Sygnatura akt VIII U 809/22
Decyzją z 22 marca 2022 roku ( (...)) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku z 18 listopada 2021 roku odmówił H. C. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Organ wskazał, że podstawą do wydania decyzji stanowiło Orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS z 27 grudnia 2021 roku, która ustaliła, że wnioskodawczyni nie jest niezdolna do pracy.
[decyzja k. 33 akt rentowych ZUS]
W dniu 26 kwietnia 2022 roku odwołanie od powyższej decyzji złożyła H. C. uznając decyzję za krzywdzącą i wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy od 1 kwietnia 2022 roku.
[odwołanie k. 3-4 odwrót]
W odpowiedzi na odwołanie organ ZUS wniósł o jego oddalenie, podtrzymując w dotychczasowe stanowisko w sprawie.
[odpowiedź na odwołanie k. 18-18 odwrót]
Postanowieniem z 17 maja 2022 roku tutejszy Sąd ustanowił dla H. C. pełnomocnika z urzędu.
[postanowienie z 17 maja 2022 roku k. 22]
Na rozprawie w dniu 28 maja 2024 roku bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku pełnomocnik wnioskodawczyni poparł odwołanie oraz zgłoszone dotychczas wnioski dowodowe oraz wniósł o przyznanie kosztów pomocy prawnej z urzędu oświadczając, że nie zostały one opłacone w żadnej części, a pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie odwołania.
[końcowe stanowiska stron e-protokół rozprawy z 28 maja 2024 roku 00:01:16 płyta CD k. 478]
Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:
H. C. urodziła się (...), legitymuje się wykształceniem średnim – ukończyła technikum ekonomiczne, dotychczas pracowała w zawodzie sprzedawcy.
Obecnie – od 2019 roku wnioskodawczyni nie pracuje.
[bezsporne]
Decyzją z 18 października 2016 roku z (...) wnioskodawczyni przyznano prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 30 listopada 2016 roku do 28 stycznia 2017 w wysokości podstawy wymiaru.
[decyzja k. 5-5 odwrót akt o świadczenie rehabilitacyjne]
Decyzją z dnia 22 lutego 2017 roku (...) wnioskodawczyni przyznano prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 29 stycznia 2017 roku do 27 lutego 2017 roku w wysokości podstawy wymiaru, od 28 lutego 2017 roku do 29 marca 2017 w wysokości 75% podstawy wymiaru.
[decyzja k. 9-9 odwrót akt o świadczenie rehabilitacyjne]
Decyzją z 6 kwietnia 2020 roku (...) wnioskodawczyni przyznano prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 5 kwietnia 2020 do 1 września 2020 w wysokości 75% podstawy wymiaru.
[decyzja k. 27-27 odwrót akt o świadczenie rehabilitacyjne]
Decyzją z 15 września 2020 roku wnioskodawczyni przyznano prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od 2 września 2020 roku do 31 maja 2021 roku.
[decyzja k. 19-20 odwrót akt rentowych ZUS]
Decyzją 20 sierpnia 2021 roku wnioskodawczyni przyznano prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od 1 czerwca 2021 roku do 31 grudnia 2021 roku.
[decyzja k. 25-26 odwrót akt rentowych ZUS]
W dniu 18 listopada 2021 roku wnioskodawczyni złożyła wniosek o ponowne ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
[wniosek z 18 listopada 2022 r. k. 27-27odwrót akt rentowych ZUS]
Lekarz Orzecznik ZUS po dokonaniu w dniu 3 grudnia 2021 roku analizy dokumentacji medycznej rozpoznał u wnioskodawczyni: przewlekły zespół bólowy kręgosłupa szyjno-lędźwiowego po przebytej operacji pjm C5-C6 w 03 i 11.2019 (...), Dyskopatia L4-L5 z zespołem bólowym lędźwiowym. Stan po operacji (...) w 2019 prawego. Orzeczeniem
z 3 grudnia 2021 roku Lekarz Orzecznik orzekł, że wnioskodawczyni nie jest niezdolna do pracy.
[opinia lekarska k. 50 dokumentacji orzeczniczo-lekarskiej ZUS, orzeczenie Lekarza Orzecznika k. 29-29 odwrót akt rentowych ZUS]
W dniu 15 grudnia 2021 roku od orzeczenia Lekarza Orzecznika ZUS ubezpieczona złożyła sprzeciw.
