Decyzją z dnia 26 stycznia 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku z dnia 27 grudnia 2022 roku przeliczył R. K. emeryturę od dnia 1 sierpnia 2022 roku, tj. od dnia powstania prawa do tego przeliczenia, wskazując, że kwota świadczenia wynosi 10 952,16 złotych do wypłaty 8 952,47 złotych. Do wyliczenia emerytury przyjęto:
- po korekcie składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji 651.026,75 zł,
- kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego 1.167.235,18 zł,
- po korekcie środków zaewidencjonowanych na subkoncie z uwzględnieniem ich waloryzacji 271.027,38 zł,
- średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach tj. 190,90 miesięcy.
W związku z tym kwota emerytury wyniosła 10.944,42 złotych.
Kwotę tej emerytury zwiększono o kwotę wynikającą z podzielenia składek zaewidencjonowanych na koncie do 31 lipca 2022 roku z uwzględnieniem ich waloryzacji, przez średnie dalsze trwanie życia ustalone dla wieku ubezpieczonego w dniu 1 sierpnia 2022 roku, przy czym przyrost składek wyniósł 1472,18 zł, średnie dalsze trwanie życia 190,90 miesięcy, a zatem wyliczona kwota emerytury wyniosła 10.952,16 zł.
(decyzja z 26.01.2023 r. k. 18-19 akt ZUS 530200/113212/2021)
R. K. w dniu 24 lutego 2023 roku złożył odwołanie od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę poprzez ustalenie wysokości emerytury zgodnie z pierwotną decyzją ZUS z dnia 29 lipca 2022 roku, zgodnie z którą kwota świadczenia wynosiła 11 026,16 złotych do wypłaty 9 011,22 złotych. Wnioskodawca wskazał, że na stronie ZUS widnieje informacja, że w przypadku uzyskania niekorzystnej decyzji po przeliczeniu uprawniony powinien otrzymać świadczenie w wysokości poprzedniej decyzji. (odwołanie k. 3-4)
W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację z zaskarżonej decyzji. (odpowiedź na odwołanie k. 5-6)
Na rozprawie w dniu 22 lutego 2024 roku wnioskodawca poparł odwołanie, wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie świadczenia w kwocie ustalonej decyzją z dnia 29 lipca 2022 roku. Pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie.
(końcowe stanowisko procesowe stron protokół z rozprawy z dnia 22 lutego 2024 roku 00:03:06-00:03:17 – płyta CD k. 119 )
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:
R. K. urodził się (...). (okoliczność niesporna)
Decyzją z dnia 23 sierpnia 2004 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku z dnia 24 października 2003 roku na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustalił dla R. K. kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 roku.
Do ustalenia wartości kapitału początkowego Zakład przyjął podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 3052,23 zł., do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od 1 stycznia 1989 roku do 31 grudnia 1998 roku. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 426,91 %. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia maksymalnego wskaźnika wysokości podstawy wynoszącego 250,00 % przez kwotę 1220,89 zł, tj. kwotę bazową (250,00 %x1220,89 zł = 3052,23 zł). Okresy składkowe przyjęto w ilości 17 lat, 11 miesięcy i 8 dni, tj. 215 miesięcy, a nieskładkowe w ilości 4 lat, 7 miesięcy i 26 dni, czyli 55 miesięcy. Współczynnik proporcjonalny do – osiągniętego do 31.12.1998 r. – wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wynosi 68,54 %. Zakład wyjaśnił, że współczynnik ten służy do obliczenia części 24% kwoty bazowej. Wysokość 24% kwoty bazowej wynosi 293,01 zł. Średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach dla osób w wieku 62 lat wynosi 209 miesięcy (komunikat Prezesa GUS z 25.02.1999 r. w sprawie tablic średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn – M.P. Nr 12, poz. 173). Zakład podał następujący sposób wyliczenia wartości kapitału początkowego:
293,01 zł x 68,54 % (współczynnik proporcjonalny) = 200,83 zł
(215 miesiące składkowe x 1,3 %) : 12 x 3052,23 zł (podstawa wymiaru) = 710,86 zł
(55 miesięcy nieskładkowych x 0,7 %) : 12 x 3052,23 zł (podstawa wymiaru) = 97,98 zł
Razem 1009,67 zł
1009,67 zł x 209 miesięcy (średnie dalsze trwanie życia) = 211 021,03 zł.
