UZASADNIENIE

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów decyzją nr (...) z dnia 22 grudnia 2022 r. na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275 ze zm. – dalej: „u.o.k.k.”), po przeprowadzeniu wszczętego z urzędu postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów uznał z praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów działania (...) S.A. w restrukturyzacji z siedzibą w W., (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W., (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. i (...) Sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w W., polegające na udzielaniu naprzemiennie przez (...) S.A. w restrukturyzacji z siedzibą w W., (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. oraz (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W., za pośrednictwem (...) Sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w W., konsumentom, którzy nie dokonali pełnej spłaty pożyczki, kolejnych pożyczek gotówkowych na spłatę poprzedniej pożyczki w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszej z pożyczek oraz pobieraniu z tego tytułu przez ww. przedsiębiorców od konsumentów prowizji bez uwzględnienia ograniczeń wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu określonych w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2022 r. poz. 246), co stanowi obejście art. 36c w związku z art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim oraz godzi w zbiorowe interesy konsumentów, a tym samym stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, o której mowa w art. 24 ust. 1 i ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i stwierdził jej zaniechanie jej stosowania z dniem 31 marca 2020 r.

Na podstawie art. 26 ust. 2 w związku z art. 27 ust. 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na (...) S.A. w restrukturyzacji z siedzibą w W. obowiązek usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów opisanego w punkcie I sentencji niniejszej decyzji, poprzez:

⦁ przekazanie listem poleconym, wiadomością e-mail (w przypadkach dysponowania adresami e-mail konsumentów) lub doręczenia bezpośrednio w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji każdemu konsumentowi, któremu udzielono kolejnej lub kolejnych pożyczek gotówkowych na warunkach określonych w punkcie I sentencji niniejszej decyzji i od którego została pobrana prowizja bez uwzględnienia ograniczeń wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu określonych w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim informacji o treści:

„W związku z decyzją Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wydaną w dniu 22 grudnia 2022 r. nr (...) (...) S.A. w restrukturyzacji z siedzibą w W. informuje, że stosowała praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów polegającą na udzielaniu naprzemiennie przez (...) S.A. w restrukturyzacji z siedzibą w W., (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. oraz (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W., za pośrednictwem (...) Sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w W., konsumentom, którzy nie dokonali pełnej spłaty pożyczki, kolejnych pożyczek gotówkowych na spłatę poprzedniej pożyczki w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszej z pożyczek oraz pobieraniu z tego tytułu przez ww. przedsiębiorców od konsumentów prowizji bez uwzględnienia ograniczeń wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu określonych w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim.

Jednocześnie uprzejmie informuję, że w związku z pobraniem prowizji bez uwzględnienia ograniczeń wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu, istnieje możliwość złożenia dyspozycji zwrotu nadpłaconej prowizji wraz z podaniem numeru rachunku. Dyspozycję zwrotu nadpłaconej prowizji należy przesłać pocztą na adres: [w tym miejscu należy uzupełnić adres] lub drogą mailową na adres: [w tym miejscu należy uzupełnić adres mailowy].

Treść decyzji nr (...) jest dostępna na stronie www.uokik.gov.pl”.

⦁ dokonanie zwrotu – w ramach przysporzenia konsumenckiego – konsumentom, od których (...) S.A. w restrukturyzacji z siedzibą w W. pobrała prowizję bez uwzględnienia ograniczeń wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu nadwyżki powstałej z tego tytułu. Zwrotu tego (...) S.A. w restrukturyzacji z siedzibą w W. dokona w terminie 30 (trzydziestu) dni od dnia złożenia dyspozycji zwrotu na numer rachunku bankowego wskazany w złożonej przez konsumenta dyspozycji zwrotu.

Na podstawie art. 26 ust. 2 w związku z art. 27 ust. 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. obowiązek usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów opisanego w punkcie I sentencji niniejszej decyzji, poprzez:

⦁ przekazanie listem poleconym, wiadomością e-mail (w przypadkach dysponowania adresami e-mail konsumentów) lub doręczenia bezpośrednio w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji każdemu konsumentowi, któremu udzielono kolejnej lub kolejnych pożyczek gotówkowych w warunkach określonych w punkcie I sentencji niniejszej decyzji i od którego została pobrana prowizja bez uwzględnienia ograniczeń wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu określonych w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim informacja o treści:

„W związku z decyzją Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wydaną w dniu 22 grudnia 2022 r. nr (...) (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. informuje, że stosowała praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów polegającą na udzielaniu naprzemiennie przez (...) S.A. w restrukturyzacji z siedzibą w W., (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. oraz (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W., za pośrednictwem (...) Sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w W., konsumentom, którzy nie dokonali pełnej spłaty pożyczki, kolejnych pożyczek gotówkowych na spłatę poprzedniej pożyczki w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszej z pożyczek oraz pobieraniu z tego tytułu przez ww. przedsiębiorców od konsumentów prowizji bez uwzględnienia ograniczeń wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu określonych w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim.

Treść decyzji nr (...) jest dostępna na stronie www.uokik.gov.pl”.

⦁ dokonanie zwrotu – w ramach przysporzenia konsumenckiego – konsumentom, od których (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. pobrała prowizję bez uwzględnienia ograniczeń wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu nadwyżki powstałej z tego tytułu. Zwrotu tego (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. dokona w terminie 30 (trzydziestu) dni od dnia złożenia dyspozycji zwrotu na numer rachunku bankowego wskazany w dyspozycji zwrotu.

⦁ przekazanie listem poleconym, wiadomością e-mail (w przypadkach dysponowania adresami e-mail konsumentów) lub doręczenia bezpośrednio w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji każdemu konsumentowi, któremu udzielono kolejnej lub kolejnych pożyczek gotówkowych w warunkach określonych w punkcie I sentencji niniejszej decyzji i od którego została pobrana prowizja bez uwzględnienia ograniczeń wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu określonych w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim informacji o treści:

Treść decyzji nr (...) jest dostępna na stronie www.uokik.gov.pl”.

⦁ dokonanie zwrotu – w ramach przysporzenia konsumenckiego – konsumentom, od których (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. pobrała prowizję bez uwzględnienia ograniczeń wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu, nadwyżki powstałej z tego tytułu. Zwrotu tego (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. dokona w terminie 30 (trzydziestu) dni od dnia złożenia dyspozycji zwrotu na numer rachunku bankowego wskazany w dyspozycji zwrotu.

Na podstawie art. 26 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na (...) Sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w W. obowiązek usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów opisanego w punkcie I sentencji niniejszej decyzji, poprzez:

⦁ złożenie na oficjalnych stronach (...) Sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w W. (w dacie wydania niniejszej decyzji są to strony internetowe (...), (...), (...) oraz (...)), w ciągu 7 (siedmiu) dni od daty uprawomocnienia się niniejszej decyzji i utrzymywania na przedmiotowych stronach internetowych przez okres 6 miesięcy od daty opublikowania, na koszt (...) Sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w W., oświadczenia o treści:

„W związku z decyzją Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wydaną w dniu 22 grudnia 2022 r. nr (...) (...) Sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w W. informuje, że stosowała praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów polegającą na udzielaniu naprzemiennie przez (...) S.A. w restrukturyzacji z siedzibą w W., (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. oraz (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W., za pośrednictwem (...) Sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w W., konsumentom, którzy nie dokonali pełnej spłaty pożyczki, kolejnych pożyczek gotówkowych na spłatę poprzedniej pożyczki w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszej z pożyczek oraz pobieraniu z tego tytułu przez ww. przedsiębiorców od konsumentów prowizji bez uwzględnienia ograniczeń wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu określonych w ustawie z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim.

Praktyka ta godzi w zbiorowe interesy konsumentów, a w konsekwencji stanowi naruszenie art. 24 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2021 r. poz. 275S).

Decyzja Prezesa UOKiK nr (...) z dnia 22 grudnia 2022 r. dostępna jest pod adresem www.uokik.gov.pl”.

w następujący sposób:

⦁ czarną czcionką (kod szesnastkowy RGB #000000) ARIAL na białym tle (kod szesnastkowy RGB #ffffff),

⦁ tekst powyższego oświadczenia wyjustowany,

⦁ tekst zostanie zamieszczony w górnej części stron oficjalnych o domenach (...), (...), (...) oraz (...) i na każdej stronie internetowej (...) Sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w W. zastępującej te strony w przyszłości, z możliwością zamknięcia informacji przez użytkownika; pełna treść powyższego oświadczenia ma być widoczna przez cały czas, gdy użytkownik jest na stronie (niezależnie od tego, czy strona jest przez użytkownika przewijana) i samodzielnie nie zamknie tej informacji (oświadczenie nie może przybrać formy np. rotacyjnego banera czy slajdera),

⦁ czcionka powinna odpowiadać wielkości czcionki zwyczajowo używanej na ww. stronie internetowej, tekst umieszczony w ramce, o rozmiarze takim, aby była ona w całości wypełniona oświadczeniem, o którym mowa w niniejszym punkcie, z uwzględnieniem marginesu 2 cm z każdej strony,

⦁ fragment oświadczenia o treści „na stronie www.uokik.gov.pl” powinien być zamieszczony w formie hiperłącza (linka) do niniejszej decyzji.

Na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 106 ust. 5 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nałożył na:

⦁ (...) S.A. w restrukturyzacji z siedzibą w W. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt I sentencji niniejszej decyzji, karę pieniężną w wysokości 119425 zł, płatną do budżetu państwa,

⦁ (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt I sentencji niniejszej decyzji, karę pieniężną w wysokości 86662 zł, płatną do budżetu państwa,

⦁ (...) Sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w W. w związku z naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym w pkt I sentencji niniejszej decyzji, karę pieniężną w wysokości 303755 zł, płatną do budżetu państwa.

Na podstawie art. 77 ust. 1 i art. 80 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz na podstawie art. 263 § 1, art. 263 § 2 i art. 264 § 1 k.p.a. w związku z art. 83 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów postanowił obciążyć kosztami niniejszego postępowania oraz zobowiązać do ich zwrotu na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w terminie 14 dni od uprawomocnienia się niniejszej decyzji:

⦁ (...) S.A. w restrukturyzacji z siedzibą w W. w wysokości 34 zł,

⦁ (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. w wysokości 34,

⦁ (...) Sp. z o.o. w restrukturyzacji z siedzibą w W. w wysokości 34 zł,

⦁ (...) Sp. z o.o. w upadłości z siedzibą w W. w wysokości 34 zł.

Odwołania od tej decyzji złożyli wskazani w niej przedsiębiorcy. I tak (...) sp. z o.o. w upadłości w W. zaskarżył decyzję co do pkt I, V, VI pkt 4 i VII pkt 4 zarzucając jej:

1. wydanie przedmiotowej decyzji z naruszeniem przepisów art. 6, 7, 8, 12 k.p.a. poprzez niewyjaśnienie całego stanu faktycznego, niezastosowanie przepisów, które doprowadziłyby do rozstrzygnięcia postępowania szybciej, z zachowaniem interesu społecznego;

2. wydanie decyzji z naruszeniem art. 105 § 1 oraz 107 § 3 k.p.a. i nieumorzenie postępowania pomimo zaistnienia ku temu przesłanek, oraz poprzez nie wskazanie w uzasadnieniu decyzji elementów, o których mowa w art. 107 § 3 k.p.a. w szczególności poprzez brak wskazania faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej;

3. wydanie decyzji z naruszeniem przepisów art. 24 ust. 1 i ust. 3 u.o.k.k. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na: (1) uznaniu naruszenia zbiorowych interesów konsumentów w odniesieniu indywidualnych interesów konsumentów, z którymi zostały zawarte przed dniem 31 marca 2020 roku indywidualne umowy pożyczek przez objęte decyzją spółki za pośrednictwem (...) Sp. z o.o. w upadłości, (2) uznaniu, że istnieje nieograniczony krąg potencjalnych konsumentów jakich dotknąć mogło działanie spółek podczas gdy krąg ten, w szczególności zważywszy na fakt zaprzestania działania przedsiębiorców objętych decyzją pozostaje zamknięty;

4. wydanie decyzji z naruszeniem obowiązujących przepisów prawa, w tym art 36c ustawy o kredycie konsumenckim, art. 84 u.o.k.k. w zw. z przepisami kodeksu postępowania cywilnego (art. 227 - 315 k.p.c.) poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i nie uwzględnienie obowiązujący przepisów prawa oraz rzeczywistej treści umów zawartych z konsumentami poprzez: (1) błędne uznanie, iż pośrednik ograniczał wybór konsumentów, podczas gdy (...) działał wyłącznie w graniach umów zawartych z poszczególnymi pożyczkodawcami, 2) błędne uznanie, wobec braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, że spółki objęte decyzją, w tym (...), który był jedynie pośrednikiem, winien obliczać pozaodsetkowe koszty kredytowe zgodnie z art. 36c ustawy o kredycie konsumenckim podczas gdy spółki nie udzielały finansować w reżimie tego artykułu.

co skutkowało również:

-naruszeniem przepisów prawa poprzez błędną wykładnię art. 24 ust. 1 i ust. 2 u.o.k.k. poprzez uznanie praktyk określonych w pkt I decyzji za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów;

- naruszeniem art. 31 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji, zgodnie z którym nikogo nie można zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

5. wydanie decyzji z naruszeniem przepisów art. 106 ust. 1 pkt 4 w zw. z 111 ust. 3 pkt 2 u.o.k.k. wobec braku podstaw do uznania praktyk z pkt I jako naruszające zbiorowe interesy konsumentów. Z ostrożności także wskazać należy, że nałożono kary w rażąco wygórowanej wysokości niewspółmiernej nawet do zarzucanych czynów, z niewłaściwie stosowanym miarkowaniem tej kary.

Mając powyższe na uwadze skarżący wniósł o uchylenie decyzji w zaskarżonej części oraz zasądzenie kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Odwołujący (...) S.A. w restrukturyzacji w W. zaskarżył decyzję w części co do pkt I, II, VI pkt 1 i VII pkt 1, zarzucając jej:

co skutkowało również:

-naruszeniem przepisów prawa poprzez błędną wykładnię art. 24 ust. 1 i ust. 2 u.o.k.k. poprzez uznanie praktyk określonych w pkt I decyzji za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów;

- naruszeniem art. 31 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji, zgodnie z którym nikogo nie można zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

Odwołujący (...) sp. z o.o. w restrukturyzacji w W. zaskarżył decyzję w części co do pkt I, III, VI pkt 2 i VII pkt 2, zarzucając jej:

co skutkowało również:

-naruszeniem przepisów prawa poprzez błędną wykładnię art. 24 ust. 1 i ust. 2 u.o.k.k. poprzez uznanie praktyk określonych w pkt I decyzji za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów;

- naruszeniem art. 31 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji, zgodnie z którym nikogo nie można zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

Odwołujący (...) sp. z o.o. w restrukturyzacji w W. zaskarżył decyzję w części co do pkt I, IV, VI pkt 3 i VII pkt 3, zarzucając jej:

co skutkowało również:

-naruszeniem przepisów prawa poprzez błędną wykładnię art. 24 ust. 1 i ust. 2 u.o.k.k. poprzez uznanie praktyk określonych w pkt I decyzji za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów;

- naruszeniem art. 31 ust. 2 zdanie drugie Konstytucji, zgodnie z którym nikogo nie można zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie na jego rzecz od powodów kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Mając na uwadze fakt, że wniesione przez czterech przedsiębiorców odwołania dotyczą jednej i tej samej decyzji, oraz że strony wnioskowały o wspólne rozpoznanie sprawy, Sąd połączył sprawy do wspólnego rozpoznania i wyrokowania.

Sąd Okręgowy w Warszawie, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

(...) Spółka Akcyjna w restrukturyzacji w W. jest przedsiębiorcą wpisanym do Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS (...). Przeważającym przedmiotem działalności gospodarczej powoda są pozostałe formy udzielania kredytów (PKD 64.92.Z). Ponadto, (...) zostało wpisane pod numerem (...) do prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego Rejestru instytucji pożyczkowych. Od dnia 15 maja 2015 r. jedynym akcjonariuszem powoda jest (...) spółka (...) Ltd. (bezsporne)

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w restrukturyzacji w W. jest przedsiębiorcą wpisanym do Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS (...). Przeważającym przedmiotem działalności gospodarczej powoda są pozostałe formy udzielania kredytów (PKD 64.92.Z). Ponadto, (...) zostało wpisane pod numerem (...) do prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego Rejestru instytucji pożyczkowych. Od dnia 17 maja 2016 r. do dnia 04 października 2021 r. jedynym udziałowcem powoda była (...) spółka (...) Ltd. (bezsporne)

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w restrukturyzacji w W. jest przedsiębiorcą wpisanym do Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS (...). Przeważającym przedmiotem działalności gospodarczej powoda jest pozostałe pośrednictwo pieniężne (PKD 64.19.Z). Ponadto, (...) zostało wpisane pod numerem (...) do prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego Rejestru instytucji pożyczkowych. Od dnia 11 maja 2016 r. jedynym udziałowcem powoda była (...) spółka (...) Ltd. (bezsporne)

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości w W. jest przedsiębiorcą wpisanym do Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS (...). Przedmiot przeważającej działalności gospodarczej powoda jest pozostałe pośrednictwo pieniężne (PKD 64.19.Z). Ponadto, (...) zostało wpisane pod numerem (...) do prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego Rejestru pośredników kredytu konsumenckiego. Od dnia 12 maja 2016 r. jedynym udziałowcem powoda jest (...) spółka (...) Ltd. Wobec powoda zostało w dniu 23 marca 2022 r. postępowanie upadłościowe. (bezsporne)

Spółki (...), (...) oraz (...) prowadziły działalność w zakresie udzielania kredytów konsumenckich w charakterze pożyczkodawców i udzielali konsumentom pożyczek za pośrednictwem pośrednika kredytowego, którym był czwarty z powodów - (...). Działalność gospodarczą polegającą na udzielaniu pożyczek (...), (...) oraz (...) prowadziły w okresie objętym skarżoną decyzją. W tym okresie spółki te współpracowały z (...) jako pośrednikiem. (bezsporne)

Pożyczkodawcy zawierali umowy z konsumentami za pośrednictwem Pośrednika korzystając m.in. ze wzorców umów o nazwach: “Ramowa Umowa Pożyczki”, "Umowa Pożyczki (Potwierdzenie zawarcia Umowy Pożyczki)" oraz "Formularz Informacyjny dotyczący kredytu konsumenckiego". Umowy pomiędzy Pożyczkodawcami a konsumentami były umowami zawieranymi na odległość, w drodze oświadczeń i czynności dokonywanych przez konsumentów na następujących platformach pożyczkowych należących do pośrednika kredytowego (...):(...), (...), (...) oraz (...). W zakresie udzielania pożyczek z wykorzystaniem tych stron internetowych (...) współpracowało z (...),(...) oraz (...). Nadto w zakresie udzielania pożyczek z wykorzystaniem strony (...) (...)współpracowało także z przedsiębiorcą (...). W celu zawarcia umowy pożyczki konsument dokonywał rejestracji i utworzenia "Konta Klienta" na platformie pożyczkowej oraz składał wniosek o zawarcie umowy. Jednocześnie konsument składał oświadczenia i zgody niezbędne do dokonania oceny jego zdolności kredytowej. W przypadku przyznania pożyczki gotówkowej, na "Koncie Klienta" zostawała zamieszczona Ramowa Umowa Pożyczki oraz Umowa Pożyczki (Potwierdzenie zawarcia Umowy Pożyczki). Dokumenty te były również przesyłane na adres poczty e-mail konsumenta w formie plików umożliwiających zapis na komputerze konsumenta. Minimalny czas trwania umowy pożyczki wynosił 7 dni, a maksymalny czas trwania umowy wynosił 30 dni. Minimalna wysokość pożyczki wynosiła 500 zł, a maksymalna wysokość wynosiła 5000 zł.

( dowody: wzorce umów, procedury działu obsługi klienta, formularz informacyjny ze wzorcami umów k. 44- 79, , k. 81- 87, , k. 89- 559, k. 614- 648, k. 706- 965, k. 1046- 1063, k. 1064- 1729, 1788- 1861, 1868- 1912, 1917- 1961)

Z dniem 31 marca 2020 r. (...), (...) oraz (...) wstrzymały udzielanie pożyczek (obejmujących pożyczki refinansujące i pozostałe). Z dniem 31 marca 2020 r. (...) wstrzymała przyjmowanie wniosków pożyczkowych. (bezsporne)

(...), (...) oraz (...), w okresie do 30 marca 2020 r., nie oferowali konsumentom możliwości skorzystania z odroczenia spłaty zadłużenia, wynikającego z umowy o kredyt konsumencki, jak również nie oferowali konsumentom, którym udzielili kredytu konsumenckiego, a którzy nie dokonali pełnej spłaty kredytu, możliwości udzielania kolejnych kredytów w okresie 120 dni od daty wypłaty pierwszego z kredytów. (bezsporne)

Pośrednik (...) od dnia 1 stycznia 2018 r. do dnia 30 marca 2020 r., na platformach pożyczkowych, których spółka ta była właścicielem, nie pojawiała się oferta skorzystania z odroczenia spłaty zadłużenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki, jak również nie pojawiała się dla konsumenta, który nie dokonał pełnej spłaty kredytu, oferta uzyskania kolejnego kredytu u tego samego kredytodawcy w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszego kredytu. (...) nigdy nie oferował klientom skorzystania z odroczenia spłaty zadłużenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki oraz nigdy nie oferował klientom, którzy nie dokonali pełnej spłaty kredytu uzyskania kolejnego kredytu u tego samego kredytodawcy w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszego z kredytów. (bezsporne)

Oferta pożyczki refinansującej była przedstawiana klientowi w formie elektronicznej i pojawiała się na "Koncie Klienta" na 5 dni przed terminem spłaty aktualnie obowiązującej umowy pożyczki. Oferta przedstawiona była w formie suwaka, na którym Klient mógł wybrać: kwotę pożyczki refinansującej (nie niższą niż kwota pożyczki refinansowanej) oraz okres spłaty pożyczki refinansującej. Stosownie do wybranej na suwaku kwoty pożyczki i okresu spłaty pożyczki - oferta zawierała także następujące parametry: termin spłaty, całkowity koszt pożyczki, kwotę do spłaty RRSO dla przedstawionej oferty oraz możliwość pobrania (na trwałym nośniku) Formularza Informacyjnego wnioskowanej pożyczki i wzoru umowy pożyczki z widoczną nazwą Pożyczkodawcy. Jednocześnie na "Koncie Klienta" pojawiała się informacja o konieczności spłaty przez klienta kosztów pożyczki refinansowanej przed uruchomieniem pożyczki refinansującej, o treści: "Spłacasz koszty obecnej pożyczki i zaciągasz nową pożyczkę", "Po dokonaniu spłaty nowa pożyczka zostanie automatycznie przyznana", "Koszt obecnej pożyczki do spłacenia ... (spłacenie tej kwoty umożliwia refinansowanie obecnej pożyczki)". Decyzja poszczególnych Pożyczkodawców o akceptacji lub odmowie udzielenia pożyczki poprzedzona była analizą zdolności i wiarygodności kredytowej. W przypadku decyzji pozytywnej była wyznaczana kwota pożyczki zgodnie z przyjętymi kryteriami polityki kredytowej, jednakże o wartości nie wyższej niż wnioskowana przez klienta. Warunkiem uruchomienia pożyczki refinansującej przez Pożyczkodawcę była uprzednia spłata przez klienta całkowitego kosztu pożyczki refinansowanej. Refinansowaniu podlegała wyłącznie kapitałowa część pożyczki refinansowanej. Transakcje refinansowania poszczególnych pożyczek były rejestrowane w systemie pożyczkowym Pożyczkodawcy w czasie rzeczywistym. Systemy rozliczania pożyczek refinansujących były identyczne u (...), (...) oraz (...). Kwota refinansowana była wypłacana na rachunek bankowy podmiotu, wobec którego konsument posiadał uprzednio zaciągnięte zobowiązanie lub dokonywane były innego rodzaju rozliczenie z podmiotem względem którego konsument posiadał uprzednio zaciągnięte zobowiązanie. Rozliczenie w każdym wypadku odbywało się z udziałem pośrednika kredytu konsumenckiego (...), do którego obowiązków, na podstawie zawartej umowy pośrednictwa, było wypłacanie pożyczek klientom i przyjmowanie spłat pożyczek. Po otrzymaniu wniosku o pożyczkę refinansującą, Pośrednik przekazywał wniosek do jednej z instytucji pożyczkowych z nim współpracujących. Kryteria wyboru Pożyczkodawców uzależnione były od zgłoszonych przez daną instytucję pożyczkową ((...), (...) lub (...)) możliwości sprzedażowych. Nadto w przypadku istnienia otwartej relacji pożyczkowej z danym klientem - dany Pożyczkodawca nie przyjmował wniosku o pożyczkę (w tym o pożyczkę refinansującą), a wniosek o pożyczkę kierowany był przez Pośrednika do innego Pożyczkodawcy. Pobierane przez Spółki (...), (...) lub (...) prowizje odpowiadały wysokości maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu.

(dowód: pisma powodowych Spółek, k. 1783- 1787, 1864- 1867, 1913- 1916, 1962- 1971, 2023- 2024, 2029- 2030, 2034- 2035, 2156- 2159, 2161- 2163, 2165- 2166)

W okresie od 1 stycznia 2020 r. do 31 marca 2020 r. spółki udzieliły w opisany wyżej sposób wielu pożyczek i pożyczek refinansujących, liczba wypłat kwoty refinansowanej w stosunku do podmiotów niepowiązanych kapitałowo z każdą ze Spółek wynosiła 0.

(bezsporne, dane o liczbie udzielonych pożyczek w pismach Spółek, k. 1783- 1787, 1864- 1867, 1913- 1916)

Pożyczkodawcy (...), (...) lub (...) udzielali pożyczek za pośrednictwem tego samego pośrednika kredytowego - (...), z którym miały podpisane Umowy o świadczenie usług pośrednictwa w zakresie udzielania pożyczek konsumenckich. Pośrednik nie był uprawniony do podjęcia decyzji w sprawie przyznania lub nieprzyznania pożyczki, a decyzję w tym zakresie podejmowali Pożyczkodawcy. (...), (...) lub (...) byli zobowiązani udostępniać (...) środki pieniężne, niezbędne do wypłacania kwot pożyczki. Pośrednik nie był uprawniony z tytułu świadczenia usługi pośrednictwa do otrzymywania jakiegokolwiek wynagrodzenia bezpośrednio od klienta. Natomiast za świadczenie usługi (...), (...) i (...) zobowiązały się uiszczać na rzecz (...).

(dowód: umowy, k. 37- 42, 603- 612, 1040- 1044)

(...), (...) oraz (...) posługiwały się w obrocie z udziałem konsumentów wzorcami umów o tej samej treści, różniącymi się jedynie oznaczeniem Pożyczkodawcy. Zasady, na jakich Pożyczkodawcy oraz pożyczkobiorcy zawierali umowy pożyczki zostały opisane w poszczególnych paragrafach Ramowej Umowy Pożyczki. Konsument otrzymywał także "Umowę Pożyczki (Potwierdzenie zawarcia Umowy Pożyczki)"- dokument potwierdzający zawarcie każdej poszczególnej Umowy Pożyczki oraz zawierający informacje, o których mowa w art. 30 ustawy o kredycie konsumenckim. Zgodnie z § 9 ust. 2 Ramowej Umowy Pożyczki „Udzielenie kolejnej Pożyczki możliwe jest wyłącznie po spłacie przez Pożyczkobiorcę poprzednio udzielonych Pożyczek przez Pożyczkodawcę”. Pomimo, że Pożyczkodawcy nie udzielali pożyczek refinansujących, na spłatę poprzedniej pożyczki udzielonej temu samemu konsumentowi, to w pozostałych przypadkach każdy z Pożyczkodawców przewidywał możliwość udzielenia pożyczki refinansującej, której zasady udzielenia zostały opisane w § 13 Ramowej Umowy Pożyczki. Konsument wnioskując o udzielenie pożyczki refinansującej wskazywał rodzaj zobowiązania, które chce zaspokoić ze środków pochodzących z pożyczki refinansującej, co wynika z § 5 ust. 3 Ramowej Umowy Pożyczki. Konsument nie dokonywał wyboru Pożyczkodawcy ani nie wpisywał sam danych Pożyczkodawcy we wniosku o udzielenie pożyczki refinansującej. Wysokość prowizji dla kwoty wypłaconej dla poszczególnych okresów na jaki została udzielona pożyczka została zawarta w Załączniku nr 1 do Ramowej Umowy Pożyczki "Tabele Opłat i Prowizji". Wskazane w tabeli kwoty prowizji, przy 30 dniowym okresie pożyczki, zostały ustalone na poziomie maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu obliczonych według wzoru wskazanego w art. 36a ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim. Nadto punkt 2 we wzorcach umów „Umowa Pożyczki (Potwierdzenie zawarcia Umowy Pożyczki)” zawierał dyspozycję spłaty ze wskazaniem, jaka jej część będzie wypłacona tytułem spłaty uprzednio zaciągniętego zobowiązania refinansowanego, a jaka część zostanie wypłacona na rachunek bankowy pożyczkobiorcy.

Jak wynika z danych zawartych w Krajowym Rejestrze Sądowym oraz informacji przedstawionych przez przedsiębiorców w okresie od 2019 do 2021 roku (...), (...) i (...) osiągnęły obroty w wysokości wskazanej w pkt 24, 27, 30, a (...) w 2021 r wysokości wskazanej w pkt 33 decyzji. (bezsporne)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wyżej wymienione dowody, których wiarygodność i moc dowodowa nie budziły zastrzeżeń.

Sąd Okręgowy w Warszawie, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył co następuje:

Odwołania powodów nie są zasadne.

Sąd w pełni podziela stanowisko przedstawione przez pozwanego w uzasadnieniu skarżonej decyzji oraz poszczególne wnioski w niej zawarte. Nadto zdaniem Sądu ustalony przez Organ stan faktyczny jest prawidłowy i nie wymagał uzupełnienia poprzez przeprowadzenie przez Sąd dodatkowego postępowania dowodowego, dlatego też złożone przez powodów wnioski dowodowe o przesłuchanie świadków pożyczkobiorców zostały oddalone. Okoliczności, na które mieliby zostać przesłuchani świadkowie zostały udokumentowane pisemnymi oświadczeniami powodów. Nadto w przedmiotowej sprawie nie ma znaczenia jednostkowe zachowanie wobec Konsumenta, wystarczające jest wykazanie, że zachowanie przedsiębiorców stanowiło potencjalne zagrożenie interesu publicznego, co wynika jednoznacznie z ustalonego stanu faktycznego. Subiektywne odczucia poszczególnych pożyczkobiorców są w tym wypadku sprawą wtórną, wobec czego Sąd nie znalazł podstaw do przeprowadzenia tego dowodu. Dodać przy tym należy, że z odwołania nie wynika, aby powodowie kwestionowali ustalenia stanu faktycznego poczynione przez Prezesa Urzędu. Inaczej interpretowali przedstawione w stanie faktycznym ustalenia, ale wprost i jednoznacznie w odwołaniu nie przedstawili żadnych argumentów odnoszących się do nieprawidłowości ustaleń faktycznych.

W pierwszej kolejności Sąd chciałby wskazać, że odnosząc się do zarzutów naruszenia przez Pozwanego przepisów postępowania administracyjnego, tj. art. 6, 7, 8 i 12 k.p.a., należy wskazać, iż co do zasady tego typu zarzuty są nieskuteczne przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ponieważ Sąd ten nie może ograniczyć sprawy wynikającej z odwołania od decyzji Prezesa Urzędu tylko do funkcji sprawdzającej prawidłowość postępowania administracyjnego, poprzedzającego postępowania sądowe. Celem postępowania sądowego nie jest bowiem przeprowadzenie kontroli postępowania administracyjnego, ale merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy, której przedmiotem jest spór między stronami powstający dopiero po wydaniu decyzji przez Prezesa Urzędu. Postępowanie sądowe przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest postępowaniem kontradyktoryjnym, w którym uwzględniany jest materiał dowodowy zebrany w postępowaniu administracyjnym, co nie pozbawia jednak stron możliwości zgłoszenia nowych twierdzeń faktycznych i nowych dowodów, według zasad obowiązujących w postępowaniu przed sądem cywilnym. Tutejszy Sąd jest sądem cywilnym i prowadzi sprawę cywilną, wszczętą w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Prezesa Urzędu, według reguł kontradyktoryjnego postępowania cywilnego, a nie sądem legalności decyzji administracyjnej, jak to czynią sądy administracyjne w postępowaniu sądowo-administracyjnym. Tylko takie odczytanie relacji pomiędzy postępowaniem administracyjnym i postępowaniem sądowym może uzasadniać dokonany przez racjonalnego ustawodawcę wybór między drogą postępowania cywilnego i drogą postępowania sądowo-administracyjnego dla wyjaśnienia istoty sprawy (por. np.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 1991 r., sygn. akt III CRN 120/91; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 października 1998 r., sygn. akt I CKN 265/98; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 1999 r., sygn. akt I CKN 351/99; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2001 r., sygn. akt I CKN 1036/98; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2005 r., sygn. akt III SZP 2/05).

Jednocześnie należy podkreślić, że nawet gdyby przyjąć, że w postępowaniu administracyjnym doszło do uchybień proceduralnych, to zarzuty w tym zakresie nie mogą być skuteczne, o ile uchybienia te mogą być sanowane w toku postępowania sądowego mającego na celu merytoryczne rozstrzygnięcie sporu, bowiem tutejszy Sąd zobowiązany jest do wszechstronnego zbadania wszystkich istotnych okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu zasad rozkładu ciężaru dowodu i obowiązku stron w postępowaniu dowodowym.

Podobnie za bezzasadny należy także uznać zarzut naruszenia art. 105 § 1 i 107 § 3 k.p.a., albowiem brak było przyczyn, mając na uwadze prawidłowość wydanej decyzji, do umorzenia niniejszego postępowania. Nadto należy stwierdzić, że zarzut ten nie został przez powodów uzasadniony.

Przechodząc zaś do merytorycznych zarzutów odwołania, to należy także stwierdzić, że są one bezzasadne.

Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów - dalej “u.o.k.k.” (Dz. U. z 2007 r. Nr 50, poz. 331 ze zm.) zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Natomiast zgodnie z ust. 2 wskazanego przepisu Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami zachowanie przedsiębiorcy, w szczególności: naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji; nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji; proponowanie konsumentom nabycia usług finansowych, które nie odpowiadają potrzebom tych konsumentów ustalonym z uwzględnieniem dostępnych przedsiębiorcy informacji w zakresie cech tych konsumentów lub proponowanie nabycia tych usług w sposób nieadekwatny do ich charakteru. Ustęp 3 zaś wskazuje, że nie jest zbiorowym interesem konsumentów suma indywidualnych interesów konsumentów.

Sąd w pełni podziela stanowiska Prezesa Urzędu, że niniejsza sprawa ma charakter publicznoprawny, gdyż wiąże się z ochroną interesu wszystkich konsumentów, którzy zawarli z Pożyczkodawcami, przy udziale Pośrednika, umowę o pożyczkę oraz wobec których została lub mogła zostać wszczęta procedura jej refinansowania. Działanie Przedsiębiorców nie dotyczyło interesów poszczególnych osób, których sprawy miałyby charakter jednostkowy, indywidualny i niedający się porównać z innymi, ale kręgu konsumentów, których sytuacja była identyczna. Naruszenie interesu publicznoprawnego przejawiało się tym samym w naruszeniu zbiorowego interesu konsumentów. Odnosząc się zaś do zbiorowych interesów konsumentów, choć ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów nie zawiera jej definicji, to w art. 24 ust. 3 ustawy wskazano negatywną definicję, iż nie jest zbiorowym interesem konsumentów suma indywidualnych interesów konsumentów. Nie jest więc istotne jakiej liczby konsumentów może dotyczyć dana praktyka, albowiem interes konsumentów może podlegać kwalifikacji jako zbiorowy w przypadkach, w których faktycznie doszło do naruszenia praw jednego lub kilku osób. Praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest bowiem takie zachowanie przedsiębiorcy, które jest podejmowane w warunkach wskazujących na powtarzalność zachowania w stosunku do indywidualnych konsumentów wchodzących w skład grupy, do której adresowane są zachowania przedsiębiorcy, w taki sposób, że potencjalnie ofiarą takiego zachowania może być każdy konsument będący klientem lub potencjalnym klientem przedsiębiorcy. (por. wyrok SN z 10 kwietnia 2008 rok sygn Akt. III SK 27/07)

Mając powyższe na uwadze, wskazać należy, że zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Art. 24 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie godzące w nie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami zachowanie przedsiębiorcy. Stwierdzenie przez Prezesa Urzędu stosowania przez Przedsiębiorców praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów wymaga zatem stwierdzenia łącznego zaistnienia następujących przesłanek:

1) kwestionowane zachowania są działaniami przedsiębiorcy,

2) zachowania te są sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami,

3) zachowania te naruszają zbiorowe interesy konsumentów.

Niewątpliwie każdy z powodów jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 ust. 1 u.o.k.k., nie było to kwestionowane przez odwołujących. W tym miejscu należy wskazać, że wbrew stanowisku wyrażonym w odwołaniach przez powodów, Organ nie kwestionował możliwości współpracy przedsiębiorców w grupie kapitałowej, ani w żaden sposób nie wskazał na to, że działanie podmiotów gospodarczych w grupie kapitałowej jest czymś nieprawidłowym czy zmierzającym z natury do obejścia prawa. Prezes Urzędu, jak słusznie wskazano w odpowiedzi na odwołanie, w zaskarżonej Decyzji zakwestionował konkretny sposób działania Przedsiębiorców, polegający na takim ukształtowaniu mechanizmu udzielania wzajemnych pożyczek refinansujących, który w konsekwencji doprowadził do naliczenia pozaodsetkowych kosztów kredytu w sposób niezgodny z dobrymi obyczajami i obowiązującym porządkiem prawnym. Jak wykazano w Decyzji, działalność Spółek w formie grupy kapitałowej była zatem środkiem, który był pomocny do osiągnięcia celu w postaci obejścia przepisów dotyczących maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu, wskazanych w art. 36a w związku z art. 36c ustawy o kredycie konsumenckim. Pozwany nie zakwestionował również tego, że Przedsiębiorcy są formalnie odrębnymi bytami prawnymi i jako takie mogą prowadzić autonomiczną działalność gospodarczą. W Decyzji jednoznacznie zaś wykazano, iż Spółki zawarły umowy o świadczenie usług pośrednictwa w zakresie udzielania pożyczek konsumenckich, które to tą autonomiczność w znacznym stopniu ograniczają. Wykazano również w decyzji, że to Pośrednik wybierał podmiot, któremu przekazywał wniosek o udzielenie pożyczki refinansującej, a jednym z kryteriów wyboru był status bieżącej relacji z klientem, tzn. w przypadku istnienia otwartej relacji pożyczkowej z danym klientem - dany Pożyczkodawca nie przyjmował wniosku o pożyczkę (w tym o pożyczkę refinansującą), a wniosek o pożyczkę kierowany był przez Pośrednika do innego Pożyczkodawcy. Zauważyć także należy, iż wynagrodzenia Pośrednika ukształtowane zostały w sposób procentowy od wysokości osiągniętego przez Pożyczkodawców zysku operacyjnego. I właśnie dlatego Prezes UOKiK uznał w zaskarżonej Decyzji, iż Spółki w opisanym powyżej obszarze prowadziły działalność gospodarczą jako jeden organizm gospodarczy, którego celem było takie ukształtowanie stosunków prawnych z konsumentami, które miało pozwalać na obejście unormowań odnoszących się do pozaodsetkowych kosztów kredytu. Pozwany nie kwestionował zaś w żadnym wypadku, że Pośrednik uprawniony był do oferowania konsumentom pożyczek udzielanych przez inne podmioty w ramach grupy kapitałowej. Jednak w opisanym w decyzji przypadku Pośrednik działał w ramach mechanizmu, który został tak ukształtowany (chociażby poprzez stosowane kryterium wyboru Pożyczkodawcy, jakim był brak istnienia otwartej relacji pożyczkowej z danym klientem), aby ominąć uregulowania zawarte w ustawie o kredycie konsumenckim. Nie można było zatem zakwalifikować takiego działania jako mieszczącego się w granicach prawa, co zostało, zdaniem Sądu, jednoznacznie wykazane w zaskarżonej Decyzji, a Sąd jak już kilkukrtonie podkreślono w pełni ustalenia Organu podziela i przyjmuje za własne.

Zasadniczo w świetle treści art. 24 u.o.k.k. do naruszenia zbiorowych interesów konsumentów dochodzi poprzez bezprawne działanie przedsiębiorcy godzące w interesy konsumentów, o ile to działanie wywołuje negatywne skutki w sferze praw i obowiązków konsumentów. Tak rozumiany interes konsumentów to interes prawny jako określone potrzeby konsumenta, które zostały uznane przez ustawodawcę za godne ochrony (tak SN w uzasadnieniu uchwały z 13 lipca 2006r III SZP 3/06, OSNP 2007, nr 1-2, poz.35). Bezprawność działania (lub zaniechania) w sensie obiektywnym, w myśl art. 24 ustawy zachodzi wówczas, gdy zachowanie przedsiębiorcy jest sprzeczne z powszechnie obowiązującym porządkiem prawnym, a więc zarówno z normami prawnymi, jak również z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami. Bezprawność jest niezależna od winy, jak i od jej stopnia, nie ma przy tym również znaczenia świadomość istnienia naruszeń. Przy bezprawności nie musi wystąpić skutek w postaci wyrządzenia szkody. O bezprawności w rozumieniu powołanego przepisu możemy mówić, gdy zachowanie przedsiębiorcy – czyli jego działanie jak również zaniechanie – jest sprzeczne z powszechnie obowiązującym porządkiem prawnym, a więc zarówno z normami prawnymi, jak również z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami. Bezprawność jest przy tym obiektywnym czynnikiem, a więc niezależna jest od winy i jej stopnia, jak również bez znaczenia jest świadomość istnienia naruszeń. Bezprawność jest także niezależna od wystąpienia szkody. Rozważenia przy ocenie bezprawności wymaga zatem kwestia czy zachowanie przedsiębiorcy było zgodne, czy też niezgodne z obowiązującymi zasadami porządku prawnego. O bezprawności działania decyduje w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego całokształt okoliczności konkretnego stanu faktycznego.

Przechodząc do oceny praktyki powodów to zdaniem Sądu Prezes Urzędu prawidłowo ustalił, że praktyka, określona w pkt I sentencji Decyzji narusza zbiorowe interesy konsumentów.

