UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 15 lutego 2023 r. nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia K. K. podlegającej ubezpieczeniom jako pracownik u płatnika składek A. K. wynosi: na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, chorobowe, wypadkowe w październiku 2022 r. – 100,33 zł, w listopadzie 2022 r. – 0,00 zł, w grudniu 2022 r. – 200,67 zł, na ubezpieczenie zdrowotne w październiku 2022 r. – 917,71 zł, w listopadzie 2022 r. – 0,00 zł, w grudniu 2022 r. – 173,16 zł.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał na wyniki przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego i stanął na stanowisku, że materiał dowodowy nie wykazał uzasadnienia dla podwyższenia wynagrodzenia K. K. z 3 010 zł do 5 000 zł miesięcznie. Zdaniem ZUS podwyższenie podstawy wymiaru składek K. K. oraz zmiany w zakresie wymiaru czasu pracy na zaledwie dwa dni przed rozpoczęciem korzystania ze świadczeń było działaniem uzgodnionym przez strony, którego wyłącznym celem było umożliwienie ubezpieczonej uzyskiwania wyższych świadczeń. W przypadku gdyby strony nie dokonały zmian w zakresie wymiaru czasu pracy i wysokości wynagrodzenia, do naliczenia świadczeń wliczona zostałaby podstawa za okres 12 miesięcy poprzedzających niezdolność do pracy, czyli kwota 3 010 zł, natomiast w związku z dokonaną zmianą, do naliczenia świadczeń dla K. K. uwzględniona zostałaby wyłącznie podstawa wynikająca z ostatnio podpisanego aneksu. Powyższe wynika z art. 40 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa z dnia 25 czerwca 1999 r. W ocenie organu rentowego doszło do naruszenia zasady sprawiedliwości, równości i solidaryzmu społecznego polegającego na świadomym osiąganiu nieuzasadnionych korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników tego systemu. Zasady te przejawiają się przede wszystkim w proporcjonalności wypłacanych świadczeń do wysokości wypracowanych i zgromadzonych środków, czyli składek na ubezpieczenia społeczne.

Odwołanie od tej decyzji złożyła płatnik składek A. K., która zarzuciła jej naruszenie przepisów: art. 22 w zw. z art. 87 i art. 8 Konstytucji, poprzez ograniczenie swobody kontraktowania i swobody działalności gospodarczej, co dopuszczalne może być tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes państwa. Odwołująca podniosła, iż ustalenie treści umowy o pracę, w tym wysokości wynagrodzenia pracownika, należy do swobody pracodawcy, który ma prawo jej kształtowania, gdyż jako podmiot prywatny nie jest objęty ograniczeniami „ustawy kominowej”. Odwołująca podkreśliła, iż nie ma regulacji ustawowych, które uprawniałyby ZUS do swobodnego określenia wysokości wynagrodzenia według nieznanych ustawą kryteriów (kryterium korzyści ZUS zwanego obroną Skarbu Państwa).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o jego oddalenie w całości oraz o zasądzenie na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Płatnik A. K. od 30 listopada 2009 r. prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą pod firmą A- (...), której przedmiotem jest działalność rachunkowo-księgowa i doradztwo podatkowe.

Niesporne, a nadto: wypis z (...) w aktach ZUS

Z tytułu prowadzonej działalności płatnik osiągnął:

- w 2021 r. przychód w wysokości 591.377,33 zł, poniósł koszty w wysokości 450.266.93 zł, dochód wyniósł 141.110,40 zł,

- w okresie od 1 stycznia 2022 r. do 30 września 2022 r. przychód w wysokości 543.038,57 zł, poniósł koszty w wysokości 438.513,43 zł, dochód wyniósł 104.525,14 zł.

Niesporne, a nadto:

- PIT 36L za 2021r. w aktach ZUS

- bilans za 2022r. w aktach ZUS

K. K. jest córką A. K.. Ubezpieczona posiada wykształcenie wyższe – ukończyła studia zawodowe na Wydziale Humanistycznym (...) na kierunku pedagogika, w specjalności – pedagogika opiekuńcza i resocjalizacyjna.