Kapitał początkowy ustalony na dzień 1.01.1999 r. wynosi 211 021,03 zł,
Do ustalenia wartości kapitału początkowego Zakład nie uwzględnił okresów:
od 1 kwietnia 1980 do 29 października 1980, z uwagi na naukę ubezpieczonego w szkole wyższej na jednym kierunku ponad wymiar określony w programie studiów,
od 4 maja 1981 do 4 maja 1981, z uwagi na to że ubezpieczony został zwolniony do odbycia służby wojskowej, a więc nie była opłacana składka na ubezpieczenie społeczne,
od 30 kwietnia 1982 do 19 maja 1982, z uwagi na to że ubezpieczony nie podjął pracy po odbyciu służby wojskowej, a więc nie była opłacana składka na ubezpieczenie społeczne.
(decyzja – k. 33-34 pliku akt kapitałowych ZUS)
W dniu 29 listopada 2021 roku wnioskodawca złożył wniosek o emeryturę. (wniosek k. 1-3 pliku akt emerytalnych ZUS)
Decyzją z dnia 10 grudnia 2021 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku z dnia 29 listopada 2021 roku odmówił ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r. ponieważ w wyniku dokonanego przeliczenia wartości kapitału początkowego nie uległy zmianie. (decyzja – k. 40 akt (...)23 338 207-03)
Decyzją z dnia 10 grudnia 2021 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku z dnia 29 listopada 2021 roku przyznał wnioskodawcy zaliczkę na poczet przysługującej emerytury pod dnia 1 listopada 2021 roku, czyli od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek - w kwocie 9 414,45 złotych. Organ wskazał, że decyzja została wydana w kwocie zaliczkowej z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia. (decyzja – k. 6 pliku akt emerytalnych ZUS)
W dniu 19 lipca 2022 roku wnioskodawca złożył wniosek o ponowne obliczenie świadczenia emerytalno-rentowego i jego odwieszenie, załączając świadectwo pracy potwierdzające zakończenie z dniem 15 lipca 2022 roku zatrudnienia. (wniosek k. 9-11 pliku akt emerytalnych ZUS)
Decyzją z dnia 29 lipca 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku z dnia 19 lipca 2022 roku ustalił wnioskodawcy wysokość emerytury i podjął jej wypłatę od dnia 1 lipca 2022 roku czyli od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Wyliczona kwota emerytury wyniosła 11.26,61 złotych, a wysokość świadczenia do wypłaty 9.011,22 złotych. Do wyliczenia emerytury przyjęto:
- kwotę składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji 643.241,36 zł,
- kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego 1.167.235,18 zł,
- po korekcie środków zaewidencjonowanych na subkoncie z uwzględnieniem ich waloryzacji 294.503,25 zł,
- średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach tj. 190,90 miesięcy.
Organ wskazał, że w cellu doliczenia składek opłacanych za okres zatrudnienia od dnia 1 lipca 2022 roku do dnia 15 lipca 2022 roku należy złożyć stosowny wniosek, a zmiana wysokości świadczenia nastąpi od miesiąca złożenia wniosku.
