UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 9 marca 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. ustalił wysokość kapitału początkowego J. K. na kwotę 59.872,23 zł. Do jego ustalenia przyjęto podstawę wymiaru w kwocie 404,73zł. wskaźnik podstawy wymiaru ustalony z lat 1976-1985 w wysokości 33,15%, okresy skałkowe w liczbie 19 lar, 4 miesięcy i 22 dni (232 miesięcy) i okresy nieskładkowe w liczbie 6 miesięcy i 9 dni (6 miesięcy) (decyzja k.8 akt kapitałowych).

Decyzją z dnia 10 marca 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. przyznał J. K. prawo do emerytury i ustalił jej wysokość na kwotę 2.860,52 zł przyjmując do jej wyliczenia: kwotę składek zewidencjonowanych na koncie po uwzględnieniu waloryzacji – 127.633,67 zł, kwotę zwaloryzowanego kapitału początkowego – 361.245,46 zł oraz średnie dalsze trwanie życia w wysokości 196,20 miesięcy (decyzja k. 24-27 akt ZUS).

W dniu 17 kwietnia 2023 roku wnioskodawca złożył odwołanie od w/w decyzji. Wniósł o ich zmianę, podnosząc, iż organ rentowy błędnie wyliczył okresy ubezpieczeniowe, bowiem odwołujący posiada ponad 34 lata takich okresów, a nadto uwzględnił w wielu okresach jedynie minimalne wynagrodzenie podczas gdy ubezpieczony zarabiał znacznie więcej (odwołanie k.3-6).

W odpowiedzi na odwołanie ZUS wniósł o oddalenie odwołania od w/w decyzji, wywodząc jak w uzasadnieniach decyzji. Dodatkowo podniósł, iż nie uwzględnił okresu zatrudnienia w Zakładzie (...) w M. od 27 marca 1975 roku oraz Przedsiębiorstwie (...) w S. od 10 sierpnia 1987 roku bowiem w legitymacji ubezpieczeniowej widnieją jedynie daty rozpoczęcia zatrudnienia. Nadto za okresy, za które nie wykazano wysokości zarobków przyjęto wynagrodzenie minimalne:

-22 -30 VI 1976 roku;

-1 I – 14 II 1977 roku;

- 21 II 1977 roku do 28 I 1978 roku;

- 11 VII – 14 VIII 1978 roku;

- 2 X 1978 roku do 15 III 1979 roku;

- 7 V 1979 roku do 28 IV 1980 roku;

- 29 IX 1981 roku do 31 V 1984 roku;

- 29 VI 1984 roku do 21 II 1985 roku;

- 28 V 1985 roku do 6 VII 1987 roku;

- 7 X 1987 roku do 30 VI 1993 roku.

(odpowiedź na odwołanie k. 8).

Zarządzeniem z 10 maja 2013 roku połączono sprawy do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia, na podstawie art. 219 kpc (zarządzenie k. 9 w aktach VIII U 757/23).

Na rozprawie w dniu 23 listopada 2023 roku pełnomocnik ZUS wyjaśnił, iż kapitał początkowy ustalany jest na dzień 1 stycznia 1999 roku a zatem mogły być uwzględnione jedynie okresy zatrudnienia do tej daty. Organ rentowy nie uwzględnił jedynie okresów wymienionych w odpowiedzi na odwołanie, natomiast wnioskodawca wniósł o uwzględnienie za okres zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) od 21 II 1977 roku do 28 I 1978 roku kwoty 2.500,- zł do ręki, co wynika za świadectwa pracy, za okres zatrudnienia w Spółdzielni (...) od 2 X 1978 roku do 15 III 1979 roku kwoty 3.400,- zł co również wynika ze świadectwa pracy. Podobna kwota winna być przyjęta za okres od (...) roku do 31V 1984 roku zatrudnienia w (...) Zakładach (...) (oświadczenia e-protokół z 23 XI 2023 roku 00:12:57 i 00:24:56).

Sąd Okręgowy w Łodzi ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca urodził się (...) (okoliczność bezsporna).

W dniu 18 stycznia 2023 roku złożył wniosek o emeryturę (wniosek k.1-3- akt ZUS).

W okresie od 21 czerwca 1976 roku do 22 stycznia 1977 roku skarżący pracował w Fabryce urządzeń odlewniczych (...) w S., w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach przyuczenie do zawodu przecinacz gazowy i krajacz – przecinacz gazowy. Początkowo otrzymywał wynagrodzenie w stawce 8,- zł/h, od 1 lipca 1976 roku w stawce 8,50 zł/h, od 30 sierpnia 1976 roku w stawce 10,80 zł/h (świadectwo pracy i angaże, akta osobowe k.70).