Niesporne, a nadto: dyplom z 18.01.2018r. w aktach ZUS

W dniu 4 lipca 2020 r. K. K. została zatrudniona przez A- (...) Biuro (...) na czas określony od 4 lipca 2020 r. do 30 września 2020 r., w wymiarze pełnego etatu, na stanowisku „obsługa klientów biura rachunkowego, makler nieruchomości”. Wysokość wynagrodzenia strony ustaliły na kwotę 2 600 zł miesięcznie.

30 września 2020 r. K. K. zawarła z A- (...) Biuro (...) kolejną umowę o pracę: na czas nieokreślony od 1 października 2020 r., w wymiarze ½ etatu, na stanowisku „obsługa klientów biura rachunkowego, makler nieruchomości”, z wynagrodzeniem 2 600 zł.

Na mocy aneksu z 1 stycznia 2021 r. wysokość wynagrodzenia K. K. wzrosła do kwoty 2 800,00 zł, pozostałe warunki nie uległy zmianie.

Na mocy aneksu z 1 stycznia 2022 r. wysokość wynagrodzenia K. K. wzrosła do kwoty 3 010 zł, pozostałe warunki nie uległy zmianie.

Niesporne, a nadto:

- umowa o pracę z 04.07.2020 r. w aktach ZUS

- umowa o pracę z 30.09.2020 r. w aktach ZUS

- aneks z 01.01.2021r. w aktach ZUS

- aneks z 01.01.2022r. w aktach ZUS

Z dniem 4 lipca 2020 r. K. K. została zgłoszona przez A. K. do ubezpieczeń społecznych z tytułu wykonywania umowy o pracę.

Niesporne

W dniu 30 września 2022 r. ubezpieczona i płatnik podpisali dokument zatytułowany „Aneks do umowy o pracę” w którym wskazano, że z dniem 1 października 2022 r. zmienia się wymiar czasu pracy ubezpieczonej z połowy do ¾ etatu, a wysokość wynagrodzenia ustala się na kwotę 5 000 zł brutto miesięcznie.

Dowód: aneks do umowy z 30.09.2022r. w aktach ZUS

Informacja dotycząca zwiększenia w październiku 2022 r. wymiaru czasu pracy oraz wynagrodzenia K. K. - imienny raport rozliczeniowy ZUS RCA za październik 2022 r., została złożona w ZUS w dniu 9 listopada 2022 r.

Niesporne

Z dniem 3 października 2022 r., K. K. rozpoczęła korzystanie ze zwolnień lekarskich, na których przebywała do 5 grudnia 2022 r., kolejne zwolnienia ubezpieczona przedłożyła za okres od 9 grudnia 2022 r. do 3 stycznia 2023 r. oraz od 16 stycznia 2023 r. do 19 lutego 2023 r.

Niesporne

W dniu 14 grudnia 2021 r. K. K. zawarła z (...) Sp. z o.o. w P. umowę zlecenia zobowiązując się do wykonywania czynności rejestratorki medycznej pracowni rezonansu magnetycznego (...) Sp. z o.o. w S. ul. (...) w terminie od 1 stycznia 2022 r. do 31 grudnia 2023 r. za wynagrodzeniem w wysokości 28 zł brutto na 1/h w soboty i niedzielę plus wynagrodzenie dodatkowe.

Niesporne, a nadto: umowa zlecenia z 14.12.2021r. w aktach ZUS

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się nieuzasadnione.

Przedmiotem sporu jest wysokość podstawy wymiaru składek K. K. na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę z płatnikiem składek – jej matką A. K.. Pod ocenę Sądu poddano zasadność obniżenia podstawy wymiaru składek dokonaną przez organ rentowy na mocy art. 58 § 2 i 3 kodeksu cywilnego. W zaskarżonej decyzji organ rentowy nie zakwestionował przy tym ważności łączącej strony umowy o pracę, a wyłącznie wysokość podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia wynikającą z podpisanej przez strony w dniu 30 września 2022 r. aneksu do umowy o pracę. Sąd był więc w tej sytuacji związany zarówno treścią decyzji, jak i zakresem jej zaskarżenia.