[sprzeciw k. 53 dokumentacji orzeczniczo-lekarskiej ZUS]
Rozpoznając sprzeciw Komisja Lekarska ZUS po przeprowadzeniu w dniu 27 grudnia 2021 roku bezpośredniego badania wnioskodawczyni i dokonaniu analizy dokumentacji medycznej rozpoznała u wnioskodawczyni: przewlekły zespół bólowy kręgosłupa C i LS z powodu zmian zwyrodnieniowo-dyskopatycznych. Przebytą operacja (...) i (...) w 2019 roku. Przebytą operację cieśni nadgarstka prawego w 2019 roku, nadciśnienie tętnicze oraz otyłość brzuszną. Orzeczeniem z 27 grudnia 2021 roku Komisja Lekarska ZUS orzekła, że wnioskodawczyni nie jest niezdolna do pracy.
[opinia lekarska k. 56-58 dokumentacji orzeczniczo-lekarskiej , orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS k. 31-31 odwrót akt rentowych ZUS]
W sądowym badaniu endokrynologicznym u wnioskodawczyni stwierdzono wole nietoksyczne – zmiana łagodna oraz euthyreozę. Z punktu widzenia endokrynologa wnioskodawczyni nie jest niezdolna do wykonywania pracy zawodowej.
[pisemna opinia biegłego z zakresu endokrynologii prof. zw. dr. hab. n. med. T. P. k. 217-221]
Z punktu widzenia biegłego neurologa u wnioskodawczyni rozpoznano zmiany zwyrodnieniowo-dyskopatyczne odcinka lędźwiowego kręgosłupa bez istotnych deficytów neurologicznych, stan po operacji zespołu cieśni nadgarstka prawego w 2019 roku.
U wnioskodawczyni nie stwierdza się niezdolności do wykonywania pracy zarobkowej zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Aktualne naruszenie sprawności organizmu nie powoduje długotrwałej niezdolności do wykonywania pracy zarobkowej. Na rynku pracy
z powodu choroby zwyrodnieniowej kręgosłupa wnioskodawczyni jest osobą niepełnosprawną, ale zdolną do wykonywania pracy zarobkowej w myśl ustawy o rentach i emeryturach. Choroba zwyrodnieniowo-dyskopatyczna jest to choroba cywilizacyjna, której podlegamy wszyscy
i wymaga ona leczenia, rehabilitacji, ale nie jest równoznaczna z niezdolnością do wykonywania pracy zarobkowej.
[pisemna opinia biegłej z zakresu neurologii lek. med. J. B. k. 231-233, pisemna opinia uzupełniająca biegłej z zakresu neurologii lek. med. J. B. k. 250-251]
W sądowym badaniu laryngologa u wnioskodawczyni rozpoznano przewlekły nieżyt krtani oraz dysfonię. Ubezpieczona leczy się z powodu zaburzenia głosu. Ma męczliwość głosu momentami z ujawniającą się chrypką i dysfonią. Zabieg na gruczole tarczowym, któremu opiniowana poddała się w dniu 4 listopada 2022 roku nie wpłynął negatywnie na tor oddychania i stan krtani. Z puntu widzenia ściśle laryngologicznego opiniowana zdolna jest do zarobkowania na wielu stanowiskach na ogólnym rynku pracy nie wymagających ciągłego i systematycznego używania głosu. W ocenie biegłego laryngologa, do ewentualnego uznania w opiniowanej częściowej niezdolności do pracy konieczna jest wypowiedź laryngologa zajmującego się foniatrią, który może posłużyć się opinią logopedy.
[pisemna opinia biegłego z zakresu laryngologii dr. n. med. A. L. k. 256-262]
Pod względem onkologicznym u odwołującej rozpoznano wczesnego raka brodawkowatego prawego płata tarczycy o zaawansowaniu (...), po całkowitym usunięciu tarczycy w dniu 4 listopada 2022 roku. Z punktu widzenia biegłego z zakresu onkologii po stronie ubezpieczonej uznaje się całkowitą zdolność do pracy zgodnie z kwalifikacjami.
Zabieg operacyjny całkowitego usunięcia tarczycy z wczesnym ogniskiem raka (...), bez konieczności uzupełniającego leczenia, (radio, chemioterapii, dodatkowego leczenia operacyjnego) nie upośledził sprawności w stopniu kwalifikującym do długotrwałej niezdolności do pracy.