Od 21 lutego 1977 roku do 28 stycznia 1978 roku odwołujący pozostawał w stosunku pracy w Zakładach (...) w S., w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku robotnika transportu, z wynagrodzeniem 11,50 zł/h (świadectwo pracy i angaże – akta osobowe k.142).

W okresie od 11 lipca 1978 roku do 14 sierpnia 1978 roku odwołujący zatrudniony był w zakładzie (...) w S. , jako kierowca , w pełnym wymiarze czasu pracy. Otrzymał za to wynagrodzenie łącznie w kwocie 1.936,- zł (zaświadczenie k.77-78).

W okresie od 2 października 1978 roku do 15 marca 1979 roku ubezpieczony zatrudniony był w Wojewódzkiej Spółdzielni (...) w S. na stanowisku kierowcy, w pełnym wymiarze czasu pracy z wynagrodzeniem w kwocie 3.400,- zł (świadectwo pracy i angaż k. 12 i 15 akt osobowych k.27).

W okresie od 7 maja 1979 roku do 31 maja 1984 roku wnioskodawca pracował w (...) Zakładach (...) w S., na pełen etat, na stanowisku kierowcy pojazdu samochodowego, początkowo z wynagrodzeniem 9,50 zł/h z dodatkami. Zachowały się za okres zatrudnienia karty wynagrodzeń (świadectwo pracy, karty wynagrodzeń, umowa o pracę – akta osobowe k.150).

Od 28 maja 1985 roku do 6 lipca 1987 roku odwołujący pozostawał w zatrudnieniu w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) w S., na stanowisku kierowcy, w pełnym wymiarze czasu pracy. Za okres ten zachowały się karty wynagrodzeń (świadectwo pracy i karty wynagrodzeń k.36-39).

W okresie od 7 października 1987 roku do 30 czerwca 1993 roku wnioskodawca pracował w Zakładzie (...) w S., na stanowisku kierowcy, na pełen etat. Początkowo otrzymywał wynagrodzenie w kwocie 50,- zł/h plus jedna godzina za obsługę codzienną w kwocie 36,- zł, od 1 stycznia 1988 roku przyznano mu dodatek brygadzistowski w wysokości 15% stawki godzinowej, a od 1 maja 1988 roku podwyższono stawkę zaszeregowania do kwoty 90,- zł/h. od 1 sierpnia 1988 roku stawka zaszeregowania wyniosła 132,- zł/h (mieścił się w niej dodatek osłonowy 6.000,- zł), od 1 października 1988 roku stawka wyniosła 157,- zł/h, od 1 grudnia 1988 roku – 168,- zł/h, od 1 marca 1989 roku – 236,- zł/h, od 1 sierpnia 1989 roku 15% dodatek brygadzistowski, od 1 sierpnia 1989 roku stawka w kwocie 616,- zł/h, od 1 października 1989 roku – 709,- zł/h od 1 grudnia 1989 roku – 1.039,- zł/h, od 1 stycznia 1990 roku – 1.590,- zł/h, od 1 lutego 1990 roku- 2.040,- zł, od 1 czerwca 1990 roku – 2.450,- zł/h, od 1 lipca 1990 roku – 2.960,- zł/h, od 1 września 1990 roku – 3.270,- zł/h, od 1 lutego 1991 roku – 4.420,- zł/h, od 1 lipca 1991 roku – 4.500,- zł plus oc 25% najniższego wynagrodzenia, od 1 czerwca 1992 roku – 7.200,- zł/h plus 13% dodatek stażowy, od 1 lipca 1992 roku dodatek stażowy w wysokości 13% wynagrodzenia zasadniczego. W 1992 roku odwołujący otrzymał łączne wynagrodzenie w kwocie 3.690.000,- zł (angaże i karta wynagrodzenia k.80-81, 92-95, 98-101, 103-111, 129, 131-134).

Wnioskodawca otrzymał:

- w 1991 roku – kwotę 8.300.364,- zł oraz 301.454,- zł z tytułu niezdolności do pracy;

- w 1992 roku – kwotę 19.648.900,- zł oraz 8.431.200,- zł z tytułu niezdolności do pracy;

- w 1993 roku – kwotę 3.686.900,- zł oraz 22.452.600,- zł z tytułu niezdolności do pracy (Rp-7 k.139).

Przyjmując do wyliczenia kapitału początkowego i emerytury karty wynagrodzeń, zaświadczenia o zatrudnieniu oraz angaży ze stawkami godzinowymi kwota zwaloryzowanego kapitału pocztowego wynosi 460.311,51 zł, wysokość składek zewidencjonowanych na koncie po uwzględnieniu waloryzacji – 127.633,67 zł (hipotetyczne wyliczenie – nie kwestionowane przez wnioskodawcę, pismo k.177).

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Odwołanie w zdecydowanej części zasługiwało na uwzględnienie.

W myśl art. 26 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1251 z późn. zm.) emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 (podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art.24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art.40a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust.1a i 1b oraz art.185) przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183.

Zgodnie art. 173 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2).

Kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12 (art. 174 ust. 1 ww. ustawy). Jak stanowi art. 174 ust. 2 powołanej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6,

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5,

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

W myśl ust. 3 ww. przepisu podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się przed dniem przed dniem 1 stycznia 1999 roku. Natomiast ust. 7 art. 174 stanowi, że do obliczenia kapitału początkowego przyjmuje się kwotę bazową wynoszącą 100 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 roku. Ustęp 8 analizowanego przepisu stanowi zaś, że przy obliczaniu kapitału początkowego część kwoty bazowej wynoszącej 24 % tej kwoty mnoży się przez współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego i nieskładkowego osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 roku według określonego w ustawie wzoru. Wartość współczynnika, obliczonego na podstawie ust. 8, w zależności od płci, wieku ubezpieczonego oraz stażu ubezpieczeniowego w dniu 31 grudnia 1998 r., przedstawiona jest w tabeli, stanowiącej załącznik do ustawy (ust. 13).

Jeżeli okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego jedynie przez część miesięcy tego roku, do obliczenia stosunku sumy kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w art. 15 ust. 3, w okresie tego roku do przeciętnego wynagrodzenia, przyjmuje się sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu (ust. 3b).

W myśl art. 15 ust. 1 podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176 (…).

Na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy wnioskodawca domagał się zweryfikowania okresów zaliczonych do ustalenia wysokości kapitału początkowego oraz uwzględnienia rzeczywistej wysokości zarobków w miejsce przyjętych minimalnych wynagrodzeń.

W toku procesu uległo wyjaśnieniu, iż organ rentowy zaliczył wszystkie okresy podane przez odwołującego poza dwoma wskazanymi w odpowiedzi na odwołanie: w Zakładzie (...) w M. od 27 marca 1975 roku oraz Przedsiębiorstwie (...) w S. od 10 sierpnia 1987 roku bowiem w legitymacji ubezpieczeniowej widnieją jedynie daty rozpoczęcia zatrudnienia. W toku procesu odwołujący nie wnosił o ich zaliczenie. Nie złożył także żadnych wniosków dowodowych w celu wykazania faktycznego okresu zatrudnienia w tych zakładach.

Postępowanie dowodowe skupiło się na ustaleniu faktycznej wysokości zarobków z zakładów, z których udało się pozyskać akta osobowe, a za które organ rentowy przyjął minimalne wynagrodzenie.

Zgodnie z treścią § 21 ust.1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 roku sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. nr 237, poz.1412) środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia.

Wskazana regulacja § 21 ust.1 powołanego rozporządzenia stanowiąca odpowiednik obowiązującego do dnia 23 listopada 2011 roku § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 roku w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno - rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U. nr 10, poz.49) wyznacza kierunek postępowania dowodowego, nie oznacza to jednak aby wysokość uzyskiwanego uposażenia nie mogła być wskazana i w inny sposób, tak przy pomocy pisemnych środków dowodowych pochodzących od pracodawcy, czy też nawet dowodów pośrednich, nie wyłączając zeznań świadków - aczkolwiek wskazujących wprost na wysokość wynagrodzenia danego zainteresowanego (tak stanowi m. in. teza wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 1997 roku - II UKN 186/97, OSNAP 1998/11/324, a także wyroki: Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 marca 1997 roku - III AUa 105/97, Apel. W-wa 1997/2/7, Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 27 czerwca 1995 roku - III AUr 177/95, OSA 1996/10/32, czy Sądu Apelacyjnego Białymstoku - III AUr 294/93, PS - wkład. 1994/3/6).

Do ustalenia podstawy wymiaru świadczeń emerytalno-rentowych może być uwzględnione tylko wynagrodzenie faktycznie uzyskane przez ubezpieczonego w danym okresie, a nie zaś wynagrodzenie ustalone na podstawie przypuszczeń czy też uśrednień. Jedynie wynagrodzenie ubezpieczonego ustalone w sposób niewątpliwy, wobec którego nie istnieje wątpliwość, iż zostało ono zawyżone, może być podstawą do ustalenia współczynnika wysokości podstawy wymiaru.

Należy podkreślić, że Sąd nie jest związany ograniczeniami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organami rentowymi, co wynika z treści art. 473 k.p.c. i sprawia, że każdy fakt może być dowodzony wszelkimi środkami, które Sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe.

Sąd przeprowadził postępowanie dowodowe obejmujące analizę dostępnej dokumentacji związanej ze spornymi okresami zatrudnienia wnioskodawcy, co dało podstawę do oceny prawidłowości zaskarżonej decyzji w świetle zarzutów ubezpieczonego. Wysokości wynagrodzenia lub danego składnika wynagrodzenia nie można ustalać w sposób przybliżony, ale pewny, na podstawie konkretnego dokumentu bądź jego kopii, który zachował się w dokumentacji osobowej ubezpieczonego (ostatecznie w oparciu o wiarygodne i precyzyjne zeznania świadków). W takim wypadku uwzględnić można składniki wynagrodzenia, które są pewne, wypłacane były w danym okresie, stałe i w określonej wysokości (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 18 stycznia 2012 r., III AUa 1555/11, LEX nr 1113058).

Należy zauważyć, że w objętych sporem okresach zatrudnienia, wnioskodawca pracę wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy (co wynika ze świadectw pracy), zaś normy czasu pracy określały przepisy prawa pracy.

Zgodnie zaś z art. 129 § 1 kp w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 1975 roku czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 46 godzin na tydzień.

Natomiast od 1 stycznia 1997 roku - czas pracy nie mógł przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 42 godzin na tydzień w przyjętym okresie rozliczeniowym, nie przekraczającym 3 miesięcy.

W ocenie Sądu, w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, dokumentacja z okresu zatrudnienia ubezpieczonego wskazuje wysokość wynagrodzenia wnioskodawcy w sposób niewątpliwy. Stawka godzinowa pozwalała na jednoznaczne wyliczenie wysokości wynagrodzenia. Dokonał tego organ rentowy w wyliczeniu hipotetycznym, którego odwołujący nie zakwestionował.

Do wyliczenia przyjęte również zostały kwoty wynagrodzeń wynikające z kart wynagrodzeń.

W przypadku wynagrodzenia zasadniczego lub innych obligatoryjnych składników wynagrodzenia, wynikających z obowiązujących przepisów, można przyjąć najniższe wynagrodzenie obowiązujące w czasie, którego dotyczy żądanie uwzględnienia tego okresu do przeliczenia świadczenia. W sytuacji takiego składnika wynagrodzenia, jakim jest premia, konieczne jest jednak istnienie dowodów potwierdzających bez wątpliwości fakt wypłaty premii oraz jej wysokość (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2007 r., I UK 36/07, LEX nr 390123).

Wnioskodawca nie przedstawił żadnego dowodu dotyczącego zasad wypłaty premii, zatem nie można było tego składnika przyjąć do ustalenia wysokości wynagrodzenia.

W pozostałym zaś zakresie w ocenie sądu przedłożone dokumenty stanowią wystarczający dowód na to, że odwołujący uzyskiwała co najmniej takie wynagrodzenia jakie wynikają z pomnożenia stawek godzinowych i normy czasu pracy obowiązującej w danym okresie.

Z hipotetycznych wyliczeń, przy przyjęciu powyższych założeń wynika, iż do obliczenia wysokości kapitału początkowego i emerytury winny zostać przyjęte następujące wielkości: kwota zwaloryzowanego kapitału pocztowego w wysokości 460.311,51 zł i wysokość składek zewidencjonowanych na koncie po uwzględnieniu waloryzacji – 127.633,67 zł.

Jednocześnie odnosząc się do argumentu wnioskodawcy dotyczącego nieuwzględnienia w kapitale początkowym stażu ponad 34 lat pracy, to wskazać należy, iż taki staż pracy wnioskodawca posiadał w chwili przejścia na emeryturę, tymczasem kapitał początkowy ustalany jest na datę 1 stycznia 1999 roku i w związku z tym uwzględnione mogą być jedynie okresy ubezpieczenia przypadające przed tą datą.

Z tych też względów, zdaniem Sądu, nie ma żadnych przeszkód by ponownie przeliczyć wnioskodawcy wysokość kapitału początkowego i emerytury od 15 lutego 2023 roku, czyli od daty osiągnięcia wieku emerytalnego.

Na mocy art. 129 ust. 1 ustawy świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

Mając powyższe okoliczności na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżone decyzje i orzekł jak w sentencji. W pozostałym zakresie na mocy art. 477 14 § 2 k.p.c. oddalił odwołanie.