Stan faktyczny sprawy został ustalony w oparciu o dowody z dokumentów, których autentyczność nie budziła wątpliwości Sądu. Za niewiarygodne Sąd uznał zapisy aneksu do umowy o pracę dotyczące wysokości wynagrodzenia, a w konsekwencji zapisy dokumentów dotyczących wysokości wynagrodzenia, które wypłacane miało być ubezpieczonej.

Z uwagi na fakt, że z oczywistych względów K. K. i jej matka – A. K. były zainteresowane korzystnym dla siebie rozstrzygnięciem, Sąd ocenił ich zeznania ostrożnie, każdorazowo weryfikując je poprzez odniesienie do treści dokumentów, ale i – a w zasadzie przede wszystkim – oceniając je z punktu widzenia ich spójności i logiczności w konfrontacji z okolicznościami sprawy i zasadami doświadczenia życiowego.

Stosownie do art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2022 r., poz. 1009 ze zm.) zwanej dalej ,,ustawą systemową”, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami.

W myśl przepisu art. 4 pkt 2 ustawy systemowej płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne w stosunku do pracowników jest pracodawca.

Stosownie do treści art. 18 ust. 1 i 2 ustawy systemowej w związku z § 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. Nr l61, poz. l106 ze zm.) podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych osiągany przez pracowników u pracodawcy z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z wyjątkiem składników wynagrodzenia wymienionych w § 2 powołanego wyżej rozporządzenia.

Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy systemowej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe i wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i ubezpieczenia rentowe.

Stosownie zaś do art. 81 ust.1, ust. 5 i ust. 6 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 1793 ze zm.) do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne pracowników stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób.

Na gruncie przedstawionych wyżej przepisów prawa Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 kwietnia 2005 r. (II UZP 2/05) stwierdził dopuszczalność dokonywania przez organ ubezpieczeń społecznych kontroli i zakwestionowania wysokości wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (art. 58 k.c.).

Sąd Najwyższy podkreślił, że dotyczący swobody kontraktowania art. 353¹k.c., ma odpowiednie zastosowanie do stosunku pracy, co oznacza, iż treść stosunku pracy lub jego cel nie mogą sprzeciwiać się właściwości (naturze) tego stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Z kolei odpowiednie zastosowanie art. 58 k.c. pozwala na uściślenie, że postanowienia umowy o pracę sprzeczne z ustawą albo mające na celu jej obejście są nieważne, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, a sprzeczne z zasadami współżycia społecznego - nieważne bezwzględnie. Następnie Sąd Najwyższy argumentował, że umowa o pracę wywołuje skutki nie tylko bezpośrednie, dotyczące wprost wzajemnych relacji między pracownikiem i pracodawcą, lecz także dalsze, pośrednie, w tym w dziedzinie ubezpieczeń społecznych; kształtuje ona stosunek ubezpieczenia społecznego, określa wysokość składki, a w konsekwencji prowadzi do uzyskania odpowiednich świadczeń. Są to skutki bardzo doniosłe, zarówno z punku widzenia interesu pracownika (ubezpieczonego), jak i interesu publicznego, należy zatem uznać, że ocena postanowień umownych może i powinna być dokonywana także z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych. Co więcej, godziwość wynagrodzenia - jedna z zasad prawa pracy (art. 13 k.p.) - zyskuje dodatkowy walor aksjologiczny; w prawie ubezpieczeń społecznych istnieje bowiem znacznie mocniejsza niż w prawie pracy bariera działania w ramach prawa, oparta na wymagającym ochrony interesie publicznym i zasadzie solidarności ubezpieczonych. Względność zasady godziwości wynagrodzenia, wyrażająca się koniecznością odniesienia się nie tylko do potrzeb pracownika, ale także świadomości społecznej oraz ogólnej sytuacji ekonomicznej i społecznej, nie powinna budzić wątpliwości. W związku z tym nadmiernemu uprzywilejowaniu płacowemu pracownika, które w prawie pracy mieściłoby się w ramach art. 353¹ k.c., w prawie ubezpieczeń społecznych, w którym pierwiastek publiczny zaznacza się bardzo wyraźnie, można przypisać - w okolicznościach każdego konkretnego wypadku - zamiar nadużycia świadczeń przysługujących z tego ubezpieczenia. Zdaniem Sądu Najwyższego należy bowiem pamiętać, że alimentacyjny charakter tych świadczeń oraz zasada solidaryzmu wymagają, żeby płaca - stanowiąca jednocześnie podstawę wymiaru składki - rażąco nie przewyższała wkładu pracy, a w konsekwencji, żeby składka nie przekładała się na świadczenie w kwocie nienależnej. Jest tak również dlatego, że choć przepisy prawa ubezpieczeń społecznych w swej warstwie literalnej odnoszą wysokość składek do wypłaconego wynagrodzenia, to w rzeczywistości odwołują się do takiego przełożenia pracy i uzyskanego za nią wynagrodzenia na składkę, które pozostaje w harmonii z poczuciem sprawiedliwości w korzystaniu ze świadczeń z ubezpieczenia, udzielanych z zasobów ogólnospołecznych.

Z tego względu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - w związku z art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym oraz z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 ze zm.) - musi być uzupełniony w ramach systemu prawnego stwierdzeniem, że podstawę wymiaru składki ubezpieczonego będącego pracownikiem stanowi wynagrodzenie godziwe, a więc należne, właściwe, odpowiednie, rzetelne, uczciwe i sprawiedliwe, zachowujące cechy ekwiwalentności do pracy. Ocena godziwości wynagrodzenia wymaga uwzględnienia okoliczności każdego konkretnego przypadku, a zwłaszcza rodzaju, ilości i jakości świadczonej pracy oraz wymaganych kwalifikacji (uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 listopada 1997 r., U 6/96, (...) 1997 nr 5-6, poz. 66, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1999 r., I PKN 465/99, OSNAPiUS 2001 nr 10, poz. 345).

Tożsamy pogląd wyrażony został przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 7 marca 2013 r., w sprawie III AUa 1515/12, w którym wskazano, że przepis art. 86 ust. 2 ustawy systemowej daje organowi rentowemu kompetencje do badania zarówno tytułu zawarcia umowy o pracę, jak i ważności jej poszczególnych postanowień i - w ramach obowiązującej go procedury zakwestionowania tych postanowień umowy o pracę w zakresie wynagrodzenia, które pozostają w kolizji z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa. Zakład Ubezpieczeń Społecznych może więc kwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2005 r., II UK 16/05, LEX nr 182776; por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2009 r., III UK 7/09, LEX nr 509047).

Zgodnie z treścią przepisu art. 86 ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych kontrola wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników składek może obejmować w szczególności: (pkt 1) zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych; (pkt 2) prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych składek i wpłat, do których pobierania zobowiązany jest Zakład; (pkt 3) ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i wypłacanie tych świadczeń oraz dokonywanie rozliczeń z tego tytułu; (pkt 4) prawidłowość i terminowość opracowywania wniosków o świadczenia emerytalne i rentowe; (pkt 5) wystawianie zaświadczeń lub zgłaszanie danych dla celów ubezpieczeń społecznych; (pkt 6) dokonywanie oględzin składników majątku płatników składek zalegających z opłatą należności z tytułu składek.

Odnosząc się do realiów niniejszej sprawy w pierwszej kolejności trzeba podkreślić, że umowa o pracę zawierana między najbliższymi członkami rodziny na ogół nie odpowiada prawnej koncepcji podporządkowania pracowniczego, wynikającej z art. 22 § 1 kodeksu pracy. Niemniej ZUS nie kwestionował umowy o pracę jako takiej, a jedynie zwiększenie wynagrodzenia pracownika aneksem z 30 września 2022 r. Jednakże sam fakt, że po stronie pracodawcy występuje matka, a jako pracownik – córka nakazuje uważnie przyjrzeć się każdemu nagłemu wzrostowi wynagrodzenia tuż przed rozpoczęciem długotrwałego okresu pobierania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jako przykładowi instrumentalnego wykorzystania systemu ubezpieczeń społecznych do pobierania zawyżonych świadczeń, które nie były ekwiwalentne wobec realnie wypracowanej składki.

Zaledwie bowiem po dwóch dniach od chwili zwiększenia wynagrodzenia aż o 66% córka pracodawczyni rozpoczęła korzystanie ze zwolnień lekarskich, które trwały przez niemal pięć miesięcy do czasu wydania zaskarżonej decyzji. Co więcej – pierwsze dni obowiązywania aneksu, czyli 1 i 2 października 2022 r. były dniami wolnymi od pracy, więc ubezpieczona w ogóle nie świadczyła pracy za podwyższone wynagrodzenie.

Ta istotna podwyżka płacy w realiach sprawy została wprowadzona bez podstawy faktycznej i miała służyć jedynie do uzyskania wyższego zasiłku chorobowego. Świadczy o tym również i fakt, że pierwszy raport imienny (...) określający wyższą podstawę wymiaru zasiłku został złożony 9 listopada 2022 r., gdy K. K. już od ponad miesiąca przebywała na zwolnieniu lekarskim.

Nagły wzrost wynagrodzenia nie mógł wiązać się także z rzeczywistym awansem zawodowym. Ubezpieczona miała zostać kierownikiem biura rachunkowego, a więc przełożoną księgowych, choć nie ma żadnych kwalifikacji w tym zakresie – nie zdobyła wykształcenia w tym kierunku, ani nie ukończyła żadnego kursu.

Aneks do umowy o pracę jest więc nieważny w części ustalającej nieusprawiedliwione rzeczywistymi warunkami świadczenia pracy wynagrodzenie - jako sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (tak Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 27 października 2016 r. w sprawie o sygn. akt III AUa 192/16). Ustalone w umowie o pracę wynagrodzenie winno jednocześnie uwzględniać kryteria określone w art. 78 k.p. tj. odpowiadać w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniać ilość i jakość świadczonej pracy.

Jak już wskazano w ramach art. 41 ust. 12 i 13 ustawy Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zakwestionować także wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa (art. 58 k.c.). W niniejszej sprawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypełnił ten brak przez obniżenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne ubezpieczonej do wysokości 3 010 zł, to jest sprzed aneksu. Stanowisko organu rentowego należało uznać za słuszne.

W tym stanie rzeczy odwołanie ubezpieczonej i płatnika jako niezasadne podlegało oddaleniu, o czym Sąd orzekł w punkcie I sentencji wyroku na postawie art. 477¹⁴§ 1 k.p.c.

Zasadą jest, że strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi, na jego żądanie, koszty procesu (art. 98 § 1 k.p.c.). Jeżeli przeciwnik procesowy zażąda zwrotu kosztów procesu, istnieje podstawa do ich zasądzenia. W punkcie II sentencji Sąd na podstawie art. 98 §1 i 3, w zw. z art. 98 § 1¹ k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2023 r., poz. 1935). W sprawach dotyczących podstawy wymiaru składek ubezpieczenia społecznego koszty zastępstwa procesowego określa się według wartości przedmiotu sporu. W tej sprawie ta wartość została oznaczona na 67 zł (pismo ubezpieczonej z 7 lipca 2023 r. – k. 15). Dla takiej wartości zwykła stawka minimalna kosztów zastępstwa wynosi 67,50 - § 2 pkt 1 w związku z § 9 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2023 r. poz. 1935).

SSR del. Konrad Kujawa

Przewodniczący:	Sędzia Konrad Kujawa
Protokolant:	st. sekr. sądowy Renata Kępińska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

ZARZĄDZENIE