(decyzja – k. 12-13 pliku akt emerytalnych ZUS)
W dniu 27 grudnia 2022 roku wnioskodawca złożył wniosek o ponowne obliczenie świadczenia emerytalno-rentowego, wnosząc o doliczenie składek od wynagrodzenia za okres pracy od dnia przyznania emerytury. (wniosek k. 14-15 pliku akt emerytalnych ZUS)
Wysokość kapitału początkowego ustalonego na dzień 1 stycznia 1999 roku wynosić winna 210.657,35 zł., po waloryzacji – 1.165.223,55 zł, wysokość składek zgromadzonych na koncie wnioskodawcy zwaloryzowanych na koniec czerwca 2022 roku - 650.150,53 zł, zaś emerytura wnioskodawcy wyliczona na dzień 1 lipca 2022 roku – 11.052,26 zł.
W związku z wnioskiem ubezpieczonego złożonym w dniu 27 grudnia 2022 roku o ponowne przeliczenie emerytury z uwzględnieniem składek od wynagrodzeń z czasu do zakończenia zatrudnienia (do 15 lipca 2022 roku), emerytura podlega ponownemu obliczeniu przy uwzględnieniu wszystkich trzech składek za wskazany okres zatrudnienia, także tych dwóch zaewidencjonowanych na jego koncie dopiero w listopadzie 2022 roku (w związku z opóźnioną wypłatą wynagrodzenia wnioskodawcy), a nie tylko jednej przyjętej przez ZUS w kwocie 1.472,18 zł., z pominięciem dwóch pozostałych.
Kwota tak ustalonych składek wynosi 653.916,31 zł., a zatem o 2.890,31 zł więcej niż przyjął organ rentowy.
Kwota środków przesunięta na konto po zamknięciu subkonta wynosi 263.944,56 zł, i winna być powiększona o kwotę waloryzacji kwartalnej na subkoncie o 7.082,82 zł., tak jak wyliczył to organ rentowy.
Uwzględniając średnie dalsze trwanie życia 190,90 miesięcy wysokość emerytury R. K. wynosi 10.949,02 zł.
(opinia biegłego A. G. k. 91-100)
Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym w aktach ZUS, a także w oparciu o pisemną opinię biegłego z zakresu księgowości, co do której organ rentowy nie złożył żadnych umotywowanych zastrzeżeń, podkreślając jedynie w piśmie z dnia 7 grudnia 2023 roku (k 108) poprawność własnych wyliczeń, bez odniesienia się do jakichkolwiek wartości ustalonych przez biegłego i jego uzasadnienia odnoszącego się do błędów popełnionych w wyliczeniu świadczenia należnego wnioskodawcy.
Zatem Sąd w pełni podzielił opinię biegłego A. G. uznając ją za sporządzoną w sposób fachowy i wyczerpujący. Opinia ta nie zawiera niejasności, sprzeczności, luk, a jej konkluzje są konkretne i przekonujące, przez co należy przyjąć, że biegły wyliczył wartość emerytury wnioskodawcy w sposób właściwy, a nadto szczegółowo i w sposób przekonujący uzasadnił swoje stanowisko wskazując wprost na błędy wyliczenia organu rentowego.
Sąd Okręgowy zważył, co następuje:
Odwołanie zasługiwało na uwzględnienie w części.
Zgodnie z treścią przepisu art. 173 ust 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1251) dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.
Stosownie do art. 174 ust. 1 tejże ustawy, kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Zgodnie z ust. 2, przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:
1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;
2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;
3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.
Zgodnie z ust. 3 przywołanego artykułu, podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r.
Według ust. 3b w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 października 2013 roku (w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 21 czerwca 2013 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) jeżeli okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego jedynie przez część miesięcy tego roku, do obliczenia stosunku sumy kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w art. 15 ust. 3, w okresie tego roku do przeciętnego wynagrodzenia, przyjmuje się sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu.
Natomiast w myśl ust. 7 analizowanego przepisu do obliczenia kapitału początkowego przyjmuje się kwotę bazową wynoszącą 100 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 roku. Ustęp 8 powyższego przepisu stanowi, że przy obliczaniu kapitału początkowego część kwoty bazowej wynoszącej 24 % tej kwoty mnoży się przez współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego i nieskładkowego osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 roku.
