przepracowali 15 lat w szczególnych warunkach, nie zgadza się natomiast na odszkodowanie dla osób, których okres kwalifikowany składa się z okresów niezdolności do pracy. Zachowana zostaje wówczas symetria na gruncie omawianej ustawy w odniesieniu do emerytury pomostowej i rekompensaty, co czyni system przejrzystym. Ochronny charakter rekompensaty - powszechnie podnoszony w literaturze przedmiotu i orzecznictwie - nie pozostaje w opozycji do tego rodzaju uściślenia. Oznacza to, że wolą ustawodawcy nie było przyznanie prawa do rekompensaty każdemu, kto na dzień wejścia w życie ustawy emerytalnej miał 15 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach, ale tylko tym, którzy na dzień wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych mieli okres pracy w tych warunkach wynoszący 15 lat, oceniany jednak według wzorca, który obowiązywał w ustawie emerytalnej w dniu 1 stycznia 2009 r. Uwzględnienie tej różnicy wyjaśnia deklarację, że rekompensata adresowana jest tylko do "niektórych" wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Przedstawione stanowisko płynące z zastosowania dyrektyw językowych i systemowych prowadzą do wniosku, że przy ustalaniu prawa do rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy pomostowej należy z okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze wyłączyć okresy niewykonywania pracy, za które ubezpieczony otrzymał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego w razie choroby./tak SN w uzasadnieniu wskazanej powyżej uchwały, nadto stanowisko zostało potwierdzone w wyroku SN z dnia 7.06.2022 r, (...) 216/21.

W badanej sprawie, słusznie zatem organ rentowy wskazał, że odwołująca nie spełniła warunków do przyznania jej prawa do rekompensaty, albowiem nie wykazała przed dniem 1 stycznia 2009 roku wynoszącego co najmniej 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Pozwany rozpoznając wniosek o rekompensatę stwierdził, że udowodniony w sposób bezsporny przez wnioskodawczynię okres zatrudnienia w warunkach szczególnych do 31 grudnia 2008 roku wynosi jedynie 14 lat, 9 miesięcy i 6 dni. Z okresu pozostawania przez skarżącą w zatrudnieniu w warunkach szczególnych od 1 września 1984 roku do 31 sierpnia 1992 r., od 30 września 1992 roku o 30 czerwca 1993 roku, od 1 września 1993 roku do 31 sierpnia 2002 roku oraz od 1 września 2002 roku do 25 stycznia 2023 roku należał bowiem wyłączyć okresy: