UZASADNIENIE

Wyrokiem wydanym w dniu 14 grudnia 2022 roku Sąd Rejonowy w Końskich podwyższył alimenty ustalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 9 lipca 2020 roku w sprawie sygn. akt I C 2470/19 od W. R. na rzecz małoletnich córek: L. R. i A. R. w kwotach po 750 zł miesięcznie na rzecz każdej z nich, do kwot po 900 zł miesięcznie na rzecz każdej z nich, świadczeń płatnych do rąk matki małoletniej - K. R. do dnia 10 - tego każdego miesiąca, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat, poczynając od dnia 25 marca 2022 roku (pkt I); oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt II); nakazał pobrać od W. R. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Końskich kwotę 200 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych (pkt III); zasądził od W. R. na rzecz A. R. i L. R. kwotę 1032 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od daty uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (pkt IV); wyrokowi w pkt I nadał rygor natychmiastowej wykonalności (pkt V).

Apelację od wyroku wniosły małoletnie powódki zaskarżając wyrok w części oddalającej powództwo tj. w punkcie drugim (II) i zarzucając mu:

1) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego wskutek naruszenia przepisów postępowania, a to art. 233 k.p.c. polegającą na przyjęciu, że miesięczny koszt utrzymania powódek wynosi po ok. 1800 zł miesięcznie, podczas gdy jak wynika z zeznań przedstawicielki ustawowej małoletnich – K. R. oraz ze złożonych faktur, koszt ten wynosi ok 2500 zł na każde dziecko;

2) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób niewszechstronny i przyjęcie, że przedstawicielka ustawowa będzie w stanie utrzymać dzieci z alimentów zasądzonych w niniejszej sprawie biorąc pod uwagę wszelkiego rodzaju dodatki pobierane przez K. R., podczas gdy przedstawicielka ustawowa osiąga zbliżone wynagrodzenie do tego jakie otrzymywała w dacie uprawomocnienia wyroku rozwodowego, zaś świadczenia wychowawcze z programu 500+, bon turystyczny czy zasiłki pielęgnacyjne nie mogą wyręczać ojca dzieci w partycypowaniu w kosztach utrzymania dzieci, zwłaszcza że K. R. płaci za pozwanego ratę kredytu hipotecznego (w dacie wyroku rozwodowego 1000 zł, zaś obecnie 1700 zł miesięcznie).

3) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób niewszechstronny i przyjęcie, że pozwany wywiązuje się z nałożonego na niego obowiązku utrzymywania kontaktów z córkami, podczas gdy kontakty te pozwany zaczął realizować regularnie od miesiąca, w którym otrzymał pozew o podwyższenie alimentów, zaś w Sądzie Rejonowym w Końskich lII Wydział Rodzinny i Nieletnich sygn. akt III Nsm 5/23 toczy się sprawa z wniosku K. R. przeciwko W. R. o zagrożenie mu karą pieniężną za nierealizowanie kontaktów z dziećmi (przedmiot sprawy: o wykonywanie kontaktów);

4) sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób niewszechstronny i przyjęcie, że potrzeby powódek nie zwiększyły się od daty 9 lipca 2020 r. (data wyroku rozwodowego), lecz powództwo zostało częściowo uwzględnione z uwagi na stopę inflacji wynoszącą 17,4%, co jest sprzeczne z ustaleniami poczynionym przez Sąd w dalszej części uzasadnienia, gdzie Sąd sam wskazał, że doszedł nowy wydatek w postaci dojazdów do neurologa oraz opłaty za korepetycje, które to wydatki Sąd pominął wyliczając miesięczny koszt utrzymania każdej z powódek, zaś w dalszej części uzasadnienia Sąd pisze, że wydatki na dzieci wzrosły po 300 zł miesięcznie w związku z wyżywieniem dzieci.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty powódki wniosły o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku i podwyższenie alimentów od pozwanego na rzecz małoletnich powódek L. R. i A. R. z kwot po 750 zł miesięcznie do kwot po 1000 zł miesięcznie na rzecz każdej z nich;

2. zasądzenie od pozwanego na rzecz powódek kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji, zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja jest częściowo zasadna.

Powódki trafnie zarzucają dokonanie przez Sąd Rejonowy oceny zmiany stosunków w rozumieniu art. 138 § 1 k.r.o. wyłącznie przy uwzględnieniu zmiany siły nabywczej pieniądza wyrażonej poziomem wysokości inflacji, z pominięciem dodatkowych powstałych kosztów korepetycji: L. R. w wysokości 360 zł miesięcznie, A. R. w wysokości w wysokości 80 zł miesięcznie i bez uwzględnienia wiążących się z tym kosztów dojazdu. W Przypadku małoletnich powódek, mających problemy z nauką, wydatki na korepetycje nie mogą być uznane za nieusprawiedliwione, a sytuacja majątkowa i zarobkowa obojga rodziców pozwala na pokrycie kosztów nauki pozaszkolnej ich córek. Jakkolwiek zgodnie art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowaniu dzieci (Dz.U. 2024, poz. 421 t.j.) świadczenie to jest przeznaczone na - częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych, to jednak w myśl art. 135 § 3 pkt 3 k.r.o. świadczenie to nie ma wpływu na zakres świadczeń alimentacyjnych. Oznacza to, że świadczenie to nie zwalnia żadnego z rodziców uczestniczenia w kosztach utrzymania i wychowania dziecka określonych poziomem jego usprawiedliwionych potrzeb oraz zdolności majątkowych i zarobkowych jego rodziców. Świadczenie z ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowaniu dzieci powinno zatem być przeznaczone na zaspokojenie takich potrzeb dzieci, którym rodzice nie są w stanie w ogóle lub bieżąco sprostać z uwagi na swoje możliwości zarobkowe i majątkowe.

Z tych przyczyn Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie II i podwyższył alimenty od W. R. na rzecz L. R. i A. R. podwyższa o dalsze kwoty po 100 złotych miesięcznie na rzecz każdej z nich, łącznie do kwot po 1000 złotych miesięcznie, poczynając od dnia 1 września 2023 roku, płatne z góry do rąk matki małoletnich powódek – K. R. do dnia 10 każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat.

Zmiana rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu skutkowała również zmianą rozstrzygnięcia o kosztach procesu i nieuiszczonych kosztach sądowych. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Powódki wygrały sprawę w całości, a poniesione przez nie koszty wyniosły łącznie 1800 zł, stanowiące wynagrodzenie ich pełnomocnika w osobie adwokata ustalone na podstawie § 2 pkt 3 w zw. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie -Dz.U.2023, poz. 1964 t.j.).

Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2024, poz. 959 t.j.) w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Końskich kwotę 400 zł, zamiast kwoty 200 zł. Opłata od pozwu, od której uiszczenia zwolnione były powódki wynosiła 400 zł.

W toku postępowania apelacyjnego małoletnia powódka L. R. w piśmie złożonym w dniu 27 marca 2024 r. rozszerzyła żądanie pozwu, wnosząc o podwyższenie alimentów należnych jej od pozwanego W. R. do kwot po 1300 zł na rzecz, płatnych do rąk matki małoletniej – K. R. do dnia 10-go każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat, poczynając od 25 marca 2022 r. Rozszerzenie powództwa było niedopuszczalne. Zgodnie z art. 383 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym nie można bowiem rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Jednakże w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się można nadto rozszerzyć żądanie pozwu o świadczenia za dalsze okresy. Zmiana okoliczności upoważniająca do zastosowania art. 383 zdanie drugie k.p.c. oznacza zmianę okoliczności faktycznych lub zmianę przepisów, uzasadniającą żądanie wydania przez sąd drugiej instancji wyroku zasądzającego więcej lub inny przedmiot. Taka zmiana ma na celu zapobieżenie niebezpieczeństwu rozstrzygania w postępowaniu apelacyjnym o żądaniu, które utraciło aktualność i zapewnienie powodowi udzielenia ochrony adekwatnej do stanu istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej (por. wyrok SN z dnia 21 marca 2014 r., IV CSK 396/13, LEX nr 1480191). Zmiana żądania w tym wypadku wyraża się tym, że strona nie żąda czegoś, co nie było objęte przedmiotem sporu w pierwszej instancji, ale żąda wartości pierwotnego przedmiotu sporu lub innego nawet przedmiotu. Zmiana okoliczności musi nastąpić po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji, w postępowaniu międzyinstancyjnym lub już w postępowaniu przed sądem drugiej instancji. Nie budzi wątpliwości, że tego rodzaju zmiana nie miała miejsca w rozpoznawanej sprawie. Kodeks postępowania cywilnego dopuszcza ponadto szczególny wypadek zmiany powództwa, polegający na rozszerzeniu żądania pozwu w sprawach o świadczenia powtarzające się za dalsze okresy (np. z tytułu alimentów, renty odszkodowawczej, czynszu najmu, dzierżawy). Chodzi tu więc o świadczenia, które stały się wymagalne po wydaniu wyroku przez sąd pierwszej instancji i które nie były objęte tym wyrokiem. Taka sytuacja również nie miała miejsca w rozpoznawanej sprawie, bowiem zaskarżonym wyrokiem objęte były także niewymagalne w chwili wyrokowania świadczenia alimentacyjne za przyszły, otwarty okres, następujący już po wydaniu zaskarżonego wyroku. Użycie takiej formuły określenia żądania pozwu i wyrokowania, znajdującej uzasadnienie w art. 190 k.p.c., przewidującym możliwość dochodzenia przyszłych powtarzających się świadczeń, a więc niewymagalnych w chwili wyrokowania świadczeń o charakterze periodycznym, czyni niedopuszczalnym rozszerzenie powództwa w postępowaniu apelacyjnym o dalsze okresy, skoro zostały one objęte zaskarżonym wyrokiem. Zmiana, o której mowa w art. 383 in fine k.p.c. jest bowiem zmianą żądania mającą charakter temporalny, a nie przedmiotowy, rozumiany jako żądanie spełnienia świadczenia za dalsze powtarzające się okresy w wyższej kwocie niż orzeczone przez sąd pierwszej instancji. Przemawiają za tym również wyniki wykładni historycznej przy uwzględnieniu wykładni dokonanej przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 maja 1990 roku (III CZP 26/90) z odwołaniem się do treści obowiązującego wówczas, a uchylonego z dniem 5 lutego 2005 roku, przepisu 321 § 2 k.p.c., zgodnie z którym sąd mógł orzec ponad żądanie strony w sprawach o roszczenie alimentacyjnego. Zdaniem Sądu Najwyższego w sprawie o podwyższenie alimentów, a więc w sprawie, w której sąd rewizyjny (obecnie odwoławczy) miał możność orzekania ponad żądanie stron sąd mógł również rozpoznać merytorycznie wniosek rewizji (aktualnie apelacji) powoda zmierzający do zasądzenia wyższych alimentów, niż żądano w pierwszej instancji, jeżeli powód czynił to w granicach dotychczasowej podstawy faktycznej powództwa. Możliwość tę wykluczała natomiast zmiana powództwa oparta na zmianie podstawy faktycznej żądania. Stanowisko to wobec uchylenia art. 321 § 2 k.p.c., i uczynienia jako naczelnej zasady procesu cywilnego zasady związania sądu żądaniem pozwu, umożliwiającej utrzymanie sporu w ramach dochodzonej przez powoda ochrony prawnej oraz pełniącej doniosłą funkcję gwarancyjną i zabezpieczającą, zapewniającej stronie przeciwnej prawo do wysłuchania i podjęcia adekwatnej obrony, utraciło aktualność. Możliwość zmiany żądania pozwu na etapie postępowania apelacyjnego ma charakter wyjątkowy i z uwagi na zachowanie wynikającego z art. 78 i 176 Konstytucji RP standardu dwuistancyjności powinna być interpretowana w sposób możliwie najbardziej restrykcyjny. Zasadą polskiego modelu procesu cywilnego, mającą umocowanie konstytucyjne jest postępowanie dwuinstancyjne, a zatem dopuszczenie rozszerzenia żądania świadczenia alimentacyjnego w postępowaniu apelacyjnym we wskazany sposób prowadziłoby do naruszenia tej zasady, pozbawiając strony procesu drogi odwoławczej.

Konsekwentnie należy zastrzec, że skoro powódka nie mogła powoływać się w toku postępowania apelacyjnego na dalszą zmianę stosunków w rozumieniu art. 138 k.r.o., następującą już po wydaniu zaskarżonego wyroku, to nie doszło tym samym do prekluzji okoliczności faktycznych i wypływające z nich wniosków istniejących w chwili wyrokowania przez Sąd Okręgowy i powoływanych przez powódkę dla uzasadnienia podwyższenia należnych jej alimentów w zakresie szerszym niż dochodzone w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. Powódka ma zatem możliwość wystąpienia z nowym powództwem opartym na art. 138 k.r.o. powołując się w nim na zmianę stosunków powstałą po wydaniu zaskarżonego wyroku.

W orzecznictwie dostrzec można rozbieżność co do procesowych konsekwencji niedopuszczalnego rozszerzenia powództwa na etapie postępowania apelacyjnego. W świetle pierwszego poglądu, jeśli powód zgłosił w apelacji rozszerzone żądanie pozwu mimo braku zmiany okoliczności lub w sprawie, w której powód nie dochodził świadczeń okresowych, to jego apelacja w tym zakresie podlega oddaleniu. Stanowisko takie było prezentowane w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 listopada 2018 r., VI ACa 760/18 oraz wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 1998 r., III CKN 32/98. Z kolei pogląd odmienny zakłada, że niedopuszczalna zmiana powództwa w postępowaniu odwoławczym powinna skutkować odrzuceniem apelacji w tym przedmiocie. Takie stanowisko wyraził w szczególności Sąd Najwyższy w wyroku z 4 marca 2010 r., I PK 186/09, LEX nr 920565, podkreślając, że w myśl art. 383 k.p.c. sąd odwoławczy nie był władny rozstrzygać o pretensjach powoda zgłoszonych dopiero w apelacji i nieobjętych wyrokiem pierwszoinstancyjnym. Wprawdzie sąd drugiej instancji jest sądem merytorycznym, ale to merytoryczne rozpoznanie nie może przekraczać – co do zasady – zakresu rozpoznania sprawy przez sąd pierwszej instancji. Konsekwencją niedopuszczalności apelacji w tej części powinno być jednak jej odrzucenie, a nie oddalenie. Analogiczne stanowisko zaprezentował Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w postanowieniu z 28 listopada 2012 r., III AUa 872/12. Sąd Okręgowy przychyla się do pierwszego ze stanowisk, przewidującego w takiej sytuacji oddalenie apelacji, a zatem wydanie orzeczenia o charakterze merytorycznym. Ocena, czy w realiach danego przypadku strona dokonała niedopuszczalnego rozszerzenia pozwu w postępowaniu odwoławczym, ma charakter stricte merytoryczny. Ponadto przesłanki odrzucenia apelacji zostały w ustawie wymienione w sposób enumeratywny, a z uwagi na jej wyjątkowy charakter nie jest dopuszczalne rozszerzanie stosowania instytucji odrzucenia apelacji do przypadków, które nie wynikają wprost z przepisów ustawy.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Okręgowy oddalił apelację w pozostałej części.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 100 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. zasądzając od pozwanego na rzecz powódek kwoty po 450 zł, składające się na wynagrodzenie ich pełnomocnika w osobie adwokata ustalone na podstawie § 2 pkt 3 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie -Dz.U.2023, poz. 1964 t.j.).

Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2024, poz. 959 t.j.) w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach kwotę 200 zł tytułem opłata od opłaty od apelacji, od której uiszczenia powódki były zwolnione.

SSO Bartosz Pniewski

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

ZARZĄDZENIE