[pisemna opinia biegłego z zakresu onkologii lek. med. S. F. k. 301-303]
W sądowym badaniu ortopedycznym u H. C. stwierdzono zmiany zwyrodnieniowo-dyskopatyczne kręgosłupa po leczeniu operacyjnym oraz stan po operacji zespołu cieśni nadgarstka prawego. U wnioskodawczyni stwierdza się ograniczenie funkcji narządu ruchu, ale nie na tyle istotne, aby stwierdzić, że z ortopedycznego punktu widzenia wnioskodawczyni jest osobą niezdolną do wykonywania pracy. Z ortopedycznego puntu widzenia wnioskodawczyni jest całkowicie zdolna do wykonywania pracy zgodnie
z posiadanymi kwalifikacjami.
[pisemna opinia biegłego z zakresu ortopedii lek. med. P. S. k. 316-318]
Z punktu widzenia biegłego z zakresu foniatrii wnioskodawczyni od czerwca 2016 roku jest leczona laryngologicznie i foniatrycznie, rehabilitowana logopedycznie z powodu zaburzeń głosu, w tym w listopadzie i grudniu 2016 roku w ramach prewencji rentowej ZUS w J.. Zaburzenia głosu w postaci chrypek, okresowej afonii, zmian głosu, jego męczliwości wiązano z infekcjami, wpływem refluksu przełykowego, a przede wszystkim z zaburzeniami czynnościowymi krtani na podłożu nerwicy (fononeuroza) i nieprawidłowej emisji głosu (fonoponoza) o charakterze dysfonii hiperfunkcjonalnej. W 2020 roku w konsultacji neurologopedycznej ustalono: zaburzenia koordynacji oddechowo-fonacyjnej, męczliwość głosu, afonię, dysfonię o zmiennym nasileniu, o podłożu psychogennym. Głos wnioskodawczyni nie uległ zmianie w wyniku przebytego w dniu 4 listopada 2022 roku zabiegu usunięcia tarczycy i stwierdzenia w prawym płacie tarczycy nowotworu złośliwego – raka brodawkowatego. U wnioskodawczyni stwierdza się możliwość zarobkowania zgodnie
z poziomem posiadanych kwalifikacji formalnych i rzeczywistych lub podjęcia innej pracy
w swoim zawodzie bez konieczności przekwalifikowania oraz do innych prac poniżej swoich kwalifikacji nie wymagających nadmiernego wysiłku głosowego.
[pisemna opinia biegłej z zakresu foniatrii lek. med. M. Ł. k. 374-376, pisemna opinia uzupełniająca biegłej z zakresu foniatrii lek. med. M. Ł. k. 412-414]
Z punktu widzenia lekarza psychiatry, u H. C. stwierdza się występowanie zaburzeń konwersyjnych. Wnioskodawczyni nie była hospitalizowana
w szpitalu psychiatrycznym. U wnioskodawczyni wystąpił mechanizm zaburzeń konwersyjnych rozpoczynającej się od kontaktu ze stresorem. Objawy dotyczą narządów zmysłów lub motoryki. Typowymi objawami jest ślepota, częściowy bądź całkowity paraliż, utrata mowy, głuchota, odrętwienie, kłopoty z równowagą i inne.
Przebieg objawów jest najczęściej niezgodny z ludzką fizjologią i anatomią (często uwarunkowany brakiem wiedzy medycznej osoby dotkniętej zaburzeniem) – objawy są odzwierciedleniem tego, jak chory wyobraża sobie budowę ciała i sposób jego funkcjonowania i im mniej wiedzy o ludzkim ustroju posiada, tym bardziej nieprawdopodobne są prezentowane przez niego objawy.
Wnioskodawczyni jest zdolna do wykonywania pracy zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami.
[pisemna opinia biegłego z zakresu psychiatrii dr. n. med. T. N.
k. 428-432, pisemna opinia uzupełniająca biegłego z zakresu psychiatrii dr. n. med. T. N. k. 452-453]
W ocenie każdego z biegłych brak było konieczności powoływania biegłych innych specjalizacji niż już powołanych przez Sąd.
[bezsporne]
Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał w oparciu o powołane dokumenty oraz opinie biegłych lekarzy specjalistów z zakresu: endokrynologii, neurologii, laryngologii, onkologii, ortopedii, foniatrii, a także psychiatrii. Powyżsi biegli uznali, że wnioskodawczyni nie jest osobą niezdolną do pracy. Opinie zostały doręczone stronom z zobowiązaniem do ustosunkowania się do nich. Sąd ma przy tym na uwadze, że pełnomocnik skarżącej kwestionował treść opinii: neurologa, laryngologa, foniatry, jak również psychiatry, jednak w ocenie sądu nie przedstawiono w nich do nich żadnych merytorycznie uzasadnionych zastrzeżeń a jedynie zaprezentowano subiektywne stanowisko w zakresie stanu zdrowia ubezpieczonego czyniące nieuzasadnionym w jego ocenie przyznanie prawa do dochodzonego świadczenia. Ponadto do zgłoszonych przez pełnomocniczkę odwołującej zarzutów, biegli ustosunkowali się w opiniach uzupełniających. Biegli w sposób wyczerpujący i przekonujący dla Sądu wskazali, że zarzuty wnioskodawcy nie stanowią podstawy do zmiany wniosków zawartych w opinii pierwotnej.