Zgodnie natomiast z treścią ust. 8 przy obliczaniu kapitału początkowego część kwoty bazowej wynoszącej 24% tej kwoty mnoży się przez współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego i nieskładkowego osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 roku, według wskazanego w nim wzoru.
Z kolei w myśl art. 15 ust. 1 powyższej ustawy podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176. Natomiast stosownie do brzmienia ust. 2a tego samego przepisu, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy. Z kolei na postawie ust. 6 omawianego przepisu na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.
Jak stanowi art. 15 ust. 4 cytowanej ustawy w celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty:
1. oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3, w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych,
2. oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach, z zaokrągleniem do setnych części procentu,
3. oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeżeniem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty, oraz
4. mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art. 19, przy czym wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie może być wyższy niż 250%, jednakże przy ponownym przeliczeniu wysokości emerytury należy mieć na względzie, iż zgodnie z art. 111 ust. 2 ustawy uwzględnia się kwotę bazową ostatnio przyjętą do obliczenia świadczenia.
W związku z treścią zacytowanych przepisów można stwierdzić, iż kwota kapitału początkowego zależy od długości udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych przebytych przed 1 stycznia 1999 rokiem, podstawy wymiaru oraz współczynnika proporcjonalnego do wieku ubezpieczonego, który służy do obliczenia tzw. części socjalnej.
Z kolei ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, a więc dla osób takich jak R. K. określa przepis art. 24 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184.
Stosownie natomiast do treści art. 25 ust 1 ustawy emerytalnej, podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa wart 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185.
Z kolei zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy emerytalnej, emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183. W ust. 2 wskazano, ze wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach. Średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach (ust. 3). Przy czym w ust. 4 i 5 wskazano, że tablice trwania życia ogłasza w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" corocznie w terminie do dnia 31 marca Prezes Głównego Urzędu Statystycznego. Tablice, o których mowa w ust. 4, są podstawą przyznawania emerytur na wnioski zgłoszone od dnia 1 kwietnia do dnia 31 marca następnego roku kalendarzowego.
Z powyższych przepisów wynika jednoznacznie, że zasadą obowiązującą przy ustalaniu wysokości emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. jest zasada zdefiniowanej składki, zgodnie z którą wysokość świadczenia zależy z jednej strony od sumy składek emerytalnych jakie zostały zgromadzone na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS za okres poczynając od 1 stycznia 1999 r., zaś z drugiej od wysokości kapitału początkowego, tj. od kwoty ustalonej oddzielnie dla każdego ubezpieczonego według ustalonego przez ustawodawcę wzoru, odzwierciedlającej w przybliżeniu stan jego konta ubezpieczeniowego za okres do 31 grudnia 1998 r. Przy czym okresy wykonywania pracy rolniczej - ubezpieczenia rolniczego uwzględnia się przy zachowaniu wskazanych zastrzeżeń.
W związku z zakwestionowaniem przez ubezpieczonego wyliczenia wysokości jego świadczenia emerytalnego Sąd przeprowadził postępowanie dowodowe obejmujące analizę dostępnej dokumentacji i dopuścił dowód z opinii biegłego, która dała podstawę do uznania, iż emerytura wnioskodawcy została niezasadnie pomniejszona przez organ rentowy, m.in. niewłaściwie ustalono wysokość kapitału początkowego wnioskodawcy oraz nie wzięto pod uwagę składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po zakończeniu jego stosunku pracy, a związanych z wynagrodzeniem za okres zatrudnienia (do 15 lipca 2022 roku), wypłaconym mu z opóźnieniem (w listopadzie 2022 roku).
Wobec powyższego Sąd Okręgowy, na podstawie art.477 14 § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił wysokość emerytury R. K. – na dzień 1 sierpnia 2022 roku na kwotę wyliczoną przez biegłego - czyli 10.949,02 złotych, i tym samym – na podstawie art.477 14 § 1 k.p.c. oddalił odwołanie w pozostałej części, jako niezasadne.
SSO Paulina Kuźma