W odniesieniu do zarzutu z pkt I sentencji decyzji bezprawność działań Przedsiębiorców należy wywieść z naruszenia przepisów obowiązującego prawa, a konkretnie z art. 36c w związku z 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2022 r. poz. 246). Zgodnie z tymi przepisami w przypadku udzielenia przez kredytodawcę konsumentowi, który nie dokonał pełnej spłaty kredytu, kolejnych kredytów w okresie 120 dni od dnia wypłaty pierwszego z kredytów: 1) całkowitą kwotę kredytu, dla celów ustalenia maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu, o której mowa w art. 36a, stanowi kwota pierwszego z kredytów; 2) pozaodsetkowe koszty kredytu obejmują sumę pozaodsetkowych kosztów wszystkich kredytów udzielonych w tym okresie. Natomiast maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu oblicza się według wzoru:

𝑀𝑃𝐾𝐾≤(𝐾×25%)+(𝐾×𝑛/𝑅×30%)

w którym poszczególne symbole oznaczają:

𝑀𝑃𝐾𝐾 – maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu,

𝐾 – całkowitą kwotę kredytu,

𝑛 – okres spłaty wyrażony w dniach,

𝑅 – liczbę dni w roku.

Jednocześnie, pozaodsetkowe koszty kredytu w całym okresie kredytowania nie mogą być wyższe od całkowitej kwoty kredytu oraz pozaodsetkowe koszty kredytu wynikające z umowy o kredyt konsumencki nie należą się w części przekraczającej całkowitą kwotę kredytu lub maksymalne pozaodsetkowe koszty kredytu obliczone zgodnie z podanym wzorem. Jak słusznie wskazał Organ, przepis ten ma zapobiegać próbom obchodzenia przez kredytodawców ograniczeń wysokości pozaodsetkowych kosztów kredytu wprowadzonych przez art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim poprzez udzielanie kredytobiorcom nowych kredytów na spłatę wcześniejszych i obciążanie kredytobiorców wysokimi skumulowanymi kosztami. Z tego względu zastosowanie art. 36c powinno zostać zawężone do tzw. kredytów refinansowanych, czyli kredytów udzielanych przez kredytodawcę na spłatę poprzednich kredytów udzielonych temu samemu konsumentowi.

Tymczasem mechanizm działania podmiotów powiązanych kapitałowo (pośrednika (...) oraz instytucji pożyczkowych: (...), (...) i (...)), oparty na udzielaniu pożyczek naprzemiennie, pozwalał Pożyczkodawcom na ustalanie pozaodsetkowych kosztów kredytu na poziomie dużo wyższym, niż w sytuacji, gdyby zawierali osobno, kolejne umowy, z koniecznością uwzględnienia limitów określonych w art. 36c ustawy o kredycie konsumenckim. Z literalnego brzmienia przepisu art. 36c wynika, że dotyczy on sytuacji, w której pierwszego, jak i wszystkich kolejnych kredytów udzielał ten sam kredytodawca temu samemu konsumentowi. Natomiast w analizowanej sprawie, kolejnych pożyczek udzielali temu samemu konsumentowi na zmianę różni Pożyczkodawcy z tej samej grupy kapitałowej. W skarżonej decyzji Prezes Organu dokładnie opisał mechanizm działania powodów (k. 24v akt sprawy), a Sąd w pełni podziela te ustalenia- co wynika również z ustalonego przez Sąd stanu faktycznego. Podzielając zaś te ustalenia nie będzie ich powielał, odwołując się w tej części w pełni do zapisów uzasadnienia decyzji zawartych w jej pkt 86 i 87.

Celem wyżej przepisów art. 36a i 36c ustawy o kredycie konsumenckim było ograniczenie wysokości kosztów pozaodsetkowych. Natomiast zawieranie za pośrednictwem portalu pożyczkowego prowadzonego przez Pośrednika pożyczek na refinansowanie zadłużeń, zaciągniętych u innych Pożyczkodawców (powiązanych kapitałowo) działających na tym samym portalu pożyczkowym, zmierzało w istocie do obejścia przepisów o ograniczeniu tychże kosztów, czego konsekwencją było zwiększenie wynagrodzenia Pożyczkodawców i Pośrednika, a dla konsumentów zwiększenie obciążeń finansowych. Sąd w pełni podziela przy tym ocenę Prezesa Urzędu, że cel działań każdego z Pożyczkodawców oraz Pośrednika z nimi współpracującego był tożsamy. Zarówno bowiem oferowanie refinansowania pożyczki udzielonej przez powiązanego Pożyczkodawcę, jak i brak możliwości odroczenia spłaty lub refinansowania własnej pożyczki, miało na celu głównie pobranie dodatkowej prowizji w pełnej wysokości. Każdy z Pożyczkodawców, jak i Pośrednik stosowali to samo kryterium, które decydowało o przyjęciu lub odrzuceniu wniosku o pożyczkę, którym był status bieżącej relacji z klientem, tzn. w przypadku istnienia otwartej relacji pożyczkowej z danym klientem - dany Pożyczkodawca nie przyjmował wniosku o pożyczkę (w tym o pożyczkę refinansującą), a wniosek o pożyczkę kierowany był przez Pośrednika do innego Pożyczkodawcy. Konsument nie miał przy tym realnego wpływu na wybór Pożyczkodawcy, a ze względu na ustalone przez Pożyczkodawców i Pośrednika kryteria polityki kredytowej, nie mógł skorzystać z oferty pożyczki refinansującej u dotychczasowego Pożyczkodawcy, która to opcja pod względem należnych kosztów pożyczki byłaby dla niego najkorzystniejsza, lecz jedynie mógł skorzystać z oferty refinansowania pożyczki u Pożyczkodawcy powiązanego z Pożyczkodawcą pierwotnym, co skutkowało obciążaniem konsumentów dodatkowymi kosztami prowizji za udzielenie kolejnej pożyczki gotówkowej.

Należy dodać, w celu uzupełnienia przesłanek wynikających z art. 24 ust. 1 i 2 u.o.k.k., że w niniejszej sprawie za dobry obyczaj przyjąć należy obowiązek przedsiębiorcy przestrzegania zasady uczciwości względem konsumentów korzystających z kredytów konsumenckich. Konsument korzystający z usług Przedsiębiorców miał prawo przypuszczać, że jego kredytodawca, będący profesjonalistą przygotowując swoją ofertę będzie działał zarówno zgodnie z przepisami prawa jak i dobrymi obyczajami. Konsument taki korzystał z oferty Przedsiębiorców w dobrej wierze i oczekiwał, że ich działania będą sumienne i uczciwe. Natomiast Pożyczkodawcy, znając obowiązujące regulacje prawne w zakresie maksymalnych pozaodsetkowych kosztów kredytu, stworzyli system wzajemnego refinansowania udzielonych pożyczek, wykorzystując odrębną podmiotowość prawną w celu obejścia przepisów ograniczających wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu. W przedmiotowej sprawie dochodzi zatem do znacznego obciążenia ekonomicznego konsumenta, który miał być chroniony przepisami ustawy o kredycie konsumenckim, określającymi maksymalne pozaodsetkowe koszty kredytu konsumenckiego. Jednoznacznie należy przy tym dodać, że pozwany w ramach niniejszej sprawy nie kwestionował możliwości oferowania, reklamowania czy też stosowania pożyczek refinansujących. Kwestionował zaś utworzony przez powodów mechanizm sprzedaży produktów finansowych, który to prowadził do pobierania od konsumentów pozaodsetkowych kosztów kredytu bez uwzględnienia ograniczeń wynikających z art. 36c ustawy o kredycie konsumenckim.