Dokonując oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd uznał opinie sporządzone przez biegłych za wiarygodne, gdyż są rzetelne i sporządzone zgodnie
z wymaganiami fachowości i niezbędną wiedzą w zakresie stanowiącym ich przedmiot. Biegli zdiagnozowali schorzenia, ocenili ich wpływ na sprawność organizmu i zdolność wnioskodawczyni do wykonywania pracy, odnosząc swą ocenę do jej doświadczenia
i kwalifikacji zawodowych. Opinie biegłych są pełne, nie zawierają sprzeczności ani braków, które pozbawiałyby ich mocy dowodowej, zostały przekonująco uzasadnione, a zawarte w nich końcowe wnioski orzecznicze logicznie wynika zarówno z osobiście przeprowadzonych przez biegłego badań wnioskodawcy jak i analizy dokumentacji medycznej. Sąd zważył, że uzyskał niezbędne wiadomości specjalne konieczne do ustalenia okoliczności faktycznych i do wydania rozstrzygnięcia końcowego w sprawie.
Podkreślić należy, że przy ocenie opinii biegłych lekarzy, Sąd nie może zająć stanowiska odmiennego, niż wyrażone w tej opinii, na podstawie własnej oceny stanu faktycznego.
[tak: wyrok Sądu Najwyższego z 13 października 1987 roku, II URN 228/87, (...), wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 4 lipca 2018 roku, III AUa 1328/17, LEX nr 2550815 ]
Sposób motywowania oraz stopień stanowczości wniosków wyrażonych w opinii biegłych jest jednym z podstawowych kryteriów oceny dokonywanej przez Sąd, niezależnie od kryteriów zgodności z zasadami wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego oraz podstaw teoretycznych opinii.
[tak: postanowienie Sądu Najwyższego z 27 listopada 2000 roku, I CKN 1170/98, OSNC 2001 nr 4 poz. 84]
Tylko brak w opinii fachowego uzasadnienia wniosków końcowych, uniemożliwia prawidłową ocenę jej mocy dowodowej.
[tak: wyrok Sądu Najwyższego z 30 czerwca 2000 roku, II UKN 617/99, OSNAPiUS 2002/1/26]
Sąd nie jest przy tym obowiązany dążyć do sytuacji, aby opinia biegłego przekonała strony sporu. Wystarczy, że opinia jest przekonująca dla sądu, który wiążąco ocenia czy biegły wyjaśnił wątpliwości zgłoszone przez stronę. Granicę obowiązku prowadzenia przez sąd postępowania dowodowego wyznacza podlegająca kontroli instancyjnej ocena czy dostatecznie wyjaśniono sporne okoliczności sprawy.
[tak: wyrok Sądu Najwyższego z 25 września 1997 roku, II UKN 271/97, OSNP 1998, nr 14, poz. 430]
Dostateczne wyjaśnienie okoliczności spornych w sprawie nie jest równoznaczne
z uzyskaniem dowodu korzystnego dla strony niezadowolonej z faktów wynikających
z dowodów dotychczas przeprowadzonych.
[tak: wyrok Sądu Najwyższego z 28 lutego 2001 roku, II UKN 233/00, LEX: 551017]
Z powyższych względów, Sąd pominął pozostałe wnioski dowodowe, jako zmierzające jedynie do przedłużenia postępowania. Należy przypomnieć, że w sprawach o rentę z tytułu niezdolności do pracy, Sąd ocenia kwestię niezdolności do pracy w oparciu o wiadomości specjalne zawarte w opiniach wydanych przez biegłych dysponujących wiedzą medyczną co do występujących schorzeń i ich wpływu na zdolność do wykonywanie pracy zarobkowej. Powyższy dowód w postępowaniu sądowym jest jedyną drogą pozyskania koniecznych do rozstrzygnięcia wiadomości specjalnych i nie może być zastąpiony inną czynnością dowodową (np. przesłuchaniem świadka lub eksperymentem sądowym bez udziału biegłego, dokumentacją medyczną pochodzącą od lekarzy prowadzących ani też orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS lub orzeczeniem komisji lekarskiej ZUS), zaś sąd orzekający nie jest uprawniony do samodzielnego (bez oparcia się na opinii właściwych biegłych) ustalania okoliczności, dla których wyjaśnienia wymagane jest posiadanie wiadomości specjalnych (do których należy w szczególności wiedza z zakresu medycyny)/tak wyrok SA w Poznaniu z dnia 25 stycznia 2017 r. ,III AUa 552/16 LEX nr 2265713/.
Dowód, zatem w postaci zeznań świadka nie mógł w żaden sposób podważyć wydanych w niniejszej sprawie opinii.
Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:
Odwołanie nie jest zasadne i podlega oddaleniu.
Zgodnie z art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 1251) renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:
1. jest niezdolny do pracy;
2. ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;
3. niezdolność do pracy powstała w wymienionych okresach składkowych lub nieskładkowych albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów;
4. nie ma ustalonego prawa do emerytury z Funduszu lub nie spełnia warunków do jej uzyskania.
W myśl art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu, przy czym całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, natomiast częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy uwzględnia się stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne (art. 13 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).
Warunki wskazane w art. 57 powyższej ustawy muszą być spełnione łącznie by istniały podstawy do przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Bezsporne w niniejszej sprawie jest to, że odwołująca w spornym okresie spełniała warunki określone w art. 57 ust. 1 pkt 2-4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W odniesieniu do odwołującej się, kwestią sporną było spełnianie przez nią jedynie warunku niezdolności do pracy.
Na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym przede wszystkim – opinii biegłych ze wskazanych wyżej specjalności, Sąd ustalił, że decyzja organu ZUS jest prawidłowa. Skarżąca, przy uwzględnieniu schorzeń endokrynologicznych, neurologicznych, laryngologicznych, onkologicznych, ortopedycznych, foniatrycznych, jak również psychiatrycznych, jest jednak zdolna do wykonywania pracy zgodnie z kwalifikacjami.
W ocenie Sądu biegli w swoich opiniach dostatecznie precyzyjnie wskazali dlaczego w taki właśnie sposób ocenili zdolność wnioskodawczyni do wykonywania pracy zarobkowej. Opinie biegłych oceniające stan zdrowia wnioskodawczyni szczegółowo wyjaśniały dlaczego fakt występowania u niej schorzeń nie przekłada się na zdolność świadczenia przez nią pracy zgodnej z jej kwalifikacjami. Brak jest przy tym, w ocenie Sądu, podstaw by kwestionować rzetelność i merytoryczną poprawność wydanych przez biegłych opinii. Zostały one bowiem sporządzone zgodnie z wymaganiami fachowości i niezbędną wiedzą w zakresie stanowiącym jej przedmiot. Biegli na podstawie przedstawionej dokumentacji leczenia, a w przypadku większości biegłych – także osobiście przeprowadzonych badań stanu zdrowia wnioskodawczyni, zdiagnozowali występujące u niej schorzenia, ocenili stopień ich zaawansowania, a przede wszystkim jednoznacznie wypowiedzieli się co do sprawności organizmu wnioskodawczyni i wpływu dolegliwości na jej zdolność do pracy.
Jak zauważa się w orzecznictwie, o nabyciu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy nie mogą przesądzać subiektywne odczucia osoby ubezpieczonej.
[tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 21 kwietnia 2021 roku, III AUa 12/21, LEX nr 3259709]
Wnioskodawczyni, w świetle zgromadzonych w sprawie dowodów z uwagi na posiadane schorzenia nie jest osobą niezdolną do pracy zarobkowej zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami. W konsekwencji wobec braku dowodów potwierdzających stanowisko ubezpieczonej, żądanie odwołania zmiany zaskarżonej decyzji i przyznania wnioskodawczyni prawa o renty nie mogło zostać zaakceptowane.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 14 § 1 k.p.c. oddalił odwołanie jako bezzasadne, o czym orzekł w punkcie 1.
W punkcie 2. Wyroku, Sąd przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – kasy Sądu Okręgowego w Łodzi na rzecz radcy prawnego M. R. kwotę 221,40 zł (180 zł raz z podatkiem od towarów i usług) na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 1935) w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów niepłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 2437) przy uwzględnieniu orzecznictwa TK w zakresie niekonstytucyjności stawek pełnomocników ustanawianych z urzędu.