Powyższe sprawia, że opisane powyżej działania Przedsiębiorców są bezprawne, a ich działania wypełniają delikt opisany w art. 24 u.o.k.k.

Dodać także należy, że sprawa nie dotyczyła, na co zdają się wskazywać w odwołaniu powodowie, abuzywnych zapisów w umowach stosowanych przez przedsiębiorców. Przeprowadzone postępowanie administracyjne oraz sądowe dotyczyło stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, a nie w sprawie uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone. Podkreślenia wymaga także, że przedstawione przez powodów wyroki i uzasadnienia spraw cywilnych nie mają żadnego znaczenia dla rozpoznawanej sprawy. Niniejsze postępowanie dotyczy bowiem naruszenia zbiorowego interesu konsumentów, a nie jednostkowych spraw o mniej lub bardziej podobnych stanach faktycznych dotyczących naruszenia przepisów ustawy o kredycie konsumenckim. Pozwany zaś w decyzji pokazał poprzez wskazane wyroki innych sądów, że działanie powodów nie jest jednostkowe, i inni przedsiębiorcy także dopuszczali się naruszeń art. 36a i 36c ustawy o kredycie konsumenckim.

Zupełnie bezzasadne są zarzuty powodów dotyczące przepisów nieobowiązujących i czasowych, na podstawie których miał jakoby orzekać Prezes Urzędu. Podstawy prawne wskazane w decyzji są prawidłowe, a tekst przepisów na podstawie, których orzekał Organ obowiązywał w czasie popełniania zarzucanych powodom czynów. Pozwany wskazał jedynie w uzasadnieniu, że ustawodawca spostrzegł fakt, że przedsiębiorcy, w tym powodowie, próbują obejść przepisy ustawy o kredycie konsumenckim, dlatego przepisy te zmienił. Zgodnie zaś z zasadą wyrażoną przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu orzeczenia z dnia 31 stycznia 2019 r. wydanego w sprawie V CSK 626/17, który stwierdził, że nowo wprowadzone przepisy ustawy, choć nie znajdują wprost zastosowania, mogą wyznaczać kierunek oceny postanowień umowy z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Organ prawidłowo zasadę tą w uzasadnieniu decyzji zastosował.

Na zakończenie tej części uzasadnienia należy wskazać, że brak jest podstaw do kwestionowania odpowiedzialności pośrednika - (...) sp. z o.o. w upadłości. Sąd w pełni przy tym podziela rozważania pozwanego zawarte w decyzji w pkt 57-59 uzasadnienia.

Mając na uwadze przedstawione powyżej rozważania, a także ponownie wskazując, że Sąd w pełni podziela rozważania Prezesa Urzędu zawarte tak w decyzji, jak i w odpowiedzi na odwołania należy stwierdzić, że powodowie dopuścili się popełniania zarzucanych im w decyzji deliktów administracyjnych, a ich działania należy uznać za praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów.

Sąd, mając na uwadze fakt, że powodowe spółki w złożonych odwołaniach nie kwestionowały w żaden sposób obowiązków usunięcia trwających skutków naruszenia, nałożonych na nie przez Prezesa Urzędu w punktach II – V, nie będzie odnosił się do tej części decyzji, uznając, że Spółki uznają przysporzenie konsumenckie za prawidłowo nałożony na nich obowiązek.

Sąd uznał, że kary pieniężne wymierzone powodom przez Prezesa UOKiK są prawidłowe, nie naruszają dyrektyw wymiaru kary wskazanych w ustawie, a Prezes dokonując ich miarkowania nie przekroczył granic uznania administracyjnego.

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że Sąd podzielając w pełni rozważania Prezesa Urzędu, co do naruszenia przez powodów zbiorowych interesów konsumentów, nie znajduje podstaw do stwierdzenia naruszenia przez Organ przepisów art. 106 ust. 1 pkt 4 w zw. z 111 ust. 3 pkt 2 u.o.k.k.

Organ wziął pod uwagę wszelkie okoliczności obciążające i łagodzące w stosunku do każdego z powodów, szczegółowo je w decyzji opisując, a Sąd wszystkie te rozważania w pełni podziela. Co do zarzutu dotyczącego niewzięcia pod uwagę jako okoliczności łagodzącej zaniechania praktyki, to brak jest podstaw do zarzucenia Organowi w tej części granic uznania administracyjnego. Sąd Najwyższy uzasadnieniu wyroku z dnia 15 maja 2014 r. wydanego w sprawie o sygn. akt III SK 54/13, wskazał, że nie każde zaniechanie stosowania praktyki ograniczającej konkurencję musi być traktowane jako odpowiadające tej okoliczności wpływającej na obniżenie kary pieniężnej, która wiąże się z uznaniem przez przedsiębiorcę racji organu ochrony konkurencji i wymogów interesu publicznego. Fakt niezaprzestania stosowania praktyki po wszczęciu postępowania wyjaśniającego, a przed wszczęciem postępowania właściwego, nie może stanowić okoliczności wpływającej negatywnie na wysokość wymiaru kary pieniężnej. W niniejszej sprawie postępowanie wyjaśniające zostało wszczęte przez Prezesa UOKiK w dniu 10 października 2018 r., a więc na długo przed zaniechaniem przez Przedsiębiorców kwestionowanej praktyki. Mając powyższe na uwadze, Organ miał podstawy, aby nie uznawać faktu zaprzestania stosowania praktyk jako okoliczności łagodzącej. Podobnie nie stanowi naruszenia granic uznania administracyjnego, nieuznanie jako okoliczność łagodzącą faktu współpracy powodów z Organem. Sąd w pełni podziela stanowisko Prezesa Urzędu, iż samo terminowe udzielanie odpowiedzi nie spełnia wymogów uznania działania danego podmiotu za przyczynienie się do szybkiego i sprawnego przeprowadzenia postępowania. Sąd OKiK niejednokrotnie podkreślał to w swoim orzecznictwie, a powodowie nie przedstawili żadnej argumentacji, która mogłaby takie zapatrywanie Sądu zmienić. Podobnie żadnego wpływu na wymiar kary nie może mieć zaprzestanie prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę. To są autonomiczne decyzje przedsiębiorcy nie mające wpływu na toczące się postępowanie.

Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że nałożenie na Spółki kar pieniężnych uznać należało za zasadne, a ich wysokość za adekwatną i proporcjonalną. Pozway ma rację, że wysokość ta jest na tyle dolegliwa, że stanowi dla powodów odpowiedni środek represji, a jednocześnie ma skutecznie zapobiec ponownym naruszeniom przez nich zarówno przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, jak i ustawy o kredycie konsumenckim. Nałożone kary spełniają równocześnie funkcję prewencji ogólnej, zniechęcając do naruszania prawa również innych przedsiębiorców świadczących tego typu usługi finansowe. Nałożone zaś kary nie przekraczają ustawowego wymiaru.

Z tych wszystkich względów, na podstawie art. 479 ^31a § 1 k.p.c., Sąd oddalił odwołanie, wobec braku podstaw do jego uwzględnienia.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o - wyrażoną w art. 98 § 1 k.p.c. - zasadę odpowiedzialności za wynik procesu przyjmując, że na koszty należne Pozwanemu, jako stronie wygrywającej sprawę, złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 720 zł, określonej w § 14 ust. 2 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

SSO Dariusz Dąbrowski

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE